Ὅσιος Ρωμανός ὁ Μελωδός (1 Ὀκτωβρίου †)

Καὶ πρὶν μὲν ὕμνει Ῥωμανὸς Θεὸν Λόγον,

Ὑμνεῖ δὲ καὶ νῦν, ἀλλὰ σὺν τοῖς Ἀγγέλοις.

Οἱ πληροφορίες γιά τόν βίο τοῦ ὁσίου Ρωμανοῦ δυστυχῶς εἶναι λίγες. Ἔζησε ἤ τόν 6ο αἰώνα μ.Χ. ἐπί τοῦ βασιλέως Ἀναστασίου τοῦ Α' ἤ κατά μία ἄλλη ἐκδοχή, τόν 8ο αἰώνα μ.Χ. ἐπί τοῦ βασιλέως Ἀναστασίου τοῦ Β'. Γεννήθηκε στήν Ἔμεσα τῆς Συρίας καί σύμφωνα μέ ἀνώνυμο ὕμνο ἦταν ἑβραϊκῆς καταγωγῆς.

Ἀρχικά εἶχε χρηματίσει διάκονος στήν ἐκκλησία τῆς Βηρυτοῦ. Κατόπιν μετέβηκε στήν Κωνσταντινούπολη καί ἔμεινε στά κελιά τοῦ Ναοῦ τῆς Θεοτόκου.

Ὁ Ρωμανός εἶχε μέτρια παιδεία καί τό ποιητικό ταλέντο τοῦ ἦταν ἀκόμα ἄγνωστο. Διεκατέχετο ὅμως ἀπό μία βαθιά πίστη στήν σεπτή μνήμη τῆς Παναγίας τῆς Παρθένου καί τακτικά...παρακολουθοῦσε στόν Ναό τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν τίς κατανυκτικές ὁλονυκτίες. Σέ μία τέτοια, στήν γιορτή τῶν Χριστουγέννων, πού παραβρέθηκε ἡ ψυχή τοῦ γέμισε μέ κατάνυξη καί ὅταν γύρισε στό κελί τοῦ εἶδε ὄνειρο τήν Παναγία νά τοῦ προσφέρει ἕνα βιβλίο καί νά τοῦ λέει νά τό καταφάει. Ὁ Ρωμανός ἀπό τήν ἐπίδραση τοῦ ὀνείρου συνέθεσε γιά τήν γέννηση τοῦ Χριστοῦ τό τροπάριο «Ἡ Παρθένος σήμερον τόν ὑπερούσιον τίκτει καί ἡ γῆ τό σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει..». Ἀπό τήν στιγμή αὐτή ἡ ποιητική ἐπιφοίτηση τοῦ ὁσίου Ρωμανοῦ ἔμεινε ἄσβεστη καί ἀναδείχτηκε ὁ ἐξωχότερος καί μεγαλύτερος μελωδός τῆς Ἐκκλησίας μας.

Ὁ Ρωμανός ἔγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις ἀπό τίς ὅποιες διασώθηκε μόνο τό ἕνα δέκατο. Πολυποίκιλα τά θέματά του. Ὕμνησε ὅλους σχεδόν τούς Ἁγίους καί τίς ἑορτές τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας. Ἀνεξάντλητος στίς συλλήψεις καί στόν πλοῦτο ἰδεῶν, γνωρίζοντας τόν τρόπο νά προσδίνει πρωτοτυπία ἀκόμη καί στά πιό κοινά θά μποροῦσε νά χαρακτηρίσει κανείς θέματα. Τό χωρίς χάρη πολλές φορές ὑλικό του (γεγονότα καί βίος Ἁγίων) μποροῦσε νά τό μετατρέψει σέ ζωντανό δραματικό πίνακα. Τά πρόσωπα τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τῆς Παναγίας καί τοῦ Χριστοῦ παρουσιάζονται ἀπόλυτα ζωντανά χωρίς τίποτα τό νεκρικό ἤ ἀπόκοσμο.

Ἡ ποίηση τοῦ Ρωμανοῦ τοῦ Μελωδοῦ ἐκφράζει τήν ἴδια τήν ἐποχή του, τούς πόθους καί τίς ἐλπίδες ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων. Γί΄ αὐτό καί τό ἔργο του δέν ἐξετάζεται μόνο ἀπό Θρησκευτικῆς ἄποψης ἤ λογοτεχνικῆς ἀλλά καί ἱστορικῆς καί λαογραφικῆς. Ἡ γλώσσα τοῦ ἁπλή, χωρίς στόμφους καί ὅπου παρουσιάζεται ρητορική μακρολογία ἐπειδή ἔτσι ἐπιβαλλόταν ἀπό τήν ἀνάγκη τῶν τότε λειτουργικῶν πλαισίων, αὐτή γίνεται χωρίς νά κουράζει. Γενικά οἱ φράσεις τοῦ περιέχουν μία πλαστικότητα, μεστή νοημάτων κατά μία ἄψογη τεχνική ὅπως παραδέχονται εἰδικοί.

Ὁ διάσημος Γερμάνος βυζαντινολόγος καθηγητής Κρουμβάχερ, πλέκει τό ἐγκώμιο τοῦ Ρωμανοῦ. Ἡ κριτική, λέει, ἀνακήρυξε τόν Ρωμανό σάν τόν μεγαλύτερο ποιητή τοῦ Βυζαντινοῦ αἰώνα, ἀληθινό Πίνδαρο αὐτοῦ. Κατεῖχε ἀνεξάντλητο πλοῦτο ἰδεῶν, ἀνυπέρβλητη πλαστικότητα φράσεως, μεστή καί δυνατή γλώσσα, θησαυρό ἁρμονίας ποικίλων καί καλλιτεχνικῶν ρυθμῶν.

Ὁ Ρωμανός χρησιμοποίησε τό ποιητικό ἐκεῖνο εἶδος ποῦ λέγεται ἐκκλησιαστικός Ὕμνος καί τοῦ χάρισε τήν τελειότερη μορφή. Ὁ Ὕμνος ἀποτελεῖται ἀπό τό Κοντάκιον (προσόμοιον ἤ κουκούλιον), τούς Οἴκους καί τό Ἐφύμνιον καί στηρίζεται πάνω στό νόμο τῆς Ἰσοσυλλαβίας καί ὁμοτονίας. Μαζί μέ τό ποιητικό κείμενο συνέθετε ὁ ἴδιος καί τή μουσική ἤ ἔδενε τό νέο ποίημα πάνω σέ παλιότερη μουσική σύνθεση. Θεματικά τά ἔργα τοῦ ἀναφέρονται περισσότερο σέ γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ καί σέ ἱερά πρόσωπα τῆς Γραφῆς, ὅπως καί σέ βίους ἅγιων. Τό εἶδος αὐτό τῆς ποίησης κυριαρχεῖ καί σήμερα στήν ἐκκλησιαστική ποίηση.

saint