Ἡ ἀπάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ ΣΤ΄ στὴν πρόσκληση τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης, γιὰ νὰ συμμετάσχει ὀρθόδοξη ἀντιπροσωπεία στὴν Α΄ Σύνοδο τοῦ Βατικανοῦ (1869-1870)

Ἐπεξεργασία - Ἀπόδοση στὴν Νεοελληνική: 

Σάββας Ἠλιάδης, Δάσκαλος 

Ἡ Α΄ σύνοδος τοῦ Βατικανοῦ (Δεκέμβριος 1869 - Ὀκτώβριος 1870) συνῆλθε μέσα στὴν Βασιλικὴ τοῦ Ἁγίου Πέτρου, ἀφοῦ συγκλήθηκε ἀπὸ τὸν Πάπα Πίο τὸν Θ΄, ὁ ὁποῖος καὶ διηύθυνε ὡς πρόεδρος. Δὲν ἦταν οὔτε κἂν γενικὴ σύνοδος τῆς Δυτικῆς «Ἐκκλησίας» ἀλλὰ μόνο παπική – ρωμανικὴ μερικὴ σύνοδος. Πολὺ λιγότερο δὲ τῆς ἁρμόζει ὁ χαρακτῆρας τῆς Οἰκουμενικῆς συνόδου, ἀφοῦ ὁλόκληρη ἡ Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Ἐκκλησία τῆς Ἀνατολῆς, ἡ Ἀγγλικανικὴ καὶ οἱ ἐπίσκοποι τῆς ἀρχαίας καθολικῆς Μητροπόλεως τῆς Οὐτρέχτης δὲν ἀντιπροσωπεύτηκαν στὴν σύνοδο, ἀλλὰ καὶ δὲν συμμετεῖχαν καὶ κάποιον ἄλλον τρόπο... 

Ἕνα χρόνο νωρίτερα, στὶς 8 Σεπτεμβρίου 1868, ὁ πάπας κάλεσε στὴν σύνοδο «ὅλους τοὺς ἐπισκόπους τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ ἀνατολικοῦ τύπου, οἱ ὁποῖοι δὲν ἦταν σὲ κοινωνία... μὲ τὴν Ἀποστολικὴ ἕδρα». Ὁ πάπας ἀπηύθυνε τὴν πρόσκληση πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολὴ ὡς «κληρονόμος τοῦ κορυφαίου τῶν Ἀποστόλων... ἔχοντας σκοπὸ νὰ ἐπεκτείνει περισσότερο τὴν ἐξουσία του ἐπάνω σὲ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, ποὺ κατοικοῦν σὲ ὁποιοδήποτε σημεῖο τῆς γῆς» καὶ μὲ ἀπώτερο σκοπὸ νὰ τοὺς ἑνώσει ὅλους μὲ τὴν ρωμαϊκὴ ἕδρα «ἡ ὁποία εἶναι τὸ κέντρο ὅλης τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς ἑνότητας». 

Τετραμελὴς παπικὴ ἀντιπροσωπεία ἐπισκέφθηκε τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Γρηγόριο τὸν ΣΤ΄, γιὰ νὰ τοῦ ἐπιδώσει τὴν πρόσκληση τοῦ Βατικανοῦ. Ὁ Πατριάρχης ἀρνήθηκε νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ παπικὸ ἔγγραφο, τονίζοντας ὅτι ἀναρμοδίως καὶ ἀντικανονικῶς ὁ Πίος Θ΄ συγκάλεσε τὴν σύνοδο, ἐφόσον ἐμμένει στὶς ἀρχὲς τῆς παπικῆς ἐγκυκλίου τοῦ 1848 περὶ πρωτείου καὶ ἀλαθήτου, χαρακτηρίζοντας τὰ πρεσβεία του ὅτι «δὲν μπορεῖ νὰ προέρχονται ἁπλῶς ἀπὸ συνοδικὴ ἀπόφαση καὶ ἀνθρώπινη, ἀλλὰ ἀπὸ θεῖο δίκαιο». Ὁ Γρηγόριος ΣΤ΄, ἀντάξιος διάδοχος τοῦ Γρηγορίου Ε΄, ἀπάντησε στοὺς ἀντιπροσώπους τοῦ πάπα μὲ τρόπο πατερικό, ἀσκῶντας ἔντονη κριτικὴ στὶς ἔκνομες καὶ ἀντικανονικὲς ἐνέργειες τοῦ Βατικανοῦ: 

«Γιὰ μᾶς τοὺς Ὀρθοδόξους, εἶπε, Οἰκουμενικὴ Σύνοδος καὶ Οἰκουμενικὴ Ἐκκλησία καὶ ἀληθινὴ καθολικότητα εἶναι καὶ λέγεται ἐκεῖνο τὸ ἅγιο καὶ ἀκήρατο σῶμα στὸ ὁποῖο, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸν ὑλικὸ πληθυσμό του, συγκεφαλαιώνεται ἁγνὴ ἡ διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων καὶ ἡ πίστη κάθε τοπικῆς Ἐκκλησίας, ποὺ στηρίχτηκε καὶ δοκιμάστηκε ἀπὸ τὴν θεμελίωση τῆς Ἐκκλησίας μέχρι τοὺς ὀκτὼ πρώτους αἰῶνες, κατὰ τοὺς ὁποίους οἱ Πατέρες τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσεως καὶ οἱ ἁγιότατες καὶ πνευματοκίνητες Σύνοδοι καὶ ἐκεῖνοι οἱ σεβάσμιοι Πατέρες, τῶν ὁποίων τὰ συγγράμματα εἶναι γνωστὰ σὲ ὅλους καὶ πρέπει νὰ γίνουν ὁ ἀλάνθαστος καὶ ἀσφαλὴς ὁδηγὸς κάθε χριστιανοῦ καὶ ἐπισκόπου τῆς Δύσεως, αὐτοῦ ποὺ εἰλικρινὰ ποθεῖ καὶ ζητᾶ τὴν εὐαγγελικὴ ἀλήθεια. Ἐκεῖνοι εἶναι τὸ ὑπέρτατο κριτήριο τῆς Χριστιανικῆς ἀληθείας. Ἐκεῖνοι εἶναι ἡ ἀσφαλὴς ὁδός, ἐπάνω στὴν ὁποία μποροῦμε νὰ συναντηθοῦμε μὲ τὸ ἅγιο φίλημα τῆς δογματικῆς ἑνώσεως. Κάθε ἕνας δὲ ποὺ πορεύεται γύρω καὶ ἔξω ἀπὸ τὴν τροχιὰ ἐκείνη, θὰ θεωρεῖται ἀπὸ ἐμᾶς ὅτι βρίσκεται ἐκτὸς τῆς ἀληθείας καὶ ἀναρμόδιος, στὸ νὰ συγκεντρώσει γύρω ἀπὸ αὐτὸν τὰ μέλη τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἂν δὲ τυχὸν μερικοὶ ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς ἐπισκόπους, ποὺ ἔχουν ἀμφιβολία γιὰ κάποια ἀπὸ τὰ δόγματά τους καὶ θέλουν νὰ συγκεντρωθοῦν, ἂς συγκεντρωθοῦν, γιὰ νὰ τὰ ἀναθεωροῦν κάθε μέρα, ἂν βέβαια τὸ θέλουν. Ἐμεῖς δὲν ἔχουμε καμία ἀμφιβολία περὶ τῶν πατροπαράδοτων καὶ ἀναλλοίωτων δογμάτων τῆς εὐσεβείας». 

Γιὰ μιὰ ἐπιπλέον φορὰ ἡ Ὀρθόδοξη Ἀνατολή, διὰ στόματος τοῦ ἐμπνευσμένου Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ κάλεσε τὴν Ρώμη νὰ ἀφυπνιστεῖ καὶ νὰ πάψει νὰ ἀκολουθεῖ τὸν ὀλισθηρὸ δρόμο, στὸν ὁποῖο τὴν ὁδηγεῖ ὁ Πίος Θ΄, μὲ τὴν σύγκληση τῆς Α΄ Βατικανὴς συνόδου. Ὁ Γρηγόριος προβάλλει ἐνώπιον τῶν παπικῶν ἀντιπροσώπων ὡς ὑπέρτατο κριτήριο τῆς χριστιανικῆς ἀληθείας τὶς πνευματοκίνητες Συνόδους καὶ τοὺς θεοφόρους Πατέρες, δηλαδὴ αὐτὴν τὴν ἴδια τήν Ἱερὰ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ἀντιθέτως, ὁ πάπας Πίος Θ΄ συγκαλεῖ τὴν Α΄ σύνοδο τοῦ Βατικανοῦ, γιὰ νὰ ἐκμηδενίσει τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, νὰ θέσει σὲ δεύτερη μοῖρα τὶς φωνὲς τῶν Πατέρων καὶ νὰ ὑψώσει ὡς ὑπέρτατο κριτήριο τῆς ἀληθείας τὸ προσωπικό του ἀλάθητο. Ὁ Γρηγόριος ΣΤ΄ καὶ ὁ Πίος Θ΄ στέκονταν ὁ ἕνας ἀπέναντι ἀπὸ τὸν ἄλλο ὡς ἐκπρόσωποι δύο κόσμων κατὰ βάση ἀντιθέτων. Ἡ Ἀνατολή, διὰ τοῦ Γρηγορίου, κρατᾶ τὸ ἀνέσπερο φῶς τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως, ἐνῷ ἡ Δύση, διὰ τοῦ Πίου Θ΄, ἀφοῦ ἀλλοίωσε ἐκ θεμελίων τὴν Ἱερὰ Παράδοση, φωτίζεται πλέον ἀπὸ τὸν καπνίζοντα λύχνο τοῦ παπικοῦ ἀλαθήτου. 

Ὁ ἔλεγχος ὅμως τοῦ Πίου Θ΄ ἀπὸ τὸν Γρηγόριο ΣΤ΄ ἔχει καὶ συνέχεια, ἡ ὁποία ἀφορᾶ τὸ ἴδιο τὸ γεγονὸς τῆς συγκλήσεως τῆς Α΄ Βατικανὴς συνόδου ὡς οἰκουμενικῆς: «Ω, σεβάσμιοι ἀββᾶδες, εἶπε ὁ Πατριάρχης, ὅταν μιλᾶμε γιὰ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, δὲν πρέπει νὰ διαφεύγει ἀπὸ τὴν μνήμη σας ὅτι οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι συγκροτοῦνταν μὲ διαφορετικὸ τρόπο, ἀπὸ αὐτὸν ποὺ διακήρυξε ἡ Α. Μακαριότητα. Ἂν ὁ Μακαριότατος πάπας τῆς Ρώμης παραδεχόταν τὴν ἀποστολικὴ ἰσοτιμία καὶ ἰσαδελφία, ἔπρεπε, σὰν σὲ ἴσους στὴν ἀξία καὶ πρῶτος στὴν τάξη λόγῳ τῆς ἕδρας καὶ σύμφωνα μὲ τὸ κανονικὸ δίκαιο, νὰ ἀπευθύνει ἰδιαίτερο γράμμα στὸν καθένα ἀπὸ τοὺς Πατριάρχες καὶ τὶς Συνόδους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ὄχι νὰ ἐπιβάλει μὲ ἐγκύκλιο καὶ μὲ δημόσια πρόσκληση, λὲς καὶ εἶναι ὁ δεσπότης καὶ ἀρχηγὸς τῶν πάντων, ἀλλὰ νὰ ρωτήσει τοὺς ἀδελφοὺς ὡς ἀδελφός, ἰσότιμος καὶ ἰσόβαθμος, ἂν συμφωνοῦν καὶ ἐγκρίνουν ἀπὸ κοινοῦ ποῦ καὶ πῶς καὶ ποιᾶς Συνόδου θὰ εἶναι ἡ συγκρότηση. Ἀφοῦ λοιπὸν ἔτσι ἔχουν τὰ πράγματα ἢ πρέπει νὰ κάνετε ἐσεῖς ἱστορικὴ ἀναδρομὴ καὶ στὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, ὥστε νὰ κατορθωθεῖ καὶ νὰ μείνει στὴν ἱστορία ἡ ποθούμενη ἀπὸ ὅλους ἀληθινὴ καὶ Χριστοσύλλεκτη ἕνωση ἢ πάλι ἐμεῖς νὰ ἀρκεστοῦμε στὶς δικές μας ἀδιάλειπτες προσευχὲς καὶ δεήσεις ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου, τῆς εὐσταθείας τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησιῶν καὶ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως. Ὅμως στὴν παροῦσα περίπτωση, σᾶς διαβεβαιώνουμε μετὰ λύπης ὅτι θεωροῦμε περιττὴ καὶ ἄκαρπη καὶ τὴν πρόσκληση καὶ αὐτὸ τὸ ἐπιστολικὸ φυλλάδιο, ποὺ φέρατε μαζί». 

Ἂν ὁ πάπας Πίος Θ΄ ἐμβάθυνε καὶ κατανοοῦσε τὴν κλασσικὴ ἀπάντηση τοῦ Γρηγορίου ΣΤ΄, οὐδέποτε θὰ συγκαλοῦσε εἰκονικὴ οἰκουμενικὴ σύνοδο, γιὰ νὰ ὑποκλέψει μὲ αὐτὴν τὸ δόγμα τοῦ πρωτείου καὶ τοῦ ἀλαθήτου! Ἀλλὰ καὶ ὁ οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, ἂν εἶχε πρὸ ὀφθαλμῶν του τὸ πνευματέμφορο κείμενο τοῦ Γρηγορίου, οὐδέποτε θὰ ἔστελνε παρατηρητὲς στὴν ἀντικανονικὴ ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς Β΄ σύνοδο τοῦ Βατικανοῦ, ἡ ὁποία διακήρυξε μαζὶ καὶ τὸ παπικὸ πρωτεῖο καὶ τὸ ἀλάθητο! Ὁ πάπας Πίος Θ΄, ἀφοῦ ἀγνόησε τὸν ἔλεγχο τοῦ Γρηγορίου ΣΤ΄ καὶ ἄλλες εἰλικρινεῖς φωνὲς ἐπισκόπων τῆς Δύσεως, μετέβαλε τὴν Α΄ σύνοδο τοῦ Βατικανοῦ, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω, σὲ παρωδία Οἰκουμενικῆς Συνόδου, σὲ σύνοδο παρασκηνίων καὶ σὲ ὑπηρετικὸ ὄργανο τοῦ παπικοῦ πρωτείου καὶ τοῦ ἀλαθήτου. 

Ἀρχιμανδρίτου Σπυρίδωνος Μπιλάλη, «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΠΑΠΙΣΜΟΣ», ΤΟΜΟΣ Α΄(Σελ. 268 – 271) 

Ἐπεξεργασία - Ἀπόδοση στὴν Νεοελληνική: Σάββας Ἠλιάδης, Δάσκαλος