Γεώργιος Ἀποστολάκης: Ψηφιακὴ ἀκεραιότητα, δικαίωμα στὴν «ἐκτὸς δικτύου ζωὴ» καὶ τὸ συνταγματικὸ πείραμα τῆς Ἑλβετίας.

Α. Τί εἶναι ἡ "ψηφιακὴ ἀκεραιότητα" 

Ὁ ὅρος digital integrity (γέρμ. digitale Unversehrtheit, γάλλ. intégrité numérique) ἀναφέρεται στὴν ἀντίληψη ὅτι κάθε ἄτομο ἔχει θεμελιῶδες δικαίωμα, ὄχι μόνο στὴν ἰδιωτικότητα καὶ στὴν προστασία τῶν δεδομένων του, ἀλλὰ καὶ στὴν προστασία τῆς "ψηφιακῆς του ὑπόστασης", δηλαδὴ τῆς συνολικῆς του ταυτότητας καὶ ὕπαρξης στὸν ψηφιακὸ κόσμο. Ἡ ἔννοια αὐτὴ περιλαμβάνει στοιχεῖα ὅπως: 

• πρωτίστως, δικαίωμα σὲ "offline ζωή", δηλαδὴ τὸ δικαίωμα νὰ μὴν ἐξαρτᾶται κανεὶς ἀποκλειστικὰ ἀπὸ ψηφιακὲς ὑπηρεσίες, νὰ μὴν ὑποχρεοῦται νὰ εἶναι... διαρκῶς συνδεδεμένος, 
• προστασία ἀπὸ κατάχρηση, ἀδιάκριτη ἢ ἀνεξέλεγκτη ἐπεξεργασία δεδομένων ποὺ ἀφοροῦν τὴν «ψηφιακὴ ζωὴ» τοῦ ἀτόμου, 
• ἀκεραιότητα καὶ ἀσφάλεια δεδομένων στὸν ψηφιακὸ χῶρο, 
• δικαίωμα στὴ "λήθη" (right to be forgotten), δηλαδὴ νὰ μπορεῖ νὰ διαγράφει ἢ νὰ ἐλέγχει τὰ ἴχνη του στὸν ψηφιακὸ χῶρο, 
• ἔλεγχο ὅτι οἱ ἀποφάσεις ποὺ τὸν ἀφοροῦν, εἰδικὰ ὅταν βασίζονται σὲ ἀλγορίθμους, αὐτοματισμούς, ἢ τεχνητὴ νοημοσύνη, δὲν λαμβάνονται χωρὶς ἀνθρώπινη παρέμβαση καὶ χωρὶς διαφάνεια. 

Μὲ ἄλλα λόγια, ἡ ψηφιακὴ ἀκεραιότητα ἀντιπροσωπεύει ἕναν διευρυμένο πυρῆνα ἀτομικῶν δικαιωμάτων, ποὺ ἀναγνωρίζει πὼς «ἡ ζωή μας» πλέον δὲν εἶναι μόνο ὑλικὴ ἢ φυσική, εἶναι καὶ ψηφιακή. 

Εἰδικότερα, ἡ διάσταση τοῦ δικαιώματος σὲ "offline ζωὴ" (offline life) ἀποκτᾶ ριζικὴ σημασία: στὴν ἐποχὴ τῆς πληροφορίας, τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης, τῆς κοινωνικῆς δικτύωσης, τῆς ψηφιακῆς ταυτοποίησης, ἡ δυνατότητα νὰ ὑπάρχω χωρὶς νὰ μετριέμαι, νὰ μὴ χρειάζεται νὰ εἶμαι συνεχῶς διασυνδεδεμένος καὶ «ἐλέγξιμος» εἶναι βασικὴ προϋπόθεση τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς αὐτονομίας. 

Β. Ἡ Ἑλβετία ὡς τόπος γεννήσεως τοῦ δικαιώματος (καντόνια, πρωτοβουλίες, ὅρια) 

Στὴν Ἑλβετία συντελεῖται σήμερα ἕνα ἐνδιαφέρον συνταγματικὸ πείραμα: ἡ ἔννοια τῆς ψηφιακῆς ἀκεραιότητας προωθεῖται πλέον ὄχι μόνο σὲ καντονικὰ συντάγματα, ἀλλὰ καὶ σὲ ὁμοσπονδιακὸ ἐπίπεδο. 

1. Καντόνι Γενεύης (Genève). Τὸ 2020 ἡ γαλλόφωνη παράταξη τῶν Φιλελευθέρων (PLR) κατέθεσε λαϊκὴ πρωτοβουλία γιὰ τὴν προσθήκη τοῦ δικαιώματος στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα. Ἡ πρωτοβουλία μετασχηματίστηκε σὲ νομοθετικὴ πρόταση γιὰ ἀναθεώρηση τοῦ βασικοῦ νόμου τοῦ καντονιοῦ καί, τελικά, στὶς 18 Ἰουνίου 2023 τὸ λαϊκὸ δημοψήφισμα ἐνέκρινε μὲ ποσοστὸ ἄνω τοῦ 94% τὴν προσθήκη τοῦ ἄρθρου 21a στὴ Συνταγματικὴ Χάρτα τοῦ Καντονιοῦ: "Κάθε πρόσωπο ἔχει δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα". Τὸ ἄρθρο κατοχυρώνει ρητὰ τὸ δικαίωμα στὴν "offline ζωή", στὴν προστασία ἀπὸ κατάχρηση δεδομένων, στὴ λήθη, καὶ ρυθμίζει τὴν ἐπεξεργασία δεδομένων ποὺ ἐμπίπτει στὴν κρατικὴ εὐθύνη (π.χ. δημόσιες ὑπηρεσίες). 
2. Καντόνι Neuchâtel (Neuenburg). Μὲ πρωτοβουλία ποὺ ἐγκρίθηκε ἀπὸ τὸ κοινοβούλιο τοῦ καντονιοῦ καὶ στὴ συνέχεια ὑποβλήθηκε σὲ δημοψήφισμα, στὶς 24 Νοεμβρίου 2024 οἱ πολῖτες ψήφισαν ὑπὲρ τῆς προσθήκης δικαιώματος ψηφιακῆς ἀκεραιότητας στὸ καντονικὸ σύνταγμα. Ἡ ἔνταξη ἔγινε μὲ εὐρεῖα πλειοψηφία (περίπου 91,5%). 
3. Καντόνι Ζυρίχης (Zürich). Τὸν Μάρτιο τοῦ 2024 τὸ «Κόμμα τῶν Πειρατῶν» (Piratenpartei Zürich) κατέθεσε λαϊκὴ πρωτοβουλία (μὲ 9.841 ὑπογραφές, δηλ. πολὺ περισσότερες ἀπὸ τὶς ἀπαιτούμενες) γιὰ τὴν ἔνταξη τοῦ δικαιώματος στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα στὸ σύνταγμα τοῦ καντονιοῦ. Ἡ ψηφοφορία ἔχει ὁριστεῖ γιὰ τὶς 30 Νοεμβρίου 2025. Ἂν ἐγκριθεῖ, θὰ πρόκειται γιὰ σημαντικὴ ἐπέκταση τοῦ δικαιώματος, εἰδικὰ στὸ σημαντικότερο, ἀπὸ πληθυσμιακὴ καὶ οἰκονομικὴ ἄποψη, καντόνι τῆς Ἑλβετίας. 

Αὐτὴ ἡ πολιτικὴ καὶ νομικὴ διεργασία καταδεικνύει δύο πράγματα: 

• πρῶτον, ὅτι ἡ "ψηφιακὴ ἀκεραιότητα" δὲν εἶναι ἔννοια μόνο θεωρητικὴ ἢ ἕνα ἁπλὸ αἴτημα ἀκτιβιστῶν, ἀλλὰ ἔχει ἤδη μετατραπεῖ σὲ συνταγματικὸ δικαίωμα στὶς παραπάνω ὀργανωτικὲς ὑποδιαιρέσεις (καντόνια) τοῦ ἑλβετικοῦ κρατικοῦ συστήματος, 
• δεύτερον, ὅτι ἡ κατεύθυνση δὲν εἶναι παρόμοια σὲ ὅλα τὰ καντόνια, ἀλλὰ σιγά-σιγά προτείνεται (ἢ υἱοθετεῖται) ὅπου ὑπάρχει πολιτικὴ βούληση, κοινωνικὴ εὐαισθητοποίηση ἢ ἐνεργὰ δίκτυα πολιτῶν καὶ ὀργανώσεων ποὺ πιέζουν γιὰ αὐτό. 

Ὡστόσο, σὲ ὁμοσπονδιακὸ ἐπίπεδο, μέχρι στιγμῆς, ἡ προσπάθεια δὲν ἔχει περάσει: παρὰ τὴ σχετικὴ "parliamentary initiative" ποὺ κατατέθηκε στὶς 29 Σεπτεμβρίου 2022 γιὰ νὰ συμπεριληφθεῖ τὸ δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα στὸ Ὁμοσπονδιακὸ Σύνταγμα, τὸ Ἐθνικὸ Συμβούλιο (Nationalrat) τὸ ἀπέρριψε τὸν Δεκέμβριο 2023, θεωρῶντας ὅτι, ἐπὶ τοῦ παρόντος, ἡ προσθήκη θὰ εἶχε "κυρίως συμβολικὸ χαρακτῆρα". 

Αὐτὸ σημαίνει πὼς στὴν Ἑλβετία σήμερα συντελοῦνται οὐσιαστικὲς διεργασίες: τὸ δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα χτίζεται "ἀπὸ κάτω πρὸς τὰ πάνω" (bottom-up), καντόνι πρὸς καντόνι, ὡστόσο ὄχι (ἀκόμα) ὡς ὁμοσπονδιακὴ καθολικὴ ἐγγύηση. 

Γ. Πολιτικὴ καὶ νομικὴ σημασία τοῦ δικαιώματος γιὰ "ζωὴ ἐκτὸς δικτύου" 

Γιατί ὅμως εἶναι σημαντικὴ ἡ διάσταση τοῦ δικαιώματος αὐτοῦ στὴν εἰδικότερη ἐκδήλωσή του τῆς "offline ζωῆς"; Γιατί ἐξασφαλίζει: 

1. Ὑπεράσπιση τῆς αὐτονομίας καὶ τῆς ἐλευθερίας ἐπιλογῆς. Σὲ ἕναν κόσμο ὅπου οἱ ψηφιακὲς ταυτότητες, οἱ ὑπηρεσίες online, ἡ ἠλεκτρονικὴ ἐπικοινωνία, οἱ ἀλγοριθμικὲς ἀποφάσεις, οἱ βάσεις δεδομένων καὶ τὰ προφὶλ πολιτῶν γίνονται καθολικά, ἡ ὑποχρέωση νὰ εἶσαι πάντα διασυνδεδεμένος ἰσοδυναμεῖ μὲ ἄτυπη ἐπιβολὴ συμμόρφωσης. Τὸ δικαίωμα γιὰ offline ζωὴ διακηρύσσει ὅτι ὁ πολίτης δὲν πρέπει νὰ μετατραπεῖ σὲ «ψηφιακὸ ἀντικείμενο» γιὰ νὰ ὑπάρχει ὡς πλῆρες ὑποκείμενο δικαιωμάτων. 
2. Προστασία ἀπὸ κοινωνικὸ ἀποκλεισμὸ καὶ κοινωνικὸ ἔλεγχο. Ἡ ψηφιακὴ ζωὴ συχνὰ συνοδεύεται ἀπὸ συλλογὴ δεδομένων, κοινωνικὴ βαθμολόγηση, προφίλ, ἀλγοριθμικὲς "ἀξιολογήσεις". Ἔτσι, ὅποιος δὲν συμμετέχει, μπορεῖ νὰ βρεθεῖ ἀποκλεισμένος ἀπὸ κρίσιμες ὑπηρεσίες, πρόσβαση σὲ ἀγαθά, ἀκόμη καὶ συμμετοχὴ στὴν κοινωνία. Τὸ δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα διασφαλίζει ὅτι ἡ ἄρνηση συμμετοχῆς στὴν ψηφιακὴ ταυτότητα δὲν σημαίνει αὐτομάτως κοινωνικὴ περιθωριοποίηση. 
3. Θεμελίωση νέας ἰσορροπίας μεταξὺ κράτους, τεχνολογίας καὶ πολίτη. Ἀναγνωρίζοντας σὲ συνταγματικὸ ἐπίπεδο τὸ δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα, τὸ κράτος ἀναλαμβάνει νομικὴ ὑποχρέωση, ὄχι ἁπλᾶ νὰ προστατεύει τὰ δεδομένα, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐξασφαλίζει τὴν ἐπιλογὴ τοῦ πολίτη νὰ μὴν εἶναι συνεχῶς ψηφιακός. Αὐτὸ ἀναδιαμορφώνει τὴ σχέση ἐμπιστοσύνης, ἐξουσίας καὶ αὐτονομίας στὸ ψηφιακὸ κράτος. 

Γι’ αὐτὸ εἶναι κρίσιμο καὶ ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρον τὸ ἀποτέλεσμα τῆς 30.11.2025 στὴ Ζυρίχη. Ἂν τὸ καντόνι της Ζυρίχης ψηφίσει «ὑπὲρ» στὶς 30 Νοεμβρίου 2025, ἡ ἐπέκταση τοῦ δικαιώματος θὰ παύσει νὰ ἀντιμετωπίζεται ὡς τοπικὴ ἰδιαιτερότητα (Γενεύη, Neuchâtel). Ἀναβαθμίζεται σὲ μία τάση ποὺ ἀποκτᾶ εὐρύτερο ἔδαφος. Θὰ στείλει ἰσχυρὸ πολιτικὸ μήνυμα: ὅτι ὁ ἑλβετικὸς ὁμοσπονδιακὸς πλουραλισμὸς μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ νέα γενιὰ δικαιωμάτων. Καὶ ἴσως νὰ ρίξει ξανὰ φῶς στὴν παλαιότερη (ἀπὸ τὸ 2018) πρόταση γιὰ ὁμοσπονδιακὴ συνταγματικὴ κατοχύρωση. 

Δ. Ἡ ἑλληνικὴ πραγματικότητα: ὑποχρεωτικὴ ψηφιακὴ ταυτότητα, προσωπικὸς ἀριθμὸς καὶ ἡ ἀπώλεια ἐπιλογῆς 

Συγκρίνοντας τώρα τὴν ἑλληνικὴ νομοθετικὴ καὶ πολιτικὴ πρακτικὴ δὲν μποροῦμε παρὰ νὰ παραδεχτοῦμε πώς, ἀντίθετα μὲ τὴν κατεύθυνση τῆς ψηφιακῆς ἀκεραιότητας, στὴν Ἑλλάδα κυριαρχεῖ ὁ ψηφιακὸς καταναγκασμός: 

• Μὲ τὸ Προεδρικὸ Διάταγμα 40/2025 ποὺ ἐκδόθηκε κατ’ ἐξουσιοδότηση τοῦ ἄρθρου 11 τοῦ ν.4727/2020, ἔγινε θεσμικὰ ὑποχρεωτικὴ ἡ χορήγηση Προσωπικοῦ Ἀριθμοῦ (Π.Α.) σὲ κάθε φυσικὸ πρόσωπο ποὺ ἔχει ΑΦΜ ἢ ΑΜΚΑ, χωρὶς νὰ παρέχεται (νομικὰ) δικαίωμα ἄρνησης. 
• Ἐπίσης, ἡ νέα "ψηφιακὴ ταυτότητα" (ἠλεκτρονικὴ ταυτότητα) τῆς ΚΥΑ 8200/0-297647/10.4.2018, ὅπως τροποποιήθηκε μὲ τὴν ΚΥΑ 8200/0-109568/16.2.2023, εἰσάγει μιὰ ἑνιαῖα, διασυνδεδεμένη ταυτότητα ποὺ λειτουργεῖ ὡς κλειδὶ γιὰ πρόσβαση σὲ δημόσιες ὑπηρεσίες, συναλλαγές, κρατικὴ διοίκηση κ.λπ. 
• Περαιτέρω, οὔτε ὁ GDPR, οὔτε ὁ εὐρωπαϊκὸς κανονισμὸς eIDAS (ἐντὸς τῶν ὁρίων του) παρέχουν δικαίωμα ἄρνησης στὴν ἑλληνικὴ περίπτωση τῆς ἀνωτέρω ψηφιακῆς ταυτότητας, δηλαδὴ ἡ ὑποχρεωτικότητα δὲν ἀντιστρέφεται ἀπὸ εὐρωπαϊκοὺς κανόνες. 

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι στὴν Ἑλλάδα: 

• ὁ πολίτης δὲν ἔχει ἐπιλογή: εἴτε ἀποδέχεται τὸν προσωπικὸ ἀριθμὸ καὶ τὴν ψηφιακὴ ταυτότητα, εἴτε, πρακτικά, ἀποκλείεται ἀπὸ σημαντικὲς δημόσιες λειτουργίες καὶ δικαιώματα (π.χ. πρόσβαση στὴν ὑγεία, φορολογία, κοινωνικὴ ἀσφάλιση, δικαιοσύνη, διοίκηση). 
• ἡ "ψηφιακή του ὑπόσταση" καθίσταται προϋπόθεση γιὰ τὴν κανονικὴ συμμετοχὴ στὴν κοινωνία. Μὲ τὸ δεδομένο αὐτό, ἡ ἀντίσταση ἢ ἡ ἄρνηση λήψης καὶ χρήσης τῶν παραπάνω ψηφιακῶν ἐργαλείων δὲν εἶναι μόνο προσωπικὴ ἐπιλογή, ἀλλὰ μετὰ βεβαιότητας ὁδηγεῖ σὲ ἀποκλεισμό, «ἀόρατη ζωή», κοινωνικὸ στιγματισμό. 

Ἀπὸ νομικὴ καὶ πολιτικὴ ἄποψη, αὐτὴ ἡ ὑποχρεωτικότητα μπορεῖ νὰ χαρακτηριστεῖ ὡς ψηφιακὸς καταναγκασμός. Ἕνας τέτοιος ὅμως καταναγκασμὸς σαφῶς συγκρούεται μὲ τὶς ἀρχὲς τῆς αὐτονομίας, τῆς ἐλευθερίας ἐπιλογῆς, τῆς ἐλευθερίας ἀπὸ ἐξαναγκασμοὺς (negative liberty), ποὺ θεωροῦνται θεμέλιο τῶν φιλελεύθερων δημοκρατιῶν. 

Ἡ ὑποχρεωτικὴ ταυτοποίηση διὰ ψηφιακοῦ μέσου μετατρέπει τὴν ταυτότητα ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ μέσο ἐπαλήθευσης τῆς ταυτότητας σὲ ὅρο ἐπιβίωσης μέσα στὸ κράτος. Ὁ πολίτης παύει νὰ εἶναι ὑποκείμενο δικαιωμάτων καὶ γίνεται «ἀντικείμενο διαχείρισης», μὲ δεδομένα, ἀρχεῖα, κωδικούς, πίσω ἀπὸ μηχανισμοὺς καὶ βάσεις δεδομένων ποὺ ἐλέγχονται ἀπὸ τὸ κράτος. 

Ἀκόμη κι ἂν οἱ προθέσεις εἶναι αὐτὲς ποὺ συχνὰ δηλώνονται: «διοικητικὴ ἁπλούστευση», «ἀσφάλεια», «ἐπιτάχυνση διαδικασιῶν», τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι συχνὰ αὐταρχικό. Ὁ πολίτης δὲν ἔχει ἐναλλακτική, δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιλέξει νὰ ζήσει ἐκτὸς τοῦ ψηφιακοῦ φακέλου του. 

Ε. Σύγκριση: Ἑλβετία καὶ Ἑλλάδα. Τὸ πολιτικὸ καὶ νομικὸ δίλημμα 

Ἡ σύγκριση ἀνάμεσα στὴν ἑλβετικὴ ἐμπειρία καὶ στὴν ἑλληνικὴ πραγματικότητα ἀποκαλύπτει ἕνα βαθὺ πολιτικὸ καὶ φιλοσοφικὸ δίλημμα γιὰ τὸν 21ο αἰῶνα: 

• Στὴν Ἑλβετία, τὸ κίνημα γιὰ ψηφιακὴ ἀκεραιότητα ἀντιλαμβάνεται τὴν ψηφιακὴ ταυτότητα ὡς ἐνδεχόμενο πεδίο ἐξουσίας, ἐλέγχου, καὶ κοινωνικῆς πίεσης. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐπιλέγει νὰ τὴν ἀντιμετωπίσει μέσῳ συνταγματικῆς κατοχύρωσης δικαιωμάτων, μὲ ἔμφαση στὴ προστασία τοῦ ἀτόμου καὶ στὴν ἐλευθερία ἐπιλογῆς. Ἡ "offline ζωὴ" θεωρεῖται θεμελιῶδες δικαίωμα, ὄχι μία ἰδιοτροπία ἢ πολυτέλεια. Ὁ πολίτης δὲν ἀναγκάζεται νὰ ζεῖ μέσα στὸ "ψηφιακὸ panopticon", ἀλλὰ ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ ἀποσυνδεθεῖ. 

• Στὴν Ἑλλάδα, ἡ κατεύθυνση εἶναι ἀντίστροφη: ἡ ψηφιακὴ ταυτότητα καὶ ὁ προσωπικὸς ἀριθμὸς ἐπιβάλλονται ὡς κανόνας, χωρὶς (νόμιμη) δυνατότητα ἄρνησης, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ ἔνταξη στὸ ψηφιακὸ σύστημα νὰ λειτουργεῖ ὡς προϋπόθεση γιὰ τὴν πλήρη συμμετοχὴ στὴν κοινωνία. Ἡ "offline ζωὴ" δὲν ἀναγνωρίζεται ὡς δικαίωμα, ἀλλὰ ὡς ἐπιλογὴ ποὺ ὁδηγεῖ σὲ ἀποκλεισμό. 

Ἀπὸ νομικὴ ἄποψη, ἡ ἑλληνικὴ ὑποχρεωτικότητα ἐγείρει σοβαρὰ ἐρωτήματα γιὰ τὴν ἐλευθερία, τὴν προστασία τῶν προσωπικῶν δεδομένων, τὴν ἀντίθεση στὴν ἐπιβολὴ ταυτότητας, καθὼς καὶ γιὰ τὸ δικαίωμα στὴν ἀνωνυμία ἢ στὴν ἀπόρρητη ζωή, στοιχεῖα ποὺ ἀποτελοῦν ἀναπόσπαστο τμῆμα τῶν διεθνῶς ἀναγνωρισμένων θεμελιωδῶς δικαιωμάτων. 

Ἀπὸ πολιτικὴ ἄποψη, τὸ ἑλληνικὸ σύστημα δείχνει τάση μετατροπῆς μιᾶς εὐκαιρίας γιὰ "τεχνολογικὴ ἁπλούστευση" σὲ δομικὴ ἐξάρτηση: ὁ πολίτης χάνει τὴν ἐπιλογή, καὶ ἡ διαφορὰ μεταξὺ "ψηφιακοῦ" καὶ "μή-ψηφιακοῦ" γίνεται διαχωριστικὴ γραμμὴ προσβασιμότητας, συμμετοχῆς, δικαιωμάτων. Μποροῦμε ἔτσι νὰ μιλᾶμε γιὰ ψηφιακὸ φασισμό, γιὰ τεχνοφασισμό! 

Στ. Γιατί ἔχει σημασία ἡ ψηφοφορία τῆς 30ης Νοεμβρίου 2025 στὸν Ζυρίχη 

Ἡ προγραμματισμένη ψηφοφορία στὸ καντόνι Ζυρίχης στὶς 30.11.2025 εἶναι κρίσιμη γιὰ διάφορους λόγους: 

• Ἂν ἐγκριθεῖ, ἡ ἔνταξη τοῦ δικαιώματος στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα θὰ ἀφορᾶ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ δυναμικὰ καὶ πυκνοκατοικημένα περιφερειακὰ κέντρα τῆς Ἑλβετίας. Αὐτὸ θὰ δώσει μεγάλη πολιτικὴ βαρύτητα στὴν ἰδέα. 
• Θὰ δείξει ὅτι δὲν πρόκειται γιὰ μεμονωμένες πρωτοβουλίες (ὅπως στὴ Γενεύη ἢ Neuchâtel), ἀλλὰ γιὰ γενικευμένη τάση, ὅτι ὅλο καὶ περισσότεροι πολῖτες καὶ καντόνια ἀναγνωρίζουν τὴν ἀνάγκη γιὰ "ψηφιακὸ δικαίωμα" ποὺ ὑποστηρίζει, καὶ δὲν καταργεῖ, τὴν ἀνθρώπινη ἐλευθερία. 
• Θὰ ἀποτελέσει ἰσχυρὸ μήνυμα πρὸς ὁμοσπονδιακὸ ἐπίπεδο: ὅτι ὑπάρχει περιθώριο, βάρος καὶ δημοκρατικὴ ἀποδοχὴ γιὰ τὴν υἱοθέτηση τοῦ δικαιώματος σὲ ἐπίπεδο ἑλβετικῆς συνομοσπονδίας. Μὲ ἄλλα λόγια, μπορεῖ νὰ ἐπηρεάσει μελλοντικὲς προσπάθειες ἢ καὶ νὰ ξανανοίξει τὴ συζήτηση στὸ ὁμοσπονδιακὸ Σύνταγμα. 

Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους, ἡ 30η Νοεμβρίου 2025 δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ τοπικὴ ψηφοφορία· εἶναι ἕνα πολιτικὸ καὶ νομικὸ πείραμα μὲ διεθνῆ σημασία, ποὺ μπορεῖ νὰ καθορίσει τὴ μορφὴ τῆς "ψηφιακῆς πολυφωνίας" στὸν 21ο αἰῶνα. 

Ζ. Ἡ Ἑλλάδα στὸ σταυροδρόμι: πρὸς ψηφιακὴ κυριαρχία ἢ πρὸς ψηφιακὴ ὑποταγή; 

Μὲ βάση τὰ παραπάνω, προκύπτουν δύο νομικο-πολιτικὲς θέσεις γιὰ τὴν ἑλληνικὴ πραγματικότητα: 

1. Ἡ ὑποχρεωτικότητα εἶναι ἐπιστημονικὰ καὶ πολιτικὰ προβληματική. 

Ἀπὸ νομικὴ ἄποψη, ἡ ὑποχρεωτικὴ χορήγηση ψηφιακῆς ταυτότητας καὶ προσωπικοῦ ἀριθμοῦ χωρὶς δικαίωμα ἄρνησης περιορίζει τὴν αὐτονομία τοῦ ἀτόμου, ὑπονομεύει τὴν ἐλευθερία τῆς ἐπιλογῆς καὶ μπορεῖ νὰ συγκρούεται μὲ θεμελιώδεις ἀρχὲς προστασίας δεδομένων, ἀνωνυμίας καὶ ἰδιωτικότητας. 

Ἀπὸ πολιτικὴ ἄποψη, ἡ ὑποχρεωτικότητα μετατρέπει τὸν πολίτη σὲ "ψηφιακὸ ὑποκείμενο" ὑπὸ διαρκῆ καταγραφή, παρακολούθηση καὶ ρύθμιση, κάτι ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ ἀποκλεισμὸ κοινωνικό, στιγματισμὸ ἢ ἀδυναμία ἄσκησης τῶν δικαιωμάτων του χωρὶς συμμόρφωση. 

Ἡ ἀνάγκη γιὰ ἐπαναπροσέγγιση: κατοχύρωση δικαιωμάτων, ὄχι καταναγκασμῶν. 

Ἡ ἐμπειρία τῆς Ἑλβετίας δείχνει ὅτι ὑπάρχει δρόμος νὰ θεμελιωθεῖ τὸ δικαίωμα στὴν ψηφιακὴ ἀκεραιότητα, ὡς συνταγματικὸ δικαίωμα, μὲ ἔμφαση στὴν ἐπιλογή, τὴν προστασία, τὴν αὐτονομία. 

Γιὰ τὴν Ἑλλάδα, μιὰ τέτοια προσέγγιση θὰ σήμαινε νὰ ἐπιτραπεῖ στοὺς πολῖτες νὰ ἔχουν ἐναλλακτική: εἴτε νὰ υἱοθετήσουν τὴν ψηφιακὴ ταυτότητα, εἴτε νὰ κρατήσουν τὴν «ἀναλογικὴ» ὑπόστασή τους χωρὶς νὰ χάνουν δικαιώματα. Νὰ ὑπάρξει διάκριση ἀνάμεσα στὴν ψηφιακὴ διακυβέρνηση ὡς ἐπιλογὴ καὶ στὴν ψηφιακὴ ταυτοποίηση ὡς ὑποχρέωση. 

Αὐτὸ φυσικὰ ἀπαιτεῖ νομικὴ μεταρρύθμιση, νομικὴ ἀναγνώριση δικαιωμάτων, καὶ πολιτικὴ βούληση. 

Συμπέρασμα 

Ἡ ἀναγνώριση τῆς ψηφιακῆς ἀκεραιότητας ὡς δικαιώματος, καὶ εἰδικὰ τοῦ δικαιώματος σὲ "offline ζωή", δὲν εἶναι μιὰ γραφική, τεχνοφοβικὴ ἀντίδραση στὸν ψηφιακὸ μετασχηματισμό, ἀλλὰ μιὰ σοβαρὴ ἀναγκαιότητα γιὰ τὴ δημοκρατία, τὴν ἐλευθερία, καὶ τὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀτόμου. 

Ἡ Ἑλβετία, μὲ τὶς πρωτοβουλίες σὲ καντόνια ὅπως Γενεύη, Neuchâtel καὶ πιθανῶς Ζυρίχη, δείχνει ὅτι μπορεῖ νὰ ὑπάρξει θεσμικὴ ἰσορροπία ἀνάμεσα στὴν καινοτομία καὶ τὰ δικαιώματα, ἀνάμεσα στὸ "ψηφιακὸ" καὶ στὸ "ἀνθρώπινο". 

Ἡ Ἑλλάδα, ἀντίθετα, κινδυνεύει νὰ μετατρέψει τὴν ταυτότητα καὶ τὴν ἐξυπηρέτηση ἀπὸ δημόσιες ὑπηρεσίες σὲ σύστημα ἀναγνώρισης καὶ συμμόρφωσης: μιὰ μορφὴ ψηφιακῆς ὑποταγῆς. 

Ἂν ὁ στόχος εἶναι ὄντως ἡ τεχνολογικὴ πρόοδος καὶ ἡ "ἐκσυγχρονισμένη διοίκηση", ὅπως ἡ Κυβέρνηση διατείνεται, τότε δὲν μᾶς χρειάζεται ἡ ὑποχρεωτικότητα· χρειάζεται νομικὴ κατοχύρωση τῶν δικαιωμάτων ποὺ προστατεύουν τὸν πολίτη, ὄχι μὲ ὅρους διοικητικῆς εὐκολίας, ἀλλὰ μὲ ὅρους δημοκρατικῶν ἐγγυήσεων. 

Σὲ διαφορετικὴ περίπτωση, ἡ ὑποχρεωτικὴ χρήση τὴ ψηφιακῆς ταυτότητας καὶ τοῦ προσωπικοῦ ἀριθμοῦ θὰ ὁδηγήσει ὄχι σὲ "ψηφιακὴ δημοκρατία", ἀλλὰ σὲ "ψηφιακὴ βιοεξουσία". Καὶ αὐτὴ στὸ ὄχι πολὺ μακρινὸ μέλλον σὲ τεχνοφασισμό! 

Ἀντιπρόεδρος ΑΠ ε.τ. 

dikastiko