Οἰκογένεια: ἡ πρώτη πηγή παιδείας τοῦ ἀνθρώπου

Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, Ὁμότιμης Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν                                                                                                    Ἡ οἰκογένεια, τό θεμελιῶδες αὐτό κύτταρο κάθε συγκροτημένης κοινωνίας, μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ σάν π η γ ή, ἡ ὁποία, ἀπό τήν πρώτη μέρα τῆς ζωῆς κάθε ἀνθρώπου, τόν ποτίζει μέ τό νερό πού ἀδιάκοπα καί ἀβίαστα ἀναβλύζει ἀπό αὐτήν. Ἄν τό νερό αὐτό εἶναι γάργαρο καί ἰαματικό, τοῦ μεταγγίζει ὅλους ἐκείνους τούς ποιοτικούς κώδικες συμπεριφορᾶς πού συγκεκριμενοποιοῦν ἕνα ἐπίπεδο Π α ι δ ε ί α ς. Τό ἀντίθετο θά συμβεῖ, ἄν τό νερό εἶναι μολυσμένο καί ἐπικίνδυνο. Διότι λέγοντας «Παιδεία» δέν ἐννοοῦμε μόνο τήν ἐκπαίδευση, τήν ὕπαρξη γνώσεων ἤ καί μιᾶς εὐρύτερης μόρφωσης. Ἐννοοῦμε, στήν οὐσία της, τό σύνολο τῶν παραμέτρων πού ὁριοθετοῦν τό πλαίσιο ὅλων τῶν ἰδανικῶν, τῶν ἀρχῶν καί τῶν ἀ ξ ι ῶ ν, πού διέπουν τήν καθημερινή ζωή, ἀλλά καί καθορίζουν τά ὄνειρα καί τίς ἐπιδιώξεις ἑνός ἀνθρώπου, μιᾶς κοινωνίας κι ἑνός ἔθνους...

Μέσα στήν οἰκογένεια, ἀπό ἐρεθίσματα, παραστάσεις καί ἐμπειρίες τῆς καθημερινῆς ζωῆς, τό παιδί θά ἐνστερνιστεῖ αὐτές τίς ἀξίες, θά διδαχθεῖ καί θά ἀπολαύσει τήν ὀμορφιά τῆς ἀγάπης καί τῆς προσφορᾶς. Συγχρόνως, παρακολουθώντας πάντα τό ζωντανό παράδειγμα τῶν γονιῶν, θά πρέπει καί νά συνειδητοποιήσει ὅλες τίς βασικές ἔννοιες οὐσιαστικῆς παιδείας. Ἔννοιες ὅπως εἶναι, γιά παράδειγμα, ἡ ἐντιμότητα, ἡ εὐθύνη, τό καθῆκον, ἡ δικαιοσύνη, ἡ ἀμοιβαιότητα, ἡ ὀφειλή, ὁ σεβασμός στά δικαιώματα τοῦ ἄλλου, ἡ χαρά τοῦ «μαζί», ἡ πειθαρχία, καί ἡ ἀξία τῆς προσπάθειας. Μέ τό σωστό ἐνδιαφέρον τῶν γονιῶν καί μέ τή λογική καί πάντα αἰτιολογημένη χρήση τοῦ ἐπαίνου καί τῆς παρατήρησης – «ὅπως τά ἀντιβιοτικά» – τό παιδί θά ἐνθαρρυνθεῖ νά ἀναλαμβάνει ἀπό νωρίς εὐθύνες καί ὑποχρεώσεις, χωρίς τή μονοσήμαντη προσήλωση στό «θέλω» καί «δέν θέλω». Ἔτσι θά ἐνσωματώσει στήν καθημερινή του ζωή καί τίς ἔννοιες τοῦ «πρέπει», τοῦ «εἶναι δική μου ὑποχρέωση», τοῦ

«εὐχαριστῶ». Εἶναι ἐξαιρετικά σημαντικό, μέσα στήν οἰκογένεια, τό παιδί νά πάρει τά πρῶτα νάματα τῆς θρησκευτικῆς πίστης καί νά συνειδητοποιήσει τήν ἔννοια καί τή σημασία τῆς προσευχῆς. Γύρω ἀπό τό οἰκογενειακό τραπέζι, θά ἔχει τήν καθημερινή εὐκαιρία νά κατανοήσει τή σημασία τοῦ «Δός ἡμῖν σήμερον τό ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον». Ἔτσι θά μάθει νά εὐχαριστεῖ τόν Θεό γιά ὅσα μᾶς χαρίζει, ἀλλά θά ξέρει καί πῶς θά προσευχηθεῖ γιά νά Τοῦ ζητήσει τή βοήθειά Του στίς δύσκολες ὧρες. Μέσα στήν οἰκογένεια, ἐπίσης, θά βιώσει τά πολύτιμα στοιχεῖα τῆς θρησκευτικῆς καί πολιτιστικῆς μας παράδοσης.

Οἱ παιδοψυχολόγοι ὑποστηρίζουν πώς τά πρῶτα πέντε ἕως ἑπτά χρόνια τῆς ζωῆς εἶναι καθοριστικά γιά τή διαμόρφωση τῆς πρωσοπικότητας τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν, λοιπόν, ἡ οἰκογένεια ἀποτύχει νά βάλει τίς βάσεις αὐτῶν τῶν ἐννοιῶν στήν τρυφερή ψυχή τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἔλλειψη δύσκολα ἀναπληρώνεται ἀργότερα ἀπό τήν ἐκπαίδευση στό σχολεῖο.

Γιά νά γίνει, ὅμως, ἐφικτός ὁ ρόλος αὐτός τῆς οἰκογένειας εἶναι ἀνάγκη νά γνωρίζουμε ὅτι :

Α) τό σημαντικότερο δῶρο τῶν γονιῶν στά παιδιά τους εἶναι τό νά ὑπάρχει συντροφικότητα καί ὁμοφροσύνη μεταξύ τους

Β) τό μεγαλύτερο δῶρο πού μπορεῖ νά κάνει ἕνας πατέρας στά παιδιά του, εἶναι τό νά ἀγαπᾶ, νά τιμᾶ καί νά σέβεται τή μητέρα τους, καί

Γ) τό 80% τῆς εἰκόνας πού σχηματίζουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους, στά πρῶτα τουλάχιστον χρόνια τῆς ζωῆς τους, προέρχεται ἀπό αὐτά πού λέει ἡ μητέρα γι’ αὐτόν. Ἀπό αὐτήν τήν εἰκόνα χτίζεται, ἀντίστοιχα, ἡ ἐκτίμηση καί ὁ σεβασμός πού θά ἔχουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους.

* * *

Ἡ σύγχρονη, ὅμως, ἑλληνική οἰκογένεια φαίνεται νά περνάει σοβαρή κρίση ἀπό τό γεγονός ὅτι, ὅλο καί συχνότερα παραμένει «μισή» ἀπό διαζύγια, συμβιώσεις ἐκτός γάμου καί μονογονεϊκές οἰκογένειες, ἀπό τό ὅτι ἡ μητέρα εἶναι σχεδόν πάντα ἐργαζόμενη, τά παιδιά εἶναι λίγα καί μοναχικά, καί οἱ γονεῖς εἶναι ἀγχωμένοι προσπαθώντας νά ἱκανοποιήσουν ἐ π ι θ υ μ ί ε ς – τῶν παιδιῶν καί δικές τους – πού, μέ πολύ λ α ν θ α σ μ έ ν α κ ρ ι τ ή ρ ι α, θεωροῦν ὡς ἀ ν ά γ κ ε ς .

Μέ προσανατολισμό κυρίως στά ὑλικά ἀγαθά, καί μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τό μυαλό καί τό σῶμα τοῦ παιδιοῦ τους – μέ φροντιστήρια, ξένες γλῶσσες, μπαλέτο, γυμναστήριο κ.ἄ. – οἱ σύγχρονοι γονεῖς, συχνά παραβλέπουν καί προσπερνοῦν τίς οὐσιαστικές ψυχικές ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ. Ἀνάγκες πού συνοψίζονται στό νά ὑπάρχει ποιοτικός χρόνος ἐπικοινωνίας μέ τούς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι θά δίνουν τό ζωντανό παράδειγμα τῆς συνέπειας μεταξύ λόγων καί πράξεων, μέσα σέ μιά ἤρεμη καί ζεστή οἰκογενειακή ἀτμόσφαιρα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι, τά παιδιά νά ἀναπληρώνουν αὐτήν τήν ἀνάγκη γιά μιά οὐσιαστική ἐπικοινωνία καί γιά ἐμπέδωση τῶν ἀπαραίτητων στή ζωή τους κ α ν ό ν ω ν συμπεριφορᾶς, παρακολουθώντας ἐκμαυλιστικά προγράμματα στήν τηλεόραση ἤ ὑφιστάμενα ἐξάρτηση ἀπό ἀνεξέλεγκτες ἐπικοινωνίες μέσα ἀπό τό διαδίκτυο. Αὐτήν τήν π α ι δ ε ί α εἰσπράτουν καί εἶναι φυσικό καί ἀναπόφευκτο, στή συνέχεια, νά ἀ ν τ ι γ ρ ά φ ο υ ν τά σαθρά πρότυπα πού τούς προσφέρονται καί τούς ἀντίστοιχους βίαιους, χυδαίους ἤ ἀνήθικους κώδικες ζωῆς, μέ τούς ὁποίους ἐξοικειώνονται πλήρως καί φτάνουν νά τούς θεωροῦν πολύ φυσικούς καί ἀποδεκτούς.

* * *

Ὁλοκληρώνοντας αὐτές τίς σκέψεις, εἶναι νομίζω σκόπιμο νά ἀπαντήσω σέ μιά ἐρώτηση πού ἀκούω συχνά στίς Σχολές Γονέων καί εἶναι σχετική μέ τό «Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τῆς κληρονομικότητας στή διαμόρφωση τοῦ χαρακτήρα ἑνός ἀνθρώπου». Ἡ ἀπάντηση πού δίνει ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη τῆς Γενετικῆς εἶναι ὅτι : Σχετικά μέ τίς ἰδιότητες τοῦ χαρακτήρα, ἡ κληρονομικότητα δίνει μόνο τήν π ρ ο δ ι ά θ ε σ η. Ἑπομένως, ἐξαρτᾶται ἀπό τό περιβάλλον, στό ὁποῖο θά ἀναπτυχθεῖ τό παιδί, ἄν αὐτή ἡ προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί σέ ποιό βαθμό ἤ ἐάν θά μείνει λανθάνουσα καί σέ καταστολή. Ἀφοῦ λοιπόν τό πρῶτο στενό περιβάλλον εἶναι ἡ οἰκογένεια, αὐτή παίζει τεράστιο ρόλο στό ἄν καί κατά πόσο μιά καλή προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί θά καλλιεργηθεῖ ἤ ἐάν μιά κακή προδιάθεση θά περιοριστεῖ καί θά ἐλεγχθεῖ.

Εἶναι βέβαιο ὅτι εἶναι δύσκολος, στίς μέρες μας ὁ ρόλος τοῦ γονιοῦ. Σκοπός λοιπόν αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου ἦταν νά σκεφτοῦμε μερικούς παράγοντες πού, ἴσως, βοηθήσουν ἐμᾶς τούς γονεῖς στό νά κάνουμε τήν οἰκογένειά μας μιά πηγή παιδείας γι’ αὐτά, μέ καθαρό καί ἀξιοφόρο νερό. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε ποτέ ὅτι, ἀπό τή στιγμή πού κάποιος γίνεται γονιός, ζεῖ, πρέπει νά ζεῖ μέ μιά συνεχῆ μυστική προσευχή μέσα του γιά τά παιδιά του, παρακαλώντας τόν Δημιουργό πού μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε γιά νά τα ἀναθρέψουμε, νά τά προστατεύει καί νά τά φωτίζει.

*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Δ΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΟΚΤ.-ΔΕΚ. 2010