Ῥωμηοὶ καὶ γραικύλοι

Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἰεροθέου

Ἡ ἱστορία ἑνὸς Ἔθνους συνδέεται πολὺ στενὰ μὲ τὰ ὀνόματά του, ὅποτε μελετώντας κανεὶς τὰ ὀνόματα μπορεῖ νὰ ἐξακριβώση τὰ ἱστορικὰ δεδομένα, ἀλλὰ κυρίως τὴν πολιτιστικὴ ζωὴ ἑνὸς χώρου. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ μὲ τὴν Ἑλλάδα μὲ τὴν πολύχρονη ἱστορία της. Ἑπομένως οἱ περιπέτειες ἑνὸς Ἔθνους ἔχουν σχέση καὶ μὲ τὶς περιπέτειες τῶν ὀνομάτων του.

Μεταξὺ τῶν ὀνομάτων ποὺ χαρακτήριζαν τοὺς Ἕλληνες εἶναι καὶ τὸ Γραικός, τὸ ὁποῖο μνημονεύει καὶ ὁ Ἀριστοτέλης καὶ βέβαια ὁ Γραικὸς γενεαλογεῖται ἀπὸ τὸν Δευκαλίωνα, ὅπως καὶ ὁ Ἕλλην. Οἱ Δυτικοὶ - Λατίνοι γνώριζαν τοὺς Ἕλληνας κυρίως ὡς Γραικούς. Ὅταν ὅμως ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς ἔκανε τεράστια ἐντύπωση στοὺς Λατίνους οἱ ὁποῖοι ἄρχισαν νὰ τοὺς μιμοῦνται καὶ νὰ ὑποτιμοῦν τοὺς ἑαυτούς τους, χαρακτηρίζοντάς τους ὡς βαρβάρους, τότε ὑπῆρξε ἀντίδραση ἐκ μέρους τῶν πατρικίων, ἀφοῦ προσβαλλόταν ὁ ἐθνικισμός τους. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν νὰ ὁμιλοῦν περιφρονητικὰ γιὰ τοὺς Γραικοὺς - Ἕλληνας καὶ βέβαια γι’ αὐτοὺς ποὺ μαγεύονταν ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό.

Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς Παναγιώτης Χρήστου γράφει: “ἐκδικούμενοι τοὺς πνευματικοὺς εἰσβολεῖς οἱ Ρωμαῖοι ἐσχημάτισαν...

καὶ νέο ὑποκοριστικὸ τίτλο τοῦ ὀνόματος των (ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Γραικός), σαφῶς περιφρονητικό, GRAECULI, Γραικύλοι, παίρνοντας ἴσως ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν διαγωγὴ ὠρισμένων ἐξελληνισμένων Ἀνατολικών”. Ἔτσι ὁ Κικέρων ὁ ὁποῖος διακρινόταν γιὰ τὴν ἀγάπη του πρὸς τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ ἀποκλήθηκε “γραικὸς καὶ σχολαστικός”, ἀλλὰ καὶ γραικύλος. Ὁ δήμαρχος Καλῆνος σὲ λόγο του ἔλεγε γιὰ τὸν Κικέρωνα: “Ταύθ’ οὕτως, ὢ Κικέρων ἢ Κικέρουλε ἢ Κικεράκιε ἢ Κικερίσκε ἢ Γραικύλε, ἢ ὅ,τι ποτὲ χαίροις ὀνομαζόμενος”.

Ἔτσι, ὁ ὅρος Γραικυλισμὸς ἀποδόθηκε περιφρονητικὰ σὲ κάποιον ποὺ ἐγκαταλείπει τὴν δική του πολιτιστικὴ παράδοση καὶ προσλαμβάνει κάποια ἄλλη παράδοση. Ἐπίσης, ὁ ὅρος Ρωμηὸς ἰδίως ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Χριστιανισμὸς ἔγινε ἐπίσημη Θρησκεία τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους φορτίστηκε μὲ νέα ἔννοια, ἀφοῦ Ρωμηὸς χαρακτηρίζεται ἐκεῖνος ποὺ ἔχει Ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἑλληνικὴ ἢ ἑλληνιστικὴ παράδοση.

Μέσα στὰ πλαίσια αὐτὰ πρέπει νὰ δοῦμε τοὺς ὅρους Ρωμηὸς καὶ Γραικύλος, ἢ Ρωμηοσύνη καὶ Γραικυλισμός. Τὸ πρῶτο δηλώνει μία πολιτιστικὴ ἀξιοπρέπεια, τὸ δεύτερο μία πολιτιστικὴ ὑποδούλωση.

Ὁ Καθηγητὴς π. Ἰωάννης Ρωμανίδης θὰ γράψη σχετικά:

“Τό γραικεύω εἶναι σχεδὸν ταυτὸν μὲ τὸ φραγκεύω.

Σημαίνει σήμερον ἀμερικανεύω, ρωσεύω, φραντσεύω, γερμανεύω, δηλαδὴ γίνομαι πνευματικὸς δοῦλος τῶν ἔξω τῆς Ρωμηοσύνης.

Ὁ Ρωμηὸς γνωρίζει σαφῶς ὅτι ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ μεταξὺ συμμαχίας καὶ δουλείας. Γίνεται σύμμαχος μὲ ὁποιονδήποτε, ἐφ’ ὅσον συμφέρει εἰς τὸ Ἔθνος, ἀλλὰ ποτὲ δοῦλος τῶν συμμάχων.

Ὁ Γραικύλος ὅμως νομίζει ὅτι συμμαχία σημαίνει πνευματικὴν δουλείαν, δηλαδὴ συγχώνευσιν πολιτισμῶν καὶ σύγχυσιν ἰδεολογιῶν. Ὁ Γραικύλος δὲν γίνεται μόνον σύμμαχος, ἀλλὰ γίνεται καὶ θέλει νὰ γίνη ἕνα πράγμα μὲ τὸν σύμμαχον. Νομίζει ὅτι συμμαχία εἶναι τὸ νὰ προσφέρεται δι’ ἔρωτα ὡς δούλη πρὸς τὸν κύριον ἴνα ἀποκτήση ἰσχυρὸν προστάτην, ὁ ὁποῖος θὰ σώση τὴν Ἑλλαδίτσαν του. Ὁ Νεογραικύλος εἶναι συνεχιστὴς τῆς παραδόσεως τῶν Γραικύλων πρὸ τῆς Ἁλώσεως, οἱ ὁποῖοι μᾶς ἐκήρυττον τὴν ἀνάγκην τῆς φραγκεύσεως τοῦ πνεύματος, διὰ νὰ σωθῶμεν ἀπὸ τὴν δουλείαν τοῦ σώματος.

Μὲ ἄλλα λόγια ὁ Γραικύλος φοβεῖται καὶ ἄρα οὔτε εἶναι οὔτε ἠμπορεῖ νὰ εἶναι Ρωμηός, ἐφ’ ὅσον φοβεῖται. Φοβεῖται τὴν πνευματικὴν ἀνεξαρτησίαν καὶ ἐλευθερίαν. Θέλει τὴν ἐλευθερίαν τοῦ σώματος μόνον. Καὶ διὰ τοῦτο δὲν ἠμπορεῖ καν νὰ φαντασθῆ ὅτι ἡ Ρωμηοσύνη ὄχι μόνον δὲν ὑποδουλώνεται πνευματικῶς, ἀλλὰ εἶναι ἐν τῷ κόσμω πολιτιστικὴ δύναμις ἠγετική”.

Φαίνεται, λοιπόν, καθαρὰ ὅτι οἱ ὄροι Ρωμηὸς καὶ Γραικύλος δὲν εἶναι ἁπλῶς θεωρητικοί, δὲν συνδέονται μόνον μὲ ἱστορικὰ γεγονότα τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ συνιστοῦν ἕνα ἰδιαίτερο τρόπο ζωῆς. Καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ δοῦμε στὴν σχέση μεταξύ τοῦ πολιτιστικοῦ τρόπου ζωῆς τοῦ Ἕλληνος - Ρωμηοῦ καὶ τοῦ πολιτιστικοῦ τρόπου ζωῆς τοῦ Δυτικοῦ ἀνθρώπου.

Συχνὰ λέγεται ὅτι ἡ Ἑλλάδα εἶναι ὀργανικὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν Δύση καὶ τὸν λεγόμενο δυτικὸ πολιτισμό, ὅτι δὲν νοεῖται ἡ Εὐρώπη χωρὶς τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν πολιτισμό της. Ἔτσι ὅποιος ἐκφράζει τὴν ἄποψη ὅτι ἡ Ἑλλάδα, ὡς τρόπος ζωῆς, ἐκφράζει ἕναν ἄλλο πολιτισμὸ ποὺ εὑρίσκεται στὸν ἀντίποδα τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ θεωρεῖται ὀπισθοδρομικός, ἐπαρχιώτης, ἐθνικιστής.

Ὅμως δὲν πρέπει νὰ βαυκαλιζόμαστε μὲ τὶς δικές μας ἀπόψεις, οὔτε νὰ στεκόμαστε ναρκιστικὰ μὲ αὐτὰ ποὺ νομίζουμε δεδομένα. Πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ βλέπουμε καὶ τὶς σκέψεις τῶν ἄλλων. Νὰ ἐξετάζουμε, δηλαδή, πῶς μᾶς θεωροῦν οἱ ξένοι, καὶ κυρίως ἀπὸ ποὺ καθορίζουν μὲ ποικίλους τρόπους τὴν πολιτική τους.

Ὑπάρχει ἕνα πρόσφατο παράδειγμα πολὺ χαρακτηριστικό. Ὁ γνωστὸς Ἀμερικανὸς Ἐπιστήμονας, Σάμιουελ Χάντιγκτον, τοῦ ὁποίου οἱ ἀπόψεις συχνὰ ἀπησχόλησαν τὸν ἑλληνικὸ τύπο, σὲ μία συνέντευξη ποὺ δόθηκε στὸν ἕλληνα δημοσιογράφο Ἀλέξη Παπαχελὰ καὶ δημοσιεύθηκε πρὶν λίγο καιρὸ στὸ Βῆμα (24 Μαΐου 1998) καὶ σὲ ἐρώτημα: “Στὸ βιβλίο σας ἑξαιρεῖτε τὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τὴν Δύση, πράγμα ποὺ προκαλεῖ ἐντύπωση καθὼς πρόκειται γιὰ μία χώρα ποὺ ἔχει ταυτισθεῖ μὲ τὴν Δύση, σὲ κρίσιμες περιπτώσεις, συμμετέχει στὸ ΝΑΤΟ καὶ στὴν Ε.Ε. καὶ ἔχει υἱοθετήσει ἕνα δυτικὸ τρόπο ζωής”, ἀπάντησε: “Δὲν πιστεύω ὅτι ἡ Ἑλλάδα ἀνῆκε ποτὲ στὸν δυτικὸ πολιτισμό, ὁ ὁποῖος δημιουργήθηκε τὸν 9ο καὶ 10ο αἰώνα μ.Χ. Ἡ κλασικὴ Ἑλλάδα δώρησε ἀσφαλῶς πολλὰ στοιχεῖα στὸν δυτικὸ πολιτισμό. Κατὰ τὴν γνώμη μου οἱ θέσεις ποὺ ἔχει πάρει ἡ Ἑλλάδα σὲ θέματα ὅπως τὸ Βοσνιακὸ δείχνουν καθαρὰ ὅτι ἔχει διαφορετικὰ συμφέροντα ἀπὸ τὶς δυτικὲς δυνάμεις. Βλέπω ὅτι οἱ Ἕλληνες ἀναγνωρίζουν τὸ γεγονὸς αὐτὸ καθὼς σημαίνοντες πολιτικοὶ μιλοῦν ὅλο καὶ περισσότερο γιὰ τοὺς δεσμοὺς τῆς χώρας μὲ ὀρθόδοξες δυνάμεις”.

Νομίζω ὅτι δεῖγμα κομπλεξικότητος ἑνὸς λαοῦ εἶναι τὸ νὰ ἐπιδιώκη νὰ θεωρῆται ἐξάρτημα μίας μεγάλης Χώρας ἢ ἀκόμη μίας ἕνωσης Χωρῶν καὶ μάλιστα τὸ νὰ θεωρῆ ὅτι ἔχει τὴν ἴδια πολιτιστικὴ παράδοση μὲ αὐτὲς ἢ τὸ χειρότερο ὅτι ἡ πολιτιστικὴ παράδοση τῆς Δύσης ἔχει ἐπηρεαστῆ ἀπὸ τὴν δική του πολιτιστικὴ παράδοση. Στὸ συγκεκριμένο ὅμως θέμα ὁ Χάντιγκτον εἶναι πολὺ σαφὴς καὶ νομίζω ἀληθινός. Δὲν πρόκειται, δηλαδή, γιὰ μία παραπληροφόρηση.

Πράγματι, ὁ δυτικὸς πολιτισμὸς εἶναι δημιούργημα τοῦ Καρλομάγνου, μὲ τὴν φεουδαλιστικη καὶ παγανιστικὴ ἀντίληψη καὶ οὐσιαστικὰ δημιουργήθηκε τὸν 9ο καὶ 10ο αἰώνα, ὅπως λέγει ὀρθῶς ὁ Χάντιγκτον. Προσέλαβε, βέβαια, κυρίως κατὰ τὴν ἀναγέννηση, μερικὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Ἀριστοτέλη, ἀλλὰ ὅμως ἔχει μία ἄλλη ἀνθρωποκεντρικὴ προοπτικὴ καὶ ὑποδομή. Γι’ αὐτὸ ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, ἀκόμη καὶ μερικοὶ σοβαροὶ πολιτικοί, ὅσοι ἀφουγκράζονται τοὺς καϋμοὺς τοῦ λαοῦ, ἀναγνωρίζουμε ὅτι ἔχουμε περισσότερη καὶ οὐσιαστικότερη ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ὀρθόδοξους λαοὺς τῶν Βαλκανίων καὶ τοὺς ὀρθόδοξους λαοὺς τῆς Μέσης Ἀνατολῆς, παρὰ μὲ τοὺς δυτικοὺς ποὺ διαποτίζονται ἀπὸ μία ἄλλη παράδοση.

Βέβαια, θὰ συνεργαζόμαστε μὲ τοὺς Εὐρωπαϊκοὺς λαούς, θὰ συμμετέχουμε στὸ εὐρωπαϊκὸ γίγνεσθαι, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἐπαρχιωτισμός, ἀντίθετα εἶναι πνευματικὴ ἀρχοντιὰ τὸ νὰ γνωρίζουμε καὶ νὰ κρατοῦμε τὴν ἑτερότητα τῆς παραδόσεώς μας, τὴν ὁποία ἀναζητοῦν καὶ οἱ σύγχρονοι δυτικοί, γιατί ἔχει στοιχεῖα αὐθεντικότητος.

φλόγα