Β' Μέρος- Πατέρες τῆς ἐποχῆς τῆς Εἰκονομαχίας

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ

Πατερικῶν χωρίων ὑπὲρ τῶν εἰκόνων.

Β’ ΜΕΡΟΣ – ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

Λεοντίου Ἐπισκόπου Νεαπόλεως τῆς Κύπρου ἐκ τοῦ πέμπτου Λόγου ὑπὲρ τῆς τῶν Χριστιανῶν ἀπολογίας Κατὰ Ἰουδαίων, καὶ περὶ εἰκόνων τῶν ἁγίων
«Οὐδὲ παρ’ ἠμὶν ὡς θεοὶ προσκυνοῦνται οἱ τῶν ἁγίων χαρακτῆρες, καὶ εἰκόνες, καὶ τύποι. Εἰ γὰρ ὡς Θεὸν προσεκύνουν τὸ ξύλον τῆς εἰκόνος, οὐκ ἂν πάντως λειαθέντος τοῦ χαρακτῆρος, τὴν εἰκόναν κατέκαιον. Καὶ πάλιν ἕως μὲν ἐστι συμπεπεδημένα τὰ δύο ξύλα τοῦ σταυροῦ, προσκυνῶ τὸν τύπον διὰ Χριστὸν τὸν ἐν αὐτῶ σταυρωθέντα? ἐπὰν δὲ διαιρεθῶσιν ἐξ ἀλλήλων, ρίπτω αὐτὰ καὶ κατακαίω. Καὶ ὥσπερ ὁ κέλευσιν βασιλέως δεξάμενος, καὶ ἀσπασάμενος τὴν σφραγίδα, οὐ τὸν πηλὸν ἐτίμησεν, ἢ τὸν χάρτην, ἢ τὸν μόλυβδον, ἀλλὰ τῷ βασιλεῖ τὴν προσκύνησιν καὶ τὸ σέβας ἀπένειμεν? οὕτω καὶ Χριστιανῶν παῖδες τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ προσκυνοῦντες, οὐ φύσιν τοῦ ξύλου τιμῶμεν, ἀλλὰ σφραγίδα καὶ δακτύλιον καὶ χαρακτήρα Χριστοῦ αὐτὸν βλέποντες, δὶ αὐτοῦ τὸν ἐν αὐτῶ σταυρωθέντα καὶ ἀσπαζόμεθα καὶ προσκυνοῦμεν» (Mansi Conc. XIII, p. 13, PG 93, col. 1597-99)

«Καὶ ὥσπερ ὁ Ἰακὼβ δεξάμενος παρὰ τῶν υἱῶν αὐτοῦ χιτώνα ποικίλον ἠμαγμένον τοῦ Ἰωσήφ, κατεφίλησε μετὰ δακρύων, καὶ τοῖς ἰδίοις ὀφθαλμοῖς τοῦτο περιέθηκεν, καὶ οὐ τὸ ἱμάτιον ἀγαπῶν, ἢ τιμῶν, τοῦτο ἐποίησεν, ἀλλὰ δὶ’ αὐτοῦ νομίζων τὸν Ἰωσὴφ καταφιλεῖν, καὶ ἐν χερσὶν αὐτῶν κατέχειν? οὕτω καὶ οἱ Χριστιανοὶ πάντες εἰκόνα Χριστοῦ, ἢ ἀποστόλου, ἢ μάρτυρος κρατοῦντες καὶ ἀσπαζόμενοι τὴ σαρκί, τὴ ψυχὴ αὐτὸν τὸν Χριστὸν νομίζομεν ἢ τὸν μάρτυρα αὐτοῦ κατέχειν» (PG 93, col. 1599)

«Εἰ δὲ ἐγκαλεῖς μοί, ὅτι ὡς Θεὸν προσκυνῶ τὸ ξύλον τοῦ σταυροῦ, διὰ τί οὐκ ἐγκαλεῖς τῷ Ἰακὼβ προσκυνήσαντι ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς... ράβδου τοῦ Ἰωσήφ; Ἀλλὰ πρόδηλον, ὅτι οὐ τὸ ξύλον ἰδὼν προσεκύνησεν, ἀλλὰ διὰ τοῦ ξύλου τὸν Ἰωσήφ, ὥσπερ καὶ ἠμεῖς διὰ τοῦ σταυροῦ τὸν Χριστόν. Ἐπεῖ καὶ τοῖς πωλήσασι τὸν τάφον ἀσεβέσιν ἀνθρώποις ὁ Ἀβραὰμ προσεκύνησε, καὶ γόνυ ἔκαμψεν ἐπὶ τὴν γῆν? ἀλλ’ οὒχ ὡς θεοὺς αὐτοὺς προσεκύνησε. Καὶ πάλιν ὁ Ἰακὼβ τῶν Φαραὼ εὐλόγησεν ἀσεβῆ καὶ εἰδωλολάτρην ὄντα, ἀλλ’ οὒχ ὡς Θεὸν αὐτὸν εὐλόγησε». (PG 93, col. 1601)


Σχόλιο Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ

«Εἰ οὒν τὸν τοῦ σταυροῦ τύπον προσκυνοῦμεν εἰκόνα τοῦ σταυροῦ ποιοῦντες ἐξ οἰασοῦν ὕλης, πῶς τοῦ σταυρωθέντος εἰκόνι μὴ προσκυνοῦμεν;»


«Ἐφόσον λοιπὸν προσκυνοῦμε τὸν τύπο τοῦ σταυροῦ, κατασκευάζοντας εἰκόνα τοῦ σταυροῦ ἀπὸ ὁποιαδήποτε ὕλη, πῶς δὲ θὰ προσκυνήσουμε τὴν εἰκόνα αὐτοῦ ποῦ σταυρώθηκε;»

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3 σέλ. 86-87, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)

***

«Πιστὸς ὁ λόγος. Οὐκοῦν γνώθι, ὅτι καγῶ δὶ’ οὐρανοῦ, καὶ γής, καὶ θαλάσσης καὶ ξύλων, καὶ λίθων, καὶ λειψάνων, καὶ ναῶν, καὶ σταυροῦ, καὶ δὶ’ ἀγγέλων, καὶ δὶ’ ἀνθρώπων, καὶ διὰ πάσης κτίσεως ὁρατῆς τὲ καὶ ἀοράτου, τῷ πάντων δημιουργῶ καὶ Δεσπότη καὶ ποιητὴ μόνω τὴν προσκύνησιν καὶ τὸ σέβας προσάγω. Οὐ γὰρ δὶ’ ἑαυτῆς ἀμέσως ἡ κτίσις τῷ Ποιητὴ προσκυνεῖ, ἀλλὰ δὶ’ ἐμοῦ οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, δὶ’ ἐμοῦ προσκυνεῖ Θεὸν ἡ σελήνη, δὶ’ ἐμοῦ δοξάζει Θεὸν τὰ ἄστρα, δὶ’ ἐμοῦ ὕδατα, ὄμβροι, δρόσοι, καὶ πάσα κτίσις, δὶ’ ἐμοῦ προσκυνεῖ καὶ δοξάζει Θεόν». (PG 93, col. 1604)

«Ἠμεῖς δὲ οἱ Χριστιανοὶ κατὰ πάσαν πόλιν καὶ χώραν, καὶ κατὰ πάσας ἡμέρας καὶ ὥρας, κατὰ εἰδώλων ὀπλιζόμεθα, κατὰ εἰδώλων ψάλλομεν, κατὰ εἰδώλων καὶ δαιμόνων εὐχόμεθα. Καὶ πῶς εἰδωλολάτρας ἠμᾶς καλούσιν οἱ Ἰουδαῖοι;» (PG 93, col. 1604)

«ὁ γὰρ τιμῶν τὸν μάρτυρα, τὸν Θεὸν τιμᾶ? καὶ ὁ τὴ μητρὶ αὐτοῦ προσκυνῶν, αὐτῶ τὴν τιμὴν προσάγει. Καὶ ὁ τὸν ἀπόστολον τιμῶν, τὸν ἀποστείλαντα τιμᾶ? εἴθε καὶ σὺ Μωσαϊκᾶς εἰκόνας ἐποίεις καὶ προφητικᾶς, καὶ καθ’ ἑκάστην ἡμέραν δὶ’ αὐτῶν προσεκύνεις τῷ Θεῶ καὶ Δεσπότη αὐτῶν, καὶ μὴ τὴ εἰκόνι τὴ χρυσὴ Ναβουχοδονόσορ? καὶ πὼς οὐκ αἰσχύνη κατ’ ἐμοῦ κινούμενος, καὶ κατεπαιρόμενος κατὰ τῶν εἰκόνων καὶ τοῦ σταυροῦ ἐγκαλῶν, εἰ Ἀβραὰμ τοῖς εἰδωλολάτραις προσεκύνησεν, εἰ Μωυσῆς τὸν Ἰοθὸρ εἰδωλολάτρην προσεκύνησεν, καὶ Ἰακὼβ τὸν Φαραώ, καὶ Δανιὴλ τὸν Ναβουχοδονόσορ; Εἰ οὗτοι προφῆται καὶ δίκαιοι ὄντες, διὰ τίνας εὐεργεσίας προσεκύνουν αὐτοῖς ἐπὶ τὴν γῆν εἰδωλολάτραις οὔσιν, ἐμοῦ κατεπαίρη προσκυνοῦντος σταυρῶ καὶ χαρακτήρσιν ἁγίων, ἐξ ὧν μυρία ἀγαθὰ παρὰ Θεοῦ δὶ’ αὐτῶν κομίζομαι;» (PG 93, col. 1608)


Σχόλιο Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ

«Οὗτος πιστὸς ἐξηγητὴς τῶν τοῦ μακαρίου Ἐπιφανίου λόγων ὁ τοῖς ἑαυτοῦ λόγοις τὴν Κυπρίων κατακοσμήσας νῆσον ἢ οἱ ἀπὸ καρδίας λαλοῦντες».

«Αὐτὸς ποὺ μὲ τοὺς λόγους τοῦ στόλισε τὸ νησὶ τῶν Κυπρίων εἶναι ὁ σωστὸς ἐμηνευτὴς τῶν λόγων τοῦ μακαρίου Ἐπιφανίου, ἢ ἐκεῖνοι ποὺ μιλοῦν μὲ τὴν καρδιά τους».

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3 σέλ. 92-93, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)


Τοῦ Ἁγίου Γερμανοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Πρὸς Ἄνθιμον Διάκονον, Λόγος διηγηματικὸς περὶ τὲ τῶν Ἁγίων Συνόδων καὶ τῶν κατὰ καιροὺς ἀνέκαθεν τῷ ἀποστολικῶ κηρύγματι ἀναφυεισῶν αἱρέσεων

«Εἰ ὡς φᾶτε ὑμεῖς, εἰδώλων δίκην τὰ σεπτὰ τῶν ἁγίων ἀπείργετε εἰκονίσματα, μικροῦ καὶ αὐτὰ τὰ καίρια της πίστεως ἀνατρέπετε. Εἴποιεν γὰρ οὐκ ἐθνικοὶ διαμπάξ, ἐπεῖ καὶ Χριστιανῶν παῖδες, ὡς οὐδὲν ἀπὸ τοῦ νῦν βέβαιον τί ἡ τῆς Ἐκκλησίας ἠμῶν παράδοσις ἔξειν δυνήσεται, τὰ πρὶν ἀθετήσασα. Ἀληθῶς γὰρ πάσι πιστοῖς καὶ ὀρθοδόξοις εὔδηλον πέφυκεν, ὡς ἡ προσκύνησις καὶ ἡ λατρεία ἠμῶν, εἰς μόνην τὴν ἄκτιστον καὶ ἀπειροδύναμον ὑπεράρχιον τὲ καὶ ὑπεράγαθον ζωαρχικὴν καὶ ὑπερούσιον ἁγίαν Τριάδα, τὴν μία θεότητα τὲ καὶ δύναμιν, ἀδιστάκτω καρδία καὶ στόματι ὁμολογεῖται. Αἳ δὲ ἐν εἰκόσι τῶν ἁγίων μορφοποιίαι, διὰ πόθον μόνον καὶ οὐ δὶ’ ἕτερον τρόπον προήρεσαν, καθὼς πάλαι ἐν τὴ σκηνὴ τὰ τῶν Χερουβὶμ ἀπεικάσματα, τύπον τῶν οὐρανίων δυνάμεων ἔχοντα. Ὅθεν τὴ χρονία παρεκτάσει τὰ πλήθη χειραγωγούμενα, ἄνωθεν παῖς παρὰ πατρὸς διαδεξάμενοι, εἰς μόνην ὑπόμνησιν καὶ ἀνδρείας ἐπίδειξιν, τὰς τοιαύτας σκιαγραφίας ἀνέκαθεν παρεδέξαντο. Τοῦ δὲ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, κατὰ τὸν ἀνθρώπινον χαρακτήρα ἀναστηλουμένου, ἤγουν κατὰ τὴν ὁρατὴν αὐτοῦ θεοφάνειαν, παρειλήφαμεν εἰς διηνεκῆ μνήμην τῆς ἐνσάρκου πολιτείας, τοῦ τὲ πάθους αὐτοῦ καὶ τοῦ σωτηρίου θανάτου, καὶ τῆς ἐντεῦθεν γενομένης τῷ κόσμω ἀπολυτρώσεως, δὶ’ αὐτοῦ τὸ τῆς ταπεινώσεως ὕψος τοῦ Θεοῦ Λόγου κατανοοῦντες.» (PG 98 col. 77,80)

Ἐπιστολὴ Γρηγορίου τοῦ ἁγιωτάτου πάπα Ρώμης πρὸς Γερμανὸν τὸν ἁγιώτατον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως

«Εἰ δὲ καὶ τὶς Ἰουδαϊκῶς κινούμενοςπρος τὴν ἔγκλησιν, τὰ πάλαι τοῖς εἰδωλομανούσι καταβοώμενα ἐπεφημίζει, καὶ εἰδωλολατρείαν ἐπιγράφει τὴ Ἐκκλησία ἠμῶν ἐκ τῆς σεβασμίας τῶν εἰκόνων ἐνθέου καὶ θαυμαστῆς πρὸς τὰ κρείττονα ὁδηγήσεως, ἠγείσθω μὲν οὐδὲν ἄλλο, ἢ κύων καθυλακτῶν» (PG 98 col. 153, Mansi Concil. XIII,91)

Ἐπιστολὴ Γερμανοῦ τοῦ μακαριωτάτου πατριάρχου γενομένου Κωνσταντινουπόλεως πρὸς Ἰωάννην ἐπίσκοπον Συνάδων.

«Καὶ ταύτη τὴ ἐννοία τῆς περὶ αὐτοῦ ἀσφαλοῦς πίστεως τὸν τῆς ἁγίας αὐτοῦ σαρκὸς χαρακτήρα ἐν τοῖς εἰκόσιν ἀποτυποῦντες ἀσπαζόμεθα, καὶ σεβασμοῦ παντός, καὶ τιμῆς τῆς πρεπούσης ἀξιοῦμεν, εἰς ἀνάμνησιν ἐντεῦθεν ἐρχόμενοι τῆς θείας αὐτοῦ καὶ ζωοποιοῦ καὶ ἀρρήτου ἐνανθρωπήσεως. Ὁμοίως καὶ τῆς κατὰ σάρκα ἀχράντου αὐτοῦ Μητρὸς τῆς ἁγίας Θεοτόκου κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον τὴν ὁμοίωσιν ἀνιστοροῦμεν, δεικνύντες, ὅτι γυνὴ τὴν φύσιν ὑπάρχουσα, καὶ οὐκ ἀλλοτρία του ἡμετέρου φυράματος γενομένη, τὸν Θεὸν τὸν ἀόρατον, καὶ τὰ πάντα τὴ χειρὶ περιέποντα, ἐπὶ πάσαν ἔννοιαν καὶ ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων ἐν τὴ αὐτῆς συνέλαβε γαστρι, καὶ ἐξ αὐτῆς σαρκωθέντι ἀπεκύησε. Καὶ γὰρ ὡς κυρίως καὶ ἀληθῶς Μητέρα Θεοῦ τοῦ ἀληθινοῦ σέβομεν αὐτήν, καὶ μεγαλύνομεν, καὶ πάσης ὁρατῆς καὶ ἀοράτου κτίσεως ὑπερτέρα λογιζόμεθα. Καὶ τοὺς ἁγίους δὲ μάρτυρας τοῦ Χριστοῦ, ἀποστόλους τέ, καὶ προφήτας, ὁσίους, καὶ λοιποὺς τῶν ἁγίων, συνδούλους δὲ ἠμῶν καὶ ἀληθεῖς θεράποντας Θεοῦ γενομένους, πράξεσι τὲ ἀγαθαῖς, καὶ τῷ κηρύγματι τῆς ἀληθείας, καὶ ὑπομονὴ τῶν ὑπὲρ αὐτοῦ του Θεοῦ παθημάτων εὐδόκιμους καὶ φίλους Θεοῦ ἀποδειχθέντας, καὶ πολλὴν παρρησίαν πρὸς αὐτὸν εἰληφότας ἀποθαυμάζομεν καὶ μακαρίζομεν, καὶ πρὸς ἀνάμνησιν τῆς ἀνδρείας αὐτῶν καὶ γνησίας περὶ τὸν Θεὸν δουλείας, τὰ ὁμοιώματα αὐτῶν ἀναγράφομεν? οὒχ ὡς τῆς θείας φύσεως κοινωνοὺς αὐτοὺς ἀποφαίνοντες, τὴν ὀφειλομένην τὴ θεϊκὴ δόξη τὲ καὶ ἐξουσία τιμὴν καὶ προσκύνησιν αὐτοῖς ἀπονέμομεν, ἀλλὰ τὸν πόθον ἠμῶν τὸν περὶ αὐτοὺς διὰ τοῦτο ἐνδεικνύμενοι, ἄπερ διὰ τῆς ἀκοῆς ἀληθῆ πεπιστεύκαμεν, ταῦτα καὶ διὰ γραφικῆς μιμήσεως πρὸς βεβαιοτέραν ἠμῶν πληροφορίαν συνιστάνομεν».

«Εἰ δὲ καὶ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἠμῶν, καὶ τῆς ἀχράντου αὐτοῦ μητρὸς τῆς ἀληθῶς Θεοτόκου, καὶ τῶν ἁγίων αὐτοῦ τὰς εἰκόνας ἀσπαζόμεθα, ἀλλ’οὐ κατὰ τὴν αὐτὴν διάθεσιν καὶ τὴν περὶ αὐτῶν πίστιν ἔχομεν. Ἀλλὰ τὸν μὲν ἐπιστάμεθα Θεὸν ἄναρχον καὶ ἀτελεύτητον, ἐν τὴ χειρὶ τὰ πάντα περιέχοντα, ποιητὴν τὲ ἠμῶν καὶ πάσης κτίσεως, καὶ ἀληθῶς Σωτήρα Θεόν, ἔχοντα ἐξουσίαν ἐν οὐρανῶ καὶ ἐπὶ γής, ὑπὲρ γένους ἀνθρώπων ἀληθῶς ἐνανθρωπήσαντα? τὴν δὲ δούλην καὶ Μητέρα αὐτοῦ κυρίως ὑπάρχουσαν, καὶ πρεσβείαν δυνατοτάτην τοῦ γένους ἠμῶν. Τὸν μὲν ὡς δεσπότην τὰ τῆς σωτηρίας ἠμῶν νέμοντα, τὴν δὲ μητρικῶς τὰ ὑπὲρ ἠμῶν αἰτουμένην? καὶ τοὺς ἁγίους δὲ πάντας, ὡς συνδούλους μὲν ἠμῶν, καὶ τῆς αὐτῆς ἠμὶν φύσεως ὑπάρχοντας, εὐαρέστους δὲ τῷ Θεῶ γενομένους, καθὼς προείρηται? καὶ τῆς ἀνωτάτω παρρησίας καὶ μακαριότητος παρ’ αὐτῶ τετυχηκότας, καὶ χάριν εἰληφότας παρὰ Θεοῦ διακονεῖν ἠμὶν τὰς παρ’ αὐτοῦ εὐεργεσίας, ἰάσεις τὲ παθημάτων, καὶ κινδύνων ἀπολυτρώσεις ἐν τὴ διὰ τῆς μνήμης αὐτῶν ἐπικλήσει τοῦ Θεοῦ ἠμῶν, τῆς κατὰ τὸ δυνατὸν ἠμὶν ἀξιοῦμεν τιμῆς, καὶ τῶν ἐν ὑμνωδίαις μακαρισμῶν? Μνήμη γὰρ δικαίων, ὡς φησιν ἡ Γραφή, μετ’ἐγκωμίων». (PG 98 col. 161)

«Αἳ δὲ παρὰ Χριστιανοῖς ἁγίων ἀνδρῶν εἰκόνες, τῶν τὲ μέχρις αἵματος ἀντιστάντων τὴ ἁμαρτία κατὰ τὴν τοῦ Ἀποστόλου φωνήν, καὶ τῶν τῷ λόγω τῆς ἀληθείας διακονησαμένων, προφητῶν τὲ λέγω καὶ ἀποστόλων, εἴτε καὶ ἐν εὐσεβεῖ βίω καὶ κατορθώσει ἔργων ἀγαθῶν ἀληθῶς Θεοῦ δούλων ἀναδειχθέντων, οὐδὲν ἕτερον εἰσιν, ἢ ἀνδρείας ὑπογραμμός, πολιτείας τὲ εὐαγοῦς καὶ ἀρετῶν ὑποτύπωσις, καὶ τοῦ δοξάζειν Θεόν, ὢ κατὰ τὴν παροῦσαν ζωὴν εὐηρέστησαν, ὑπονυγμὸς καὶ διέγερσις. Λόγος μὲν γὰρ τὰς τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν πράξεις διεξιῶν ὠφελεῖ τοὺς ἀκούοντας, καὶ πρὸς ζῆλον μιμήσεως προσκαλεῖται πολλάκις. Τοῦτο δ’ ἂν καὶ διὰ τοῦ προσέχειν τὴ εἰκόνι κατὰ τοῦ εἰκότος λόγον γενήσεται. Ἃ γὰρ ὁ λόγος τῆς ἱστορίας διὰ τῆς ἀκοῆς παρίστησι, ταῦτα γραφὴ σιωπώσα διὰ μιμήσεως δείκνυσι, Βασίλειος ὁ μέγας βοᾶ, ἐξ ἑκατέρου τούτων πρὸς ἀνδρείαν διεγείρεσθαι τοὺς προσέχοντας λέγων». (PG 98 col. 172)

« Οὐ γὰρ ἁπλῶς τὰ ἀποτελούμενα σκοπεῖν χρή, ἀλλὰ πανταχοῦ ὁ σκοπὸς τῶν πραττόντων δοκιμάζεται? καὶ ἢ αἰτίας ἀφίησι τὸν ποιοῦντα, ἢ τουναντίον καταδικάζει. Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἀκριβῶς παραφυλάττοιτο, τάχα οὐδὲ αὐτοῦ του Θεοῦ τὸ πρόσταγμα ἀκατηγόρητον παρὰ τοῖς ἀπίστοις γενήσεται? εἶγε γλυπτόν, ἢ γοῦν χωνευτὸν ἀπαγορεύοντος τοῦ νόμου, τὰ κατασκιάζοντα τὸ ἰλαστήριον ἐπὶ τῆς κιβωτοῦ Χερουβὶμ δόξης, ὡς ὁ Ἀπόστολος ὀνομάζει, τοιαύτης ὑπῆρχον κατασκευῆς? οἶς καὶ τὴν θείαν ἐποχεῖσθαι δόξαν οὐ μόνον ἐκ τῆς Γραφῆς διδασκόμεθα, ἀλλὰ καὶ ὁ μακάριος Ἀθανάσιος τὸ ψαλμικὸν ἑρμηνεύων ρητόν, “ ὁ καθήμενος ἐπὶ τῶν Χερουβίμ, ἐμφάνηθι” τοιαύτην περὶ αὐτῶν παραδίδωσιν ἔννοιαν. Καίτοι ἐκείνων τῶν Χερουβὶμ τὰ ἀρχέτυπα ἄγνωστα τὴν φύσιν ἀνθρώποις παντάπασιν ὄντα?… ὥστε καὶ ἐκ τούτου δείκνυσθαι τοῦ τρόπου σαφῶς, τὸ πρὸς ἠμᾶς ἀνάρμοστον εἶναι τὴν προκειμένην τῆς Γραφῆς κατηγορίαν. Εἰ μὲν οὒν τὰς περὶ τοῦ θείου εὐσεβεῖς ὑπολήψεις πρὸς τὸ σωματικότερον μετατιθέμενοι, ἢ τὰ τῆς θεοπρεποὺς δόξης τὲ καὶ λατρείας καταλιπόντες, ἢ κατὰ τί γοῦν ὅλως σμικρύνοντες ἐκ τῆς τοιαύτης δεικνύμεθα ὑποθέσεως, καλῶς ἂν εἶχε περιαιρεῖσθαι τὰ ἀπασχολοῦντα ἠμᾶς καὶ ἀφέλκοντά της πρὸς τὸν ἕνα καὶ ἀληθινὸν Θεὸν σεβασμιότητος καὶ προσεδρείας? νῦν δὲ τουναντίον ὀρῶμεν γιγνόμενον». (PG 98 col. 181)

«Ἀλλὰ μηδὲ ἐκεῖνο σκανδαλιζέτω τινάς, τὸ ἔμπροσθεν τῶν εἰκόνων τῶν ἁγίων φωταγωγία γίνεσθαι καὶ εὐώδη θυμίασιν. Συμβολικῶς γὰρ τελεῖσθαι τὰ τοιαῦτα πρὸς τιμὴν ἐκείνων ἐπενοήθη, ὧν μετὰ Χριστοῦ ἡ ἀνάπαυσις, ὧν καὶ ἡ τιμὴ εἰς αὐτὸν ἀνατρέχει? τοῦτο λέγοντος Βασιλείου τοῦ σοφοῦ, ὅτι ἡ πρὸς τοὺς ἀγαθοὺς τῶν ὁμοδούλων τιμὴ ἀπόδειξιν ἔχει της πρὸς τὸν κοινὸν Δεσπότην εὐνοίας. Σύμβολον μὲν τὰ αἰσθητὰ φῶτα τῆς ἀΰλου καὶ θείας φωτοδοσίας? ἡ δὲ τῶν ἀρωμάτων ἀναθυμίασις ἢς ἀκραιφνοῦς καὶ ὅλης του ἁγίου Πνεύματος περιπνοίας τὲ καὶ πληρώσεως». (PG 98 col. 183)

Τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Λόγος Ἀπολογητικὸς πρὸς τοὺς διαβάλλοντας τὰς ἁγίας εἰκόνας

«Ἀλλ’ ἐπειδὴ περὶ εἰκόνος ὁ λόγος καὶ προσκυνήσεως, φέρε περὶ τούτων λόγον διεκρινήσωμεν. Εἰκὼν μὲν οὒν ἐστιν ὁμοίωμα χαρακτηρίζον τὸ πρωτότυπον μετά του καὶ τινὰ διαφορὰν ἔχειν πρὸς αὐτό? οὐ γὰρ κατὰ πάντα ἡ εἰκὼν ὁμοιοῦται πρὸς τὸ ἀρέτυπον. Εἰκὼν τοίνυν ζῶσα, φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτός του ἀοράτου Θεοῦ ὁ Υἱὸς ὅλον ἐν ἐαυτῶ φέρων τὸν Πατέρα, κατὰ πάντα ἔχων τὴν πρὸς ταυτότητα, μόνω δὲ διαφέρον τῷ αἰτιατῶ. Αἴτιον μὲν γὰρ φυσικὸν ὁ Πατήρ, αἰτιατὸν δὲ ὁ Υἱός? οὐ γὰρ Πατὴρ ἐξ Υἱοῦ, ἀλλὰ Υἱὸς ἐκ Πατρός. Ἐξ’ αὐτοῦ γάρ, εἰ μὴ καὶ μετ’ αὐτὸν ἔχει τὸ εἶναι, ὅπερ ἐστὶν ὁ γεννήσας Πατήρ».

«Ἀλλὰ ἐπειδὴ μιλᾶμε γιὰ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν προσκύνηση, ἂς κάνουμε γι’ αὐτὰ μερικὲς διευκρινίσεις. Ἡ εἰκόνα λοιπὸν εἶναι ὁμοίωμα ποὺ φέρει τὰ χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου, μὲ κάποια διαφορὰ ὅμως πρὸς αὐτό. Γιατί ἡ εἰκόνα δὲν εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου πρὸς τὸ ἀρχέτυπο. Εἰκόνα λοιπὸν ζωντανή, φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτή του ἀοράτου Θεοῦ εἶναι ὁ Υἱός, ὁ ὁποῖος φέρει στὸν ἑαυτὸ τοῦ ὁλόκληρο τὸν Πατέρα καὶ ταυτίζεται ἐξ ὁλοκλήρου πρὸς αὐτόν, διαφέροντας μόνο ὡς πρὸς τὸ αἰτιατό. Γιατί αἴτιο φυσικὸ εἶναι ὁ Πατέρας, ἐνῶ αἰτιατὸ ὁ Υἱός? ἐπειδὴ δὲν προέρχεται ὁ Πατέρας ἀπὸ τὸν Υἱό, ἀλλὰ ὁ Υἱὸς ἀπὸ τὸν Πατέρα. Ἀπὸ αὐτὸν ἐξάλλου ἔχει τὴν ὕπαρξη, ἂν καὶ ὄχι ὕστερα ἀπὸ αὐτόν, πράγμα ποὺ σημαίνει τὸν γεννήτορα Πατέρα».

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 34-35, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

«Πάλιν εἰκὼν λέγεται τῶν ἐσομένων αἰνιγματωδῶς σκιαγραφοῦσα τὰ μέλλοντα1, ὡς ἡ κιβωτός2 τὴν ἁγίαν Παρθένον καὶ Θεοτόκον καὶ ἡ ράβδος3 καὶ ἡ στάμνος4, καὶ ὡς ὁ ὄφις5 τὸν τὸ δῆγμα διὰ σταυροῦ καταργήσαντα τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεως, ἢ τὲ θάλασσα6, τὸ ὕδωρ καὶ ἡ νεφέλη7 τὸ τοῦ βαπτίσματος Πνεύμα8.
Πάλιν εἰκὼν λέγεται τῶν γεγονότων ἢ κατὰ τινὸς θαύματος μνήμην ἢ τιμῆς ἢ αἰσχύνης ἢ ἀρετῆς ἢ κακίας πρὸς τὴν ὕστερον τῶν θεωμένων ὠφέλειαν, ὡς ἂν τὰ μὲν κακὰ φύγωμεν, τὰς δὲ ἀρετᾶς ζηλώσωμεν. Διπλὴ δὲ αὔτη διὰ τὲ λόγου ταῖς βίβλοις ἐγγραφομένου, ὡς ὁ Θεὸς τὸν νόμον ταῖς πλαξιν9 ἐνεκόλαψε καὶ τοὺς τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν βίους ἀναγράπτους γενέσθαι προσέταξε, καὶ διὰ θεωρίας αἰσθητής, ὡς τὴν στάμνον καὶ τὴν ράβδον ἐν τὴ κιβωτῶ τεθῆναι προσέταξεν εἰς μνημόσυνον. Οὕτω καὶ νῦν τὰς εἰκόνας τῶν γεγονότων καὶ τὰς ἀρετᾶς διαγράφομεν. Ἢ τοίνυν πάσαν εἰκόνα ἄνελε καὶ ἀντινομοθετεῖ τῷ ταύτας προστάξαντι γενέσθαι, ἢ ἑκάστην δέχου κατὰ τὸν ἑκάστη πρέποντα λόγον καὶ τρόπον».

«Εἰκόνα ἐπίσης λέγεται καὶ ἐκείνη ποὺ σκιαγραφεῖ συμβολικὰ ὅσα θὰ γίνουν στὸ μέλλον1, ὅπως ἡ κιβωτός2 καὶ ἡ ράβδος3 καὶ ἡ στάμνα4 συμβολίζουν τὴν ἁγία Παρθένο καὶ Θεοτόκο, καὶ ὅπως τὸ φίδι5 συμβολίζει ἐκεῖνον ποὺ μὲ τὸ σταυρὸ κατάργησε τὸ δάγκωμα τοῦ ἀρχέκακου φιδιοῦ, καὶ ἡ θάλασσα6, τὸ νερὸ καὶ ἡ νεφέλη7 τὸ πνεῦμα τοῦ βαπτίσματος8.
Ἀκόμα, εἰκόνα λέγεται τῶν γεγονότων ἡ μνήμη ἑνὸς θαύματος ἢ κάποιας τιμῆς ἢ αἰσχύνης ἢ ἀρετῆς ἢ κακίας, γιὰ τὴ μελλοντικὴ ὠφέλεια τῶν θεατῶν, μὲ σκοπὸ νὰ ἀποφεύγουμε τὰ κακὰ καὶ νὰ μιμηθοῦμε τὶς ἀρετές. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ γίνεται μὲ δύο τρόπους, μὲ τὸ λόγο ποὺ γράφεται στὰ βιβλία, ὅπως ὁ Θεὸς χάραξε τὸν νόμο στὶς πλάκες9, καὶ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ ἀναγραφοῦν οἱ βίοι τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν, καὶ μὲ αἰσθητὴ θέα, ὅπως ἔδωσε ἐντολὴ νὰ τοποθετηθοῦν μέσα στὴν κιβωτὸ ἡ στάμνα καὶ ἡ ράβδος γιὰ ἀνάμνηση. Ἔτσι κι ἐμεῖς τώρα παριστάνουμε τὶς εἰκόνες τῶν γεγονότων καὶ τὶς ἀρετές. Ἢ ἐξαφάνισε λοιπὸν κάθε εἰκόνα καὶ θέσπιζε νόμους ἀντιθέτους πρὸς ἐκεῖνον ποὺ πρόσταξε νὰ γίνονται οἱ εἰκόνες, ἢ νὰ δέχεσαι κάθε εἰκόνα σύμφωνα μὲ τὸν λόγο καὶ τὸν τρόπο ποὺ ταιριάζει στὴν κάθε μία».

___________
1. Ἑβρ. 10,1 & Κόλ. 2,17
2. Ἐξ. 25,9
3. Ἄρ. 17,23-25
4. Ἐξ. 16,33-34
5. Ἀριθμ. 21,8-9 & Ἰω. 3,14
6. Ἐξ. 14,15
7. Ἐξ. 14,19
8. Ἃ’ Κόρ. 10,1-4
9. Ἐξ. 34,28

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 38-39, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***
«Πῶς διὰ τὸν νόμον ἀπαγορεύειν φής, ὃ ποιεῖν ὁ νόμος προσέταξεν; Εἰ διὰ τὸν νόμον τὰς εἰκόνας ἀπαγορεύεις, ὥρα σοὶ καὶ σαββατίζειν καὶ περιτέμνεσθαι? ταῦτα γὰρ ἀπαραχωρήτως ὁ νόμος κελεύει. Ἀλλ’ ἵστε, ὡς, “ἐὰν τὸν νόμον τηρῆτε, Χριστὸς ὑμᾶς οὐδὲν ὠφελήσει. Οἵτινες ἐν νόμω δικαιοῦσθε, τῆς χάριτος ἐξεπέσετε1”. Οὒχ ἐώρα Θεὸν ὁ Ἰσραὴλ ὁ πάλαι “ἠμεῖς δὲ ἀνακεκαλυμμένω προσώπω τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμεθα2”».

«Πῶς λοιπὸν ἰσχυρίζεσαι ὅτι ἐξαιτίας τοῦ νόμου ἀπαγορέυεις αὐτὸ ποῦ ὁ νόμος προσέταξε νὰ κάνουμε; Ἂν ἐξαιτίας τοῦ νόμου ἀπαγορεύεις τὶς εἰκόνες, καιρὸς εἶναι νὰ τηρεῖς τὴν ἀργία τοῦ Σαββάτου καὶ νὰ τεριτέμνεσθαι? γιατί αὐτὰ ὁ νόμος τὰ ἐπιβάλλει ἀνυποχώρητα. Ἀλλὰ γνωρίζετε ὅτι “ἂν τηρῆτε τὸν νόμο, ὁ Χριστὸς δὲν θὰ σᾶς ὀφελήσει σὲ τίποτα. Σεῖς ποὺ θέλετε νὰ σωθεῖτε μὲ τὸν νόμο, στερηθήκατε τὴ χάρη1”. Δὲν ἔβλεπε τὸ Θεὸ ὁ παλαιὸς Ἰσραήλ, “ἐνῶ ἐμεῖς μὲ ἀκάλυπτο τὸ πρόσωπο καθρεπτιζόμαστε τὴ δόξα τοῦ Κυρίου2”».
___________
1. Γάλ. 5,2-4
2. Β’Κόρ. 3,18

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 48-49, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)

***
«Ἐντεῦθεν τὸν τῶν ἁγίων οὐ πενθοῦμεν, ἀλλ’ ἐορτάζομεν θάνατον. Ἐντεῦθεν “οὐ ὑπὸ νόμον, ἀλλ’ ὑπὸ χάριν ἐσμέν1”, “δικαιωθέντες διὰ τῆς πίστεως2” καὶ Θεὸν μόνον εἰδότες τὸν ἀληθινὸν – δικαίω δὲ νόμος οὐ κείται3 -, οὒχ ὑπὸ τὰ στοιχεῖα τοῦ νόμου ἐσμὲν δεδουλωμένοι ὡς νήπιοι, ἀλλ’ εἰς ἄνδρα καταρτισθέντες τέλειον4 στερεὰν τροφὴν τρεφόμεθα, οὐ τὴν πρὸς εἰδωλολατρείαν».

«Γι’ αὐτὸ δὲν πενθοῦμε, ἀλλὰ γιορτάζουμε τὸ θάνατο τῶν ἁγίων. Γι’ αὐτὸ “δὲν βρισκόμαστε κάτω ἀπὸ τὴν κυριαρχία τοῦ νόμου, ἀλλὰ τῆς χάριτος1”, “ἐπειδὴ δικαιωθήκαμε μὲ τὴν πίστη2” καὶ γνωρίσαμε τὸν μόνο ἀληθινὸ Θεὸ – “γιὰ τὸν δίκαιο δὲν ὑπάρχει νόμος3” -, δὲν εἴμαστε ὑποδουλομένοι σὰν νήπια στὰ στοιχεῖα τοῦ νόμου, ἀλλά, ἀφοῦ γίναμε ἄνδρες ὤριμοι4, τρεφόμαστε μὲ στερεὰ τροφή, ὄχι μὲ ἐκείνη ποὺ ὁδηγεῖ πρὸς τὴν εἰδωλολατρεία».

___________
1. Ρώμ. 6,14
2. Ρώμ. 5,1
3. Ἃ’ Τίμ. 1,9
4. Ἔφ. 4,13
(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 58-59, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)


Τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Πρὸς τοὺς καταλέγοντας τὰς εἰκόνας

§ 11 «Γινωσκέτω οὒν πᾶς ἄνθρωπος, ὡς ὁ τὴν εἰκόνα τὴν πρὸς δόξαν καὶ ὑπόμνησιν τοῦ Χριστοῦ ἢ τῆς τούτου μητρὸς τῆς ἁγίας Θεοτόκου ἢ τινὸς τῶν ἁγίων καὶ πρὸς αἰσχύνην τοῦ διαβόλου καὶ τῆς ἤττης αὐτοῦ καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ ἐκ θείου πόθου καὶ ζήλου γενομένην καταλύειν ἐπιχειρῶν καὶ μὴ προσκυνῶν καὶ τιμίων καὶ ἀσπαζόμενος ὡς εἰκόνα τιμίαν αἳ οὒχ ὡς Θεὸν ἐχθρός ἐστι τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων καὶ ἐκδικητὴς τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ, ἔργω ἐπιδεικνύμενος τὴν λύπην, ὅτι ὁ Θεὸς καὶ οἱ ἅγιοοι αὐτοῦ τιμῶνται καὶ δοξάζονται, ὁ δὲ διάβολος καταισχύνεται? ἡ γὰρ εἰκὼν θρίαμβός ἐστι καὶ φανέρωσις καὶ στηλογραφία εἰς μνήμην τῆς νίκης τῶν ἀριστευσάντων καὶ διαπρεψάντων καὶ τῆς αἰσχύνης τῶν ἡττηθέντων καὶ καταβληθέντων».

«Ἂς γνωρίζει λοιπὸν κάθε ἄνθρωπος, ὅτι ἐκεῖνος ποὺ ἐπιχειρεῖ νὰ καταστρέψει τὴν εἰκόνα ποὺ ἔγινε ἀπὸ τὸ θεῖο πόθο καὶ ζῆλο γιὰ τὴ δόξα καὶ ἀνάμνηση τοῦ Χριστοῦ, ἢ τῆς μητέρας τοῦ τῆς ἁγίας Θεοτόκου, ἢ κάποιου ἀπὸ τοὺς ἁγίους, καὶ γιὰ τὴν καταισχύνη τοῦ Διαβόλου καὶ γιὰ τὴν ἐξουδετέρωση αὐτοῦ καὶ τῶν δαιμόνων του, καὶ δὲν τὴν προσκυνᾶ, οὔτε τὴν τιμᾶ καὶ τὴν ἀσπάζεται ὡς τίμια εἰκόνα, καὶ ὄχι ὡς Θεό, εἶναι ἐχθρός του Χριστοῦ καὶ τῆς Ἁγίας Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων, καὶ ὑπερασπιστὴς τοῦ Διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων τοῦ δείχνοντας ἔμπρακτα τὴ λύπη τοῦ ἐπειδὴ ὁ Θεὸς καὶ οἱ ἅγιοί του τιμῶνται καὶ δοξάζονται, ἐνῶ ὁ διάβολος καταισχύνεται? γατὶ ἡ εἰκόνα εἶναι θρίαμβος καὶ φανέρωση καὶ στηλογραφία γιὰ τὴν ἀνάμνηση τῆς νικῆς ἐκείνων ποὺ ἀρίστευσαν καὶ διέπρεψαν, καὶ γιὰ καταισχύνη ἐκείνων ποὺ νικήθηκαν καὶ κατατροπώθηκαν».

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 126-129, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

§ 9 «Ἀλλ’ ἄκουε, τί πρὸς σὲ ὁ θεράπων τοῦ Θεοῦ Μωσῆς τοῖς πράγμασιν ἀντιφθέγγεται. Ὢ τυφλοὶ καὶ μωροί, σύνετε τῶν λεγομένων τὴν δύναμιν “καὶ φυλάξασθε σφόδρα τὰς ψυχᾶς ἠμών”. Εἶπον, “ὅτι ὁμοίωμα οὐκ εἴδετε ἐν τὴ ἡμέρα, ἡ ἐλάλησε Κύριος πρὸς ὑμᾶς ἐν Χωρὴβ ἐν τῷ ὄρει ἐκ μέσου του πυρός, μήποτε ἀνομήσητε καὶ ποιήσητε ὑμὶν ἐαυτοῖς γλυπτὸν ὁμοίωμα, πάσαν εἰκόνα», καὶ “θεοὺς χωνευτοὺς οὐ ποιήσεις σεαυτώ”. Οὐκ εἶπον, “οὐ ποιήσεις εἰκόνα χερουβὶμ ὡς δούλων παρεστηκότων τῷ ἰλαστηρίω”, ἀλλ’ “οὐ ποιήσεις σεαυτῶ θεοὺς χωνευτούς”, καὶ “ οὐ ποιήσεις πᾶν ὁμοίωμα” ὡς θεοῦ οὐδ’ οὐ μὴ λατρεύσης “τὴ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα”. Ὁμοίωμα μὲν οὒν Θεοῦ οὐκ ἐποίησα οὐδὲ “ἐλάτρευσα τὴ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα”. Οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε».

«Ἄκουσε ὅμως τί ἀπαντᾶ σὲ σένα ὁ λειτουργός του Θεοῦ Μωυσῆς μὲ τὰ πράγματα. Τυφλοὶ καὶ ἀνόητοι, κατανοῆστε τὴ δύναμη τῶν λεγομένων “καὶ φυλάξετε καλὰ τὶς ψυχὲς σας”. Εἶπα “ὅτι δὲν εἴδατε κανένα ὁμοίωμα τὴν ἡμέρα ποὺ σᾶς μίλησε ὁ Κύριος στὸ ὅρος Χωρὴβ μέσα ἀπὸ τὴν φωτιά, γιὰ νὰ μὴν παρανομήσετε καὶ κατασκευάσετε γιὰ τὸν ἑαυτὸ σᾶς γλυπτὸ ὁμοίωμα καὶ ὁποιαδήποτε εἰκόνα” καὶ “νὰ μὴν κατασκευάσετε θεοὺς χυτοὺς γιὰ τὸν ἑαυτὸ σας”. Δὲν εἶπα, “Δὲν θὰ κάνεις εἰκόνα τῶν χερουβὶμ ποὺ ὡς ὑπηρέτες παραστέκουν στὸ ἰλαστήριο” ἀλλὰ “δὲν θὰ κάνεις κανένα ὁμοίωμα” ὡς θεό, οὔτε θὰ λατρεύσης “τὴν κτίση ἀντὶ τοῦ κτίστη”. Ἐγὼ δὲν ἔκανα κανένα ὁμοίωμα Θεοῦ, οὔτε κανενὸς ἄλλου, σὰν νὰ ἦταν θεός, οὔτε λάτρευσα τὴν κτίση ἀντὶ τοῦ κτίστη. Αὐτὰ νὰ κάνετε καὶ σεῖς».

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 122-123, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***
§ 15 «Ἱστοροῦμεν Χριστὸν τὸν βασιλέα καὶ Κύριον οὐ γυμνοῦντες αὐτὸν τοῦ στρατεύματος? στρατὸς γὰρ τοῦ Κυρίου οἱ ἅγιοι. Γυμνωσάτω ἑαυτὸν τοῦ οἰκείου στρατεύματος ὁ ἐπίγειος βασιλεὺς καὶ τότε τὸν ἑαυτοῦ βασιλέα καὶ Κύριον. Ἀποθέσθω τὴν ἁλουργίδα καὶ τὸ διάδημα, καὶ τότε τῶν κατὰ τοῦ τυράννου ἀριστευσάντων καὶ βασιλευσάντων τῶν παθῶν τὸ σέβας περιαιρείτω. Εἰ γὰρ κληρονόμοι Θεοῦ καὶ συγκληρονόμοι1 Χριστοῦ καὶ τῆς θείας δόξης καὶ βασιλείας κονωνοὶ ἔσονται, πὼς οὐχὶ καὶ τῆς ἐπὶ γὴς δόξης συμμέτοχοι γένωνται οἱ φίλοι Χριστοῦ; “Ου λέγω ὑμᾶς δούλους”, φησὶν ὁ Θεός, “ὑμεῖς φίλοι μου ἐστε2”. Τῆς οὒν δεδομένοις αὐτοῖς παρὰ τῆς Ἐκκλησίας τιμῆς στερήσωμεν αὐτούς; Ὢ θρασείας χειρός! Ὢ τολμηρᾶς γνώμης ἀνταιρούσης Θεῶ καὶ τὶς αὐτοῦ ἀντιπραττούσης προστάγμασιν! Οὐ προσκυνεῖς εἰκόνι, μηδὲ τῷ Υἱῶ τοῦ Θεοῦ προσκύνει, “ὃς ἐστιν εἰκὼν τοῦ ἀοράτου Θεού3” ζῶσα, καὶ χαρακτὴρ ἀπαράλλακτος. Ὁ ναός, ὂν ὁ Σολομῶν ὠκοδόμησεν, ἀλόγοις αἵμασιν ἐνεκαινίσθη καὶ ἀλόγων εἰκόσιν ἐκαλλωπίσθη, λεόντων καὶ βοῶν καὶ φοινίκων καὶ ροΐσκων».

«Ζωγραφίζουμε τὸ Χριστό, τὸν βασιλιὰ καὶ Κύριο, χωρὶς νὰ τὸν ἀπογυμνώνουμ ἀπὸ τὸ στράτευμά του? γιατί στρατὸς τοῦ Κυρίου εἶναι οἱ ἅγιοι. Ἂς ἀπογυμνώσει πρῶτα ὁ ἐπίγειος βασιλιὰς τὸν ἑαυτό του ἀπὸ τὸ στράτευμά του, καὶ ὕστερα τὸν βασιλιά του καὶ Κύριο. Ἂς βγάλει τὴν ἁλουργίδα καὶ τὸ διάδημα, καὶ ἔπειτα νὰ καταργήσει τὸ σεβασμὸ ἐκείνων οἱ ὁποῖοι θριάμβευσαν ἐναντίον τοῦ τυρράνου καὶ ἔγιναν κύριοι τῶν παθῶν. Γιατί ἐφόσον εἶναι κληρονόμοι Θεοῦ καὶ συγκληρονόμοι1 τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐφόσον θὰ γίνουν μέτοχοί της θείας δόξας καὶ βασιλείας, πῶς νὰ μὴ γίνουν μέτοχοι καὶ τῆς ἐπίγειας δόξας οἱ φίλοι του Χριστοῦ; “Δεν σᾶς ὀνομάζω δούλους”, λέει ὁ Θεός, “ἐσεῖς εἶστε φίλοι μου2”. Θὰ τοὺς στερήσουμε λοιπὸν τὴν τιμὴ ποῦ τοὺς δίνει ἡ Ἐκκλησία; Πόσο θρασὺ χέρι! Τί προκλητικὴ ἰσχυρογνωμοσύνη, ποὺ ἀντιστέκεται στὸ Θεὸ καὶ ἀντενεργεῖ στὰ προστάγματά του! Δὲν προσκυνᾶς τὴν εἰκόνα, νὰ μὴ προσκυνεῖς τότε καὶ τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ, “ὁ ὁποῖος εἶναι εἰκόνα τοῦ ἀοράτου Θεού3”, ζωντανὴ καὶ χαρακτήρας ἀπαράλλακτος. Ὁ ναὸς ποὺ ἔκτισε ὁ Σολομῶν ἐγκανιάσθηκε μὲ αἷμα ἀλόγων ζώων καὶ διακοσμήθηκε μὲ εἰκόνες ἀλόγων ζώων, λιονταριῶν καὶ βοδιῶν καὶ φοινικόδενδρων καὶ καρπῶν ροδιᾶς».
___________
1. Ρώμ. 8,17
2. Ἰω. 15,14-15
3. Κόλ. 1,15

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 136-137, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)

***
§ 17 «Ἂς μέντοι προσάγεις χρήσεις, οὐ τῶν παρ’ ἠμὶν εἰκόνων βδελύσσονται τὴν προσκύνησιν, ἀλλὰ τῶν ταύτας θεοποιούντων Ἑλλήνων. Οὐ δεῖ τοίνυν διὰ τὴν τῶν Ἑλλήνων ἄτοπων χρῆσιν καὶ τὴν τῆς Ἐκκλησίας εὐσεβῶς γινομένην ἀνιρεῖν. Ἐφορκίζουσιν ἐπαοιδοὶ καὶ γόητες, ἐφορκίζει τοῦ κατηχουμένους ἡ Ἐκκλησία, ἀλλ’ ἐκεῖνοι μὲν ἐπικαλούμενοι δαίμονες, αὔτη δὲ Θεὸν κατὰ δαιμόνων. Ἔθυον δαίμοσιν Ἕλληνες, ἀλλὰ καὶ Θεῶ ὁ Ἰσραὴλ καὶ αἵματα καὶ κνίσσας προσέφερον? θύει καὶ ἡ Ἐκκλησία Θεῶ θυσίαν ἀναίμακτον. Δαίμοσι τὰς εἰκόνας ἀνετίθουν Ἕλληνες, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰσραὴλ ἐθεοποίησε τὰς εἰκόνας? ἔλεγον γάρ? “οὗτοι οἱ θεοί σου, Ἰσραήλ, οἱ ἀναγαγόντες σὲ ἐκ τῆς Αἰγύπτου1”. Ἠμεῖς δὲ ἀληθεῖ Θεῶ σαρκοθέντι καὶ Θεοῦ δούλοις καὶ φίλοις δαιμόνων ἀπελαύνουσι στίφη εἰκόνας ἀνατιθέαμεν».

«Οἱ ρήσεις λοιπὸν τῆς Γραφῆς καὶ τῶν πατέρων, ποὺ ἀναφέρεις, δὲν καταδικάζουν τὴν προσκύνηση τῶν δικῶν μᾶς εἰκόνων, ἀλλὰ τῶν εἰδωλολατρῶν, ποὺ τὶς θεοποιοῦν. Δὲν πρέπει λοιπόν, ἐξαιτίας τῆς καταχρήσεως τῶν ἐθνικῶν, νὰ καταργήσουμε καὶ τὴν προσκύνηση ποὺ γίνεται μὲ εὐσέβεια στὴν Ἐκκλησία. Ἐξορκίζουν οἱ μάγοι καὶ οἱ γόητες, ἐκξορκίζει καὶ ἡ Ἐκκλσία τοὺς κατηχουμένους, ἀλλὰ ἐκεῖνοι ἐπικαλοῦνται δαίμονες, ἐνῶ αὐτὴ τὸν Θεὸ ἐναντίον τῶν δαιμόνων? οἱ εἰδωλολάτρες θυσίαζαν στοὺς δαίμονες, ἀλλὰ καὶ στὸ Θεὸ ὁ Ἰσραηλιτικὸς λαός, καὶ πρόσφεραν αἵματα καὶ κνίσσες? προσφέρει καὶ ἡ Ἐκκλσία θυσία στὸ Θεό, ἀλλὰ θυσία ἀναίμακτη. Οἱ εἰδωλολάτρες ἀφιέρωναν τὶς εἰκόνες στοὺς δαίμονες, ἀλλὰ καὶ οἱ Ἰσραηλίτες θεοποίησαν τὶς εἰκόνες? γιατί ἔλεγαν? “αὐτοὶ εἶναι οἱ θεοί σου, Ἰσραήλ, ποὺ σὲ ἔβγαλαν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο1”. Ἐμεῖς ὅμως ἀφιερώνουμε τὶς εἰκόνες στὸν ἀληθινὸ Θεὸ [ποὺ σαρκώθηκε, καὶ στοὺς δούλους καὶ φίλους του Θεοῦ, ποὺ ἀπομακρύνουν στίφη τῶν δαιμόνων».
___________________
1. Ἐξ. 32,4
(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 140-141, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

§ 21 «Ἀκούσατε, τί φησιν ὁ Κύριος? “μωροὶ καὶ τυφλοί, ὁ ὁμόσας ἐν τῷ ναῶ ὀμνύει ἐν αὐτῶ καὶ ἐν τῷ κατοικήσαντι ἐν αὐτῶ, καὶ ὁ ὁμόσας ἐν τῷ οὐρανῶ ὀμνύει ἐν τῷ θρόνω τοῦ Θεοῦ καὶ ἐν τῷ καθημένω ἐπάνω αὐτού”. Καὶ ὁ ὀμνύων ἐν τὴ εἰκόνι ὀμνύει ἐν τὴ εἰκόνι καὶ ἐν τῷ εἰκονιζομένω ὑπ’αὐτῆς».

«Ἀκοῦστε τί λέει ὁ Κύριος? “μωροὶ καὶ τυφλοί, ὅποιος ὁρκίζεται στὸ ναό, ὁρκίζεται σ’ αὐτὸν καὶ σ’ ἐκεῖνον ποὺ κατοίκησε μέσα σ’ αὐτόν, καὶ ὅποιος ὁρκίζεται στὸν οὐρανό, ὁρκίζεται στὸν θρόνο τοῦ Θεοῦ καὶ σ’ ἐκεῖνον ποὺ κάθεται πάνω σ’ αὐτόν1”. Καὶ ὅποιος ὁρκίζεται στὴν εἰκόνα, ὁρκίζεται στὴν εἰκόνα καὶ στὸν εἰκονιζόμενο ἀπὸ αὐτήν».
___________________
1. Μάτθ. 23,21-22
(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 144-145, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)

Τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Πρὸς τοὺς ἀποβαλλομένους τὰς σεπτᾶς καὶ ἁγίας εἰκόνας

§ 2 «Εἰ μὲν γὰρ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου εἰκόνα ἐποιοῦμεν, ὄντως ἠμαρτάνομεν? ἀδύνατον γὰρ τὸ ἀσώματον καὶ ἀσχημάτιστον καὶ ἀόρατον καὶ ἀπερίγραπτον εἰκονισθῆναι. Καὶ πάλιν? εἰ ἐποιοῦμεν εἰκόνας ἀνθρώπων καὶ ταύτας θεοὺς ἡγούμεθα καὶ ὡς θεοῖς ἐλατρεύομεν, ὄντως ἠσεβοῦμεν. Ἀλλ’ οὐδὲν τούτων ποιοῦμεν. Θεοῦ γὰρ σαρκωθέντος καὶ ὀφθέντος ἐπὶ τῆς γὴς σαρκὶ καὶ ἀνθρώποις συναναστραφέντος δὶ’ ἄφατον ἀγαθότητα καὶ φύσιν καὶ πάχος καὶ σχῆμα καὶ χρῶμα σαρκὸς ἀναλαβόντος τὴν εἰκόνα ποιοῦντες οὐ σφαλλόμεθα? ποθοῦμεν γὰρ αὐτοῦ ἰδεῖν τὸν χαρακτήρα? ὡς γὰρ φησιν ὁ θεῖος ἀπόστολος? “ἐν ἐσόπτρω καὶ ἐν αἰνίγματι νῦν βλέπομεν”. Καὶ ἡ εἰκὼν δὲ ἔσοπτρόν ἐστι καὶ αἴνιγμα ἁρμόζον τὴ τοῦ σώματος ἠμῶν παχύτητι? πολλὰ γὰρ κάμνων ὁ νοῦς οὐ δύναται ἐκβῆναι τὰ σωματικά, φησιν ὁ θεῖος Γρηγόριος».

«Ἐὰν βέβαια κατασκευάζαμε τὴν εἰκόνα τοῦ ἀόρατου Θεοῦ, πράγματι θὰ ἁμαρτάναμε? γιατί εἶναι ἀδύνατο νὰ εἰκονισθεῖ τὸ ἀσώματο καὶ ἀσχημάτιστο καὶ ἀόρατο καὶ ἀπερίγραπτο. Ἐπίσης ἐὰν ἀτασκευάζαμε εἰκόνες ἀνθρώπων καὶ τὶς θεωρούσαμε θεοὺς καὶ τὶς λατρεύαμε ὡς θεούς, πράγματι θὰ ἀσεβούσαμε. Ἀλλὰ δὲν κάνουμε τίποτα ἀπὸ αὐτά. Ἐφόσον ὅμως ὁ Θεὸς σαρκώθηκε καὶ ἐμφανίσθηκε στὴ γῆ μὲ σάρκα καὶ συναναστράφηκε μὲ τοὺς ἀνθρώπους, ἀπὸ ἀπερίγραπτη ἀγαθότητα, καὶ πῆρε φύση καὶ ὄγκο καὶ σχῆμα καὶ χρῶμα σάρκας, κατασκευάζοντας τὴν εἰκόνα του δὲν σφάλλουμε? γιατί λαχταροῦμε νὰ δοῦμε τὴ μορφή του, ὅπως λέει ὁ θεῖος ἀπόστολος? “βλέπουμε τὸ Θεὸ τώρα μέσα σὲ καθρέπτη καὶ θαμπά1”. Καὶ ἡ εἰκόνα εἶναι καθρέπτης καὶ αἴνιγμα καὶ ταιριάζει μὲ τὸν ὄγκο τοῦ σώματός μας? γιατί ὅσο καὶ νὰ προσπαθήσει ὁ νοῦς δὲν μπορεῖ νὰ ξεπεράσει τὰ σωματικὰ ὅρια, λέει ὁ θεῖος Γρηγόριος2».
___________________
1. Ἃ’ Πέτρου 2,9
2. Γρ. Θεολόγου,Λόγος 28, PG 36, 44A

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 198-199, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

§ 8 «Ἰουδαίοις μὲν οὒν διὰ τὸ πρὸς τὴν εἰδωλολατρίαν εὔολισθον ταῦτα νενομοθέτητο, ἠμεῖς δέ, θεολογικῶς εἰπεῖν, οἶς ἐδόθη φυγούσι τὴν δεισιδαίμονα πλάνην καθαρῶς μετὰ Θεοῦ γενέσθαι, ἐπεγνωκόσι τὴν ἀλήθειαν καὶ Θεῶ μόνω λατεύειν καὶ τῆς θεογνωσίας καταπλουτῆσαι τὴν τελειότητα καὶ εἰς ἄνδρα καταντῆσαι τέλειον1 παρελθούσι τὴν νηπιότητα, οὐκέτι ὑπὸ παιδαγωγὸν ἐσμεν2, λαβόντες τὴν διακριτικὴν ἕξιν παρὰ Θεοῦ καὶ εἰδότες, τί τὸ εἰκονιζόμενον καὶ τί τὸ μὴ εἰκόνι περιγραφόμενον. “Ο μὲν γὰρ νόμος παιδαγωγὸς ἠμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν, ἴνα ἐκ πίστεως δικαιωθώμεν3”? καὶ “ὑπὸ τὰ στοιχεῖα ἦμεν δεδουλωμένοι, ὄτε ἦμεν νήπιοι4”. “Ελθούσης δὲ τῆς πίστεως οὐκέτι ὑπὸ παιδαγωγὸν ἐσμεν5”. “Ου γὰρ εἶδος αὐτοὺ” φησὶν “ἐωράκατε6”».

«Ἄρα, αὐτὰ εἶχαν νομοθετηθεῖ γιὰ τοὺς Ἰουδαίους ποὺ εὔκολα γλιστροῦσαν πρὸς τὴν εἰδωλολατρία? ἐμεῖς, ὅμως, γιὰ νὰ μιλήσουμε θεολογικά, στοὺς ὁποίους δόθηκε ἡ δυνατότητα νὰ ἀποφύγουμε τὴν πλάνη τῆς δεισιδαιμονίας καὶ νὰ πλησιάσουμε καθαρὰ τὸν Θεό, νὰ γνωρίσουμε καλὰ τὴν ἀλήθεια καὶ νὰ λατρεύουμε μόνο τὸ Θεό, καὶ νὰ ἀποκτήσουμε τὴν τελειότητα τῆς θεογνωσίας καί, ἀφοῦ ξεπεράσουμε τὴν νηπιακὴ κατάσταση, νὰ φθάσουμε νὰ γίνουμε ἄνδρες τέλειοι1, δὲν εἴμαστε πιὰ ὑπὸ τὴν κηδεμονία παιδαγωγού2, ἀφοῦ πήραμε ἀπὸ τὸ Θεὸ τὴν διακριτικὴ ἱκανότητα καὶ γνωρίζουμε τί εἶναι τὸ εἰκονιζόμενο καὶ τί εἶναι αὐτὸ ποὺ δὲν περιγράφεται μὲ εἰκόνα. Γιατί “ὁ νόμος ἔγινε παιδαγωγὸς γιὰ τὸ Χριστό, γιὰ νὰ διακιωθοῦμε μὲ τὴ πίστη3”. Καὶ “ὅταν ἤμασταν νήπια, ἤμασταν ὑποδουλομένοι στὰ κοσμικὰ στοιχεία4”. “Από τότε ὅμως ποὺ ἦρθε ἡ πίστη, δὲν εἴμαστε πιὰ κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσία παιδαγωγού5”. “ Δὲν ἔχετε δεῖ τὴ μορφὴ του6”, λέει».
___________
1. Ἔφ. 4,13
2. Γάλ. 3,25
3. Γάλ. 3,24
4. Γάλ. 4,3
5. Γάλ. 3,25
6. Ἰω. 5,37

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 210-211, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***
§ 16 «Πρῶτον, τί ἐστὶν εἰκών.
Εἰκὼν μὲν οὒν ἐστιν ὁμοίωμα καὶ παράδειγμα καὶ ἐκτύπωμα τινὸς ἐν αὐτῶ δεικνύον τὸ εἰκονιζόμενον, πάντως δὲ οὐ κατὰ πάντα ἔοικεν ἡ εἰκὼν τῷ πρωτοτύπω, τουτέστι τῷ εἰκονιζομένω – ἄλλο γὰρ ἐστιν ἡ εἰκὼν καὶ ἄλλο τὸ εἰκονιζόμενον – καὶ πάντως ὀρᾶται ἐν αὐτοῖς διαφορά, ἐπεῖ οὐκ ἄλλο τοῦτο καὶ ἄλλο ἐκεῖνο».

«Πρῶτον, τί εἶναι εἰκόνα.
Εἰκόνα λοιπὸν εἶναι ὁμοίωμα κάποιου καὶ δεῖγμα καὶ ἀποτύπωμα, ποὺ δείχνει στὸν ἑαυτὸ τοῦ τὸ εἰκονιζόμενο, ὁπωσδήποτε ὅμως δὲν μοιάζει ἐξ ὁλοκλήρου ἡ εἰκόνα μὲ τὸ πρωτότυπο, δηλαδὴ μὲ τὸ εἰκονιζόμενο -, ὁπωσδήποτε ὅμως βλέπει κανεὶς σ’ αὐτὰ διαφορά, ἂν καὶ δὲν εἶναι ἄλλο τοῦτο καὶ ἄλλο ἐκεῖνο».

§ 17 «Δεύτερον, τίνος χάριν ἐστὶν ἡ εἰκών.
Πάσα εἰκὼν ἐκφαντορικὴ τοῦ κρυφίου ἐστι καὶ δεκτική. Οἶον τί λέγω? Ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος οὔτε τοῦ ἀοράτου γυμνὴν ἔχει τὴν γνῶσιν σώματι καλυπτομένης τῆς ψυχῆς, οὖε τῶν μετ’ αὐτὸν ἐσομένων, οὔτε τῶν τόπω διεστηκότων καὶ ἀπεχόντων ὡς τόπω καὶ χρόνω περιγραφόμενος, πρὸς ὁδηγίαν γνώσεως καὶ φανέρωσιν καὶ δημοσίευσιν τῶν κεκρυμένων ἐπενοήθη ἡ εἰκών, πάντως δὲ πρὸς ὠφέλειαν καὶ εὐεργεσίαν καὶ σωτηρίαν, ὅπως, στηλιτευομένων καὶ θριαμβευομένων τῶν πραγμάτων, διαγνῶμεν τὰ κεκρυμένα, καὶ τὰ μὲν καλὰ ποθήσωμεν καὶ ζηλώσωμεν, τὰ δὲ ἐνάντια, τουτέστι τὰ κακά, ἀποστραφῶμεν καὶ μισήσωμεν».

«Δεύτερον, γιὰ ποιὸ λόγο ὑπάρχει ἡ εἰκόνα.
Κάθε εἰκόνα φανερώνει καὶ δείχνει τὴν κρυφὴ πραγματικότητα. Γιὰ παράδειγμα? ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν γνωρίζει καθαρὰ οὔτε τὸ ἀόρατο, ἀφοῦ ἡ ψυχὴ τοῦ καλύπτεται μὲ τὸ σῶμα, οὔτε ἐκεῖνα ποὺ θὰ γίνουν μετὰ ἀπὸ αὐτόν, οὔτε ἐκεῖνα ποὺ εἶναι χωρισμένα καὶ ἀπομακρυσμένα τοπικά, ἀφοῦ ὁ ἴδιος εἶναι περιορισμένος τοπικὰ καὶ χρονικά, γι’ αὐτὸ ἐπινοήθηκε ἡ εἰκόνα γιὰ νὰ τὸν ὁδηγεῖ στὴ γνῶς καὶ νὰ τοῦ φανερώνει καὶ νὰ τοῦ ἀνακοινώνει ἐκεῖνα ποὺ εἶναι κρυμμένα, ὁπωσδήποτε ὅμως γιὰ τὴν ὠφέλεια καὶ εὐεργεσία καὶ τὴν σωτηρία του, εἰς τρόπον ὥστε, μὲ τὴν ἀνακοίνωση καὶ τὸν θρίαμβο τῶν πραγμάτων, νὰ μαθαίνουμε ὅσα εἶναι κρυμμένα, καὶ ἐκεῖνα βέβαια ποὺ εἶναι καλὰ νὰ τὰ ποθοῦμε καὶ νὰ τὰ μιμούμαστε, ἐνῶ τὰ ἀντίθετα, δηλαδὴ τὰ κακά, νὰ τὰ ἀποστρεφόμαστε καὶ νὰ τὰ μισοῦμε».

§ 18 «Τρίτον, πόσαι διαφοραὶ εἰκόνων.
Διαφορὰ δὲ εἰκόνων εἰσί. Πρώτη μὲν οὒν εἰκὼν ἐστὶν ἡ φυσική. Ἐν ἐκάστω δὲ πράγματι δεῖ πρῶτον εἶναι τὸ κατὰ φύσιν καὶ τότε τὸ κατὰ θέσιν καὶ μίμησιν. Πρώτη δὲ οὒν φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ ἀοράτου Θεοῦ ὁ Υἱὸς τοῦ Πατρός, ἐν ἐαυτώδεικνυς τὸ Πατέρα….
§ 19 Δεύτερος τρόπος εἰκόνος ἡ ἐν τῷ Θεῶ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ ἐσομένων ἔννοια, τουτέστιν ἡ προαιώνιος αὐτοῦ βούλησις ἡ ἀεὶ ὠσαύτως ἔχουσα?…
§ 20 Τρίτος τρόπος εἰκόνος ὁ κατὰ μίμησιν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γενόμενος, τουέστιν ὁ ἄνθρωπος. Πῶς γὰρ ὁ κτιστός της αὐτῆς φύσεως ἔσται τῷ ἀκτίστω, ἀλλὰ κατὰ μίμησιν; Ὥσπερ γὰρ νοῦς (ὁ Πατὴρ) καὶ Λόγος (ὁ Υἱὸς) καὶ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἷς Θεός, οὕτω καὶ νοῦς καὶ λόγος καὶ πνεῦμα εἷς ἄνθρωπος, καὶ κατὰ τὸ αὐτεξούσιον καὶ τὸ ἀρχικόν?…
§ 21 Τέταρτος τρόπος εἰκόνος τῆς γραφῆς σχήματα καὶ μορφᾶς καὶ τύπους ἀναπλαττούσης τῶν ἀοράτων καὶ ἀσωμάτων σωματικῶς τυπουμένων πρὸς ἀμυδρᾶν κατανόησιν Θεοῦ τὲ καὶ ἀγγέλων, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι ἠμᾶς τὰ ἀσώματα ἄνευ σχημάτων ἀναλογούντων ἠμὶν θεωρεῖ, καθὼς φησιν ὁ πολὺς τὰ θεία Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης1…
§ 22 Πέμπτος τρόπος εἰκόνος λέγεται ὁ προεικονίζων καὶ προδιαγράφων τὰ μέλλοντα ὡς ἡ βάτος2 καὶ ὁ ἐπὶ πόκον ὑετός3 τὴν παρθένον καὶ Θεοτόκον καὶ ἡ ράβδος4 καὶ ἡ στάμνος5 καὶ ὡς ὁ ὄφις6 τοὺς τὸ δῆγμα διὰ σταυροῦ καταργήσαντος τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεως, ἡ τὲ θάλασσα, τὸ ὕδωρ καὶ ἡ νεφέλη τὸ τοῦ βαπτίσματος Πνεύμα7. …
§ 23 Ἕκτος τρόπος εἰκόνος ὁ πρὸς μνήμην τῶν γεγονότων ἢ θαύματος ἢ ἀρετῆς πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν καὶ στηλογραφίαν τῶν ἀριστευσάντων καὶ ἐν ἀρετὴ διαπρεψάντων ἢ κακίας πρὸς θρίαμβον καὶ αἰσχύνην τῶν κακίστων ἀνδρῶν, πρὸς τὴν εἰς ὕστερον τῶν θεομένων ὠφέλειαν, ὡς ἂν τὰ μὲν κακὰ φύγωμεν, τὰς δὲ ἀρετᾶς ζηλώσωμεν. …

«Τρίτον πόσα εἴδη εἰκόνων ὑπάρχουν.
Ὑπάρχουν τὰ ἑξῆς εἴδη εἰκόνων. Πρώτη λοιπὸν εἰκόνα εἶναι ἡ φυσική. Σὲ κάθε πράγμα πρέπει πρῶτα νὰ ὑπάρχει τὸ κατὰ φύση κι ἔπειτα ἔρχεται τὸ κατὰ θέση καὶ μίμηση. Πρώτη λοιπὸν φυσικὴ καὶ ἀπαράλλακτη εἰκόνα τοῦ ἀοράτου Θεοῦ εἶναι ὁ Υἱὸς τοῦ Πατέρα, ὁ ὁποῖος φανερώνει στὸν ἑαυτὸ τοῦ τὸν Πατέρα…

Δεύτερο εἶδος εἰκόνας εἶναι ὁ σχεδιασμὸς στὸ Θεὸ ἐκείνων ποὺ θὰ γίνουν ἀπὸ αὐτόν, δηλαδὴ ἡ προαιώνια βούλησή του, ἡ ὁποία εἶναι πάντοτε ἴδια?…

Τρίτο εἶδος εἰκόνας εἶναι ἐκεῖνος ποὺ δημιουργήθηκε κατ’ ἀπομίμηση τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος. Πῶς ὅμως ὁ κτιστὸς δημιουργεῖται μὲ τὴν ἴδια φύση μὲ τὸν ἄκτιστο, ἀλλὰ κατ’ ἀπομίμηση; Ὅπως γὰρ ὁ νοῦς (ὁ Πατέρας) καὶ ὁ Λόγος (ὁ Υἱὸς) καὶ τὸ ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἕνας Θεός, ἔτσι καὶ ὁ νοῦς καὶ ὁ λόγος καὶ τὸ πνεῦμα εἶναι ἕνας ἄνθρωπος, καὶ ὡς πρὸς τὸ αὐτεξούσιο καὶ ὡς πρὸς τὴν κυριαρχικὴ ἐξουσία?…

Τέταρτο εἶδος εἰκόνας εἶναι ἡ ζωγραφική, ἡ ὁποία ἀναπλάθει σχήματα καὶ μορφὲς καὶ τύπους τῶν ἀοράτων καὶ ἀσωμάτων, τὰ ὁποία παριστάνονται σωματικά, ὥστε νὰ κατανοοῦνται ἀμυδρὰ ὁ Θεὸς καὶ οἱ ἄγγελοι, ἐπειδὴ ἐμεῖς δὲν μποροῦμε νὰ βλέπουμε τὰ ἀσώματα χωρὶς σχήματα ἀνάλογα πρὸς τὶς δικές μας παραστάσεις, ὅπως λέγει καὶ ὁ ἐμβριθὴς γνώστης τῶν θείων Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης1…

Πέμπτο εἶδος εἰκόνας εἶναι ἐκεῖνο ποὺ προεικονίζει καὶ προδιαγράφει ἐκεῖνα ποὺ πρόκειται νὰ συμβοῦν, ὅπως ἡ βάτος2 καὶ ἡ βροχὴ ἐπάνω στὸ μαλλί3, ποὺ προεικονίζουν τὴν Παρθένο καὶ Θεοτόκο, ἀλλὰ καὶ ἡ ράβδος4 καὶ ἡ στάμνα5, καὶ ὅπως τὸ φίδι6, ποὺ προεικονίζει ἐκείνους οἱ ὁποῖοι μέσω τοῦ σταυροῦ ἐξάλειψαν τὸ δάγκωμα τοῦ ἀρχέκακου φιδιοῦ, καὶ ἡ θάλασσα, τὸ νερὸ καὶ ἡ νεφέλη, ποὺ προεικονίζουν τὸ πνεῦμα τοῦ βαπτίσματος7…

Ἕκτο εἶδος εἰκόνας εἶναι ἐκεῖνο ποὺ γίνεται γιὰ τὴν ἀνάμνηση τῶν γεγονότων ἢ ἑνὸς θαύματος ἢ μίας ἀρετῆς, μὲ σκοπὸ τὴ δόξα καὶ τὴν τιμὴ καὶ τὴν ἀνάδειξη ἐκείνων ποὺ ἀρίστευσαν καὶ διακρίθηκαν στὴν ἀρετή, ἢ κάποιας κακίας, μὲ σκοπὸ νὰ προβληθεῖ ἡ κατατρόπωση καὶ ὁ ἐξευτελισμὸς τῶν κακῶν ἀνδρῶν καὶ νὰ ὠφελοῦνται ὅσοι τὰ βλέπουν ἀργότερα, ὥστε τὰ κακὰ νὰ τὰ ἀποφεύγουμε καὶ νὰ μιμούμαστε τὶς ἀρετές».
___________
1. Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου,Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, PG 3,441D
2. Ἐξ. 3,2
3. Κρίτ. 6,38-39
4. Ἀριθμ. 17,23
5. Ἐξ. 16,33
6. Ἀριθ. 21,8-9
7. Ἐξ. 14,19-29

***
§ 24 «Τέταρτον κεφάλαιον, τί τὸ εἰκονιζόμενον καὶ τί τὸ μὴ εἰκονιζόμενον καὶ πὼς ἕκαστον εἰκονίζεται.
Τὰ μὲν σώματα ὡς καὶ σήματα καὶ περιγραφὴν σωματικὴν ἔχοντα καὶ χρῶμα εἰκότως εἰκονίζονται. Ἄγγελος δὲ καὶ ψυχὴ καὶ δαίμων, εἰ καὶ μὴ σωματικῶς καὶ παχέως, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἑαυτὸν φύσιν καὶ σχηματίζονται καὶ περιγράφονται – νοητοὶ γὰρ ὄντες ἐν νοητοῖς τόποις νοητῶς παρεῖναι καὶ ἐνεργεῖν πιστεύονται -, εἰκονίζονται μὲν οὒν σωματικῶς, ὡς εἰκόνισε Μωσὴς τὰ χερουβὶμ καὶ ὡς ὠράθησαν τοῖς ἀξίοις, ἀλλ’ ἀσώματον καὶ νοητὴν τινὰ θεωρίαν δηλούσης τῆς σωματικῆς εἰκόνος. Ἡ δὲ θεία φύσις ἀπερίγραπτός ἐστι μόνη καὶ παντελῶς ἀνείδεος καὶ ἀσχημάτιστος καὶ ἀκατάληπτος, εἰ καὶ ἡ Γραφὴ τύπους Θεῶ περιτίθησι τὸ μὲν δοκεῖν σωματικούς, ὥστε σχήματα ὀράσθαι, καὶ αὐτοὺς δὲ ἀσωμάτους? οὐ γὰρ σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς, ἀλλὰ νοεροῖς ἐωρῶντο τοῖς προφήταις καὶ οἶς ἀπεκαλύπτοντο, οὐ γὰρ πάσιν ἐωρῶντο. Ἀπλῶ δὲ λόγω εἰπεῖν, δυνάμεθα ποιεῖν εἰκόνας πάντων τῶν σχημάτων, ὧν εἴδομεν? νοοῦμεν δὲ ταῦτα καθὼς ὠράθη».

«Κεφάλαιο τέταρτο? τί εἶναι ἐκεῖνο ποὺ εἰκονίζεται καὶ τί ἐκεῖνο ποὺ δὲν εἰκονίζεται καὶ πὼς παριστάνεται τὸ καθένα.
Τὰ σώματα, ὅπως καὶ τὰ σχήματα καὶ ὅλα ὅσα ἔχουν σωματικὸ διάγραμμα καὶ χρῶμα, εὔλογα εἰκονίζονται. Ὅμως ὁ ἄγγελος καὶ ἡ ψυχὴ καὶ ὁ δαίμονας, ἂν καὶ ὄχι μὲ τρόπο σωματικὸ καὶ πολὺ ὑλικό, ἐν τούτοις σχηματίζονται καὶ περιγράφονται κατὰ τὴ φύση τοὺς – γιατί, ἀφοῦ εἶναι νοητοί, πιστεύεται ὅτι βρίσκονται καὶ ἐνεργοῦν νοητὰ σὲ νοητοὺς τόπους -, καὶ εἰκονίζονται λοιπὸν σωματικά, ὅπως ὁ Μωυσῆς εἰκόνισε τὰ χερουβὶμ καὶ ὅπως ἐμφανίσθηκαν στοὺς ἄξιους, ἀλλὰ ἡ σωματικὴ εἰκόνα παριστάνει κάποια ἀσώματη καὶ νοητὴ θεωρία. Ἡ θεία φύση ὅμως εἶναι ἡ μόνη ἀπερίγραπτη καὶ ἐντελῶς χωρὶς μορφὴ καὶ ἀσχημάτιστη καὶ ἀκατάληπτη, μολονότι ἡ θεία Γραφὴ χρησιμοποιεῖ τύπους γιὰ τὸ Θεό, οἱ ὁποῖοι ἀπὸ τὴ μία μεριὰ νὰ φαίνονται σωματικοί, γιὰ νὰ γίνονται σχήματα ὁρατά, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη αὐτοὶ οἱ ἴδιοι νὰ εἶναι ἀσώματοι. Γιατί δὲν βλέπονταν μὲ σωματικὰ μάτια, ἀλλὰ μὲ νοερά, ἀπὸ τοὺς προφῆτες καὶ ἀπὸ ἐκείνους στοὺς ὁποίους ἀποκαλύπτονταν, γιατί δὲν ἐμφανίζοντανσε ὅλους. Καὶ γιὰ νὰ μιλήσουμε μὲ ἁπλὰ λόγια? μποροῦμε νὰ κάνουμε εἰκόνες ὅλων τῶν σχημάτων ποὺ εἴδαμε? καὶ τὰ κατανοοῦμε αὐτὰ ὅπως ἐμφανίσθηκαν».

***
§ 26 «Τὶς πρῶτος ἐποίησεν εἰκόνα;
Αὐτὸς ὁ Θεὸς πρῶτος ἐγέννησε τὸν μονογενῆ Υἱὸν καὶ Λόγον αὐτοῦ, εἰκόνα αὐτοῦ ζῶσαν, φυσικήν, ἀπαράλλακτον χαρακτήρα τῆς αὐτοῦ ἀϊδιότητος, ἐποίησε τὲ τὸν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα αὐτοῦ καὶ ὁμοίωσιν1».

«Ποιὸς κατασκεύασε πρῶτος εἰκόνα;
Ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς πρῶτος γέννησε τὸν μονογενῆ Υἱὸ καὶ Λόγο του, ποὺ εἶναι εἰκόνα τοῦ ζωντανή, φυσική, ἀπαράλλακτος χαρακτήρας τῆς ἀϊδιότητάς του, καὶ δημιούργησε τὸν ἄνθρωπο κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσή1 του».
___________
1. Γέν. 1,27

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 225-239, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

§ 27 «Περὶ προσκυνήσεως, τί ἐστι προσκύνησις;
Προσκύνησις τοίνυν ἐστὶ σημεῖον ὑποπτώσεως, τουτέστιν ὑποβάσεως καὶ ταπεινώσεως. Τρόποι δὲ προσκυνήσεως εἰσι πλεῖστοι.

§ 28 Πόσοι τρόποι προσκυνήσεως;
Πρῶτος τρόπος προσκυνήσεως ὁ κατὰ λατρείαν, ἢν προσάγομεν μόνω τῷ φύσει προσκυνητῶ Θεῶ, καὶ οὗτος κατὰ διαφόρους τρόπους. Πρῶτον μὲν κατὰ τὸν τῆς δουλείας? προσκυνούσι γὰρ αὐτῶ πάντα τὰ κτίσματα ὡς δοῦλοι δεσπότη, “ὅτι τὰ συμπαντα” γάρ, φησί, “δούλα σα1”, καὶ οἱ μὲν ἑκουσίως, οἱ δὲ ἀκουσίως. …

§ 29 Δεύτερος τρόπος ὁ κατὰ θαῦμα καὶ πόθον, καθ’ ὂν προσκυνοῦμεν τῷ Θεῶ διὰ τὴν φυσικὴν δόξαν αὐτοῦ?…

§ 30 Τρίτος τρόπος ὁ τῆς εὐχαριστίας ὑπὲρ τῶν γεγονότων εἰς ἠμᾶς ἀγαθῶν?…

§ 31 Τέταρτος τρόπος ὁ κατ’ ἔνδειαν καὶ ἐλπίδα εὐεργεσιῶν, καθ’ ἂς ἐπιγινώσκοντες, ὡς οὐ δυνάμεθα ἐκτὸς αὐτοῦ ποιεῖν οὐδέν2 ἢ ἔχειν ἀγαθόν, προσκυνοῦμεν αἰτοῦντες παρ’ αὐτοῦ ἕκαστος, οὐ αἰσθάνεται ἐνδεῶς ἔχειν καὶ ὁ ποθεῖ, ρυσθῆναι τὲ κακῶν καὶ τυχεῖν ἀγαθῶν.

§ 32 Πέμπτος τρόπος ὁ τῆς μετανοίας καὶ τῆς ἐξομολογήσεως? ἁμαρτάνοντες γὰρ προσκυνοῦμεν καὶ προσπίπτομεν τῷ Θεῶ δεόμενοι συγχωρηθῆναι τὰ πταίσματα ὡς δοῦλοι εὐγνώμονες».

«Γιὰ τὴν προσκύνηση? τί εἶναι προσκύνηση;
Ἡ προσκύνηση λοιπὸν εἶναι σημεῖο ὑποταγῆς, δηλαδὴ ὑποβιβασμοῦ καὶ ταπεινώσεως. Ὑπάρχουν πολλοὶ τρόποι προσκυνήσεως.

Πόσοι τρόποι προσκυνήσεως ὑπάρχουν;
Πρῶτος τρόπος προσκυνήσεως εἶναι ἐκεῖνος ποὺ γίνεται κατὰ τὴν λατρεία. Τὴν προσκύνηση αὐτὴ τὴν προσφέρουμε μόνο στὸν ἀπὸ τὴ φύση τοῦ προσκυνητὸ Θεό, καὶ γίνεται μὲ διάφορους τρόπους. Πρῶτα κατὰ τὸν τρόπο τῆς δουλείας? γιατί τὸν προσκυνοῦν ὅλα τὰ κτίσματα, ὅπως δοῦλοι τὸν δεσπότη, γιατί λέει? “διότι τὰ σύμπαντα εἶναι ὑποταγμένα σὲ σένα1”. Καὶ τὸν προσκυνοῦν ἄλλοι ἑκούσια, καὶ ἄλλοι ἀκούσια. …

Δεύτερος τρόπος προσκυνήσεως εἶναι ἐκεῖνος ποὺ γίνεται ἀπὸ θαυμασμὸ καὶ πόθο, καὶ κατὰ τὸν τρόπο αὐτὸν προσκυνοῦμε τὸ Θεὸ γιὰ τὴ φυσική του δόξα? …

Τρίτος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ γίνεται ἀπὸ εὐχαριστία, γιὰ τὰ ἀγαθὰ ποὺ συμβαίνουν γιὰ χάρη μας? …

Τέταρτος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ γίνεται ἀπὸ ἔνδεια καὶ ἀπὸ ἐλπίδα εὐεργεσιῶν, κατὰ τὶς ὁποῖες, ἔχοντας ἐπίγνωση ὅτι χωρὶς αὐτὸν δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τίποτα2, ἢ νὰ ἀποκτήσουμε κάποιο ἀγαθό, τὸν προσκυνοῦμε ζητώντας ἀπὸ αὐτὸν ὁ καθένας αὐτὸ ποὺ αἰσθάνεται ὅτι τοῦ λείπει καὶ τὸ ὁποῖο ποθεῖ, καὶ νὰ σωθεῖ ἀπὸ τὰ κακὰ καὶ νὰ ἐπιτύχει τὰ ἀγαθά.

Πέμπτος τρόπος προσκυνήσεως εἶναι ὁ τρόπος τῆς μετανοίας καὶ τῆς ἐξομολογήσεως? γιατί ὅταν ἁμαρτάνουμε προσκυνοῦμε καὶ προσπίπτουμε στὸ Θεὸ παρακαλώντας ὡς δοῦλοι εὐγνώμονες νὰ συγχωρηθοῦν τὰ σφάλματά μας».
___________
1. Ψάλμ. 118,91
2. Ἰω. 15,5

(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 244-247, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)
***

§ 33 «Πόσα τὰ προσκυνούμενα εὐρίσκομεν ἐν τὴ Γραφὴ καὶ κατὰ πόσους τρόπους προσάγομεν προσκύνησιν κτίσμασι;

Πρῶτον μέν, ἐφ’ οἶς ἀναπέπαυται ὁ Θεὸς ὁ μόνος ἅγιος καὶ “ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος1” ὡς τὴ ἁγία Θεοτόκω καὶ πάσι τοῖς ἁγίοις. Οὗτοι δὲ εἰσι οἱ κατὰ τὸ δυνατὸν ὁμοιωθέντες Θεῶ ἐκ τὲ τῆς ἑαυτῶν προαιρέσεως καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ ἐνοικήσεως καὶ συνεργίας, οἵτινες καὶ θεοὶ λέγονται ἀληθῶς, οὐ φύσει, ἀλλὰ θέσει, ὡς πῦρ λέγεται ὁ πεπυρακτωμένος σίδηρος, οὐ φύσει, ἀλλὰ θέσει καὶ μεθέξει πυρός? φησὶ γάρ? “ἅγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἐγὼ ἅγιος εἰμι2”. …

Ὥσπερ τοίνυν ἀληθῶς εἰσι θεοὶ οὐ φύσει, ἀλλ’ ὡς τοῦ φύσει Θεοῦ μέτοχοι, οὕτως εἰσι προσκυνητοί, οὐχὶ φύσει, ἀλλ’ ὡς τὸν φύσει προσκυνητὸν ἐν ἐαυτοῖς ἔχοντες, ὥσπερ ὁ πεπυρακτωμένος σίδηρος οὐ φύσει ἐστι ἀπρόσιτος ἁφὴ καὶ καυστικός, ἀλλ’ ὡς μετέχων τοῦ φύσει καυστικοῦ. Προσκυνοῦνται οὒν ὡς δεδοξασμένοι ὑπὸ Θεοῦ, ὡς ὑπὸ Θεοῦ γενόμενοι τοῖς ὑπεναντίοις φοβεροὶ καὶ εὐεργέται τοῖς πίστει προσιούσιν οὒχ ὡς φύσει θεοῖς καὶ εὐεργέταις, ἀλλ’ ὡς θεράπουσι καὶ λειτουργοῖς Θεοῦ καὶ τὴν ἐξ ἀγάπης πρὸς αὐτὸν εὐμοιρήσασι παρρησίαν».

«Πόσα εἶναι αὐτὰ ποὺ βρίσκουμε νὰ προσκυνοῦνται στὴν ἁγία Γραφὴ καὶ μὲ πόσους τρόπους προσφέρουμε προσκύνηση στὰ κτίσματα.

Πρῶτα ἐκεῖνοι στοὺς ὁποίους ἀναπαύεται ὁ θεός, ὁ μόνος ἅγιος “ποὺ ἀναπαύεται (κατοικεῖ) στοὺς ἁγίους1”, ὅπως εἶναι ἡ ἁγία Θεοτόκος καὶ ὅλοι οἱ ἅγιοι. Αὐτοὶ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ κατὰ τὸ δυνατὸν ἔγιναν ὅμοιοι μὲ τὸ Θεὸ καὶ ἀπὸ τὴ δική τους προαίρεση καὶ ἀπὸ τὴ εἴα ἐνοίκηση καὶ βοήθεια, οἱ ὁποῖοι λέγονται καὶ θεοί, ἀληθινά, ὄχι κατὰ φύση, ἀλλὰ κατὰ θέση, ὅπως καὶ τὸ πυρακτωμένο σίδερο λέγεται φωτιά, ὄχι ὡς πρὸς τὴ φύση, ἀλλὰ ὡς πρὸς τὴ θέση καὶ τὴ μέθεξη τῆς φωτιᾶς? γιατί λέει? “νὰ γίνετε ἅγιοι, γιατί ἐγὼ εἶμαι ἅγιος2”. …

Ὅπως λοιπὸν εἶναι ἀληθινὰ θεό, ὄχι κατὰ φύση, ἀλλὰ ὡς μέτοχοί του κατὰ φύση Θεοῦ, ἔτσι εἶναι καὶ προσκυνητοί, ὄχι κατὰ φύση, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἔχουν μέσα τοὺς τὸν κατὰ φύση προσκυνητό, ὅπως τὸ πυρακτωμένο σίδερο δὲν εἶναι ἀπὸ τὴ φύση τοῦ ἀπρόσιτο στὴν ἁφὴ καὶ καυστικό, ἀλλ’ ἐπειδὴ μετέχει στὸ κατὰ φύση καυστικό. Προσκυνοῦνται λοιπὸν ὡς δοξασμένοι ἀπὸ τὸ Θεό, ἐπειδὴ ἀποδείχθηκαν φοβεροὶ στοὺς ἀντίθετους καὶ εὐεργέτες σ’ ἐκείνους ποὺ τοὺς πλησιάζουν μὲ πίστη, ὄχι βέβαια ὡς κατὰ φύση θεοὺς καὶ εὐεργέτες, ἀλλ’ ὡς ὑπηρέτες καὶ λειτουργούς του Θεοῦ καὶ ὡς προικισμένους μὲ θάρρος ἐξαιτίας τῆς ἀγάπης τους πρὸς αὐτόν».
___________
1. Ἠσα. 57,15
2. Δεύτ. 19,2 Ἃ’Πετρ. 1,16
(μέτ. Παναγιώτη Παπαευαγγέλου, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔργα, τόμ. 3, σέλ. 246-249, ἐκδόσεις Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1990)

***
§ 34 «Δεύτερος τρόπος, καθ’ ὂν προσκυνοῦμεν κτίσματα, δὶ’ ὧν καὶ ἐν οἶς ἐνήργησεν ὁ Θεὸς τὴν σωτηρίαν ἠμῶν εἴτε πρὸ τῆς τοῦ Κυρίου παρουσίας, εἴτε μετὰ τὴν ἔνσαρκον αὐτοῦ οἰκονομίαν, ὡς τὸ Σιναῖον ὅρος καὶ τὴν Ναζαρέτ, τὴν φάτνην τὴν ἐν Βηθλεὲμ καὶ τὸ σπήλαιον, τὸν Γολγοθὰ τὸν ἅγιον, τοῦ σταυροῦ τὸ ξύλον, τοὺς ἥλους, τὸν σπόγγον, τὸν κάλαμον, τὴν λόγχην τὴν ἱερὰν καὶ σωτήριον, τὴν ἐσθήτα, τὸν χιτώνα, τὰς σινδώνας, τὰ σπάργανα, τὸν τάφον τὸν ἅγιον, τὴν πηγὴν τῆς ἠμῶν ἀναστάσεως, τὸν λίθον τοῦ μνήματος, τὴν Σιῶν τὸ ὅρος τὸ ἅγιον, τὸ τῶν Ἐλαιῶν αὔθις ὅρος, τὴν προβατικήν, καὶ Γεθσημανὴς τὸ ὄλβιον τέμενος.
Ταῦτα καὶ τοιαῦτα σέβω καὶ προσκυνῶ καὶ πάντα ναὸν ἅγιον καὶ πᾶν, ἐφ’ ὢ Θεὸς ὀνομάζεται, οὐ διὰ τὴν αὐτῶν φύσιν, ἀλλὰ ὅτι θείας ἐνεργείας εἰσι δοχεῖα καὶ δὶ’ αὐτῶν καὶ ἐν αὐτοῖς ηὐδόκησεν ὁ Θεὸς τὴν σωτηρίαν ἠμῶν κατεργάσασθαι. Καὶ ἀγγέλους γὰρ καὶ ἀνθρῶπος καὶ πάσαν ὕλην τῆς θείας ἐνεργείας μέτοχον καὶ διακονησαμένην τὴν σωτηρίαν μου σέβω καὶ προσκυνῶ διὰ τὴν θείαν ἐνέργειαν».

«Δεύτερος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος μὲ τὸν ὁποῖο προσκυνοῦμε τὰ κτίσματα, μέσω τῶν ὁποίων καὶ στὰ ὁποῖα ὁ Θεὸς πραγματοποίησε τὴ σωτηρία μας, εἴτε πρὶν ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Κυρίου, εἴτε μετὰ τὴν ἔνσαρκη οἰονομία του, ὅπως εἶναι καὶ τὸ ὅρος Σινὰ καὶ ἡ Ναζαρέτ, ἡ φάτνη στὴ Βηθλεὲμ καὶ τὸ σπήλαιο, ὁ ἅγιος Γολγοθάς, τὸ ξύλο τοῦ σταυροῦ, τὰ καρφιὰ ὁ σπόγγος, τὸ καλάμι, ἡ ἱερὴ καὶ σωτήρια λόγχη, ἡ ἐσθήτα, ὁ χιτώνας, τὰ σεντόνια, τὰ σπάργανα, ὁ ἅγιος τάφος, ἡ πηγὴ τῆς ἀναστάσεώς μας, ὁ λίθος τοῦ μνήματος, τὸ ἅγιο ὅρος Σιῶν, τὸ ὅρος ἐπίσης τῶν Ἐλαιῶν, ἡ προβατικὴ κολυμβήθρα καὶ ὁ πανάγιος ναὸς τῆς Γεθσημανῆς.
Αὐτὰ καὶ τὰ παρόμοια τὰ σέβομαι καὶ τὰ προσκυνῶ καὶ κάθε ἅγιο ναὸ τοῦ Θεοῦ καὶ κάθετι στὸ ὁποῖο ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, ὄχι ἐξαιτίας τῆς φύσεώς τους, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶναι δοχεῖα θείας ἐνέργειας καὶ μέσω αὐτῶν καὶ μέσα σ’ αὐτὰ εὐδόκησε ὁ Θεὸς νὰ πραγματοποιήσει τὴ σωτηρία μας. Καὶ ἀγγέλους καὶ ἀνθρώπους καὶ κάθε ὕλη ποὺ εἶναι μέτοχη τῆς θείας ἐνέργειας καὶ διακόνησαι τὴν σωτηρία μου, τὴ σέβομαι καὶ τὴν προσκυνῶ ἐξαιτίας τῆς εἴας ἐνέργειας».

§ 35 «Τρίτος τρόπος, καθ’ ὂν προσκυνοῦμεν τὰ τῷ Θεῶ ἀνακείμενα, τὰ ἱερὰ φημὶ Εὐαγγέλια καὶ τὰς λοιπᾶς βίβλους? “ἐγράφησαν γὰρ πρὸς νουθεσίαν ἠμῶν, εἰς οὖς τὰ τέλη τῶν αἰώνων κατήντησαν1”. Δίσκοι τὲ καὶ ποτήρια, θυμιατοί, λυχνίαι καὶ τράπεζαι, δῆλον γάρ, ὡς πάντα ταῦτα σεβάσμια? ὅρα γάρ, ὄτε Βαλτάσαρ ἐποίησεν ὑπηρετηθῆναι τὸν λαὸν τοῖς σκεύεσιν τοῖς ἱερατικοῖς, πὼς καθεῖλεν ὁ Θεὸς τὴν βασιλείαν αὐτού2».
«Τρίτος εἶναι ὁ τρόος μὲ τὸν ὁποῖο προσκυνοῦμε ὅσα εἶναι ἀφιερωμένα στὸ Θεό, ἐννοῶ τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια καὶ τὰ ἄλλα βιβλία? “γιατί γράφτηκαν γιὰ νὰ νουθετήσουν ἐμᾶς ποὺ ζοῦμε στὰ ἔσχατα χρόνια1”. Ἐπίσης εἶναι φανερὸ ὅτι οἱ δίσκοι καὶ τὰ ποτήρια, τὰ θυμιατά, οἱ λυχνίες καὶ οἱ τράπεζες, ὅλα αὐτὰ εἶναι σεβάσμια? γιατί πρόσεχε, ὅταν ὁ Βαλτάσαρ διέταξε νὰ ἐξυπηρετηθεῖ ὁ λαὸς μὲ τὰ ἱερὰ σκεύη, πὼς ὁ Θεὸς κατήργησε τὴ βασιλεία τού2».
___________
1. Ἃ’Κόρ. 10,11
2. Δᾶν. 5,14

***
§ 36 «Τέταρτος τρόπος, καθ’ ὂν προσκυνοῦνται αἳ εἰκόνες αἳ ὀφθεῖσαι τοῖς προφήταις (ἐν εἰκονικὴ γὰρ ὀράσει εἶδον Θεὸν) καὶ αἳ τῶν ἐσομένων εἰκόνες, ὡς ἡ ράβδος Ἀαρῶν εἰκονίζουσα τὸ τῆς Παρθένου μυστήριον καὶ ἡ στάμνος καὶ ἡ τράπεζα1? καὶ Ἰακὼβ δὲ προσεκύνησεν ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς ράβδου2, τύπος δὲ ἢν τοῦ Σωτῆρος. Ἔτι δὲ τῶν γεγονότων εἰκόνες εἰς μνημόσυνον? αὔτη γὰρ ἡ σκηνὴ εἰκὼν ἢν παγκόσμιος (“ὄρα” γάρ, φησὶ τῷ Μωσή, “τὸν τύπον τὸν δειχθέντα σοὶ ἐν τῷ ὄρει3”) καὶ τὰ χερουβὶμ τὰ χρυσά, ἔργον χωνευτόν, καὶ τὰ χερουβὶμ ἐν τῷ καταπετάσματι ἔργον ὑφαντόν. Οὕτω προσκυνοῦμεν τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ τὸν τίμιον, τοῦ τὲ σωματικοῦ χαρακτῆρος τοῦ Θεοῦ μου τὸ ὁμοίωμα καὶ τῆς αὐτὸν κατὰ σάρκα τεκούσης καὶ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων».

«Τέταρτος εἶναι ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο προσκυνοῦνται οἱ εἰκόνες ποὺ φανερώθηκαν στοὺς προφῆτες (γιατί εἶδαν τὸν Θεὸ μὲ εἰκονικὴ ὅραση) καὶ οἱ εἰκόνες ποὺ ἀναφέρονται σὲ ἐκεῖνα ποὺ ἐπρόκειτο νὰ συμβοῦν, ὅπως εἶναι ἡ ράβδος τοῦ Ἀαρῶν, ποὺ εἰκονίζει τὸ μυστήριο τῆς Παρθένου, καὶ ἡ στάμνα καὶ ἡ τράπεζα1? ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰακὼβ προσκύνησε στὸ ἄκρο τῆς ράβδου2 καὶ ἦταν τύπος τοῦ Σωτήρα. Ἐπίσης καὶ οἱ εἰκόνες ποὺ ἀποτελοῦν ἀνάμνηση γεγονότων? διότι ἡ ἴδια ἡ σκηνὴ ἦταν παγκόσμια εἰκόνα (γιατί λέει στὸ Μωυσῆ, “πρόσεχε τὸν τύπο πού σου ἐπιδείχθηκε πάνω στὸ ὄρος3”), καὶ τὰ χρυσὰ χερουβίμ, ἔργο χυτό, καὶ τὰ χερουβὶμ τοῦ παραπετάσματος, ἔργο ὑφαντό. Ἔτσι προσκυνοῦμε τὸν τίμιο τύπο τοῦ σταυροῦ, τὸ ὁμοίωμα τῆς σωματικῆς μορφῆς τοῦ Θεοῦ μου καὶ ἐκείνης ποὺ τὸν γέννησε κατὰ σάρκα, καὶ τῶν ὑπηρετῶν του».
___________
1. Ἐξ. 25,23
2. Γὲν 47,31 Ἑβρ. 11,21
3. Ἐξ. 25,40 Ἑβρ. 8,5

***
§ 37 «Πέμπτος τρόπος, καθ’ ὂν προσκυνοῦμεν ἀλλήλοις ὡς μοίραν Θεοῦ ἔχουσι καὶ κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γεγενημένοις, ἀλλήλοις τὲ ταπεινούμενοι καὶ νόμον πληροῦντες ἀγάπης».

«Πέμπτος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος κατὰ τὸν ὁποῖο ὁ ἕνας προσκυνᾶ τὸν ἄλλο, ἐπειδὴ ἔχουμε ἕνα κομμάτι τοῦ Θεοῦ καὶ δημιουργηθήκαμε κατ’ εἰκόνα Θεοῦ, δείχνοντας ταπείνωση ὁ ἕνας πρὸς τὸν ἄλλο καὶ ἐκπληρώνοντας νόμο ἀγάπης».

§ 38 « Ἕκτος τρόπος τῶν ἐν ἀρχαῖς καὶ ἐξουσίαις ὄντων (“ἀποδοτε” γὰρ φησί, “πάσι τὰς ὀφειλᾶς, τῷ τὴν τιμὴν τὴν τιμήν1”), ὡς Ἰακὼβ τῷ τὲ Ἠσαὺ2 ὡς προγενεστέρω ἀδελφῶ καὶ Φαραὼ3 ὑπὸ Θεοῦ χειροτονηθέντι ἄρχοντι προσεκύνησεν».

«Ἕκτος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος κατὰ τὸν ὁποῖο προσκυνοῦμε ὅσους βρίσκονται σὲ ἀρχὲς καὶ ἐξουσίες (γιατί λέει? “ἀποδῶστε σὲ ὅλους ὅτι ὀφείλετε, σ’ ἐκεῖνον ποὺ ὀφείλετε τιμή, τὴν τιμή1”), ὅπως ὁ Ἰακὼβ προσκύνησε τὸν Ἠσαύ2, ὡς μεγαλύτερο ἀδελφό του, καὶ τὸν Φαραώ, ποὺ χρίσθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ ἄρχοντας».
___________
1. Ρώμ. 13,7
2. Γέν. 33,3
3. Γέν. 47,7-10

§ 39 «Ἕβδομος τρόπς, καθ’ ὂν τοῖς δεσπόταις οἱ δοῦλοι καὶ τοῖς εὐεργέταις καί, ὧν ἂν δέοιντο, οἱ δεομένοι, ὡς Ἀβραὰμ τοῖς υἱοῖς Ἐμμώρ, ὄτε τὸ διπλοῦν ὠνήσατο σπήλαιον1».

«Ἕβδομος τρόπος εἶναι ἐκεῖνος κατὰ τὸν ὁποῖο προσκυνοῦν οἱ δοῦλοι τοὺς δεσπότες καὶ τοὺς εὐεργέτες καὶ ὅσους μποροῦν νὰ βοθήσουν, ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν ἀνάγκη, ὅπως ὁ Ἀβραὰμ προσκύνησε τοὺς υἱοὺς Ἐμμώρ, ὅταν ἀγόρασε τὸ διπλὸ σπήλαιο1».
___________
1. Γέν. 23,7-9

Τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, Ἀντιρρητικὸς πρῶτος κατὰ εἰκονομάχων
«Φιλεῖς μὴ ἀπέχεσθαι ταυτολογίας, μᾶλλον δὲ τυφλότητος, κακούργως ἐκ τούτου εἰς τοῦτο μεταβαίνων. Ὅπερ εἰσφέρεις ἀπεοικὸς εἶναι καὶ χαμαίζηλον, τοῦτο θεοπρεπὲς καὶ ὑψηλὸν τὴ τοῦ μυστηρίου μεγαλειότητι. Ἢ γὰρ οὐχὶ δόξα τοῖς ὑψηλοίς ἐστι τὸ ταπεινοῦσθαι, ὡς ἀτιμία τοῖς ταπεινοῖς τὸ ὑψοῦσθαι;Οὕτω τῷ Χριστῷ μένοντι ἐν τὴ οἰκεία περιωπὴ τῆς θεότητος, δεδοξασμένω τὴ ἀΰλω ἀνεπιγραφία, τιμὴ ἐστιν ἡ τῆς πρὸς ἠμᾶς αὐτοῦ πανυψίστου συγκαταβάσεως ἔνυλος περιγραφία τοῦ οἰκείου σώματος. Ὕλη γὰρ γέγονεν, εἰτ’ οὒν σάρξ, ὃ τὸ πᾶν συστησάμενος. Καὶ οὐκ ἀπαναίνεται ὃ καταδέξατο γενέσθαι καὶ λέγεσθαι? ὕλης δὲ ἔργον τὸ ὑλικῶς περιγράφεσθαι. Τὸ γὰρ ἐπὶ τὴ τοῦ νοῦ θεωρία ἀρκεῖσθαι, ὡς ἐν ἠμὶν ἀναμορφουμένου δὶ’ ἁγίου Πνεύματος? εἴη ἂν ἐπὶ τοῦ βαπτίσματος. Καὶ οὐ περὶ τοῦ ἐξεικονίζεσθαι ἠμᾶς τὴν ἀνθρωπόμορφον εἰκόνα ἐν ὑλικοῖς χρώμασιν. Εἰ γὰρ ἀρκεῖ ἡ κατὰ νοῦν μόνο θεωρία, ἤρκει ἂν ἐν τοσούτω αὐτὸν χωρῆσαι πρὸς ἠμᾶς? καὶ πάλιν ἡ δόκησις πεφενάκικεν ἐν οἶς δέδρακε μὴ εἰς σῶμα ἐληλυθῶς, καὶ τοῖς καθ’ ἠμᾶς ἀδιαβλήτοις πάθεσιν. Ἀλλ’ ἴθι πόρρω. Σὰρξ ἐν σαρκὶ πέπονθε, βέβρωκε τὲ καὶ ἐν ὠσαύτως? καὶ τάλλα ὅσα καθεὶς ἄνθρωπος, πλὴν ἁμαρτίας. Καὶ οὕτω τιμὴ τὸ δοκοῦν κατὰ σὲ εἶναι ἄτιμον τῷ παντίμω καὶ ὑπερδοξασμίω Λόγω. Ἀποίσειν δὲ καθ’ἠμῶν Γραφικᾶς φωνᾶς ἀμαθῶς παύσειας ἂν ἄρα τὰ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἐπὶ ταῖς εἰδωλικαῖς ἀνατυπώσεσι τὴ τοῦ Χριστοῦ εἰκόνι προσάπτων; Τὶς γὰρ ἂν νοῦν ἔχων οὐ συνιεῖ τὴν διαφορὰν εἰδώλου τὲ καὶ εἰκόνος? ὅτι τὸ μὲν σκότος, τὸ δὲ φῶς? καὶ τὸ μὲν πλάνον, τὸ δὲ ἀπλανές? καὶ τὸ μὲν τῆς πολυθεΐας, τὸ δὲ τῆς οἰκονομίας ἐναργέστατον γνώρισμα;» (PG 99 336c-337a)

§ 12 «Πῶς φής, Ἐν τὴ εἰκόνι, τοῦ Χριστοῦ ἡ θεότης; Φυσικῶς; Ἐπεῖ συμπροσκυνεῖται? ἢ οὔ;καὶ εἰ μὲν ἐν αὐτή, ἡ περιγραφή? εἰ δὲ μή, τὸ προσκυνεῖν ἀσεβές? οὐ γὰρ ὁ λέγεται, ἀλλ’ ὁ μὴ ἔστι προσκυνεῖται? Χριστοῦ δὲ ἡ σαρξα ἀεὶ τὴ θεοτητι συμπροσκυνεῖται, ὅτι συνήνωται ἀδιασπάσεως? ἀλλ’ οὒχ ἡ εἰκών.

Ἐπὶ τῶν αὐτῶν ἀτοπημάτων εἰ. Οὐκ ὄντος γὰρ ἑνὸς ἀρχετύπου τὲ καὶ εἰκόνος, ὅτι τὸ μὲν ἀλήθεια, τὸ δὲ σκιά? τί ὡς σοφόν σου τὸ ἐπιχείρημα;Ἐπὶ μὲν γὰρ τοῦ Κυριακοῦ σώματος τὴ φυσικὴ συναφεία ἡ θεότης συναπτικῶς καὶ προσκυνεῖται καὶ δοξάζεται, καῖπερ τῆς σαρκὸς περιγραφὴ ὑποπιπτούσης, Πὼς γὰρ οὔ, ἁπτῆς καὶ ληπτὴς καὶ ὁρατῆς ὑπαρχούσης, καὶ οὐδαμῶς τῆς ἀπεριλήπτου φύσεως διὰ τὴν ἕνωσιν ὑφισταμένης τὰ ἀνοίκεια;ἐπεῖ, ὡς εἴρηται, καὶ πέπονθεν ἡ σὰρξ μὴ συμπεπονθυίας τῆς ἀπαθοῦς οὐσίας. Ἐπὶ δὲ τῆς εἰκόνος οὐδαμῶς. Ὅπου γὰρ οὐδὲ αὐτῆς τῆς ἀναστειλωθείσης σαρκὸς ἡ φύσις παρεστιν, ἀλλ’ ἢ μόνον ἡ σχέσις, πολλοῦ γὲ ἂν εἴποις τὴν ἀπερίγραπτον θεότητα, ἢ τοσούτον καὶ ἔνεστι καὶ προσκυνεῖται ἐν τὴ εἰκόνι, ὀσῶπερ ἐν σκιὰ τῆς ἐνωθεὶσς αὐτὴ σαρκὸς ὑπάρχει. Ποῦ γὰρ ἐστιν, οὐ οὐκ ἔστιν ἡ θεότης, ἐν τὲ λογικοῖς καὶ ἀλόγοις? ἐν ἐμψύχοις καὶ ἀψύχοις; Ἀλλὰ κατὰ ἀναλογίας τῶν ὑποδεχομένων φύσεων πρὸς τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον. Οὕτω καὶ ἐν εἰκόνι εἶναι τὴν θεότητα εἰπῶν τὶς οὐκ ἂν ἁμάρτη τοῦ δέοντος? ἐπὶ καὶ ἐπὶ τύπου σταυροῦ τῶν τὲ ἄλλων θείων ἀναθημάτων, ἀλλ’οὐ φυσικὴ ἑνώσει? οὐ γὰρ σὰρξ ἡ θεωθεῖσα? σχετικὴ δὲ μεταλήψει, ὅτι χάριτι καὶ τιμὴ τὰ μετέχοντα». (PG 344B-C)

§ ΙΔ’ «Τὸν σταυρὸν προσκυνητέον πρότερον, ἢ τὴν εἰκόνα; Ἐπ’ ἴσης ἢ κατὰ τὸ ἧττον;
Φυσικῆς ἀκολουθίας οὔσης ἐν τοῖς πράγμασι, περιττολογεῖν μοὶ δοκεῖς. Εἰ μὲν γὰρ ὁ σταυρὸς ἐπὶ τοῦ ἀρχετύπου ληπτέος, πῶς οὐχί; Ἐν αὐτῶ γὰρ πέπονθεν ὁ ἀπαθὴς Λόγος οὐ ἡ δύναμις τοσαύτη, ὡς ἂν τὴ σκιὰ φλέγεσθαι τὸ δαιμόνιον φύλον, καὶ πόρρω ἐκ τῶν ἐσφραγισμένων ἀποδιδράσκειν. Εἰ δὲ ἐπὶ τοῦ τύπου οὐ συνετόν. Ὅσον γὰρ τὰ αἴτια διαφέρει, τοσούτον καὶ τὰ αἰτιατὰ προετίμηται? ἐπεῖ καὶ πᾶν τὸ παραλαμβανόμενον διὰ τὶν χρείαν, ὑποδεέστερόν ἐστι κατὰ τιμήν, οὐ ἕνεκεν εἴληπται? ὅσπερ καὶ σταυρὸς Χριστοῦ? πρότερον γὰρ κατάρας ὄργανον ὧν, ὕστερον ἠγίασται, παραληφθεῖς εἰς χρείαν τοῦ θείου πάθους» (PG 99,345B)

§ ΙΘ’ «Εὐρίσκοιτο δ’ ἂν ἐντεῦθεν, φασί, πολυσχιδὴς ἡ προσκύνησις. Μία δὲ προσκύνησις, καὶ οὐ πολλαί.
Η λατρευτικὴ τοῦτο, καὶ ἐπὶ Θεοῦ μόνον? ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων αἳ ἄλλαι. Βασιλεῖς τὲ γὰρ καὶ ἄρχοντες προσκυνοῦνται πρὸς ἠμῶν, δεσπόται πρὸς δούλων, πατέρες πρὸς τέκνων? ἀλλ’ οὒχ ὡς Θεοί? καῖπερ ἰσοτύπου οὔσης τῆς προσκυνήσεως, ἀλλὰ μὴ τῆς διανοήσεως? ἄνθρωποι γάρ? καὶ κατὰ τιμὴν αὐτοῖς τὸ σέβας ἢ διὰ νόμον, ἢ διὰ φόβον, ἢ διὰ πόθον. Ὥστε εἰδῶς διαφορὰν προσκυνήσεως, ἐν ἡ προσκυνοῦνται διὰ τῶν χαρακτήρων τὰ πρωτότυπα, ἀπένειμε τὴν μὲν ὡς κυρίαν κυρίως καὶ μόνον τὴ Θεοτητι? τὰς δὲ κατ’ ἀναλογίαν ὧν εἰσι τὰ παράγωγα, τῆς Θεοτόκου ὡς Θεοτόκου, τῶν ἁγίων ὡς ἁγίων. (PG 99,348C)…

… Εἰ τὶς τὴ εἰκόνι τῆς Θεοτόκου, καὶ πάντων τῶν ἁγίων, μὴ τὴν δέουσαν προσκύνησιν ἀπονέμοι, τῆς Θεοτόκου ὡς Θεοτόκου, τῶν ἁγίων ὡς ἁγίων, κατὰ τὸ διάφορόν της προσκυνήσεως Μητρὸς Θεοῦ καὶ ὁμοδούλων, ἀλλ’ εἰδωλικὴν ἐπίνοιαν φαίη εἶναι τὸν σωτήριον κόσμον τῆς Ἐκκλησίας, αἱρετικὸς ἐστιν.» (PG 99,352A)


Τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, Ἀντιρρητικὸς Β’

«Ὁ μὲν τῆς ἀληθείας λόγος μονοειδὴς τὶς ὧν καὶ ἀκράδαντος τὴν φύσιν, οὔτε γνωμικαῖς διαιρέσεσιν, οὔτε χρονικαῖς ἀλλοιώσεσιν ὑποβάλλεσθαι πέφυκεν? ἀεὶ γὰρ ἐστι τὰ αὐτὰ δοξάζων τὲ καὶ πρεσβεύων? ὡς πάσης ὑφέσεως τὲ καὶ προσθέσεως ἐξηρημένος. Ὁ δὲ τοῦ ψεύδους μύθος, ἄτε πολυσχιδὴς καὶ μυριόγνωμος τυγχάνων, ἐξ ἄλλων τὲ εἰς ἄλλαμεταπιπτων, πῆ μὲν τοῦτο πρεσβεύει, πῆ δὲ ἕτερον ἀντιδοξάζει, καὶ ἵσταται ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ οὐδαμὴ οὐδαμῶς, τοῖς τῆς ἀλλοιώσεως τὲ καὶ τροπῆς πάθεσιν ὑποβαλλόμενος. Καθὰ καὶ ὁ τῶν εἰκονομάχων ὑλακτισμός? ὅτι ποτὲ μὲν τὴν εἰκόνα τοῦ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἴδωλον πλάνης βλασφήμως ἀποκαλοίη, ποτὲ δὲ οὗ φασίν, ἀλλ’ ὅτι καλὸν ἡ ἱστορία, ἐξηγήσεως καὶ ἀναμνήσεως λόγον ἔχουσα, οὐ μὴν προσκυνήσεως?» (PG 99,352D)

§ Στ’ «Περὶ Χριστοῦ ἠνίκα γέγραπται “Καὶ προσκυνησάτωσαν αὐτῶ πάντες ἄγγελοι Θεού”? τί ἄλλο ἔστι νοῆσαι, ἢ ὅτι περὶ πρωτοτύπου ὁ λόγος;πᾶν γὰρ ἄνθρωπος ἐγένετο μετὰ τοῦ εἶναι Θεός, ἐπειδὴ οὒν πᾶς ἀνθρωωπος τῆς ἑαυτοῦ εἰκόνος πρωτότυπόν ἐστι, καὶ οὐκ ἂν εἴη ἄνθρωπος μὴ ἔχων παράγωγον τὸ ἑαυτοῦ ἀπεικόνισμα? δηλονότι καὶ Χριστὸς ὡς κατὰ πάντα ὁμοιωθεῖς ἠμίν, τῆς ἑαυτοῦ εἰκόνος πρωτότυπόν ἐστι, καν τὴ λέξει μὴ γέγραπται. Ὥστε ὁπόταν ἐρωτήσειας, Ποῦ γέγραπται, προσκυνεῖσθαι εἰκόνα Χριστοῦ;τηνικαύτα ἀκούσειας, ὅτι Ὄπουπερ γέγραπται προσκυνεῖσθαι Χριστόν? εἶπερ ἀχώριστόν ἐστι τοῦ πρωτοτύπου τὸ παράγωγον». (PG 99,356B)

§ Λστ’ «Πρῶτον μὲν ἐκεῖνον ἐρῶ ὅτι ὅσα ὁ νόμος λέγει, τοῖς ἐν τῷ νόμω λαλεῖ? καὶ οὐ τί ποὺ παραβλητέα τὰ πάλαι τοῖς ἐν χάριτι? ἐπεῖ οὕτω γὲ καὶ σαββατίσωμεν, καὶ περιτεμούμεθα, καὶ πολλὰ ἠμὶν ἐνάντια ἕπεται? ἀλλ’ ὅσον ἐν σκιαγραφία μόνον. Σκιὰν γὰρ ἔχων ὁ νόμος, οὐκ αὐτὴν τὴν εἰκόνα τῶν πραγμάτων, τῷ Ἀποστόλω εἴρηται. Δεύτερον ὅτι καὶ τὰ ἐν νόμω ἅγια εἰρημένα καὶ προσκυνητά, ἔστιν ἀποδεικνύναι. Εἰ γὰρ χερουβὶμ δόξης ὠνόμασται ἡ δὲ δόξα ὁμόστιχος τὴ τιμή, καὶ ἡ τιμὴ τὴ προσκυνήσει? δηλονότι τὸ δεδοξασμένον, ἅγιο? καὶ τὸ ἅγιον, προσκυνητὸν τυγχάνει, καν οὐ βούλοιο». (PG 99,376C)

«Ἡ εἰκὼν πρὸς τὸ ἀρχέτυπον τὴν ἐμφέρειαν ἔχει, ἀλλ’ ἡ μὲν φυσική, φυσικῶς? ἡ δὲ τεχνητή, τεχνητῶς. Καὶ ἡ μὲν ἅμα τὴ οὐσία καὶ τὴ ὁμοιώσει ἀπαράλλακτος ἐστιν, οὗπερ ἐστιν ἀποσφράγισμα? ὡς ὁ Χριστὸς κατὰ μὲν τὴν θεότητα, πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα? κατὰ δὲ τὴν ἀνθρωπότητα, πρὸς τὴν ἑαυτοῦ Μητέρα. Ἡ δὲ τὴ ὁμοιώσει ταυτιζομένη, ἠλλοτρίωται τῆς οὐσίας τοῦ ἀρχετύπου, ὡς εἰκὼν τοῦ Χρστοῦ». (PG 99,417B)



Τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, Προβλήματα τινὰ πρὸς εἰκονομάχους

§ Ἰ’ «Εἰ αἳ καταφάσεις ταῖς ἀποφάσεσι ἠναντίωνται, ἐπεῖ οὐ ταυτὸν ἀμφότεραι, οὔτε νενόηνται, οὔτε ὀνομάζονται? κατάφασις δὲ τὸ περιγράφεσθαι? ἀπόφασις δὲ τὸ μὴ περιγράφεσθαι? ἐξ ἀμφοὶν δὲ ὁ Χριστὸς θεοτητι καὶ ἀνθρωπότητι? πάντως ποῦ ἔχει τὰ ἰδιώματα τῶν φύσεων; Ἐξ ὧν καὶ ἔνεστιν ἀντιδιαστελλόμενα πρὸς ἄλληλα, καὶ οὐκ εἰς ἓν κεκραμένα, ἀκολούθως τὴ διπλὴ τῶν οὐσιῶν διττὰ καὶ αὐτὰ ὑπάρχοντα. Ἀφ’ὧν καὶ νενόηται καὶ ὠνόμασται περιγραπτὸς τὲ καὶ ἀπερίγραπτος. Εἰ δὲ μὴ τοῦτο, ἀλλὰ μόνον ἀπερίγραπτος? ἐκράθη τὰ ἄκρατα φύρδην? καὶ ὁμώνυμα τὰ ἑτερώνυμα? καὶ ἔσται τὸ περιπατεῖν, ὡς τὸ μὴ περιπατεῖν, ταυτονόητον καὶ ταυόλεκτον? καὶ τὸ διαλέγεσθαι, ὡς τὸ μὴ διαλέγεσθαι? καὶ τὸ ὑπάρχειν ὡς τὸ μὴ ὑπάρχειν? καὶ τὸ περιγράφεσθαι λοιπόν, ὡς τὸ μὴ περιγράφεσθαι? ὅπερ λίαν ἠλίθιον.» (PG 99,481D)

«Εἰ, ὡς φησιν ὁ θεῖος Ἐπιφάνιος, ὅσα ἐν ἀνθρώπω καὶ ὁ ἄνθρωπος, καὶ εἰ τί ἐστιν ἄνθρωπος, ταῦτα ἐλθῶν ἀνέλαβεν ὁ Μονογενής, ἴνα ἐν τῷ τελείως ἀνθρώπω τελείως τὸ πᾶν της σωτηρίας, Θεὸς ὧν, ἀπεργάσηται, μηδὲν ἀπολείψας τοῦ ἀνθρώπου? οὐ περιγραφόμενος δὲ σώματι, ἀπολείποιτο οὐ τὸ τυχόν, ἁπλῶς, ἀλλ’αὐτὸ τὸ Κύριον καὶ καιριώτατον? εἶπερ πρώτιστον ἰδίωμα ἀνθρώπου, ἡ τοῦ σωματικοῦ χαρακτῆρος ἐξεικόνησις? ἄρα οὒχ οὗτος ἀπαγορεύει Χριστὸν ἐγγράφεσθαι, ὢ ἄνδρες, ἀλλ’ ὁ τούτου ὁμώνυμος τὴν σάρκα Χριστοῦ ἀπαρνούμενος, καθὼς αὐτὸς ὁ ἅγιος ἐν τῷ περὶ αἱρέσεων τριακοστῶ δευτέρω κεφαλαίω δεδήλωκεν; Ὂν καὶ ἐν τοῖς ἑαυτοῦ συνοδικοῖς ἀναθεματίζει ὁ μακάριος Σωφρόνιος». (PG 99,484B)


Τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, Κατὰ εἰκονομάχων κεφάλαια ἑπτὰ

Κέφ. Δ’ Πρὸς τοὺς λέγοντας, ὅτι τὰ νήπια ὁ ἱερεὺς οὐκ εἰκόνι χρώμενος, ἀλλὰ σταυροῦ τύπω, κατασφραγίζει προσφερόμενα αὐτῶ.
«Ὁ ἱερεὺς μέσος Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων ἱστάμενος, ἐν ταῖς ἱερατικαῖς ἐπικλήσεσι, μίμημα ἐστι Χριστοῦ. Φησὶ γὰρ ὁ Ἀπόστολος? Εἰς Θεός, εἰς καὶ μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστὸς Ἰησοῦς. Εἰκὼν οὒν ὑπάρχων Χριστοῦ, ἀναγκαίως οὐκ εἰκόνι (πῶς γὰρ ἂν εἰκὼν εἰκόνι χρήσαιτο τοῦ ἑαυτοῦ ἀρχετύπου); Ἀλλὰ τύπω σταυροῦ, Χριστὸ δηλαδὴ μιμούμενος. Ὡς γὰρ ἐκεῖνος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παρρησία, θριαμβεύσας αὐτᾶς ἐν τῷ σταυρῶ, καθὰ γέγραπται? οὕτω καὶ οὗτος τύπω σταυροῦ, ὡς τύπος Χριστοῦ? τύπος γὰρ καὶ εἰκὼν ταυτὸν εἰς ἐμφέρειαν? τὸ σωτήριόν του παιδὸς ἀπεργάζεται, ὥστε κανταύθα εἰκὼν εἴληπται Χριστοῦ τὸ ἱερατικὸν δηλαδὴ ἀξίωμα». (PG 99,493C-D)


Τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, Ἐπιστολὴ πρὸς Πλάτωνα τὸν ἑαυτοῦ πατέρα περὶ τῆς προσκυνήσεως τῶν εἰκόνων

«Πάσα τοίνυν τεχνητὴ εἰκών, ὁμοίωσις ἐστιν, καὶ ἐν ἐαυτὴ τὸν χαρακτήρα τοῦ ἀρχετύπου μιμητκῶς δείκνυσι, καθὼς φησιν ὁ πολὺς τὰ θεία Διονύσιος. Τὸ ἀληθὲς ἐν τῷ ὁμοιώματι, τὸ ἀρχέτυπον ἐν τὴ εἰκόνι, τὸ ἑκάτερον ἐν ἐκατέρω, παρὰ τὸ τῆς οὐσίας διάφορον. Ὥστε ὁ προσκυνῶν τὴν εἰκόνα, προσεκύνησε τὸν ὅνπερ ἐμφαίνει ἡ εἰκὼν ἀσφαλῶς. Οὔτε γὰρ τὴν τῆς εἰκόνος οὐσίαν, ἀλλὰ τὸν ἐν αὐτὴ γεγραμμένον προσεκύνησεν? οὔτε μὴν τοῦ ἀρχετύπου τὴν εἰκόνα διέσχισε κατὰ ταυτὸν τῆς προσκυνήσεως. Ταυτὸν γὰρ ἡ εἰκὼν τῷ ἀρχετύπω τὴ ὁμοιώσει. Οὕτω τοιγαροῦν καὶ ὁ μέγας Βασίλειος? ὅτι βασιλεὺς λέγεται καὶ ἡ τοῦ βαιλέως εἰκών, καὶ οὐ δύο βασιλεῖς. Οὔτε γὰρ τὸ κράτος σχίζεται, οὔτε ἡ δόξα μερίζεται. Ὡς γὰρ ἡ κρατοῦσα ἠμῶν ἀρχὴ καὶ ἐξουσία μία, οὕτω καὶ ἡ παρ’ ἠμῶν δοξολογία μία, καὶ οὐ πολλαί. Διότι ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει. Εἰ δὲ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει, οὐκ ἄλλη καὶ ἄλλη, ἀλλὰ μία καὶ ἡ αὐτὴ τιμητικὴ προσκύνησις? ὥσπερ ἓν καὶ ταυτὸν τὸ προσκυνούμενον καν εἰκόνι πρωτότυπον». (PG 99,501A)

«Ἡ δὲ ἀληθὴς τῶν Χριστιανῶν πίστις, καθὼς προείρηται, ὡς μίαν ἐπὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος τὴ κοινωνία τῆς θεότητος ὁμολογεῖ προσκύνησιν? οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς εἰκόνος Χριστοῦ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν προσκύνησιν ὁμολογεῖ κατὰ τὴν ταυτότητα τῆς ὑποστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἡ αὐτὴ γὰρ ἐστι προσκυνουμένη, καν γεγραμμένη εἴη. Ἐπεῖ οὐκ ἂν εἴη εἰκών, εἰ μεσολαβεῖται καὶ διασχίζεται τὴ τιμὴ ἀπὸ τοῦ πρωτοτύπου, ἀλλ’ ἰδιοϋπόστατον τί πράγμα τυγχάνει. Καὶ οὕτω λοιπὸν καν τὴ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ προσκυνήσει, μία ἡ προσκύνησις καὶ δοξολογία τῆς πολυϋμνήτου καὶ μακαρίας Τριάδος. Δόξειε δ’ ἂν τὶς κακεῖνο λέγειν? Οὔκουν ἐπειδὴ ἡ προσκύνησις λατρεία, συλλατρεύεσθαι συμβαίνει τὴν εἰκόνα Χριστοῦ τὴ ἁγία Τριάδι. Ἀλλ’ἔοικεν ὁ τοιοῦτος μὴ εἰδῶς διαφορὰν προσκυνήσεως? ἐπεῖ προσκυνοῦμεν ἀγόις, ἀλλ’ οὐ λατρεύομεν αὐτοῖς? καὶ ἄρχουσι κατὰ νόμον Θεοῦ, ἀλλ’ οὐδὲ αὐτοῖς λατρεύομεν».(PG 99,504B)

«Οὕτω τοιγαροῦν, ὡς ἐμὲ γοῦν εἰδέναι, τὴ τῶν ἁγίων Πατέρων διδασκαλία ἐπερειδόμενον, ἡ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ προσκύνησις? ἢς ἀναιρουμένης ἀνληρηται δυνάμει καὶ ἡ τοῦ Χριστοῦ οἰκονομία? καὶ ἢς μὴ προσκυνουμένης, ἀνήρηται ὠσαύτως καὶ τοῦ Χριστοῦ προσκύνησις». (PG 99,505A)


Τοῦ ἁγίου Νικηφόρου, πατριάρχου Κωνστανινουπόλεως, Ἀντίρρησις καὶ ἀνατροπὴ τῶν παρὰ τοῦ δυσσεβοὺς μαμωνα κατὰ τῆς σωτηρίου του Θεοῦ Λόγου σαρκώσεως ἀσεβῶς καὶ ἀθέως κενολογηθέντων ληρημάτων.

«Πάλιν οὒν καν τούτω τῷ μέρει τῆς ἀσεβείας ἐαυτοῖς ἀκολουθοῦντες, οὐ γὰρ δὴ τὴν τῆς ἀληθείας διασκοπούσιν εὕρεσιν, τὴν τοῦ Μαμωνᾶ πλάνην, κανόνα καὶ δογμάτων ἀκρίβειαν οἱ δείλαιοι ἐξεδέξαντο. Οὕτω γὰρ τοῦ δέοντος παρεκοσμίσθησαν λογισμοῦ, καὶ τοῖς αἰσχίοσι τὴν ψῆφον ἤνεγκαν, ὅθεν αὐτοῖς τὸ πᾶν της εἰκαίας ταύτης διδασκαλίας ἀνοήτως συνέστηκεν. Ὄντως ἀληθὲς περὶ τῶν ὧδε φρονούντων, φάναι καὶ νῦν, ὡς εἴη ἐξ ἀμπέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν, ἡ κλιματὶς ἀτῶν ἐκ Γομόρρας, ἡ σταφυλὴ αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πικρίας αὐτῶν. Τὸν γὰρ τῆς ἀσεβείας ἐκεῖθεν πικρὸν ὥσπερ ἐκχεάμενοι ἄκρατον, καὶ τοῖς ἐκπεπονημένοις αὐτῶ ψευδομυθήμασιν ἐκμεμεθυσμένοι τὸν νοῦν, πρὸς ἀλλοκότους καὶ ἀλογίστους φλυαρίας τὴν γλώσσαν ἀτοπώτατα παραφέρονται. Πολλὰ δὴ οὒν καμνόντες, καὶ πολλᾶς βίβλους διαφθείραντες καὶ νοθεύσαντες, πλείστας τὲ δόξας τῶν τὲ ἀοιδίμων Πατέρων ἠμῶν, πρὸς δὲ καὶ τῶν ἐκτὸς καὶ τοῦ τῆς Ἐκκλησίας ἀπεληλαμένων χοροῦ ἐξερευνήσαντες, καὶ ταυτᾶς παρακινεῖν καὶ δολοῦν πειραθέντες – ἤνυσαν πλέον μὲν οὐδὲν τί – ἐκεῖνον δὲ ταῖς ἰσοθέοις καθ’ Ἕλληνας γεραίρουσι τιμαῖς, τὴ τὲ δόξη τὴ αὐτοῦ καὶ τῷ φρονήματι προστρέχοντες ἀφρονέστατα, ὡς οἰκεῖον περιπτύσσονται καὶ ἀσπάζονται». (PG 100,208C-209A)
§ IA’ « Εἴτα? “παρέλαβεν οὕτως ὁμολογείν”. Ἐν τούτοις ἢ οὐ συνῆκεν ὃ τί καὶ λέγει ὁ πάντων σοφώτατος εἶναι οἰόμενος, ἢ ἐκῶν πάλιν τινὰς παρακρούεται? καὶ οὐκ οἶδα πότερον παρανοίας ἢ πανουργίας αὐτὸν τὶς γράψαιτο. Ἀκούσεται γάρ? Πάλιν αὐτὸς παράδοσιν εἰσάγεις; Τί δὴ πότε; Μὴ πρότερον τὴν ἀνέκαθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς παρὰ τῶν ἱερῶν ἀποστόλων καὶ τῶν ἀοιδίμων ἠμῶν Πατέρων παραδεδομένην καὶ κεκρατηκυίαν ἐπὶ τὴ ὄντως καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ Ἐκκλησία, συνήθειαν παραδέχη, ὅση τὲ ἐν γράμμασι καὶ ὅση ἐν λόγοις παραδέδοται; “Στήκετε” γάρ, φησὶν ὁ θεῖος Ἀπόστολος τισιν ἐπιστέλλων, “καὶ κρατεῖται τὰς παραδόσεις ἂς ἐδιδάχθητε, εἴτε διὰ λόγου, εἴτε δὶ’ ἐπιστολῆς ἠμών”». (PG 100,220C)
«Ἐροίμην δ’ἂν κακεῖνο αὐτοὺς καὶ μάλα προθύμως. Πόθεν ὑμίν, ὢ οὗτοι, ἡ ἐξουσία αὔτη, τὰ μὲν ἄλλα τοῦ σώματος παρορᾶν ἰδιώματα, τὸ περιγραπτὸν δὲ μόνον τυρρανικῶς ὑποσπάσαντες ἀποστερεῖν; Οἶον τὸ ἐσχηματισμένον, τὸ τριχὴ διαστατόν, τὸ ἁπτόν, τὸ διωργανομένον, τὰ τὲ ἄλλα ἐξ ὧν τὸ περιγραπτὸν εἶναι συνάγεται? ὡς εἰ τὶς τούτων τί τοῦ σώματος ὑποτέμνειτο, ἀφηρηκῶς ἂν εἴη καὶ τὸ εἶναι σῶμα. Τὸ γὰρ ἐν τόπω τινὶ εἶναι καὶ περιεῖρχθαι, ἀνέλοιτο ἂν εἰς ταυτὸν ἐρχόμενον τὴ περιγραφή? ὁ καὶ λέγειν γελοῖον. Πῶς οὒν τοῦτο μόνον παραπόλλυσθαι τοῦ σώματος φᾶτε, τῶν δὲ λοιπῶν τέως ἕνεκεν ἰδιωμάτων σιωπᾶτε; Ἀλλὰ δῆλοι ἐστε διὰ τῆς μίας ταύτης φωνῆς καὶ τάλλα ἀπαναινόμενοι? καν γὰρ ἓν τί λίποι τῶν γνωρισμάτων τῆς φύσεως, ἀτελὴς ὀφθήσεται. Καὶ γὰρ εἰ μὴ διασώζοιτο τῷ ἀνθρώπω τὸ λογικόν, οὐδὲ ἄνθρωπος? ὠσαύτως δὲ τὸ θνητό, τὸ ὀρθοπεριπατητικόν, ἢ τὸ κινεῖσθαι, ἢ τὸ ἔμψυχον εἶναι, ἢ τί ἄλλο τῶν συντρεχόντων εἰς τὴν ἀνθρώπου φύσιν καὶ τὸν κατ’ αὐτὸν ὁρισμόν, εἰ ἐπιλίποι, οὐκ ἂν εἴη ἄνθρωπος. Καὶ τοῦ ἵππου εἰ τὶς ἀφέλοιτο τὸ χρεμεστικόν, ἢ τοῦ κυνὸς τὸ ὑλακτικόν, οὔτε ἵππος οὔτε κύων ἔσονται. Οὐκοῦν καὶ ἡ κατὰ Χριστὸν ἀνθρωπότης, εἰ τινὸς τῶν ἰδιωμάτων ἀμοιρήσει, ἐλλιπὴς φύσις ἐστι, καὶ οὐ τέλειος ἄνθρωπος ὁ Χριστός? μᾶλλον δὲ οὐδὲ Χριστός, ἀλλὰ τὸ πᾶν οἴχεται, εἰ μὴ περιγράφοιτο καὶ εἰκονίζοιτο. Τοῦτο δὲ τί ἄλλο ἐστίν, ἢ ὅπερ οἱ καθ’ ὑμᾶς διδάσκαλοι Ἀρειανοὶ βούλονται, σάρκα μόνον ψυχῆς ἄνευ εἰληφέναι τὸν Κύριον, καὶ ταύτη μηδὲ γεγράφθαι, συνουσιῶσθαι δοκοῦν αὐτοῖς; Οὐκοῦν οὐδὲ σέσωσται τὸ καθ’ ἠμᾶς ὅλον φύραμα. Καὶ πὼς ἄρα ὑμῶν οἱ θεολόγοι ἀνέξονται τῶν ληρημάτων, μέγα διακεκραγότες? εἰ ἥμισυς ἑπταισεν ὁ Ἀδάμ, ἥμισυ καὶ τὸ προσειλημμένον καὶ τὸ σωζόμενον? εἰ δὲ ὅλος ἤνωται τῷ Θεῶ, ὅλος καὶ σώζεται;» (PG 100,244C-245A)
§ KH’ «Φανερὸ νοῦν τοῖς νήφουσιν, ὡς ἐπὶ τοῖς νῦν προκεχειρισμένοις ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι ἀρχέτυπον ἐστιν ἀρχὴ καὶ παράδειγμα ὑφεστηκὸς τοῦ ἀπ’αὐτοῦ χαρακτηριζομένου εἴδους, καὶ τῆς παραγωγῆς τοῦ προσεοικότος αἴτιον. Τῆς δὲ αὖ εἰκόνος ὁρισμὸς τοιοῦτος, ὡς ἐπὶ τῶν τεχνητῶν τούτων τὶς εἶποι? εἰκὼν ἐστιν ὁμοίωμα ἀρχετύπου, ὅλον ἐν ἐαυτὴ τοῦ ἐντυπουμένου τὸ εἶδος διὰ τῆς ἐμφερείας ἐναποματτομένη, τῷ διαφόρω τῆς οὐσίας, κατὰ τὴν ὕλην καὶ μόνον παραλλάσουσα? ἢ μίμησις ἀρχετύπου καὶ ἀπείκασμα, τὴ οὐσία καὶ τῷ ὑποκειμένω διαφέρουσα, ἢ τέχνης ἀποτέλεσμα κατὰ μίμησιν τοῦ ἀρχετύπου εἰδοποιουμένη, οὐσία δὲ καὶ τῷ ὑποκειμένω διαφέρουσα. Εἰ γὰρ μὴ διαφέρει ἐν τινι, οὐκ εἰκών, οὐδὲ ἄλλο τί παρὰ τὸ ἀρχέτυπον ἐστιν. Οὕτω μὲν οὒν ἡ εἰκών, ὁμοίωμα καὶ ἐκτύπωμα ὄντων καὶ ὑφεστηκότων ἐστι». (PG 100,277A).
§ ΚΘ’ «Τὸ δὲ εἴδωλον ἀνυπάρκτων τινῶν καὶ ἀνυποστάτων ἀναπλάσμα, ὁποίας δὴ τίνας Ἕλληνες ὑπ’ἀσυνεσίας καὶ ἀθεΐας, Τριτώνων τινῶν καὶ Κενταύρων καὶ ἄλλων φασμάτων οὒχ ὑφεστώτων, μορφᾶς ἀναπλάττουσι. Καὶ ταύτη ἀλλήλων εἰκὼν τὲ καὶ εἴδωλον ἀποδιαστέλλονται, ὥστε οἱ μὴ δεχόμενοι τούτων διαφοράν, δικαίως ἂν εἰδωλολάτραι κληθεῖεν. Καὶ αἳ μὲν εἰκόνες, καὶ ἀγαθῶν καὶ φαύλων εἰσὶν εἰκόνες, ὧν καὶ ἡ δόξα διάφορος. Τῶν μὲν ἀγαθῶν τιμητέαι, τῶν φαύλων δὲ ἀποπεμπτέαι, καὶ ἐν ἴσω εἰδώλοις φευκτέαι? κακεῖναι μάλιστα, ὄσαις καὶ εἰδώλων σέβας τῶν παλαιῶν τινές, κακῶς καὶ ἀθέως ἀνέθεσαν, τὸν τῶν ὅλων Θεὸν καὶ τὴν πρώην αἰτίαν ἁγνοήσαντες. Ὅπερ ἢ τὲ πρὸς τοὺς οἰκείους τῶν ἐμπαθῶν καὶ ὑλικοτέρων ἀπειργάσατο περιπάθεια, ἢ τὲ τυρρανίς, τῆς προσηκούσης δόξης τοὺς θεσμοὺς καὶ ὅρους πλεονεκτήσασα. Διὸ εἴδωλον ἐπὶ τινὸς τῶν ἀγαθῶν οὐκ ἂν λέγοιτο, τῷ προειλῆφαι μάλιστα τὴν φωνὴν ἐπὶ τῶν ἐθνικῶν σεβασμάτων, ἃ τοῖς δαίμοσι διὰ τῶν θυσιῶν προσφέρεται, κατὰ τὴν ἀποστολικὴν ρῆσιν».



Τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Ἀντιρρητικὸς Β’

§ Στ’ «Ἂλλ’ ἄξιον καὶ πρόσφορον ἐν τῷ παρόντι εἰπεῖν, καὶ οἰκεῖον της τῶν ἁγίων τελειότητος, ὅτι ὡς Θεοῦ θεράποντες, καὶ κατὰ τὸν τῆνδε βίο τὸν σταυρὸν ἀράμενοι, Χριστὸν ἠκολούθησαν καὶ συνεσταυρώθησαν, καὶ τοῦ ζωοποιοῦ αὐτοῦ πάθους καὶ τοῦ σωτηρίου θανάτου, μιμηταὶ καὶ ὀπαδοὶ γεγόνασι? διο καὶ εἰς τὸν αἰώνα συμβασιλεύουσιν αὐτῶ? οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ μετὰ τὴν ἐνθάδε ἀπαλλαγήν, Χριστῷ συνδιώκονται καὶ συμπάσχουσιν. Ὅπερ γὰρ πρότερον τοῖς ἀρχετύποις συνέβαινε, τοῦτο καὶ νῦν ὠσαύτως περὶ τὰ ἱερὰ ὁμοιώματα διαδείκνυται, καὶ διπλοῖς τοῖς ἄθλοις ἐπὶ διπλοῖς τοῖς διωγμοῖς καὶ ταῖς ὕβρεσι παρὰ τοῦ στεφοδότου Χριστοῦ καταστέφονται? καὶ ζῶσι τῷ Θεῶ πάντοτε καὶ εἰσὶν ἐν εἰρήνη, καν ἔδοξαν ἐν ὀφθαλμοῖς τεθνάναι τοῦ ἄφρονος». (PG 100,314C)

§ H’ «Ἠμιν δὲ τοῖς τοῦ λόγου τῆς ἀληθείας προεστηκόσι, καὶ τὸν περὶ τούτων λόγον ποιουμένοις, ὅτι καὶ γράφονται καὶ εἰκονίζονται οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, ὡς ἐν βραχεῖ τὸ πᾶν εἰσενεχθήσεται. Πρῶτον μὲν γὰρ αὐτὰ μαρτυρεῖ τὰ πράγματα, ἄπερ διὰ τῶν ὀρωμένων ἠμὶν καὶ ὑπ’ ὄψιν κειμένων ἀσφαλῶς βεβαιοῦται. Πανταχοῦ γὰρ γὴς κατὰ τοὺς ἱεροὺς ναοὺς αἳ ἱστορίαι πλήθουσι τὰ τῶν ἀσωμάτων δυνάμεων ἱερὰ ἀπεικάσματα, καὶ τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, δὶ ἢς τὸ κράτος ἀρχῆθεν κέκτηται ἡ παράδοσις, ὧν ἀπόδειξιν ζητεῖν, πάσης ἐπέκεινα ἠλιθιότητος καὶ ματαιότητος. Ἔπειτα δὲ καὶ ἡ τῶν θεοπαραδότων λογίων σαφῶς ἠμᾶς ἐκπαιδεύει διδασκαλία. Καὶ ἴνα ἀπὸ αὐτῆς τῆς πρωτίστης καὶ ὡς ἐγγυτάτω Θεοῦ καὶ τὰ πρῶτα ἐκεῖθεν ἑλλαμπομένης ἀρξώμεθα, ἴδωμεν τί τῶν περὶ τὴν κιβωτὸν ἕνεκεν τάξεως, τῆς ἐν νόμω σκηνῆς φησὶ Παῦλος? “ὑπεράνω δὲ αὐτῆς Χερουβὶμ δόξης κατασκιάζοντα τὸ ἰλαστήριον”. Χερουβὶμ δὲ δόξης, τὰ δεδοξασμένα, τὰ ἔνδοξα καὶ ὑποκάτω του Θεοῦ, ὡς ἄριστα τοῖς μυσταγωγοῖς τῆς Ἐκκλησίας δοκεῖ? σημαίνει δὲ τούνομα, πλῆθος γνώσεως καὶ χύσις σοφίας ἡ Ἑβραίων οἶδε φωνή. Τίνα δὲ ταῦτα, εἰ ὦτα εἶχε τοῦ ἀκούειν, ἤκουσε ἂν καὶ ἐπέγνω σαφῶς, ὅτι οὐκ αὐτοὺς τοὺς θειοτάτους καὶ ὑπερτάτους Χερουβὶμ ὁ λόγος παρίστησιν, οἱ γὲ ἀσώματι τὲ εἰσι καὶ ἀνείδεοι καὶ ἀσχημάτιστοι, νοεροὶ τὲ καὶ λογικοὶ τυγχάνουσιν? ἀλλὰ κατ’ αὐτοὺς ἱερὰ ἀπεικονίσματα, ἄπερ ἐξ ὕλης τῆς καθαρωτάτης καὶ λαμπροτάτης διεσκεύαστο, τὰ χρυσήλατα, τὰ σρυσοτόρευτα, τὰ χερσὶν ἀνθρωπείαις Θεοῦ προστάττοντος διησκημένα, τὰ ἄψυχα, τὰ ἀκίνητα, τὰ ἀναίσθητα, ὀμωνύμως ἐκείνοις προσαγορευόμενα, τῆς τὲ προσηγορίας μετασχόντα, καὶ δόξης ἠξιωμένα καὶ χάριτος». (PG 100,343B-C)

§ Θ’ «Φαμὲν τοίνυν, ὡς αἳ πανάγιαι αὖται δυνάμεις, ὅπως μὲν ἔχουσι φύσεως καὶ ὑπάρξεως, παρ’ ἠμὶν ἠγνοημένον πώς ἐστι καὶ δυσεπιχείρητον? καὶ εἴρηται γὲ ἠμὶν ἐν ἐτέροις πλατύτερον, τοῖς τῶν ἱερῶν διδασκάλων ἐπομένοις διδάγμασιν. Ἀπλαὶ τὲ γὰρ οὖσαι παντελῶς καὶ ἀσύνθετοι, καὶ ἀπερίγραπτοι τόπω διὰ τὸ ἀσώματον, ὅμως γράφονται καὶ εἰκονίζονται. Καὶ προηγουμένως γὲ τοῦτο ἴσμεν, διὰ τῶν τοῦ Πνεύματος λογίων, ἄπερ ὁ ἱεροφάντης ἠμὶν Μωϋσῆς τῆς τῶν Χερουβὶμ ποὶ΄σεως ἕνεκεν παραδέδωκεν. Ἔπειτα ἐπειδὴ “λειτουργικὰ πνεύματα εἰσιν, εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν”, εὐδόκησεν ὁ πάντων κηδεμὼν καὶ δεσπότης Θεός, ὁ πάντα φιλανθρώπως οἰακίζων καὶ πρυτανεύων τὰ ἡμέτερα, ἀναλόγως τὴ ἀνθρωπίνη ἀσθενεία, διὰ τῆς συντρόφου καὶ συνήθους αἰσθήσεως, τὰς τῶν μακαρίων δυνάμεων ἐπιστασίας γίνεσθαι? ἐξ ὧν ἠμίν, τὸ κοινωνικὸν ἔχουσαι, τὰ θεία δῶρα καὶ τὰς εὐεργσίας τῶν οἰκονομουμένων καὶ προμηθουμένων διαπορθμεύουσι. Πολλαὶ γοῦν τοῖς τοῦ Θεοῦ θεράπουσιν ἀγγελοφάνειαι γεγόνασιν? οὐ τῆς φύσεως αὐτῶν ἐμφανιζομένης, ἀλλ’ εἰς ὅσον ἁγιστείας καὶ καθαρότητος ἦκεν ὁ πρὸς τὴν τοιαύτην θενὰ κεκλημένος, ἢ τὲ τῶν διακονούμενων πραγμάτων ἐκάλει χρεία καὶ ὁ καιρός, οὕτως αἳ μορφάι καὶ τὰ σχήματα τῶν ἀμορφώτων καὶ ἀτυπώτων, τοῖς τῆς θέας ἠξιωμένοις καθαροῖς νοὸς ὄμμασι, διετυποῦτο τὲ διαφόρως καὶ διεφαίνετο». (PG 100,349C-D)

§ IA’ «Ἐπεῖ οὒν ὀφθαλμοῖς σαρκίνοις ἀθέατοι εἰσιν οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, ὤφθησαν δὲ διαφόρως κατὰ τὰ σύμβολα τῶν ἐγχειρισμένων αὐτοῖς διακονιῶν σχηματιζόμενοι, οὕτω καὶ εἰκονίσθησαν καὶ ἐγράφησαν, μέχρι γοῦν τῆς σήμερον παρὰ Χριτιανοῖς. Κατὰ ταῦτα καὶ πράσσεται καὶ κηρύσσεται. Καὶ ἐπειδὴ ἅγιοι καὶ θεοειδεῖς εἰσι καὶ λειτουργοί της θείας μεγλειότητος, καὶ φῶτα δεύτερά του πρώτου φωτὸς ἀπαυγάσματα, καὶ τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας διάκονοι, δὶ ἃ δὴ καὶ τὰ τούτων ἀφομοιώματα τίμια καὶ ἅγιά ἐστι, τὴν προσηκούσαν τιμὴν προσφέρομεν αὐτοῖς, καὶ τὰς ἱερᾶς πρεσβείας αὐτῶν ἑξαιτοῦμεν? διότι γινώσκομεν καὶ πιστεύομεν, τὰς τὲ δοξολογίας ἠμῶν, καὶ τὰς πρὸς Θεὸν εὐχαριστίας τὲ καὶ δεήσεις καὶ παρακλήσεις δὶ’ αὐτῶν προσάγεσθαι? εἶπερ ἐστὶν ἀληθὲς τὸ ἐν Εὐαγγελίοις παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἠμῶν εἰρημένον? “ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς ὀρῶσι τὸ πρόσωπον τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοίς”». (PG 100,353A-B)

§ ΙΘ’ «Τί γὰρ ἀνοητότερον καὶ κτηνοπρπέστερον τοῦ λέγειν σεσάρκωσθαι μὲν τὸν Λόγον, μὴ περιγράφεσθαι δὲ ἢ εἰκονίζεσθα; Αὐτοὶ δὲ πρὸς ἔνδειξιν τῆς ἀσεβείας αὐτῶν, τὴν καθ’ ὑπόστασιν ἕνωσιν προχειρίζονται? πρὸς ἕτερον δὲ τὸ πᾶν του σκοπουμένου αὐτοῖς ἀφορᾶ? Μίσει γὰρ εἰς τὸ ἀρχέτυπον τὰ τοιαῦτα δρῶσιν? ὡς ἂν ἀναιρουμένης τῆς εἰκόνος, συναπολοιτο κακείνου ἡ μνήμη? ἐπειδὴ τῷ ὄντι βαρὺς ἐστιν αὐτοῖς ὁ Χριστὸς καὶ ἐν εἰκόνι βλεπόμενος». (PG 100,372C)


Τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου πατριάρχου Κωνσταντινοπόλεως, Ἀντιρρητικὸς Γ’


§ Γ’ «Ἑξῆς δὲ ταῦτα λέγομεν, ὅτι τὸ γράφειν ἤτοι εἰκονίζειν τὸν Χριστόν, οὐκ ἐξ ἠμῶν τὴν ἀρχὴν εἴληφεν, οὐδὲ ἐν τὴ καθ’ ἠμᾶς ἦρκται γενεά, οὐδὲν νεαρὸν τὸ ἐφεύρημα? χρόνω τετίμηται ἡ γραφή, ἀρχαιοτητι διαπρέπει, ἠλικιώτις ἐστι τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος? διο καὶ αἰδέσιμος καὶ σεβασμία. Καὶ ἴνα συντομότερον καὶ βεβαιότερον εἴπω, ἐπειδὴ σύμβολα τῆς πίστεως ἠμῶν τῆς ἀμωμήτου τὰ ἱερὰ ταῦτα θεάματα, πάλαι τὴ πίστει καὶ ἐξ ἀρχῆς συνυφέστηκε καὶ συνήκμασεν? ἀποστόλων ἐστι τὸ ἐγχείρημα, Πατέρων τὸ ἐπισφράγισμα. Ὡς γὰρ αὐτοὶ τὸν τῆς θεοσεβείας εἰσηγήσαντο λόγον, οὕτω καὶ ἐν τῷ μέρει τούτω, τὸν τρόπον καθ’ ὂν ὁ Σωτὴρ ἐπὶ τῆς γὴς ἀνεστράφη πολιτευόμενος, καθὰ καὶ διὰ τῆς εὐαγγελικῆς συγγραφῆς ἐμφανῆ καὶ δήλα καθίσταται, ταυτὸν τάχα ποιοῦντες, ὅπερ πολλοὶ τῶν πάλαι τὰς ἀριστείας ἀναγράπτους ἐποιήσαντο, οὐ μόνον ἐν βίβλοις ἀναταξάμενοι, ἤδη δὲ καὶ ἐν πίναξι ἀνιστορίσαντες». (PG 100,380B-C)

Στ’ « Ἀστέριος δὲ (μνήμης γὰρ καὶ τοῦτον ἀξιοῦν τὰ νῦν δίκαιον), εἴτε ὂν αὐτοὶ διδάσκαλον ἐπάγονται, ἢ ὀτισοῦν ἕτερος, Ἀστέριος δ’ οὒν ὅμως, ἐν τῷ εἰς τὴν αἱμόρρουν ἐγκωμίω, τὴν τὲ σπουδὴν καὶ προαίρεσιν τοῦ γυναίου, ἢν περὶ τὴν πίστιν τὴν εἰς τὸν εὐεργέτην ἐπεδείξατο, ὑπεραγάμενος φησιν, ὅτι γὲ δὴ ὁ παρ’ αὐτῆς εἰς τύπον τοῦ Χριστοῦ χαλκουργηθεῖς ἀνδριάς, εἰς συνηγορίαν τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος ἔστηκεν, ὥστε τοὺς τοῦτο κωμωδούντας καὶ καταχλευάζοντας Ἰοδαίους τὲ καὶ Ἕλληνας, δὶ’ αὐτοῦ ἀληθῶς τῶν κηρυσσομένων ἐκδηότερον ἐμφαινομένων, ἠττάσθαι καὶ καταισχύνεσθαι. Οὗ τὸν ἔλεγχον οὐ φέροντες, τῶν κατὰ καιροὺς κρατούντων ἀσεβῶν τὲ καὶ θεομάχων τινές, πρὸς καθαίρεσιν τοῦ θείου ἀγάλματος, οὕτω τηνικαύτα Θεοῦ συγχωρήσαντος, ἐπεχείρησαν? ὅπερ δὴ καὶ ἐφ’ ἠμῶν διὰ τὰς ἁμαρτίας ἠμῶν ὀρῶμεν γινόμενον». (PG 100,384C).

§ IA’ «Εἰ δὲ δεῖ καὶ τοὺς νόμους εἰπεῖν, νομοθετείτω Παῦλος, “Ἀποδοτὲ πάσι”, λέγων, “τὰς ὀφειλᾶς, τῷ μὲν τὸν φόβον, τῷ δὲ τὴν τιμήν”, καὶ ὅσα τούτοις συγκατηρίθμηται. Εἰ δὲ Παύλω οὐ πείθονται, τάχα οὐδὲ Χριστῷ πεισθήσονται, τὴν Καίσαρος εἰκόνα τιμᾶν παρεγγύσαντι? τοῦ γὰρ νομίσματος παρὰ τῶν πειραζόντων ὑποδειχθέντος, οὐκ εἶπε, καταπτύσατε ἢ καταπατήσατε, ἢ ἄτιμον τί καὶ αἰσχρὸν ἐργάσασθε, καίτοι Θεὸς ὧν καὶ κατὰ πάντων ἀνημμένος τὸ κράτος, ἀλλ’, “Ἀποδοτὲ τὰ Καίσαρος Καίσαρι, καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεώ”. Τούto δὲ τί ἄλλο ἐστίν, ἢ τιμῆς ὑπερβαλλούσης ἔνδειξις; Ἐπίσης γὰρ ἐφ’ ἑκατέρου τὸν λόγον ὥσπερ τινὰ νόμον προαγαγῶν, ἀναλόγως τὰ τῷ Θεῶ πρέποντα καὶ τῷ Καίσαρι, ἀποδιδόναι προστέταχε, καὶ ταῦτα εἰδωλολάτρη καὶ Ἕλληνι? ἀλλ’ ὢ τῆς δυσεβείας καὶ ἀπονοίας τῶν Χριστομάχων! Ὁ Χριστὸς τὴν εἰκόνα Καίσαρος οὐκ ἠτίμωσεν, οἱ δὲ λεγόμενοι Χριστιανοὶ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, μᾶλλον δὲ αὐτὸν Χριστὸν μυρίαις ὕβρεσι βάλλουσι? καὶ ἅπαν πονηρὸν καὶ ἄτοπον καταπράττονται, καὶ οὔτε εὐαγγελικός, οὔτε ἀποστολικὸς λόγος ἢ πράξις καὶ παραίνεσις, εὖ ποιεῖν αὐτοὺς πέπεικεν». (PG 100,392C-393A)

§ IH’ «Τίνα οὔν ἐστι τὰ προτεινόμενα; Ὅτι ἡ γνῶσις τοῦ ἀρχετύπου διὰ τῆς εἰκόνος ἠμὶν ἐγγίνεται. Ἔτι μὴν καὶ ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει? ὁποῖον τί τῷ μεγάλω Βασιλείω καὶ τὴ ἀληθεία δοκεῖ, καὶ πάσι τοῖς ἐρρωμένοις τὴν φρένα συνωμολογῆται?» (PG 100,401B)

Τοῦ Ἁγίου Ταρασίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Ἴσον γράμμασιν ἀποσταλείσι πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς Ἀντιοχείας, καὶ Ἀλεξανδρείας, καὶ τῆς ἁγίας πόλεως, παρὰ Ταρασίου τοῦ ἁγιωτάτου καὶ μακαριωτάτου οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως

«ἐν τισι τῶν σεπτῶν εἰκόνων γραφαῖς ἀμνὸς δακτύλω τοῦ προδρόμου δεικνύμενος ἐγχαράττεται, ὃς εἰς τύπον παρελήφθη τῆς χάριτος, τὸν ἀληθινὸν ἠμὶν διὰ νόμου προϋφαίνων ἀμνὸν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἠμῶν. Τοὺς οὒν παλαιοὺς τύπους καὶ τὰς σκιᾶς, ὡς τῆς ἀληθείας σύμβολα τὲ καὶ προχαράγματα τὴ Ἐκκλησία παραδεδομένους κατασπαζόμενοι, τὴν χάριν προτιμῶμεν καὶ τὴν ἀλήθειαν, ὡς πλήρωμα νόμου ταύτην ὑποδεξάμενοι? ὡς ἂν οὒν τὸ τέλειον καὶ ἐν ταῖς χρωματουργίαις ἐν ταῖς πάντων ὄψεσιν ὑπογράφηται, τὸν τοῦ αἴροντος τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου ἀμνοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν κατὰ τὸν ἀνθρώπινον χαρακτήρα καὶ ἐν τοῖς εἰκόσιν ἀπὸ τοῦ νῦν ἀντὶ τοῦ παλαιοῦ ἀμνοῦ ἀναστηλοῦσθαι ὁρίζομεν». (PG 98 col. 1465)



Φωτίου, τοῦ ἁγιωτάτου πατριάρχου τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἐκ τῆς πρὸς Μιχαὴλ τὸν ἄρχοντα Βουλγαρίας, ἐπιστολῆς, Τί ἐστιν ἔργον ἄρχοντος

§ ΙΘ’ «Δῆλον γὰρ ἀπασιν, ὡς ἡ τιμὴ τῶν εἰκονισμάτων τιμὴ γίνεται τῶν εἰκονιζομένων, ὥσπερ καὶ ἡ ἀτιμία εἰς αὐτὰ διαβαίνει τὰ εἰκονιζόμενα. Ἀλλ’ οὗτοι τὰ νέα τῶν Χριστομάχων Ἰουδαίων γεννήματα, δὶ ὧν μὲν τὴν σεπτὴν εἰκόνα Χριστοῦ καὶ τῶν αὐτοῦ ἁγίων ἐνύβριζον, τὸ προγονικὸν ἀνεπλήρουν ὑστέρημα, εἰς τὰ τῶν Ἰουδαίων τολμήματα ἐκφερόμενοι καὶ νικᾶν φιλονικοῦντες τὴ ὑπερβολὴ τῆς προθυμίας τοὺς γεννήτορας. Δὶ’ ὧν δὲ Χριστιανῶν ἐν μέσω οὐκ ἔσχον τολμῆσαι τὸν Χριστὸν καὶ χείλεσιν ἀπαρνήσασθαι καὶ αὐτοῦ ἐκείνου τοῦ ἰουδαϊκοῦ πατρώου ζήλυ ἠλέγχοντο διαπίπτοντες νόθον καὶ ταύτην αὐτῶν δεικνύντες τὴν μίμησιν καὶ μηδαμοῦ στάσιν ἔχοντες, ἀλλ’ ὥσπερ τῷ κακῶ καρωθέντες τῆς αἱρέσεως, ὧδε κακεῖσε διερριπτοῦντο καὶ παρεφέροντο. Χριστιανοὺς μὲν γὰρ ἑαυτοὺς ὀνομάζοντες, κατὰ Χριστοῦ ἐφρυάττοντο, καὶ τὴν Ἰουδαίων κλῆσιν οὐ προσιέμενοι, τὸ Χριστομάχον αὐτῶν παρεζήλουν διὰ τῆς εἰκονομαχίας καὶ ὑπερέβαλλον. Οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς εἰδωλολατρείας ἐκκλίνοντες ὄνομα, οὐδὲν εἰδωλολατρῶν ἀνεκτότερα εἰς τὲ Χριστιανοὺς αὐτοὺς καὶ εἰς τὰ τῶν Χριστιανῶν θεία καὶ ἄχραντα μυστήρια ἐπεδείξαντο. Δὶ ὃ τούτους μὲν ὅσοι μὴ τῆς μοιχαλίδος ταύτης καὶ πολυσπόρου καὶ συμπεφυρμένης δόξης φυγεῖν ἠθέλησαν τὴν δυσγένειαν, ὡς νόθα γένη καὶ ἔκφυλά της τῶν πιστῶν εὐγενείας, ἡ ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ διακρίνασα σύνοδος, δεσμοῖς ἀλύτοις τοῦ ἀναθέματος καθυπέβαλε, τὴν δὲ εἰκόνα Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἠμῶν καὶ τὰς ἀνέκαθεν ἀποστολικᾶς τὲ καὶ πατρικᾶς παραδόσεις καὶ τὰς τῶν ἱερῶν λογίων ἐκφαντορίας ἐπὶ τιμὴ καὶ σεβασμιότητι τοῦ εἰκονιζομένου προσκυνεῖσθαι καὶ τιμάσθαι ψήφοις ἀπάσαις ἐπεκύρωσεν τὲ καὶ ἐπεσφραγίσατο, τῆς προσκυνήσεως καὶ τιμὴ δηλονότι προσαγομένης, καθ’ ὂν τρόπον καὶ τοῖς ἄλλοις ἱεροῖς τύποις καὶ συμβόλοις τῆς καθ’ ἠμᾶς ἁγιωτάτης λατρείας προσερχόμεθα. Οὐ γὰρ ἐν αὐτοῖς ἰστῶμεν καὶ συμπερικλείομεν τὴν τιμὴν καὶ προσκύνησιν, οὐδ’ εἰς ἑτερόφυλα καὶ διάφορα τέλη σχιζόμεθα, ἀλλὰ διὰ τῆς φαινομένης διαφόρου καὶ μεριστῆς αὐτῶν θεραπείας καὶ προσκυνήσεως ἱεροπρεπῶς τὲ καὶ ἀδιαιρέτως εἰς τὴν ἀμέριστον ἐκείνην ἐνοειδὴ τὲ καὶ ἐνοποιὸν θεότητα ἀναγόμεθα»
«Εἶναι βέβαια σὲ ὅλους φανερό, ὅτι ἡ τιμὴ πρὸς τὰ εἰκονίσματα εἶναι τιμὴ ποὺ ἀποδίδεται σ’ αὐτοὺς ποὺ εἰκονίζουν, ὅπως βέβαια καὶ ἡ προσβολὴ τοὺς μεταβαίνει στὰ ἴδια τὰ εἰκονιζόμενα. Ἀλλ’ αὐτοί, τὰ νέα γεννήματα τῶν Χριστομάχων Ἰουδαίων, μὲ τὶς ὕβρεις τοὺς ἐναντίον τῆς σεπτῆς εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων του συμπλήρωναν τὸ ὑστέρημα τῶν προγόνων τους, πραγματοποιώντας τὰ τολμήματα τῶν Ἰουδαίων καὶ φιλονεικώντας μὲ τὴν ὑπερβολὴ τῆς προθυμίας τους νὰ νικήσουν τοὺς πατέρες τους. Ἐπειδὴ ὅμως ἀνάμεσα στοὺς Χριστιανοὺς δὲν εἶχαν τὴν τόλμη ν’ ἀρνηθοῦν καὶ μὲ τὰ χείλη τοὺς τὸν Χριστό, ἀποδεικνύονταν ὅτι ὑστεροῦσαν ἀπὸ τὸν Ἰουδαϊκὸ καὶ προγονικὸ ἐκεῖνο ζῆλο καὶ ἔδειχναν νόθη κι αὐτὴ τὴ μίμησή τους, καὶ πουθενὰ δὲν σταματοῦσαν, ἀλλὰ σὰν νὰ εἶχαν ζαλισθεῖ ἀπὸ τὸ κακό της αἵρεσης, ἔπεφταν ἐδῶ κι ἐκεῖ καὶ παραπατοῦσαν. Γιατί ἐνῶ ὀνόμαζαν τὸν ἑαυτὸ τοὺς Χριστιανούς, φέρονταν μὲ μανιώδη ὀργὴ ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἐνῶ δὲν δέχονταν νὰ τοὺς ἀποκαλοῦν Ἰουδαίους συναγωνίζονταν τὴν ἔχθρα τοὺς ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ μὲ τὸ μίσος τοὺς ἐναντίον τῶν εἰκόνων καὶ τοὺς ὑπερέβαλαν. Κι ὄοχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ ἀποφεύγοντας καὶ τὸ ὄνομα τῆς εἰδωλολατρίας, δὲν ἔπραξαν τίποτε πιὸ ἀνεκτὸ ἀπὸ ὅσα οἱ εἰδωλολάτρες στοὺς ἴδιους τους Χριστιανοὺς καὶ στὰ θεία καὶ ἄχραντα μυστήρια τῶν Χριστιανῶν. Γι’ αὐτὸ αὐτοὺς βέβαια, ὅσοι δὲν θέλησαν νὰ φύγουν ἀπὸ αὐτὴ τὴν πορνικὴ καὶ πολυσπορη καὶ ἀνακατωμένη δοαξσία καὶ δυσμορφία, διακρίνοντας τὰ ἡ ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ σύνοδος ὡς νόθα γεννήματα καὶ ἐκφυλισμένα ἀπὸ τὴν εὐγένεια τῶν πιστῶν, τοὺς ἔθετε κάτω ἀπὸ τὰ ἄλυτα δεσμὰ τοῦ ἀναθέματος, ἐνῶ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ μας, σύμφωνα μὲ τὶς ἀνέκαθεν ἀποστολικὲς καὶ πατερικὲς παραδόσεις καὶ τὶς διατυπώσεις τῶν ἁγίων Γραφῶν, ἐπικύρωσε μὲ τὶς ψήφους ὅλων καὶ ἐπισφράγισε νὰ προκυνεῖται καὶ νὰ τιμᾶται πρὸς τιμὴ καὶ σεβασμὸ τοῦ εἰκονιζομένου. Ὅταν δηλαδὴ παρατίθεται πρὸς προσκύνηση καὶ τιμὴ προσερχόμαστε κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ὅπως στοὺς ἄλλους ἱεροὺς τύπους καὶ τὰ σύμβολα τῆς ἁγιωτάτης λατρείας μας. Γιατί δὲν περιορίζουμε σ’ αὐτὰ τὴν τιμὴ καὶ τὴν προσκύνηση, οὔτε διασπώμεθα σὲ ξένους καὶ διαφορετικοὺς σκοπούς, ἀλλὰ μὲ τὴν φαινόμενη διάφορη καὶ διαιρετὴ λατρεία καὶ προσκύνηση μὲ τρόπο ἱεροπρεπῆ καὶ ἀδιαίρετο ὑψωνόμαστε στὴν ἀδιαίρετη ἐκείνη καὶ ἐνοειδὴ καὶ ἐνοποιὸ θεότητα».

(μέτ. Ἐλευθέριου Μερετάκη, στὴ σειρὰ Ε.Π.Ε., Μεγάλου Φωτίου, Ἔργα, τ. 13 σέλ. 90-93, ἐκδόσεις Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Θεσσαλονίκη 2007)
Πηγή:Ι.Μ.Παντοκράτορος