Τό θυμίαμα στή λατρεία τοῦ Θεοῦ ἐχρησιμοποιεῖτο καί ἀπό τούς Ἑβραίους καί ἀπό τους ειδωλολάτρες. Ἦταν δεῖγμα ἀναγνώρισης τῆς ὑπερέχουσας ἀξίας τοῦ Θεοῦ, ἤταν συμβολο ὑποταγῆς καί ἀφοσίωσης. Στήν Παλαιά Διαθήκη ἔχουμε τήν περιγραφή τοῦ και το μεῖγμα ἀπό τό ὁποῖο ἀπετελεῖτο. Συγκεκριμένα, στό Ἐξόδου 30, 34-38 ὁ Θεος δίδει ἐντολή νά ἀποτελεῖται τό θυμίαμα ἀπό 4 συστατικά στοιχεῖα, ἀπό σταχτῆ, ὄνυχα, χαλβάνη καί λίβανο. Γι’ αὐτό καί οἱ ἔννοιες «θυμίαμα» (ἤ μοσχοθυμίαμα) καί «λιβάνι» δέν ταυτίζονται.
Τό λιβάνι εἶναι ἕνα ἀπό τά στοιχεῖα ἀπό τά ὁποία ἀπαρτίζεται τό θυμίαμα.
Στά χρόνια του Κυρίου τό ἑβραϊκό θυμίαμα ἀπετελεῖτο ἀπό 13 ἀρωματώδη στοιχεια, πώς μαρτυρεῖ ὁ Ἰώσηπος. Ἡ Σκηνή τοῦ Μαρτυρίου περιεῖχεν, ἐκτός τῶν ἄλλων, καί τό «χρυσοῦν θυμιατήριον», μέσα στο ὁποῖον ἔκαιαν κάρβουνα καί ὁ Ἱερέας πετοῦσε ἀρκετό θυμίαμα καί ἐπειτα γονάτιζε καί προσευχόταν στόν Θεό. Στό ναό τοῦ Σολομῶντος ὑπῆρχε τό θυσιαστήριον του θυμιάματος, στό ὁποῖο ἐθυμίαζε κάθε ἡμέρα ἕνας Ἱερεύς. Ὁ Ἱερεύς δέ, πού του έπεφτε ὁ κλῆρος νά θυμιάσει, ἐθεωρεῖτο ὅτι ἀξιωνόταν μεγάλης τιμής απο τόν Θεό. Τοῦτο συνέβη καί μέ τόν Ζαχαρία, πατέρα τοῦ τιμίου Προδρόμου, που κατᾶ τήν ὥρα τοῦ... θυμιάματος δέχθηκε ἀπό τόν Ἄγγελο τήν πληροφορία ὅτι θα γεννήσει σ’ αὐτή τήν προχωρημένη ἡλικία καί μέ τή γυναίκα τοῦ στείρα τον Βαπτιστή. Ἡ ὥρα τοῦ θυμιάματος στούς Ἑβραίους ἦταν συγκλονιστική για τούς συμβολισμούς της.
Καί οἱ εἰδωλολάτρες χρησιμοποιοῦσαν θυμίαμα στη λατρεία τους, ὅπως οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, οἱ Αἰγύπτιοι, οἱ Φοίνικες, οἱ Ἀσσύριοι, οἱ Βαβυλώνιοι κλπ. Σᾶς ὑπενθυμίζω τίς περιπτώσεις ἁγίων χριστιανῶν μαρτύρων πού, ἐπειδή δέν ἐδέχθησαν νά ρίψουν θυμίαμα ἐμπρός στά εἴδωλα, ἐθυσιάσθησαν οἱ ἴδιοι.
Θυμίαμα προσεφέρετο καί πρός τόν Ρωμαῖο Αὐτοκράτορα, πού ἐλατρεύετο ὡς Θεός. Το ίδιο συνέβαινε καί γιά ἄλλους ἐπιφανεῖς ἀνθρώπους πού εἶχαν δοξασθῆ ἀπό τους ανθρώπους. Κατά τόν ἱστορικό Θεοδώρητο, ὁ Ἰουλιανός Παραβάτης ἀξίωνε νά του καῖνε θυμίαμα.
Συμβολισμοί
Ἡ χριστιανική θρησκεία παρελαβε ἀπό τούς Ἑβραίους τό θυμίαμα καί τό καθιέρωσε καί στή δική της λατρεία.
Τοῦ προσέδωσε δέ πνευματικούς συμβολισμούς, πού ἀξίζει νά θυμηθοῦμε.
1. Τό θυμίαμα ἐν πρώτοις συμβολίζει τήν προσευχή, πού ἀνεβαίνει πρός τόν
θρόνον τοῦ Θεοῦ. «Κατενθυνθήτω η προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου…». Εἶναι ἡ ὁρμή τῆς ψυχῆς πρός τά ἄνω.
Καί ταυτόχρονα συμβολίζει καί τήν ζέουσαν ἐπιθυμία μας νά γίνει ἡ προσευχή μας δεκτή «εἰς ὀσμήν εὐωδίας πνευματικῆς». Γράφει ὁ ἱερός Χρυσόστομος «ὥσπερ το θυμίαμα καί καθ’ ἑαυτό καλόν καί εὐῶδες, τότε δέ μάλιστα ἐπιδείκνυται την ευωδίαν, ὅταν ὁμιλήση τῷ πυρί. Οὕτω δέ καί ἡ εὐχή καλή μέν καθ’ ἑαυτήν, καλλίων δε καί εὐωδεστέρα γίνεται, ὅταν μετά καί ζεούσης ψυχῆς ἀναφέρηται, ὄταν θυμιατηριον ἡ ψυχή γένηται καί πῦρ ἀνάπτη σφοδρόν». Γι’ αὐτό καί πρέπει να διδάσκουμε τό λαό ὅτι, ὅταν προσεύχεται, καλόν εἶναι νά καίει θυμίαμα στό σπίτι.
2. Συμβολίζει ἀκόμη τίς γλῶσσες πυρός της Άγιας Πεντηκοστῆς, ὅταν ὁ Κύριος ἐξαπέστειλε στούς Μαθητές Τοῦ τό Πανάγιον Του Πνεύμα «ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν». Στήν εὐχή πού λέγει ὁ ἱερεύς, ὅταν εὐλογεῖ το θυμίαμα στήν Πρόθεση, ἀναφέρει «Θυμίαμα Σοί προσφέρομεν Χριστέ ὁ Θεός εἰς ὀσμήν ευωδιας πνευματικῆς, ὁ προσδεξάμενος εἰς τό ὑπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον, ἀντικατάπεμψον ἠμίν τήν χάριν τοῦ Παναγίου Σου Πνεύματος». Μέ τό θυμίαμα δήλ. ζητοῦμε ἀπό τόν Κύριο νά μᾶς στείλει τήν ἁγιοπνευματικήν Τοῦ χάρι. Γι’ αὐτό και οι πιστοί, ὅταν τούς θυμιάζει ὁ Ἱερεύς, κλίνουν ἐλαφρῶς την κεφαλή σέ δεῖγμα ἀποδοχῆς τῆς χάριτος αὐτῆς. Ὁ ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ερμηνευει ὡς ἑξῆς τήν σημασίαν τοῦ θυμιάματος:
«Δηλοί τήν ἀπ’ οὐρανοῦ χάριν καί δωρεάν ἐκχυθείσαν τῷ κόσμον διά Ἰησοῦ Χριστού καί εὐωδίαν τοῦ Πνεύματος καί πάλιν εἰς τόν οὐρανόν δί’ αὐτοῦ ἀναχθεῖσαν».
3. Τό εὐῶδες θυμίαμα συμβολίζει ἐξ ἄλλου καί τον αῖνον, πού ἀπευθύνεται πρός τόν Θεό. Ἡ καύση τοῦ θυμιάματος σημαίνει τη λατρεία καί τόν ἐξιλασμό. Τό δέ εὐχάριστο συναίσθημα, που δημιουργεῖται ἀπό τό ἄρωμα τοῦ θυμιάματος σέ ὅλο τό χῶρο τοῦ Ι. Ναοῦ, σημαίνει την πλήρωση τῆς καρδιᾶς μας ἀπό τή θεία εὐαρέστηση, πού εἶναι ὀ καρπός τῆς ἀγάπης μας πρός τόν Θεό. Στήν περίπτωση αὐτή κάθε πιστός μετατρέπεται σε «εὐωδίαν Χριστοῦ».
4. Τό δέ θυμιατήριον, πού καίγονται τά κάρβουνα και τοποθετεῖται τό θυμίαμα, συμβολίζει τήν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου, ἠ οποία δέχθηκε στά σπλάγχνα τῆς σωματικῶς τήν Θεότητα, πού εἶναι «πυρ κατανάλισκαν», χωρίς νά ὑποστῆ φθοράν ἤ ἀλλοίωση. Κατά τόν Ἅγιο Γερμανό, Πατριάρχη Κῶν/λεως «Ὁ θυμιατήρ ὑποδεικνύει τήν ἀνθρωπότητα τοῦ Χριστοῦ, τό πυρ την θεότητα καί ὁ εὐώδης καπνός μηνύει τήν εὐωδία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος προπορευομενην».
Καί ἀλλοῦ: «Ἡ γαστήρ τοῦ θυμιατηρίου νοηθείη ἄν ἠμίν ἡ ἠγιασμένη μήτρα της Θεοτόκου φέρουσα τόν θεῖον ἄνθρακα Χριστόν, ἐν ὤ κατοικεῖ πᾶν τό πλήρωμα της θεότητας σωματικῶς. Διό καί τήν ὀσμήν τῆς εὐωδίας ἀναδίδωσιν εὐωδιάζον τα σύμπαντα». Μέ ἁπλά λόγια καί ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός περιγράφει αὐτόν τον συμβολισμόν, λέγοντας: «Τό θυμιατό σημαίνει τήν Δέσποινα, τήν Θεοτόκο. Ὅπως τα κάρβουνα εἶναι μέσα στό θυμιατό καί δέν καίεται, ἔτσι καί ἡ Δέσποινα ἡ Θεοτόκος εδεχθηκε τόν Χριστόν καί δέν ἐκάηκε, ἀλλά μάλιστα ἐφωτίσθηκε».
Λειτουργική Χρήση
1. Ἡ Ἐκκλησία μᾶς εἰσήγαγε τό θυμίαμα μέ νέους συμβολισμούς στή θεία λατρεία ἀπο την ἀρχή. Κατά τόν 3ο Ἀποστολικό Κανόνα μόνο θυμίαμα καί Ῥλαιο ειναι ἐπιτρεπτά στό Ἅγιον Θυσιαστήριον. Ὁ δέ Ἰουστινιανός ἐδώρησε στήν Ἅγια Σοφια 36 χρυσά θυμιατήρια μέ πολύτιμους λίθους, κατά δέ μαρτυρίαν του Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου οἱ βασιλεῖς στό Βυζάντιο εἰσερχόμενοι στήν ἐκκλησία προσεφεραν θυμίαμα στά εἰδικά θυμιατήρια, τά καλούμενα «καπνιστά».
Τό θυμιατόν, κατά ταῦτα, ὡς ἕνα ἱερό σκεῦος ἀφιερωμένο στή λατρεία τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά εἶναι καθαρό καί ὄχι μαυρισμένο ἀπό τόν καπνό, νά εἶναι ἀπό καλο μέταλλο καί ὄχι εὐτελές καί νά συμμορφώνεται ὡς πρός τό σχῆμα πρός την λειτουργική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Τό «κατζίον» εἶναι εἰδικῆς χρήσεως θυμιατον, πού χρησιμοποιεῖται στίς Ἀγρυπνίες καί στίς κατανυκτικές Ἀκολουθίες της Μέγ. Τεσσαρακοστῆς καί τῆς Μέγ. Ἑβδομάδος. Τό δέ χρησιμοποιούμενο θυμίαμα πρεπει νά εἶναι ἀρωματῶδες, ὡς ἐκεῖνο ποῦ παράγεται στό Ἅγιον Ὅρος καί στις άλλες μονές μας. Ἀπό ἐκεῖ νά τό προμηθεύεσθε, πρῶτον μέν διότι παρασκευάζεται με προσοχή καί εὐλάβεια, δεύτερον δέ διότι προμηθευόμενοι αὐτό ἐνισχύετε οἰκονομικά τις πτωχές μονές.
2. Θυμίαμα χρησιμοποιεῖται σέ ὅλες τις εκκλησιαστικές Ἀκολουθίες καί δή κατά τήν ἔναρξη τῶν. Καί στά ἑπτά Μυστήρια επισης. Δυστυχῶς σήμερα αὐτό ἔχει ἐγκαταλειφθεῖ ἀδικαιολογήτως, ἐνῶ θά ἔπρεπε να επανέλθει. Ἡ Βάπτιση π.χ. μπορεῖ καί πρέπει νά ἀρχίζει μέ θυμίαμα, τό ἴδιο και το Εὐχέλαιο. Ὁ Ἑσπερινός καί ἡ Θεία Λειτουργία τελοῦνται σήμερα μέ χρήση θυμιαματος, τό ὁποῖον ὅμως δέον νά προσφέρεται κατά τήν τάξιν.
3. Εἰδικότερον, τοῦ θυμιάματος προηγοῦνται:
α. Ἡ προετοιμασία τοῦ θυμιατοῦ μέ τό ἄναμμα τῶν ἀνθράκων. Τά ἐν χρήσει «καρβουνάκια» χρειάζονται προσοχή, διότι κατά τό ἄναμμα βγάζουν ἀποπνικτικό καπνο πού ἐνοχλεῖ.
Γι’ αὐτό καί πρέπει νά ἀνάπτονται μακρυά ἀπό τό λαό, εἴτε σέ μία ἄκρη τοῦ Ἱεροῦ, ἄωτε καί ἔξω ἀπό αὐτό. Ἐπίσης, χρειάζεται προσοχή κατά τό ἄναμμα, διότι εκσφενδονιζονται μικρές καῦτρες πού μπορεῖ νά προκαλέσουν ζημιές σε τραπεζομάνδηλα ἤ στά χαλιά. Ποτέ δέν ἀνάπτεται τό θυμιατό ἐμπρός στήν Ἅγια Τραπεζα. Προτιμότερη εἶναι ἡ χρήση καρβουνόσκονης, πού οὔτε «πετάει» καῦτρες, οὔτε βγάζει καπνό. Εὐνόητο εἶναι ὅτι θά πρέπει νά ἀποφεύγεται ἡ χρησιμοποίηση του θυμιατοῦ χωρίς ἀναμμένα κάρβουνα.
β. Ἡ τοποθέτηση τοῦ θυμιάματος. Τό ὀρθόν εἶναι τό θυμίαμα νά τό προσφέρει Αρχιερευς-ὅταν λειτουργεῖ- ἤ ὁ Ἱερεύς, τοποθετώντας ὁ ἴδιος τό «λιβάνι» μέσα στο θυμιατό. Στήν περίπτωση αὐτή ὑπάρχει σέ εὐπρεπές δοχεῖο τοποθετημένο τό θυμίαμα καί μέ ἕνα κουταλάκι παίρνει ἀπό αὐτό, συνήθως προσφερόμενο ἀπό ἕνα παιδί, το αναγκαῖο θυμίαμα καί τό τοποθετεῖ ἐπάνω στά κάρβουνα. Ἡ χειρονομία εἶναι βέβαια συμβολικη, δήλ. ἐντάσσεται καί αὐτή μέσα στούς ἄπειρους συμβολισμούς, που υπάρχουν στή λατρεία μας. Εἶναι ὅμως καί χαρακτηριστική, διότι δείχνει μέ ἀπτό τροπο ὅτι τό θυμίαμα προσφέρεται ἀπό τόν ἴδιο τόν λειτουργό.
γ. Ἡ εὐλόγηση αὐτοῦ ἀπό τόν Ἀρχιερέα, ἄν χοροστατεῖ ἤ λειτουργεῖ, ἤ ἀπό τον ίδιον τόν Ἱερέα. Ἡ εὐλόγηση εἶναι διαφορετική στήν «κάλυψη» τῶν θείων δώρων και σε ὅλες τίς ἄλλες περιπτώσεις. Δήλ., ὅταν πρόκειται νά «καλύψει» τά Ἅγια ὀ Αρχιερεύς ἤ ὁ Ἱερεύς, προσφερομένου τοῦ Θυμιάματος, λέγει τήν εὐχή «Θυμίαμα Σοι προσφέρομεν, Χριστέ…» καί τό εὐλογεῖ. Σέ ὅλες τίς ἄλλες περιπτώσεις λέγει «Εὐλογητός ὁ Θεός ἠμῶν…» καί εὐλογεῖ μέ τό χέρι.
4. Τό θυμίαμα πραγματώνει κατά περίπτωσιν εἴτε ὁ Ἀρχιερεύς, εἴτε ὁ Ἱερεύς, εἴτε ο Διάκονος. Εἰς τόν Ἑσπερινό καί τόν Ὄρθρο θυμιά ὁ Διάκονος, ἐάν ὑπάρχει, ἤ ὀ Ιερεύς. Ἐάν δέν χοροστατεῖ Ἀρχιερεύς, τήν εὐλόγηση τοῦ δίδει ὁ Ἱερεύς. Ἐάν ὄμως παρισταται Ἀρχιερεύς χοροστατῶν προσάγεται πρός αὐτόν τό θυμίαμα καί ἐκείνος ευλογει ἀπό τοῦ ἀρχιερατικοῦ Θρόνου. Ὁ λαμβάνων τήν εὐλογίαν θυμιά τρίς τον Αρχιερέα. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ θυμιῶν εἰσέρχεται στό Ἅγιον Βῆμα καί θυμιά την Αγίαν Τράπεζαν, τούς παρόντες Ἱερεῖς καί ἐξέρχεται τοῦ Βήματος, πού θυμιᾶ τις εικόνες τοῦ τέμπλου καί πάλιν τόν Ἀρχιερέα 9κις, καί ἐν συνέχεια τόν λαόν.
Ἐπιστρέφων στόν Σολέα θυμιά 9κις τόν Ἀρχιερέα, μετά πάλιν τίς εἰκόνες του τέμπλου, καί εἰσερχόμενος στό Ἅγιον Βῆμα θυμιά πάλιν πέριξ τήν Ἁγίαν Τράπεζα, τήν Πρόθεση, τούς ἐντός του Βήματος κλπ.
5. Θυμίαμα προσφέρεται κατά τήν ἔναρξη τῆς Θείας Λειτουργίας, κατά τήν ψαλμώδηση του Ἀπολυτίκιου, πρό τῆς Ἀναγνώσεως τοῦ Εὐαγγελίου, κατά τόν Χερουβικόν ὕμνον, μετά τόν καθαγιασμόν, κατά τό «Ὀρθοί, μεταλαβόντες…». Μετά τήν καθιέρωση, στα όρια τῆς Ι. Ἀρχιεπισκοπῆς καί μερικῶν ἄλλων Ι. Μητροπόλεων, τῆς μελωδικής αποδοσεώς του «Ἀλληλουιαρίον», τό θυμίαμα πρό τοῦ Εὐαγγελίου γίνεται κατά την ώραν αὐτήν μέ ἄνεση καί χωρίς νά παρενοχλεῖται κανείς.
6. Εἴθισται ψαλλομένου τοῦ Χειρουβικοῦ νά ἐξέρχεται ὁ Ἀρχιερεύς ἤ ὁ Ἱερεύς στην Ωραία Πύλη καί νά θυμιᾶ τίς εἰκόνες τοῦ τέμπλου, ὅταν ὁ ἱεροψάλτης φθάσει εἰς την λέξιν «Τριάδι». Ἡ σύνδεσε τῆς λέξεως αὐτῆς μέ τήν ἔξοδον ἀπό τοῦ Ἁγίου Βηματος δέν εὑρίσκει κανένα ἐννοιολογικό ἔρεισμα. Ὅμως ἔχει ἐπικρατήσει και τηρεῖται ἀπό πολλούς ἱερουργούς. Διαφορετική εἶναι ἡ περίπτωση τῆς ἐνάρξεως του θυμιάματος στόν Ἑσπερινό, ὅταν ὁ ἱεροψάλτης φθάσει στή λέξη «ὡς θυμίαμα ἐνώπιον Σου». Τήν ἔξοδο στό «Τριάδι» φαίνεται ὅτι ἐπέβαλαν πρακτικοί λόγοι, ἐπειδή τότε περιπου ὁ Ἱερεύς ἔχει τελειώσει τήν Ἀνάγνωση τῆς εὐχῆς τοῦ Χερουβικοῦ ὕμνου.
Ἄλλωστε, ἡ παλαιά τάξη ἦταν νά θυμιᾶ ὁ Διάκονος καθ’ ὄν χρόνον ὁ Ἱερεύς ανεγινωσκε τήν εὐχήν.
7. Ὁ τρόπος χειρισμοῦ τοῦ θυμιατηρίου προϋποθέτει ἐμπειρίαν καί ζῆλον. Πολλοί ιερουργοι, ἰδίως νεοχειροτόνητοι, δέν γνωρίζουν πῶς γίνεται τό θυμιάτισμα, δήλ. πῶς πιάνουμε τό θυμιατό, πῶς τό κινοῦμε μέ χάρι, πῶς τό κατευθύνουμε ὄπου πρεπει, πῶς ἀποφεύγουμε ζημιές, μέ ἀποτέλεσμα νά δείχνουν ἀδεξιότητα καί να στεροῦν τόν ἀπαραίτητο παλμό ἀπό τό θυμιάτισμα. Καί βέβαια εἶναι ἀπόβλητη ἠ συνήθεια πολλῶν ἀδαῶν ἤ καί ἀδεῶν, νά θυμιατίζουν πολύ γρήγορα καί ἔντονα, χωρίς τη δέουσα ἱεροπρέπεια, ὅπως καί ἄλλων πού μέ πολύ δισταγμό σηκώνουν τό χέρι τῶν, ἀποδίδοντες στό θυμιάτισμα νωχελικό ρυθμό. Οὔτε τό ἕνα, οὔτε τό ἄλλο ενδεικνυται. Τό ἕνα προδίδει «παρρησίαν», τό ἄλλο ἀμηχανία. Χρειάζεται χειραγωγια ἀπό ἔμπειρους πρός ἀρχαρίους. Τό θυμιατόν κινεῖ τό δεξιό χέρι με σταθερότητα, ἀλλά καί μέ εὐπρέπεια. Κατά τό θυμιάτισμα εἴτε τοῦ Ἀρχιερέως, εἴτε των ἱερῶν εἰκόνων, ὁ θυμιῶν Διάκονος ἤ ὁ Ἱερεύς κλίνει ἐλαφρῶς τόν αὐχένα μετα από κάθε τριττή κίνηση. Χρειάζεται, ἐπίσης, προσοχή νά μή πεταχθοῦν ἔξω τα κάρβουνα. Ἡ τέχνη τοῦ θυμιᾶν ἀποβλέπει στήν ἀποφυγή καί τέτοιων ἀδεξίων κινησεων.
8. Τό θυμίαμα μέ τό «κατζίον» θέλει καί αὐτό τήν τέχνην του. Τό «κατζίον» ἔχει συνηθως 1 ἤ 3 κουδουνάκια. Ὁ χειριζόμενος αὐτό ὀφείλει νά τό κινεῖ κατά τρόπον που νά ἐπιτρέπει στά κουδουνάκια νά ἀκούγονται ἐλαφρῶς. Μέ τό ἱερό αὐτό σκεῦος ὀ ιερουργός σχηματίζει στόν ἀέρα τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, ἀντί ἄλλης κινήσεως.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ:
“ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ”
ΠΗΓΗ:ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου