109 ἔτη ἐλευθερίας τῶν Ἰωαννίνων καὶ ἡ συμβολὴ τῶν Μυλωνάδων τῆς Βελτσίστας - Κληματιᾶς

Γράφει ὁ Κωνσταντῖνος Χασόγιας, Θεολόγος τοῦ Ε.Κ.Π.Α.

Τὴν 5η Ὀκτωβρίου 1912 ἡ πατρίδα μας ἔλαβε μέρος στὸν Α’ Βαλκανικὸ πόλεμο, μὲ σκοπὸ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων ποὺ ὑπέμεναν τὴν ὀθωμανικὴ δουλεία. Ἡ Ἑλλάδα ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ξεκινοῦσε ἕναν ἐθνικοαπελευθερωτικὸ ἀγῶνα μαζὶ μὲ τοὺς συμμάχους της (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βουλγαρία) μὲ ἐξοπλισμένο Στρατὸ καὶ Στόλο. Σύσσωμο τὸ ἔθνος λαχταροῦσε νὰ ἀπελευθερώσει «τοὺς σκλαβωμένους ἀδελφούς, στὸν σκλαβωμένο ἀγέρα», κατὰ τὸν ποιητή, ἐνῷ ταυτοχρόνως ὅλοι ἤθελαν νὰ... διώξουν ἀπὸ τὸ μυαλὸ τους τὶς ἄσχημες μνῆμες τῆς πικρῆς ἥττας τοῦ ἀτυχοῦς πολέμου τοῦ 1897.

ΟΙ ΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

Τότε στὸ πηδάλιο τοῦ ἐθνικοῦ σκάφους βρίσκονταν μεγάλες προσωπικότητες καὶ αὐτὸ εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα νὰ γραφοῦν λαμπρὲς σελίδες στὴ νεότερη ἑλληνικὴ ἱστορία. Ἐπικεφαλῆς τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ἦταν ὁ Διάδοχος Κωνσταντῖνος, Πρωθυπουργὸς ὁ Ἔλ. Βενιζέλος καὶ Ἀνώτατος Ἄρχοντας τῆς χώρας ὁ Βασιλεὺς Γεώργιος Α΄. Οἱ πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις ξεκίνησαν μὲ τὴν νίκη τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στὴ μάχη τῆς Ἑλλασσόνας, τὴν 6η Ὀκτωβρίου 1912, ἀκολούθησε ἀκόμα μία νίκη γιὰ τὶς ἡμέτερες δυνάμεις στὰ στενὰ τοῦ Σαρανταπόρου τὴν 09/10 Ὀκτωβρίου 1912. Ἀκολούθησε στὶς 16 Ὀκτωβρίου ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Βέροιας καὶ τῆς Κατερίνης. Νικηφόρα ἐπίσης ἦταν καὶ μάχη τῶν Γιαννιτσῶν στὶς 19-20 Ὀκτωβρίου 1912. Ὁ δρόμος γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης εἶχε ἀνοίξει. Τὴν 26 Ὀκτωβρίου 1912 οἱ Ὀθωμανοί, ὑπέγραψαν τὴν παράδοση τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ἡ πόλη τοῦ Ἁγίου Δημητρίου ἦταν ἐλεύθερη μετὰ ἀπὸ σχεδὸν πέντε αἰῶνες σκλαβιᾶς. Ταυτόχρονα καὶ τὸ Βασιλικὸ (Πολεμικὸ) Ναυτικὸ κατήγαγε νῖκες ἔναντι τῶν Ὀθωμανῶν στὸ Αἰγαῖο, ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ Ναύαρχου Παύλου Κουντουριώτη. Ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς μὲ αὐτὲς τὶς νῖκες προκάλεσε τὸ θαυμασμὸ τῶν συμμάχων. Τέλος, ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πόλη τῆς Χειμάρρας ἀπὸ τὴν 5η Νοεμβρίου 1912 εἶχε ἀπελευθερωθεῖ χάρη στὸν Συνταγματάρχη τῆς Χωροφυλακῆς Σπ. Σπυρομήλιο.

ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Στὸ μέτωπο τῆς Ἠπείρου, ἀντικειμενικὸς στόχος ἦταν ἡ ἀπελευθέρωση τῶν Ἰωαννίνων. Ἡ πόλη τῆς Πρέβεζας παραδόθηκε στὸν Ἑλληνικὸ Στρατὸ τὴν 21 Ὀκτωβρίου 1912. Ὡστόσο ὅλες οἱ ἐπιθέσεις τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ σταματοῦσαν στὸ ὀχυρό του Μπιζανίου. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς ἔκανε τὸν πρωθυπουργὸ Ἔλ. Βενιζέλο νὰ ζητήσει τὴν ἀνάληψη τῆς διοίκησης τοῦ Στρατοῦ καὶ στὸ μέτωπο τῆς Ἠπείρου ἀπὸ τὸν Διάδοχο Κωνσταντῖνο. Τὸ Στρατηγεῖο τοῦ Διαδόχου καὶ τοῦ Ἐπιτελείου τοῦ στρατοπέδευσε στὸ Χάνι Ἐμὶν Ἀγά. Μάλιστα στὶς ἀρχὲς Φεβρουαρίου ἀφίχθη καὶ ὁ Βενιζέλος γιὰ νὰ πληροφορηθεῖ τὶς ἐξελίξεις τῶν ἐπιχειρήσεων.

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ ΤΗΣ ΒΕΛΤΣΙΣΤΑΣ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν Ἰωαννίνων παράλληλα μὲ τὸν Ἑλληνικὸ Στρατὸ, ἀγωνίζονταν καὶ ἔνοπλα τμήματα ντόπιων ὁπλαρχηγῶν. Ἕνας ἀπὸ τοὺς σημαντικότερους ἦταν ὁ Καπετὰν Σπύρος Κρομμύδας, μὲ συνεργάτη τὸν ὁπλαρχηγὸ Βασίλειο Κολοβὸ καὶ τοὺς ἄντρες του. Ὁ Κρομμύδας ἔλαβε ἀπὸ τὸν Ἀντισυνταγματάρχη Μαλάμο τὴ διαταγὴ νὰ καταστρέψει τὴν τοὺς Μύλους τῆς Βελτσίστας (Κληματιᾶ) οἱ ὁποῖοι τροφοδοτοῦσαν μὲ ἀλεῦρι τὸν ὀθωμανικὸ στρατό. Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, τὴ στιγμὴ ποὺ συνομιλοῦσαν ὁ Μαλάμος μὲ τοὺς Κρομμύδα καὶ Κολοβό, εἰσῆλθε στὸ δωμάτιο ὁ Διάδοχος Κωνσταντῖνος. Ὁ Ἀρχιστράτηγος ρώτησε τὸν Κρομμύδα ἂν πίστευε ὅτι θὰ πετύχει ἡ ἀποστολή του. Μὲ ἐθνικὸ παλμὸ ὁ ὁπλαρχηγὸς ἀπάντησε στὸ Διάδοχο: «Ὑψηλότατε οἱ Μύλοι θὰ καταστραφοῦν ὁπωσδήποτε, ἔστω καὶ ἐὰν οὐδεὶς ἐξ ἠμῶν πρόκειται νὰ ἐπανέλθη» . Ὁ Διάδοχος Κωνσταντῖνος ἀπευθυνόμενος πρὸς τὸν Κρομμύδα ἀπάντησε: «Μὲ τέτοιους ἄνδρας μπορεῖ κανεὶς νὰ κυριεύση τὸν κόσμον». Ἡ καταστροφὴ τῶν Μύλων πραγματοποιήθηκε τὴν 10η πρὸς 11η Φεβρουαρίου 1913, ὁ Κρομμύδας μαζὶ μὲ τὸν Κολοβὸ καὶ τοὺς ἰδιοκτῆτες τῶν Μύλων Μῆτρο Βάντζο, Γεώργιο Χασόγια καὶ Μῆτρο Μπαλντά, προέβησαν στὴν καταστροφὴ 23 μύλων. Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ εἶχε ἄμεσο ἀντίκτυπο στὰ πολιορκούμενα Ἰωάννινα. Ὁ Ἂντ/χὴς Μάλαμος στὸ Πληροφοριακὸ Δελτίο πρὸς τὸ Στρατηγεῖο μὲ ἡμερομηνία 14-02-1913 ἀνέφερε ὅτι: «Παρ’ ἐξ Ἰωαννίνων ἐρχομένων ἐνταύθα χωρικῶν πληροφοροῦμαι ὅτι ἐντός της πόλεως γίνονται σκηναὶ πείνης, τῶν Ὀθωμανῶν διαμαρτυρομένων εἰς τὸν Βαλὴν καὶ λεγόντων, ἂς τὰ πάρη τὰ Γιάννινα ὁ Γιουνάνος…».

Παράλληλα ὁ Λοχαγὸς τοῦ Ἐπιτελείου Ι. Μεταξὰς ἐκπόνησε κατάλληλο σχέδιο γιὰ τὴν ἐπίθεση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στὸ Μπιζάνι. Ἡ ἐπίθεση εἶχε τὴν παραπλανητικὴ τακτική, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρασυρθοῦν οἱ ἀμυνόμενοι Ὀθωμανοὶ ὅτι ἡ τελικὴ ἐπίθεση θὰ γινόταν ἀπὸ τὴν ἀριστερὴ πτέρυγα. Ἀλλὰ μὲ κατάλληλο ἑλιγμὸ τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων ἡ κύρια ἐπίθεση πραγματοποιήθηκε στὴ δεξιὰ πλευρὰ τοῦ ὀχυροῦ Μπιζανίου. Μεγάλη σημασία γιὰ τὴν τελικὴ νίκη εἶχε ἡ συμβολὴ τοῦ Ταγματάρχη Ι. Βελισσαρίου διοικητὴ τοῦ 9ου Τάγματος Πεζικοῦ ποὺ ἔκοψε τὶς τηλεφωνικὲς γραμμὲς ἐπικοινωνίας Μπιζανίου μὲ Ἰωάννινα. Κατόπιν αὐτῶν τῶν γεγονότων ὁ Διοικητὴς τοῦ ὀθωμανικοῦ Στρατοῦ Ἐσὰτ Πασάς, ἀπέστειλε ἀντιπροσωπεία στὸν ἑλληνικὸ στρατηγεῖο καὶ παρέδωσε τὰ Ἰωάννινα ἄνευ ὅρων. Τὸ ἡμερολόγιο ἔγραφε 21 Φεβρουαρίου 1913. Ἡ ἀπελευθέρωση τῶν Ἰωαννίνων ἀπὸ τὸν ὀθωμανικὸ ζυγὸ ἦταν μία ἀκόμα λαμπρὴ νίκη γιὰ τὸν Ἑλληνικὸ Στρατό. Μὲ αὐτὴ τὴ νίκη, ἀνυψώθηκε στὰ μάτια τῶν συμμάχων ἡ ἀξία τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ. Οἱ Γιαννιῶτες ἐπιφύλαξαν ἀποθεωτικὴ ὑποδοχὴ στὸν παρελαύνοντα Στρατὸ καὶ εἰδικὰ στὸν Ἀρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντῖνο. Μάλιστα γιὰ τὸ χαρμόσυνο γεγονὸς ὁ ποιητὴς Χρ. Χριστοβασίλης ἔγραψε ποίημα καὶ στὴν 3η στροφὴ ἀνέφερε:

«Βουνά μου, γιατί χαίρεστε κι ἔχετε πανηγύρι;

Μὴν ἦρθε πρώιμη ἡ Ἄνοιξις, πρώιμο τὸ Καλοκαῖρι;

Κι ὁ Πίνδος ὁ περήφανος ἀντιλογιὲς τοῦ δίνει.

«Δὲν ἦρθε πρώιμη Ἄνοιξι κι οὐδὲ τὸ Καλοκαῖρι,

Χαιρόμαστε, χορεύουμε καὶ ψιλοτραγουδοῦμε,

Γιατί λευτερωθήκανε, Ἀητὲ τὰ Γιάννινά μας!»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Γεωργίου Α. Μάνου, Ὁ Ἠπειρώτης Ἐθνικὸς Ἀγωνιστὴς Καπετὰν Κρομμύδας (1868-1922), Δῆμος Μολοσσῶν, Ἰωάννινα, 2002

Ἰωάννη Παπαφλωράτου, Ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Βορείου Ἠπείρου, μέσα ἀπὸ ἄγνωστα ντοκουμέντα, Πελασγός, Ἀθῆνα, 2019

Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη, Πολιτικὴ Ἱστορία τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος, Τόμος 3ος, Πάπυρος, Ἀθῆναι, 1968