16 Ιαν 2022

Γλωσσική ἀποκολοκύνθωση

Γράφει ὁ Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς
Στά πρῶτα χρόνια τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, στήν Ἐθνοσυνέλευση τῆς Τροιζήνας συνέβη τό ἑξῆς περιστατικό.
Οἱ πληρεξούσιοι, ὅπως ἔλεγαν τότε τούς βουλευτές τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ κράτους, συνεδρίαζαν στά χωράφια καί τά περιβόλια, ὅπως οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας.
Ὅλοι τους κάθονταν σταυροπόδι, κάτω στό χῶμα, καί μόνον ὁ Κολοκοτρώνης ἦταν σκαρφαλωμένος στή διχάλα μιᾶς λεμονιᾶς. Κάποτε, λοιπόν, ἤθελαν νά ψηφίσουν ἕνα νομοσχέδιο καί μερικοί πληρεξούσιοι πρότειναν νά κοπεῖ στό κείμενο τοῦ νομοσχεδίου ἡ φράση «ἐν αὐτῇ». Ὁ Πρόεδρος τῆς Συνελεύσεως προσπαθοῦσε νά τούς πείσει πώς δέν ἦταν σωστό νά περικοποῦν οἱ δύο αὐτές... λέξεις, ἡ φράση «ἐν αὐτῇ», γιατί θά ἀλλοιωνόταν ὅλο τό νόημα τοῦ σχετικοῦ ἄρθρου. Κάποια στιγμή δύο πληρεξούσιοι σηκώθηκαν ὀργισμένοι ἀπό τίς «θέσεις» τους καί ἄρχισαν νά φωνάζουν πρός τό προεδρεῖο:
- Νά κοπεῖ το «ἐν αὐτῇ». Ναί, νά κοπεῖ.
- Τό «ἐν αὐτῇ» νά κοπεῖ ὁπωσδήποτε, ὁ ἄλλος.
- Ὄχι, δέν κόβετε το «ἐν αὐτῇ» καί ἡ συνεδρίαση ἐξελισσόταν σέ σύρραξη.
Ὁ Γέρος τοῦ Μοριᾶ λαγοκοιμόταν, ἀφήνοντας τούς λογιότατους νά ἐρίζουν, μέ τήν ἀκατανόητη, γι' αὐτόν, στεγνή καί τυποποιημένη γλῶσσα τους. Ἀκούγοντας ὅμως τά λόγια καί τήν φασαρία, πήδηξε μ' ἕνα σάλτο κάτω ἀπό τήν λεμονιά καί πηγαίνοντας κατ' εὐθεῖαν πρός τό προεδρεῖο, ἔξαλλος ἄρχισε νά ρωτᾶ:
- Τίνος τό αὐτί θά κόψετε, ωρέ πατριῶτες;
- Τόσο μεγάλο ἔγκλημα ἔκανε ὁ ἄνθρωπος. Ντροπή μας Ἕλληνες. Ἐμεῖς ἀγωνιστήκαμε τόσα χρόνια γιά νά διώξουμε τόν τύραννο καί τώρα θ' ἀρχίσουμε νά κόβουμε τά αὐτιά τοῦ κοσμάκι;
Μέσα σ' ἕνα πανδαιμόνιο ἀπό γέλια, χρειάστηκε νά ἐπέμβει ὁ Πρόεδρος, γιά νά ἐξηγήσει στόν Κολοκοτρώνη ὅτι παρεξήγησε τά πράγματα. Στό τέλος, βέβαια, κατάλαβε καί ὁ Κολοκοτρώνης τήν γκάφα του καί τούς εἶπε χαμογελῶντας:
- Ε! Καλά δά, δέν εἶναι καί τίποτα σπουδαῖο, ωρέ γραμματιζούμενοι. Πῶς θέλετε νά καταλάβω, ἐγώ ὁ σκράπας, τίς ἑλληνικοῦρες σας. Λέξεις κόψτε ὅσες θέλετε, αὐτιά μιά φορά νά μήν πειράξετε, γιατί θά 'χουμε ἄσχημα ξεμπερδέματα. Εἶπα κι ἐγώ παλάβωσαν οἱ καλαμαράδες... Τί κόρακα μαθές.
Τό θυμήθηκα τό ὡραῖο περιστατικό ἀπό τήν ζωή τοῦ ἥρωα γιά δύο λόγους. Πρῶτον, γιατί πάντοτε μέ συγκινεῖ ὁ λόγος τῶν ἀγωνιστῶν του Εἰκοσιένα καί φροντίζω, τέτοια εὐθαλή καί μυρίπνοα ἄνθη τῆς ἱστορίας μας, νά τά μοιράζομαι μέ τούς μαθητές μου καί, δεύτερον, γιατί καί σήμερα συνεχίζεται ἡ τακτική τῶν τότε πληρεξούσιων ἀπό τούς τωρινούς... πληρεξουσιαστές (ἄν μοῦ ἐπιτρέπεται ὁ νεολογισμός). Χρησιμοποιοῦν λέξεις ἤ φράσεις καινοφανεῖς ἀντικαθιστῶντας παλιές καί γνωστές, δυσάρεστες καί ἀποτρόπαιες.
Ἕνα ἀπό τά πιό οὐσιαστικά καθήκοντα τῶν ἐξουσιῶν, ἰδίως στήν σημερινή συγκυρία, συνίσταται στό νά βαπτίζουν, μέ λαοφιλές λέξεις ἤ οὐδέτερες ἤ νά ἐπινοοῦν νέες, τά πράγματα πού οἱ λαοί ἀπεχθάνονται μέ τά παλιά τους ὀνόματα. Ἡ δύναμη τῶν λέξεων εἶναι τόσο μεγάλη, πού ἀρκοῦν ὅροι καλά ἐπιλεγμένοι, γιά νά τούς κάνουν νά δεχτοῦν τά πιό μισητά καί καταστροφικά πράγματα.
Παράδειγμα. Ἐφευρέθηκε παλαιότερα μιά τρισάθλια λέξη, ἡ «κινητικότητα», γιά νά καλύψει καί νά καρυκεύσει τήν ἀπεχθῆ λέξη ἀπόλυση. Σέ τέτοιες λέξεις εἶχε διαπρέψει τό ΠΑΣΟΚ, ἐπί Ἀνδρέα κυρίως. Χρησιμοποιοῦσε, λόγῳ ἰδεοπενίας, λέξεις μέ λαμπυρίζον περιτύλιγμα-ἀνανέωση, ἀνασυγκρότηση, ἀλλαγή, μεταρρύθμιση- στίς ὁποῖες, ἐάν ἔξυνες τό κέλυφος καί τίς ξεφλούδιζες, εἰσέπνεες τίς ἀναθυμιάσεις πού ἔκρυβαν. (Ὁ γενέθλιος βέβαια χῶρος αὐτοῦ τοῦ γλωσσικοῦ πονηρεύματος, εἶναι τό ΚΚΕ, πού διαμορφώθηκε ἀπό τά μέσα περίπου τῆς δεκαετίας τοῦ '30. Ἡ γνωστή «ξύλινη γλῶσσα»).
Νά ἀπαριθμήσω καί ἄλλες τέτοιες λέξεις ἤ φράσεις-πτώματα τυμπανιαίας ἀποφορᾶς. Συμφωνία τῶν Πρεσπῶν ἀντί γιά προδοσία, μνημόνια ἀντί γιά ξεπούλημα καί ἐκποίηση τῆς πατρίδας, διαρθρωτικές ἀλλαγές, εὐελιξία, ὁριζόντιες ἤ κάθετες περικοπές, τό τρένο τῆς ἀνάπτυξης, διεύρυνση τῆς φορολογικῆς βάσης, «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», ἐργαστήρια δεξιοτήτων, διαφορετικότητα καί λοιπά καί λοιπά. Καί, ὅπως προεῖπα, ἄν ἀφαιρέσεις τό φανταχτερό βερνίκι κρύβονται δράματα, ἀνθρώπινες τραγωδίες, δυστυχία, προστυχιές καί ἀγραμματοσύνη.
Στό σχολεῖο ἀκολουθεῖται ἄλλη τακτική, προαγωγός τῆς περιρρέουσας ἀγλωσσίας. Πέραν τοῦ ὅτι ἀπουσιάζουν λέξεις ἑδραῖες καί ὑψηλές-ἐλευθερία, δικαιοσύνη, ἀξιοπρέπεια, ἐντιμότητα, ἡρωισμός-κυριαρχεῖ περίπου αὐτό πού ὁ Σεφέρης ἀποκαλοῦσε «ἀριστερή καθαρεύουσα». («Δοκιμές»). Μακροπερίοδες, δυσνόητες καί δυσανάπνευστες φράσεις, ἄγονοι καί ἐπαναληπτικοί πλατυασμοί, στερεότυπη μεγαλορρημοσύνη, ἀσκήσεις γλωσσικές πού ὑπερβαίνουν τό λεξιλόγιο καί τήν ἡλικία τῶν παιδιῶν, γεγονός, πού αἰτιολογεῖ τήν ὕπαρξη βοηθημάτων ἀπό την Α' κιόλας Δημοτικοῦ.
Παραπέμπω σέ δύο κείμενα δυσνόητης καί ἀνόητης γραφῆς, τά ὁποῖα περιέχονται σέ βιβλία Γλώσσας, Δημοτικοῦ καί Γυμνασίου. Τό πρῶτο εἶναι ἀπό τό βιβλίο Γλώσσας, τετράδιο ἐργασιῶν, Β' Δημοτικοῦ, β' τεῦχος, σελ. 10.
«Μιά φορά κι ἕναν καιρό ἤτανε ἕνας σκύλος πού δέν ἤξερε νά γαβγίζει. Δέ γάβγιζε, δέ νιαούριζε, δέ μουγκάνιζε, δέ χλιμίντριζε, δέν ἤξερε νά κάνει καμιά φωνή ζώου. Ἤτανε ἕνα μοναδικό σκυλί, πού ποιός ξέρει πῶς κατέφτασε ἀπό ἕναν τόπο ὅπου δέν ὑπήρχανε σκυλιά. Τό ἴδιο δέν καταλάβαινε πώς τοῦ ἔλειπε τίποτα. Οἱ ἄλλοι τοῦ ἀνοίξανε τά μάτια. Τοῦ λέγανε:
-Μά ἐσύ δέ γαβγίζεις;
-Δέν ξέρω, εἶμαι ξένος.
-Ἄκου ἀπάντηση! Δέν τό ξέρεις πώς τα σκυλιά γαβγίζουν;
Ὁ σκύλος δέν ἤξερε τί νά ἀπαντήσει. Δέν ἤξερε ὅμως νά γαβγίζει κι οὔτε ἤξερε πῶς νά μάθει».
(Τζιάνι Ροντάρι, «Παραμύθια γιά νά σπᾶτε κέφι», ἐκδ. Κέδρος);
Τό δεύτερο, ἀπό τά «Κείμενο Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας», Γ' Γυμνασίου, σελ. 71. Ἀναφέρεται στούς Φαναριῶτες καί τούς Ρομαντικούς.
«Οἱ ρομαντικοί προβάλλουν τό ἐγώ ὡς ὑπέρτατο ἐκφραστή αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό τους ἡ διχασμένη τους συνείδηση ἀνάμεσα στήν ὀξεῖα κοινωνική κριτική καί τή μελαγχολική ἀποξένωση, ἀνάμεσα στή σύμπραξη μέ τά ἐπαναστατικά κινήματα τῆς ἐποχῆς καί στήν ἀνία, πού ὁδηγεῖ στήν ἐξιδανίκευση τοῦ πρόωρου θανάτου.
Στοιχεῖα καί θέματα ἀπό τό κλίμα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ ρομαντισμοῦ ἀπαντοῦν συχνά στό ἔργο τῶν ποιητῶν τῆς πρώτης ἀθηναϊκῆς (ἤ φαναριώτικης) σχολῆς, τά χρονικά ὅρια της ὁποία ὁρίζονται ἀπό τήν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ὡς τά 1880. Ὡστόσο, καί παρά τίς σποραδικές ἐμφανίσεις βυρωνικῶν ἐξάρσεων, ὁ ἀθηναϊκός ρομαντισμός χαρακτηρίζεται ἐξαρχῆς ἀπό τήν ἐπιδίωξη μορφικῆς ἐπιμέλειας καί θεματικῆς εὐπρέπειας τόσο, ὥστε ἀπό πολλές ἀπόψεις νά μοιάζει συγγενέστερος πρός τήν ποιητική του νεοκλασικισμοῦ ἤ, ὅπως ἔχει ὑποστηριχτεῖ, νά ἀποτελεῖ μία ἰδιάζουσα «τοπική» ἐκδοχή ρομαντικοῦ νεοκλασικισμοῦ».
Ἐρώτηση: βγαίνει νόημα ἀπό τά δύο κείμενα; Μπορεῖ ἕνα 7χρονο παιδί νά «ἀποκρυπτογραφήσει» τόν κωφό καί ἄλαλο σκύλο (ὑπάρχουν σκυλιά πού δέν γαβγίζουν; ἀγνοῶ), ἤ ἕνας 15χρονος τίς θολοκουλτουριάρικες τιποτολογίες τοῦ δεύτερου κειμένου;
Ἀνακεφαλαιώνοντας: ἀπό τήν μιά ἀλλοίωση ἐννοιῶν, ἀσαφεῖς νεολογισμοί καί ἀπόκρυψη λέξεων, οἱ ὁποῖες εἶναι «σημαῖες» ἀγώνων τοῦ λαοῦ-ἐλευθερία, ἐθνική ἀξιοπρέπεια καί ἀνεξαρτησία-καί ἀπό τήν ἄλλη σύγχυση καί ἀσάφεια. Ποῦ καταλήγουμε; Στήν «γλωσσική ἀποκολοκύνθωση» πού θά ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος Σ. Καργάκος.

Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς

1 σχόλιο:

  1. Κατά το κοινώς λεγόμενο, "αρλούμπες". Για να αισθάνεσαι ηλίθιος όταν τις διαβάζεις και να παρατείσαι από κάθε προσπάθεια αφού , δεν μπορεί, εσύ φταις που δεν καταλαβαίνεις.Αυτος που τις έγραψε για να τον διδάσκει το σχολείο θα είναι σοφός κι εγώ ο βλάκας.
    Παντού σπαρμένη ηττοπάθεια.
    Α ρε Δημήτρη. Εσύ ξέρεις καλύτερα τι σημαίνει τιμιότητα όποτε μπορείς άνετα να αναφωνήσεις:
    ΑΤΙΜΟΙ.ΑΤΙΜΟΙ.ΑΤΙΜΟΙ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

ΚΑΝΤΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ ΜΑΣ.