Ποιὸς εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες;

Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Ἡ αἰτία γιὰ τὴν ὁποία ἔγινε ἡ ἑορτὴ αὐτὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, εἶναι ἡ ἕξης: Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς βασιλείας τοῦ Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ, ὁ ὁποῖος ἔγινε βασιλιὰς μετὰ τὸν Βοτανειάτη, γύρω στὸ 1100 ἀπὸ τὴν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, τὸν καιρό, λέω, ἐκεῖνο, προέκυψε στὴν Κωνσταντινούπολη διαφορὰ καὶ φιλονικία ἀνάμεσα στοὺς λόγιους καὶ ἐνάρετους ἄνδρες.

Δηλαδή, ἄλλοι ἀπὸ αὐτοὺς ἔλεγαν ἀνώτερο τὸν Μέγα Βασίλειο, ἐπειδὴ μὲ τοὺς λόγους του ἐρεύνησε τὴν φύση τῶν ὄντων, μὲ τὶς ἀρετὲς του ὅμως ἐμοίαζε καὶ συναγωνιζόταν τοὺς Ἀγγέλους. Διότι δὲν συγχωροῦσε εὔκολα, ὅσους ἁμαρτάνουν, ἀλλὰ ἦταν σοβαρὸς στὸ ἦθος καὶ δὲν εἶχε μέσα τοῦ κανένα γήϊνο. Κατώτερο ὅμως ἀπὸ τὸν Βασίλειο ἔλεγαν τὸν θεῖο Χρυσόστομο. Ἐπειδὴ ἐκεῖνος, κατὰ κάποιον τρόπο, ἦταν ἀντίθετος μὲ τὸν Βασίλειο καὶ εὔκολα συγχωροῦσε τοὺς ἁμαρτάνοντες, καὶ τὸ ἦθος του ἦταν ἑλκυστικὸ στὴν μετάνοια. Ἄλλοι πάλι ἀντίθετα ὕψωναν τὸν θεῖο Χρυσόστομο καὶ τὸν ἔλεγαν ἀνώτερο ἀπὸ τὸν Βασίλειο καὶ τὸν Γρηγόριο, διότι χρησιμοποιεῖ...

διδασκαλίες συγκαταβατικότερες καὶ ὁδηγεῖ ὅλους μὲ τὸ σαφὲς καὶ εὔκολό τῆς φράσεώς του, καὶ ἑλκύει τοὺς ἁμαρτωλοὺς σὲ μετάνοια. Καὶ ἐπειδὴ ὑπερβαίνει τοὺς προηγούμενους δύο Πατέρες μὲ τὸ πολὺ πλῆθος τῶν μελιρρύτων του συγγραμμάτων καὶ μὲ τὸ ὕψος καὶ πλάτος τῶν νοημάτων. Ἄλλοι πάλι, προσκείμενοι στὰ συγγράμματα τοῦ Θεολόγου Γρηγορίου, τὸν θεωροῦσαν ἀνώτερο ἀπὸ τὸν Βασίλειο καὶ τὸν Χρυσόστομο, διότι αὐτὸς μὲ τὸ κομψὸ καὶ χαριτωμένο τῆς φράσεώς του καὶ μὲ τὸ ὑψηλὸ καὶ δυσνόητο τῶν λόγων του καὶ μὲ τὸ ἀνθηρὸ τῶν λέξεων ξεπέρασε ὅλους τούς σοφούς, τόσο τοὺς παλαιοὺς καὶ περιβόητους στὴν ἐξωτερικὴ καὶ ἑλληνικὴ σοφία, ὅσο καὶ τοὺς νεώτερους καὶ δικούς μας ἐκκλησιαστικούς. Ἔτσι ἀπὸ τὴν παρόμοια διαφορὰ καὶ φιλονικία διαιρέθηκαν σὲ τρία μέρη τὰ πλήθη τῶν Χριστιανῶν καὶ ἄλλοι λέγονταν Ἰωαννίτες, ἄλλοι Βασιλεῖτες καὶ ἄλλοι Γρηγορίτες.

Ἐπειδὴ λοιπὸν ἔτσι ἦταν διαιρεμένοι οἱ Χριστιανοὶ καὶ ἔτσι φιλονικοῦσαν οἱ λόγιοι ἄνδρες, γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν ἐμφανίσθηκαν σὲ ὄνειρο οἱ τρεῖς αὐτοὶ Ἱεράρχες καὶ Διδάσκαλοι, πρῶτα ὁ καθ’ ἕνας χωριστὰ καὶ ἔπειτα καὶ οἱ τρεῖς ἑνωμένοι μαζί, στὸν τότε Ἰωάννη, τὸν Ἐπίσκοπό τῆς πόλεως Εὐχαΐτων, (ἡ ὁποία καὶ Εὐτικατία λέγεται καὶ ἁπλὰ Ἐφλεέμ, ἡ ὁποία βρίσκεται στὴν Γαλατία, καὶ ὑπάγεται στὸν Μητροπολίτη Γαγγρῶν). Ἦταν λοιπὸν ὁ Ἰωάννης αὐτὸς ἄνδρας λόγιος καὶ ἔμπειρος τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ὅπως τὸ μαρτυροῦν τὰ συγγράμματα, ποὺ ἔχει ἐκπονήσει, καὶ ἐπὶ πλέον ἦταν καὶ ἄνθρωπος ποὺ εἶχε φθάσει στὴν κορυφὴ τῆς ἀρετῆς Σ’ αὐτόν, λέω, ἐμφανίσθηκαν καὶ μὲ ἕνα στόμα τοῦ λένε καὶ οἱ τρεῖς «Ἐμεῖς ἕνα εἴμαστε κοντὰ στὸν Θεό, καθὼς βλέπεις, καὶ καμμία ἀντίθεση ἢ διαμάχη δὲν ἔχουμε, ἀλλὰ στοὺς διαφόρους καιρούς, ποὺ ζήσαμε, ἔτσι ὁ καθ’ ἕνας ἀπὸ ἐμᾶς ἀπὸ τὴν χάρη τοῦ θείου κινούμενος Πνεύματος, διαφορετικὲς διδασκαλίες συνέγραψε. Καὶ ἐκεῖνα ποὺ διδαχθήκαμε ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, αὐτὰ καὶ ἐκδώσαμε γιὰ τὴν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Καὶ πρῶτος ἀνάμεσα σὲ ἐμᾶς δὲν ὑπάρχει, οὔτε δεύτερος, ἀλλὰ ἐὰν πεῖς τὸν ἕνα, ἀμέσως καὶ οἱ ἄλλοι δύο ἀκολουθοῦν.

Γι’ αὐτὸ νὰ διατάξεις αὐτοὺς ποὺ φιλονικοῦν, νὰ μὴ χωρίζονται ἐξ αἰτίας μας. Διότι ἐμεῖς, ὅσο μπορούσαμε φροντίζαμε, τόσο ὅταν ἤμασταν ζωντανοί, ὅσο καὶ τώρα ποὺ βρισκόμαστε στοὺς οὐρανοὺς τὸ νὰ εἰρηνεύουμε καὶ νὰ ὁδηγοῦμε τὸν κόσμο στὴ γνώση καὶ στὴν ὁμόνοια καὶ ὄχι νὰ τὸν χωρίζουμε. Ἀλλὰ καὶ σὲ μία ἡμέρα ἕνωσε καὶ τοὺς τρεῖς ἐμᾶς καὶ νὰ συνθέσεις καὶ τὰ τροπάρια καὶ τὰ ἄσματα τῆς ἑορτῆς μας, ὅπως ἁρμόζει στὴ δική σου σύνεση, καὶ κατόπιν νὰ ἀναφέρεις στοὺς Χριστιανούς, ὅτι ἕνα εἴμαστε κοντὰ στὸν Θεό. Βέβαια καὶ ἐμεῖς μαζὶ θὰ συνεργήσουμε γιὰ τὴ σωτηρία ἐκείνων, ποὺ ἐκτελοῦν τὴν κοινὴ μνήμη μας Ἐπειδὴ καὶ ἐμεῖς φαινόμαστε, ὅτι ἔχουμε κάποια παρρησία καὶ δύναμη κοντὰ στὸν Θεό». Ἀφοῦ εἶπαν αὐτὰ οἱ Ἅγιοι, φάνηκαν ὅτι ἀνέβηκαν πάλι στοὺς οὐρανοὺς λάμποντας ἀπὸ φῶς ὑπέροχο καὶ ὀνομάζοντας ὁ ἕνας τὸν ἄλλον μὲ τὸ ὄνομά του.

Ἀφοῦ λοιπὸν σηκώθηκε ἀπὸ τὸν ὕπνο ὁ ἱερὸς Ἰωάννης ἔκανε ὅπως τὸν διέταξαν οἱ θεῖοι Ἱεράρχες. Καὶ τὸ μὲν πλῆθος τοῦ λαοῦ τὸ καθησύχασε καὶ ἐκείνους ποὺ φιλονικοῦσαν τοὺς εἰρήνευσε (διότι ἦταν περιβόητος στὴν ἀρετὴ ὁ ἄνθρωπος, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ λόγος τοῦ εἶχε δύναμη καὶ πειθώ). Καὶ παρέδωσε στὴν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ νὰ ἐπιτελεῖ αὐτὴ τὴν ἑορτή.

Καὶ βλέπε, ὢ ἀναγνώστα, τὴ σύνεση καὶ διάκριση αὐτοῦ του ἁγίου ἀνθρώπου. Ἐπειδὴ βρῆκε αὐτὸν τὸν Ἰανουάριο μήνα, ποὺ εἶχε καὶ τοὺς τρεῖς αὐτοὺς Ἱεράρχες νὰ ἑορτάζονται, τὸν Μέγα Βασίλειο κατὰ τὴν πρώτη, τὸν Θεολόγο Γρηγορῶ κατὰ τὴν εἰκοστὴ πέμπτη καὶ τὸν θεῖο Χρυσόστομο, κατὰ τὴν εἰκοστὴ ἑβδόμη, γιὰ τὸν λόγο αὐτὸν τοὺς ἔνωσε πάλι κατὰ τὴν τριακοστή του ἰδίου μηνός. Καὶ τόσο στόλισε τὴν Ἀκολουθία τους μὲ κανόνες καὶ τροπάρια καὶ μὲ λόγο ἐγκωμιαστικό, ὅπως ἔπρεπε σὲ τέτοιους μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὁ χαριτώνυμος αὐτὸς Ἰωάννης ὥστε φαίνονται, ὅτι αὐτὰ συντέθηκαν τὰ ἄσματα τῆς ἀκολουθίας αὐτῆς κατὰ τὴν νεύση καὶ τὸν φωτισμό, ὅπως νομίζω, τῶν τριῶν Ἁγίων Ἱεραρχῶν. Διότι δὲν ἔχουν ἀπολύτως καμμία ἔλλειψη ἀπὸ τὰ ἐπιχειρήματα ἐκεῖνα, ποὺ ἀποβλέπουν στὸν ἔπαινο τῶν Ἁγίων. Ἔτσι τὰ τροπάρια αὐτὰ εἶναι ἀνώτερα ἀπὸ ὅσα ἄλλα τροπάρια ἔγιναν μέχρι τώρα καὶ ἀπὸ ὅσα στὸ μέλλον πρόκειται νὰ γίνουν.

Ἦταν δὲ κατὰ τὴν στάση τοῦ σώματος καὶ τὴν μορφὴ τοῦ προσώπου ὡς ἑξῆς οἱ τρεῖς Ἱεράρχες, μολονότι ἀναφερθήκαμε γι’ αὐτὸ καὶ στὴν ξεχωριστὴ ἑορτὴ τοῦ καθενός. Ὁ θεῖος Χρυσόστομος, ἦταν κοντὸς στὸ ἀνάστημα τοῦ σώματος, εἶχε μεγάλη κεφαλή, ἦταν ἀδύνατος καὶ πολὺ λεπτόσαρκος, ἦταν μακρομύτης καὶ εἶχε πλατιὰ τὰ ρουθούνια, ἦταν κίτρινος μαζὶ καὶ ἄσπρος, εἶχε βαθουλωτούς τους ὀφθαλμοὺς καὶ μεγάλους τους βολβοὺς Ἀπὸ αὐτὸ συνέβαινε νὰ λάμπει μὲ πιὸ χαρούμενα βλέμματα, μολονότι ὡς πρὸς τὰ ἄλλα μέλη τοῦ σώματος ἔδειχνε, ὅτι ἦταν λυπηρὸς Εἶχε μεγάλο τὸ μέτωπο καὶ χωρὶς τρίχες χαραγμένο μὲ πολλὲς ρυτίδες Εἶχε αὐτιὰ μεγάλα καὶ τὸ γένειο μικρὸ καὶ ὡραιότατο, στολισμένο μὲ λίγες ἄσπρες τρίχες Ἀπὸ δὲ τὴν νηστεία εἶχε τὰ σαγόνια στὴν ἄκρη βαθουλωμένα.

Τόσο ὅμως εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ποῦμε γι’ αὐτὸν τὸν Ἅγιο, ὅτι μὲ τοὺς λόγους καὶ τὴ ρητορική του εὐφράδεια φάνηκε ἀνώτερος ἀπὸ ὅλους τους σοφοὺς καὶ ρήτορες τῶν Ἑλλήνων. Ἰδιαίτερα καὶ κατ’ ἐξαίρεση μὲ τὸ πλάτος τῶν νοημάτων καὶ μὲ τὸ καθαρὸ καὶ ζωντανό του λόγου. Μάλιστα τόσο πολὺ σαφήνισε καὶ ἐξήγησε τὴν θεία Γραφή, ὅπως κανένας ἄλλος καὶ μὲ τὶς διδασκαλίες τοῦ αὐτὲς τόσο πολὺ βοήθησε καὶ αὔξησε τὸ κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου, ὥστε, ἂν ὁ Ἅγιος αὐτὸς δὲν ὑπῆρχε, (μολονότι καὶ εἶναι τολμηρὸ νὰ τὸ πεῖ κανεὶς) ἔπρεπε πάλι νὰ γίνει μία δευτέρα παρουσία τοῦ Χριστοῦ στὴ γῆ. Τόσο μεγάλος ἔγινε ὁ χρυσορρήμων αὐτὸς στὴν πρακτικὴ καὶ θεωρητικὴ φιλοσοφία, σὲ σημεῖο ποὺ ὑπερέβαλε ὅλους μαζί τους ἐνάρετους, γενόμενος πηγὴ τῆς ἀγάπης καὶ ἐλεημοσύνης καὶ ὅλος ὄντας πάραυτα φιλαδελφία καὶ διδασκαλία.

Αὐτὸς λοιπόν, ἀφοῦ ἔζησε χρόνους ἑξήντα τρεῖς καὶ ἀφοῦ ποίμανε τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πρὸς αὐτὸν ἐξεδήμησε.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἦταν ὡς πρὸς τὴν στάση καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ σώματος πολὺ ὑψηλός. Ἦταν ἀδύνατος καὶ ὀλιγοσαρκός, μαῦρος μαζὶ καὶ κίτρινος στὸ χρῶμα, ἦταν μακρομύτης, εἶχε τὰ φρύδια στρογγυλά, ἐνῶ τὸ δέρμα, ποὺ εἶναι ἐπάνω ἀπὸ τὰ φρύδια, τὸ εἶχε συμμαζεμένο, φαινόταν ὅμοιος μὲ ἕναν ποὺ συλλογίζεται καὶ προσέχει στὸν ἑαυτό του. Εἶχε τὸ πρόσωπο ζαρωμένο μὲ λίγες ζαρωματιές, εἶχε τὰ μάγουλα μακριὰ καὶ τοὺς μήνιγγες δασεῖς ἀπὸ τρίχες συνεστραμμένες καὶ κυκλοειδεῖς. Ἐξωτερικὰ φαινόταν, ὅτι εἶχε λίγο κομμένες τὶς τρίχες. Τὸ γένειο ἦταν ἀρκετὰ μακρὺ καὶ οἱ τρίχες ἦταν ἀνακατεμένες, δηλαδὴ μαῦρες μαζὶ μὲ ἄσπρες.

Αὐτὸς ὁ Ἅγιος ξεπέρασε στὴν παιδεία τῶν λόγων ὄχι μόνο τοὺς σοφοὺς καὶ λόγιους, ποὺ ἦταν στὴν ἐποχή του, ἀλλὰ καὶ αὐτοὺς ἀκόμη τοὺς παλαιούς. Διότι, ἀφοῦ ἔφθασε σὲ κάθε εἶδος παιδείας, σὲ κάθε μία ἀπὸ αὐτὲς τὸ κράτος καὶ τὴν νίκη ἀπόκτησε. Καὶ ὄχι μόνο αὐτά, ἀλλὰ ἄσκησε καὶ τὴν ἔμπρακτη φιλοσοφία καὶ μὲ τὴν πράξη ἀνέβηκε στὴ θεωρία τῶν ὄντων. Ἐξ αἰτίας αὐτῶν ἀνέβηκε καὶ στὸν θρόνο τῆς ἀρχιεροσύνης, ὅταν ἔγινε σαράντα ἐτῶν καί, ἀφοῦ ποίμανε τὴν Ἐκκλησί¬α πέντε χρόνια, ἐξεδήμησε πρὸς Κύριον.

Ὁ Θεολόγος πάλι Γρηγόριος ἦταν μέτριος ὡς πρὸς τὴ θέση καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ σώματος λίγο κίτρινος μαζὶ καὶ χαρούμενος. Εἶχε μικρὴ καὶ πλατειὰ τὴ μύτη, εἶχε τὰ φρύδια ἴσια, ἔβλεπε ἥμερα καὶ καταδεκτικά, εἶχε τὸ δεξιὸ μάτι μικρότερο ἀπὸ τὸ ἀριστερὸ καὶ φαινόταν ἕνα σημάδι πληγῆς στὴν ἄλλη ἄκρη τοῦ ὀφθαλμοῦ του. Εἶχε τὸ γένειο ἀρκετὰ πυκνό, ὄχι ὅμως καὶ μακρύ. Ἦταν φαλακρὸς καὶ ἄσπρος στὴν κεφαλή, ἔδειχνε ὅτι τὰ ἄκρα τοῦ γενείου τοῦ ἦταν σὰν καπνισμένα. Ἀξίζει νὰ ποῦμε γιὰ τὸν Θεολόγο αὐτόν, ὅτι, ἂν κάποιος ἔπρεπε νὰ γίνει ἕνας στύλος ἔμψυχος καὶ ζωντανός, ἀποτελούμενος ἀπὸ ὅλες τὶς ἀρετές, αὐτὸς ἦταν ὁ Μέγας αὐτὸς Γρηγόριος. Διότι, ἀφοῦ νίκησε μὲ τὴ λαμπρότητα τῆς ζωῆς του, ἐκείνους ποὺ διακρίνονταν κατὰ τὴν πράξη, σὲ τέτοια κορυφὴ τῆς θεωρίας ἀνέβηκε, ὥστε ὅλοι νικιόνταν ἀπὸ τὴ σοφία ποὺ εἶχε, τόσο στοὺς λόγους, ὅσο καὶ στὰ δόγματα. Γι’ αὐτὸ ἀπόκτησε κατ’ ἐξαίρετο τρόπο καὶ τὸ νὰ ἐπονομάζεται Θεολόγος.

Ποίμανε καὶ τὴν Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως δώδεκα χρόνους, ζώντας ἐπάνω στὴ γῆ γενικὰ ὀγδόντα χρόνια.

(Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστής, τ. Γ, ἔκδ. Συνοδία Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου, Ι. Καλύβη «Ἅγιος Σπυρίδων Α΄» Νέα Σκήτη Ἅγιον Ὅρος σ. 200-205).

πεμπτουσία