Ἀνακαλύφθηκαν ἄθικτες βυζαντινὲς τοιχογραφίες μὲ ἑλληνικὲς ἐπιγραφές στὴν Βόρειο Ἤπειρο, ποὺ ἀποδεικνύουν περίτρανα τὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια τῆς περιοχῆς!

Μιὰ σπάνια καὶ συγκινητικὴ ἀνακάλυψη ἔφεραν στὸ φῶς ἀρχαιολόγοι καὶ συντηρητὲς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κέντρου Βυζαντινῶν καὶ Μεταβυζαντινῶν Μνημείων, οἱ ὁποῖοι ἐντόπισαν ἄθικτες τοιχογραφίες τῆς βυζαντινῆς περιόδου κάτω ἀπὸ τὸν ἀσβεστωμένο τοῖχο τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Νικολάου, στὸ Μεσοπόταμο τῆς Βορείου Ἠπείρου (σημερινή Ἀλβανία). Σὲ ὕψος ὀκτὼ μέτρων, οἱ εἰδικοὶ βρῆκαν ζωηρόχρωμες παραστάσεις ἁγίων ποὺ διατηρήθηκαν ἀναλλοίωτες ἐπὶ αἰῶνες. Ἡ Φλώρα Καραγιάννη, διευθύντρια τοῦ Κέντρου, δήλωσε μὲ ἐνθουσιασμὸ στὸ Ἀθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορεῖο Εἰδήσεων: «Κάτι τέτοιο δὲν ἔχει συμβεῖ ἀλλοῦ. Σὲ ἄλλα μνημεῖα ποὺ συντηροῦμε στὸ ἐξωτερικό, γνωρίζουμε ἤδη τὴν ὕπαρξη τῶν τοιχογραφιῶν - πηγαίνουμε ἁπλῶς γιὰ καθαρισμὸ καὶ ἀποκατάσταση. Ἐδῶ ὅμως, ἡ ἐμπειρία τῆς ἀποκάλυψης ἦταν μοναδική.»  

Σύμφωνα μὲ τὸν πολιτικὸ μηχανικὸ Λεωνίδα Παππᾶ, εἰδικὸ στὴν ἀποκατάσταση μνημείων καὶ πρώην πρόεδρο τῆς «Ὁμόνοιας», ἡ τοπικὴ παράδοση ἀναφέρει... ὅτι τὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἱδρύθηκε περίπου τὸ 1050 μ.Χ., ἐπὶ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου τοῦ Νικηφόρου. Ἡ ἐκκλησία βρίσκεται στὸ χωριὸ Μεσοπόταμος, στὴ Βόρειο Ἤπειρο, στὴ σημερινὴ Ἀλβανία. Παρὰ τὸν διωγμὸ κατὰ τῆς θρησκείας ἐπὶ Χότζα – στὴ διάρκεια τοῦ ὁποίου κατεδαφίστηκαν ἢ μετατράπηκαν χιλιάδες ναοί – ἡ ἐκκλησία αὐτὴ ἀποτέλεσε μία ἀπὸ τὶς περίπου 350 ποὺ διασώθηκαν εἴτε ἀπὸ κατεδάφιση εἴτε ἀπὸ μετατροπὴ σὲ ἀποθῆκες. 

Ὁ κ. Παππᾶς μετέφερε καὶ μιὰ ἀμφιλεγόμενη θεωρία τοῦ ἱστορικοῦ καὶ ἀρχιτέκτονα Ἀλεξάντερ Μέξι, πρώτου πρωθυπουργοῦ τῆς μετακομμουνιστικῆς Ἀλβανίας. Ὁ Μέξι ὑποστήριζε ὅτι ὁ ναὸς διέθετε δύο ἱερὰ καὶ ἐξυπηρετοῦσε τόσο Ὀρθόδοξους ὅσο καὶ Καθολικούς, κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου καὶ ὑπὸ τὴν κυριαρχία τῶν Ἀνζοῦ. Ἂν καὶ ὁ κ. Παππᾶς θεωρεῖ τὴν ἄποψη αὐτὴ ἀμφίβολη καὶ πιθανῶς προϊὸν τουριστικῆς μυθοπλασίας, ἀναγνωρίζει ὅτι φανερώνει τὴ σύνθετη ἱστορικὴ ταυτότητα τοῦ μνημείου. Παράλληλα, ἀνέφερε μιὰ οἰκογενειακὴ ἱστορία ποὺ διασώζεται ἐπὶ γενιές: μιὰ ἀνύπαντρη ἔγκυος γυναῖκα, πρὶν ἀπὸ περίπου 150 χρόνια, κατέφυγε στὴν ἐκκλησία γιὰ νὰ σωθεῖ ἀπὸ ἀπειλὲς κατὰ τῆς ζωῆς της. Ἡ μονὴ τὴν προστάτεψε, ἐκεῖ γέννησε καὶ ἀργότερα παντρεύτηκε ἕναν συγγενῆ τοῦ κ. Παππᾶ. 

Οἱ ἐργασίες συντήρησης στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἐξελίσσονται σὲ φάσεις. Ἀρχικά, τὸ Ἰνστιτοῦτο Μνημείων τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ τῆς Ἀλβανίας ἐνίσχυσε τὴ στατικότητα τοῦ κτηρίου. Στὴ συνέχεια, τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κέντρο Βυζαντινῶν Μνημείων ἀνέλαβε τὴ διατήρηση τοῦ διακοσμητικοῦ πλούτου τοῦ ναοῦ – τῶν τοιχογραφιῶν καὶ τῶν γλυπτῶν ποὺ ἦρθαν στὸ φῶς. Σύμφωνα μὲ τὸν κ. Παππᾶ, τὰ ἔντονα χρώματα ποὺ διακρίνονται στὶς τοιχογραφίες προέρχονται πιθανότατα ἀπὸ φυτικὲς ὗλες, καθὼς οἱ χρωστικὲς οὐσίες ἦταν σπάνιες καὶ δαπανηρές. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ὑποδηλώνει ὅτι ἴσως κάποιος ἰσχυρὸς εὐεργέτης τῆς ἐποχῆς χρηματοδότησε τὸν εἰκονογραφικὸ διάκοσμο τοῦ ναοῦ. 

Ἡ παροῦσα φάση τῶν ἐργασιῶν ἐντάσσεται σὲ διεθνὲς πλαίσιο συνεργασίας, βάσει Μνημονίου Συνεργασίας ποὺ ὑπογράφηκε τὸ 2021 μεταξὺ τῆς προέδρου τοῦ Κέντρου, Ναταλίας Πούλου, καὶ τῆς τότε ὑπουργοῦ Πολιτισμοῦ τῆς Ἀλβανίας, Ἔλμα Μαργαρίτι. Ἡ συντήρηση τῶν τοιχογραφιῶν χρηματοδοτεῖται ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ καὶ ἀναμένεται νὰ ὁλοκληρωθεῖ τὸ 2026. Τὸ ἔργο ὑλοποιεῖται μὲ τὴ συνεργασία τοῦ Ἰνστιτούτου Μνημείων τῆς Ἀλβανίας, τὴν ὑποστήριξη τοῦ Δήμου Φοινίκης, καθὼς καὶ τὴ συνδρομὴ τῆς ἑλληνικῆς πρεσβείας στὰ Τίρανα καὶ τοῦ γενικοῦ προξενείου στὸ Ἀργυρόκαστρο. 

Ἡ ἀνακάλυψη στὸν Ἅγιο Νικόλαο ἀποτελεῖ μέρος τῆς εὐρύτερης ἀποστολῆς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κέντρου Βυζαντινῶν καὶ Μεταβυζαντινῶν Μνημείων, ποὺ ἐδῶ καὶ 28 χρόνια ὑλοποιεῖ προγράμματα ἀποκατάστασης βυζαντινῶν μνημείων ἐκτὸς Ἑλλάδας. Ἡ Φλώρα Καραγιάννη τόνισε τὴ σημασία τῶν δράσεων αὐτῶν στὰ Βαλκάνια, τὴ Μέση Ἀνατολή, τὴν Τουρκία καὶ τὴν περιοχὴ τῆς Μαύρης Θάλασσας. Μέσῳ συνεργασιῶν μὲ τοπικὰ ὑπουργεῖα Πολιτισμοῦ καὶ ἐκκλησίες, καὶ μὲ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, τὸ Κέντρο συμβάλλει καθοριστικὰ στὴ διατήρηση τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς. Ἀνάμεσα στὰ πιὸ ἀξιοσημείωτα ἔργα του συγκαταλέγονται ἡ ἀποκατάσταση τῶν ψηφιδωτῶν στὸν ναὸ τοῦ Προφήτη Ἠλία στὴν Ἰορδανία, οἱ τοιχογραφίες στὰ Σκόπια καὶ οἱ ξυλόγλυπτοι ναοὶ καὶ εἰκόνες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὅπως σημείωσε χαρακτηριστικὰ ἡ Καραγιάννη, «Κάθε περίπτωση εἶναι μοναδική». 

himara