Νέες ταυτότητες - Γεγονότα καὶ προβληματισμοί

Δημήτριος Β. Λάσκος, Ἠλ/γος Μηχ/κὸς & Μηχ/κὸς Η/Υ ΕΜΠ - Γραμματέας τοῦ Συλλόγου γιὰ τὴν Διαφύλαξη καὶ Ἀνάδειξη τῆς Ἁγιομετεωρίτικης Κληρονομιᾶς “Μετεώρων Λιθόπολις”

Πολὺς λόγος γίνεται τελευταία γιὰ τὶς νέες ἠλεκτρονικὲς ταυτότητες. Ἡ ὅλη συζήτηση ἀναζωπυρώθηκε μετὰ τὴν ἀπὸ τοῦ βήματος τῆς Βουλῆς σχετικὴ ἀνακοίνωση τοῦ (πρώην, πλέον) Ὑπουργοῦ Προστασίας τοῦ Πολίτη πρὸ ὀλίγων ἑβδομάδων γιὰ τὴν κυκλοφορία τῶν νέων ταυτοτήτων ἀπὸ τὸν ἐρχόμενο Σεπτέμβριο. Βέβαια, ἡ συζήτηση γιὰ τὴν μορφή, τὶς τεχνικὲς προδιαγραφὲς καὶ τὰ ψηφιακὰ δεδομένα ποὺ ἡ νέα ταυτότητα θὰ περιέχει δὲν ξεκίνησε χθὲς καὶ μᾶλλον δὲν θὰ ὁλοκληρωθεῖ σύντομα.

Σημαντικὴ μερίδα συμπολιτῶν μας φαίνεται νὰ ἀντιδρᾶ στὴν ὑποχρεωτικὴ παραλαβὴ μίας ἠλεκτρονικῆς ταυτότητας. Κι αὐτὸ γιατί σύμφωνα μὲ ὅσα ἔχουν ἀνακοινωθεῖ, αὐτὴ ἡ μεγέθους πιστωτικῆς κάρτας ταυτότητα, ἐκτὸς... τῶν πληροφοριῶν ποὺ θὰ τυπώνονται στὸ κύριο σῶμα της (ὅπως περίπου καὶ στὶς σημερινὲς ταυτότητες), θὰ φέρει microchip τεχνολογίας RFID στὸ ὁποῖο θὰ ἀποθηκεύονται σὲ ψηφιακὴ μορφὴ περισσότερες πληροφορίες σχετικὲς μὲ τὸν κάτοχό της. Ἀκόμη καὶ ἂν αὐτὴ ἡ “κάρτα” δὲν θὰ περιλαμβάνει -τουλάχιστον σὲ αὐτὸ τὸ στάδιο- τὸν πλήρη φάκελο τοῦ πολίτη (δηλ. ἂν δὲν πρόκειται γιὰ τὴν λεγόμενη καὶ ἀναμενόμενη Κάρτα τοῦ Πολίτη), ἡ κυκλοφορία της προβληματίζει καὶ ἐγείρει ἀντιδράσεις.

Ἡ τεχνολογία RFID δὲν μᾶς εἶναι ἄγνωστη. Ἀναπτύσσεται ἀρκετὰ χρόνια τώρα καὶ τὸ κύριο χαρακτηριστικό της εἶναι ὅτι χρησιμοποιεῖ ραδιοκύματα γιὰ τὴν ἐπικοινωνία πομποῦ καὶ δέκτη (σὲ μικρὴ σχετικὰ ἀπόσταση μεταξύ τους). Εἶναι μάλιστα εὐρέως διαδεδομένη ἡ χρήση της σὲ πολλὲς περιπτώσεις τῆς καθημερινότητάς μας. Ἀπὸ τὴν εἴσοδό μας στὸ δωμάτιο ἑνὸς ξενοδοχείου μέχρι τὴν πληρωμὴ τῶν διοδίων ἐνῶ ταξιδεύουμε. Χρησιμοποιεῖται ἐπίσης ἀπὸ μεγάλες ἑταιρεῖες γιὰ τὸν ἔλεγχο τοῦ ἀποθέματος ἐμπορευμάτων ἢ τοῦ στόλου τῶν ὀχημάτων στὶς ἐγκαταστάσεις τους. Τὸ θέμα τῆς ὑλοποίησης μίας ψηφιακῆς ταυτότητας, λοιπόν, ποὺ χρησιμοποιεῖ μία τέτοιου εἴδους τεχνολογία γιὰ τὴν πιστοποίηση τῆς ταυτοπροσωπίας τῶν πολιτῶν, ἴσως -ἐκ πρώτης ὄψεως, τουλάχιστον- νὰ μὴν εἶναι ἀπαραίτητα κάτι κακό. Εἶναι, ὅμως, ἔτσι; Ἤ, θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ μᾶς βεβαιώσει ὅτι θὰ εἶναι πάντα ἔτσι;

Εἶναι γεγονὸς ὅτι τὰ δεδομένα μας (τὸ τί τρῶμε, τί μᾶς ἀρέσει νὰ βλέπουμε, ποῦ συχνάζουμε, ποιὰ posts ἀναδημοσιεύουμε, τί βίντεο παρακολουθοῦμε, ποιοὺς ἀκολουθοῦμε, τί ἀγοράζουμε κτλ) εἶναι, γιὰ κάποιους, ἀντικείμενο ἐπεξεργασίας καὶ οἰκονομικῆς ἐκμετάλλευσης. Γνωρίζουμε ὅτι οἱ τεχνολογικοὶ κολοσσοὶ θησαυρίζουν διερμηνεύοντας τὴ συμπεριφορά μας, προβλέποντας τὶς κινήσεις μας ἢ καὶ χειραγωγώντας μας ἀκόμη. Καὶ μάλιστα σχεδὸν πάντα μὲ τὴ δική μας συναίνεση ἐφόσον τὶς περισσότερες φορὲς ἕνα ἁπλὸ κλὶκ εἶναι ἀρκετό. Ἄλλωστε, ἡ κατακλυσμιαία διείσδυση τῶν ψηφιακῶν μέσων στὴ ζωή μας τὰ τελευταία 10-15 χρόνια ἔχει τὴν ἐξήγησή της, τουλάχιστον γιὰ ὅποιον ἔχει μία ἐλάχιστη γνώση τοῦ τί κρύβεται πίσω ἀπὸ κοινωνικὰ δίκτυα, διαδικτυακοὺς φίλους, likes καὶ φίλτρα. Καὶ εἶναι ἐπίσης γεγονὸς ἀναμφισβήτητο πὼς ὁτιδήποτε συμβαίνει στὴν ψηφιακή μας ζωὴ καταγράφεται, δὲν διαγράφεται ποτὲ καὶ χρησιμοποιεῖται κατάλληλα. Καὶ ὄχι πάντα γιὰ τὸ καλό μας. Ἡ πληροφορία, λοιπόν, τὰ δεδομένα μας, τὸ ποιοὶ εἴμαστε, τὸ ποὺ πηγαίνουμε, τὸ τί μᾶς ἀρέσει νὰ κάνουμε, τὸ “τί καπνὸ φουμάρουμε”,  γίνεται ἀντικείμενο συλλογῆς καὶ ἐπεξεργασίας γιὰ συγκεκριμένους -καὶ κεκρυμμένους ἀπὸ μᾶς- σκοπούς. Καὶ ἡ ἐπέλαση τῆς AI (Artificial Intelligence: Τεχνητὴ Νοημοσύνη) προμηνύει περισσότερα προβλήματα γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα ἀπὸ ὅσα ἐνδεχομένως ἐπιλύσει. Ὑπάρχει ἀμφιβολία περὶ αὐτῶν; Ἑπομένως, γιὰ νὰ εἴμαστε ρεαλιστές, πρέπει νὰ γνωρίζουμε ὅτι τὰ προσωπικὰ μας δεδομένα ἀποτελοῦν τὸν κρυμμένο θησαυρὸ γιὰ ὅποιον ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ τὰ χρησιμοποιήσει. Καί, πράγματι, κάποιοι τὴν ἔχουν.

Κανεὶς δὲν ἀμφισβητεῖ τὴ χρησιμότητα μίας νέας ταυτότητας ἡ ὁποία θὰ ἀντικαταστήσει τὴν παλαιὰ καὶ παρωχημένη, ἔντυπη καὶ πλαστικοποιημένη, ποὺ εὔκολα ἀντιγράφεται καὶ μπορεῖ κακόβουλα νὰ χρησιμοποιηθεῖ. Ὅμως, ὅπως εἶναι εὔλογο, κάποιοι ἀνησυχοῦν καὶ γιὰ τὴν -ἐν δυνάμει καὶ ἴσως ἐν καιρῶ- χρήση καὶ ἐπεξεργασία τῶν κρίσιμων δεδομένων ποὺ ἡ νέα ταυτότητα θὰ περιλαμβάνει, ἀφοῦ καὶ ἡ σχετικὴ ΚΥΑ ἀφήνει τέτοια “παραθυράκια” γιὰ τὸ τί θὰ μπορεῖ νὰ ἀποθηκεύεται σὲ αὐτὴ μελλοντικά, “ἂν ἀποφασιστεί”, ὅπως τὰ ἀπαραίτητα στοιχεῖα τοῦ κατόχου γιὰ τὴν ἠλεκτρονικὴ διακυβέρνηση -τὶς συναλλαγές του μὲ τὸ Κράτος, δηλαδὴ- καὶ ἴσως ἀργότερα ὁ ἰατρικός του φάκελος ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο. Αὐτὰ τὰ ἐπιπλέον στοιχεῖα θὰ ἀποθηκεύονται σ’ αὐτὴ καὶ θὰ τροποποιοῦνται χωρὶς τὴν ἀπαραίτητη συναίνεση τοῦ κατόχου.

Τὸ ὅτι γιὰ τὴν πιστοποίηση τοῦ προσώπου μὲ τὴ χρήση τῆς νέας ταυτότητας θὰ ἀπαιτεῖται ἡ “συνεργασία” πομποῦ καὶ δέκτη, αὐτομάτως ὁδηγεῖ σὲ ἕναν πολὺ ἁπλὸ συνειρμό. Στὸ δίκτυο τῶν πομπῶν, θὰ μπορεῖ - ἐν δυνάμει, ἔστω καὶ σὲ μελλοντικὸ χρόνο- νὰ ἐλέγχεται ἡ δραστηριότητα τοῦ κατόχου; Μπορεῖ κάποιος καὶ ὑπεύθυνα νὰ ἀπαντήσει ἀρνητικὰ στὸ ἐρώτημα; Στὴν παροῦσα φάση, δηλαδὴ στὴν ταυτότητα ποὺ θὰ κυκλοφορήσει σύντομα, γνωρίζουμε ὅτι δὲν προβλέπεται αὐτὴ ἡ δυνατότητα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, γνωρίζουμε ὅτι ἤδη ὑφίστανται καὶ ὑλοποιοῦνται ὁλοκληρωμένα (ὑβριδικά, θὰ ἔλεγε κάποιος) συστήματα RFID-IoT (ἸοΤ: Internet of Things, Διαδίκτυο τῶν Πραγμάτων) γιὰ τὴν ἐξ’ ἀποστάσεως παρακολούθηση ἐμπορευμάτων καὶ ἀντικειμένων, ὅπως καὶ συστήματα RFID - RTLS (Real Time Locating Systems ἢ Real Time Tracking Systems: Συστήματα Ἐντοπισμοῦ σὲ Πραγματικὸ Χρόνο) γιὰ τὸν ἐντοπισμὸ καὶ τὴν παρακολούθηση ἀνθρώπων καὶ ἀντικειμένων -σὲ πραγματικὸ χρόνο- ἐντὸς κτηρίων, ναυπηγείων, νοσοκομείων, γραφείων ἑταιρειῶν καὶ πανεπιστημίων. Οἱ τεχνολογίες αὐτὲς δὲν βρίσκονται ἁπλῶς σὲ φάση ἀνάπτυξης, ἔχουν ἤδη ἀναπτυχθεῖ καὶ ἐφαρμόζονται. Ὁ προβληματισμός, λοιπόν, κάποιων συμπολιτῶν μας γιὰ τὸ τί ἔρχεται μὲ ἢ μετὰ τὴν νέα ἠλεκτρονικὴ ταυτότητα δὲν μπορεῖ νὰ ἀπαξιώνεται καὶ νὰ παραθεωρεῖται. Ἐξάλλου, μία “καλὴ” σήμερα τεχνολογία γίνεται αὐτόχρημα ¨κακὴ” ὅταν μία ἄλλη, “καλύτερη”, μπορεῖ νὰ τὴν ἀντικαταστήσει. Μὲ τοὺς ξέφρενους ρυθμοὺς ἀνάπτυξης τῆς ψηφιακῆς τεχνολογίας σήμερα, δὲν εἶναι καθόλου ἀπίθανο σὲ λίγο καιρὸ νὰ κληθοῦμε νὰ προμηθευτοῦμε μία νέα ταυτότητα, ἀφοῦ ἡ παλαιὰ -ἡ σημερινὴ “νέα”- δὲν θὰ πληρεῖ τὶς προδιαγραφὲς ἀσφάλειας ὅπως αὐτὲς θὰ καθορίζονται σὲ κυβερνητικὰ ἔγγραφα καὶ εὐρωπαϊκὲς ὁδηγίες.

Εἶναι ἐπίσης γνωστὸ ὅτι κανένα μὰ κανένα σύστημα καταγραφῆς καὶ ἀποθήκευσης ψηφιακῶν δεδομένων δὲν εἶναι ἀπόλυτα ἀσφαλές. Μὲ μία ἁπλὴ ἀναζήτηση στὸ διαδίκτυο μπορεῖ ὁ ὁποιοσδήποτε νὰ διαπιστώσει ὅτι ὑπάρχουν πάμπολλες περιπτώσεις προσβολῆς καὶ ὑποκλοπῆς τέτοιων κρίσιμων δεδομένων. Εὐαίσθητες πληροφορίες ἐκλάπησαν κατὰ καιροὺς ἀκόμη καὶ ἀπὸ κυβερνητικοὺς ὀργανισμούς, Ὑπουργεῖα καὶ Τράπεζες. Κι ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ πατρίδα μας πρόσφατα συγκλονίστηκε ἀπὸ μία ἄλλη ὑπόθεση ὑποκλοπῶν ἡ ὁποία βρίσκεται ἀκόμη(;) ὑπὸ διερεύνηση. Ἡ τεχνολογία RFID, ὅπως εἶναι γνωστό, δὲν εἶναι καὶ ἡ ἀσφαλέστερη…

Μπορεῖ κάποιος ἐπισήμως νὰ μᾶς διαβεβαιώσει γιὰ τὴν ἀσφάλεια τῶν ἀποθηκευμένων δεδομένων μας; Μπορεῖ νὰ διασφαλίσει τὸ ἀπόρρητο τῶν στοιχείων μας καὶ ὅτι αὐτὰ σὲ καμία περίπτωση καὶ γιὰ κανένα λόγο δὲν θὰ ἀποτελέσουν προϊὸν ὑποκλοπῆς καὶ παράνομης χρήση ἀπὸ τρίτους;

Ἂς μὴν ξεχνοῦμε ὅτι ζοῦμε σὲ ἕναν κόσμο ποὺ διαρκῶς ἐξελίσσεται. Τὰ σύγχρονα ἐπιστημονικὰ (τεχνολογικὰ καὶ φιλοσοφικὰ) ρεύματα εὐαγγελίζονται μία νέα ἐποχὴ γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Ἡ συνέργεια ἀνθρώπου - μηχανῆς καὶ ἡ ψυχική, πνευματικὴ καὶ σωματικὴ - μέσω τῆς τεχνολογίας - ἀναβάθμιση τοῦ ἀνθρώπου βρίσκεται ἀπὸ καιρὸ στὴν ἀτζέντα τῶν πάσης λογῆς παγκόσμιων φόρουμ καὶ τῆς κυρίαρχης διανόησης καὶ ὑλοποιεῖται ἤδη ἀπὸ τοὺς μεγάλους τεχνολογικοὺς ὁμίλους. Εἴτε μᾶς ἀρέσει εἴτε ὄχι, ὅμως, ἡ τεχνολογία δὲν ἀποτελεῖ πανάκεια καὶ δὲν μπορεῖ ἢ δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἡ λύση σὲ κάθε πρόβλημα ἢ κατάσταση, πόσω μᾶλλον ὅταν τίθενται ζητήματα ποὺ ἀφοροῦν σὲ προσωπικὲς ἐλευθερίες καὶ εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα. Τὴν ἴδια στιγμή, δὲν πρέπει νὰ γινόμαστε “τεχνοφοβικοί”. Ἄλλωστε ὅλοι μας εἴμαστε χρῆστες τῶν εὐκολιῶν ποὺ ἡ τεχνολογία μᾶς παρέχει σὲ καθημερινὴ βάση. Πρέπει ὅμως νὰ διατηροῦμε μία στάση κριτικὴ ἀπέναντι σὲ ὅσα συμβαίνουν, ἰδιαίτερα στὴν διαρκῶς ἐξελισσόμενη ψηφιακὴ πραγματικότητα ποὺ μᾶς περιβάλλει. Ἡ ὑπερβολικὴ χρήση τῆς τεχνολογίας καὶ ἡ ἄκριτη καὶ ἀλόγιστη εἰσαγωγή της στὴν καθημερινότητά μας, ἰδίως ὅταν ἐμεῖς ἀγνοοῦμε ἀκόμη καὶ τὰ βασικά τοῦ τρόπου λειτουργίας της καὶ τὸ πῶς αὐτὴ μπορεῖ τόσο στὸ παρὸν ὅσο καὶ στὸ ἄμεσο μέλλον νὰ ἐπηρεάσει τὴ ζωή μας, ἐξυπηρετεῖ ἀλλότρια καὶ συγκεκριμένα ἀλλὰ ἄγνωστα σὲ μᾶς συμφέροντα. Ὅποιος δὲν τὸ παραδέχεται αὐτό, ἁπλῶς ἐθελοτυφλεῖ.