Ἡ δεύτερη Κυριακή τῶν Νηστειῶν εἶναι ἀφιερωμένη σέ μιά ἀπό τίς μεγαλύτερες πατερικές μορφές τῆς Ἐκκλησίας μας, στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης (1347-1359). Ὁ μεγάλος αὐτός ἄνδρας ἔζησε σέ μιά πολύ ταραγμένη ἱστορική περίοδο γιά τήν Ἐκκλησία μας, κατά τήν ὁποία ὁ κίνδυνος νοθεύσεως τῆς ἀλήθειας ὑπῆρξε μεγάλος καί ὅπου ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα κινδύνευε νά ἁλωθεῖ ἀπό τόν δυτικό σχολαστικισμό καί ἡ ὑπεράσπισή της ἔλαχε στήν μεγάλη αὐτή πνευματική μορφή.
Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 1296 ἀπό εὐσεβεῖς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀσκοῦσαν τήν νοερά προσευχή. Ἔλαβε σπουδαῖα μόρφωση κοντά στόν ὀνομαστό δάσκαλο καί θεολόγο Θεόδωρο Μετοχίτη. Ὁ αὐτοκράτορας Ἀνδρόνικος Β΄ ἐκτίμησε τίς ἱκανότητές του...καί τόν προόριζε γιά ὑψηλά κρατικά ἀξιώματα. Ὅμως ὁ Γρηγόριος ἀδιαφόρησε γιά τά σχέδια τοῦ αὐτοκράτορα, διότι ἀπό νέος ἀγάπησε τή μοναχική καί ἀσκητική ζωή. Κατέφυγε καταρχήν στό ὄρος Παπίκιο στή Θράκη καί κατόπιν στό Ἅγιο Ὄρος, ὅπου πέρασε ἀρκετά χρόνια τῆς ζωῆς του. Ἀκόμη καί μετά τήν ἐκλογή τοῦ ὡς ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης τό 1347, ζοῦσε ὡς ἀσκητής.
Τό 1335 ὁ μοναχός, θεολόγος καί φιλόσοφος Βαρλαάμ τόν Καλαβρός, ἦρθε ἀπό τήν Ἰταλία στήν ὀρθόδοξη ἀνατολή γιά νά ἀντικρούσει τό κίνημα τοῦ ἡσυχασμοῦ. Βαθύτατα ἐπηρεασμένος ἀπό αρἱστοτελισμό, τή λατινική θεολογία καί τόν σχολαστικισμό, δίδασκε πώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀδύνατον νά γνωρίσει, νά προσεγγίσει καί νά ἑνωθεῖ μέ τό Θεό. Ἐπίσης δίδασκε πώς ὁ Θεός εἶναι «κλεισμένος στόν ἑαυτό του» καί δέ μπορεῖ νά ἑνωθεῖ μέ τούς ἀνθρώπους. Ἀντίθετα οἱ ὀρθόδοξοι Πατέρες, κάνοντας τή διευκρίνιση μεταξύ τῆς οὐσίας καί τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, δίδασκαν πώς ἡ γνώση τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ εἶναι μέν ἀδύνατος, ὄχι ὅμως οἱ ἄκτιστες θεῖες ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες δίνονται ὡς ὕψιστες δωρεές στούς ἀνθρώπους καί γίνονται φανερές σέ ὅσους κατορθώνουν νά καθαρθοῦν ἀπό τά πάθη τους. Κύριο μέσο φωτισμοῦ καί προσωπικῆς ἐμπειρίας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀδιάκοπη νοερά προσευχή, στήν ὁποία ἀσκοῦνταν οἱ ἡσυχαστές μοναχοί, δια τῆς ἀδιάκοπης προσευχῆς: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ καί Λόγε τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν μέ», κατόρθωναν νά βλέπουν μέ τά σωματικά τους μάτια τό Ἄκτιστο Φῶς, δηλαδή τή δόξα τοῦ Θεοῦ.
Γιά τούς δυτικούς, καί ἕν προκειμένω γιά τόν ἐκπρόσωπό τους μοναχό Βαρλαάμ, ἡ δια τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί τῆς νίψεως θεοπτία ἦταν ἀκατανόητη καί βλάσφημη. Κατηγοροῦσαν τους ἡσυχαστές γιά αἱρετικούς (μεσσαλιανιστές) καί τούς μέμφονταν ὡς «ὀμφαλοσκόπους», ἐπειδή οἱ μοναχοί αὐτοί ἐπικέντρωναν τό βλέμμα τους, κατά τή διάρκεια τῆς προσευχῆς, στό στέρνο, στό μέρος τῆς καρδιᾶς. Ἡ σύγκρουσή τους μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο ὑπῆρξε σφοδρή καί προκάλεσε πνευματική θύελλα, ἐφάμιλλη της εἰκονομαχίας.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὑπῆρξε ὑπερασπιστής τοῦ ἡσυχασμοῦ, τῆς πνευματικότερης ἔκφρασης τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ ἰδεώδους, διότι ἦταν ἀπόλυτα πεπεισμένος πώς ἡ θεοπτία μέσῳ τῆς ἀσκήσεως καί τῆς νοερᾶς προσευχῆς εἶναι σύμφωνη μέ τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας. Γι' αὐτό ὑπῆρξε δάσκαλος καί ἐμπνευστής τοῦ ἡσυχασμοῦ. Συνεχίζοντας ὁ ἴδιος τήν μακραίωνη παράδοση τῶν ἀρχαίων Πατέρων καί ἀσκητῶν τῆς Ἐκκλησίας, δίδασκε πώς ὁ ἄνθρωπος, μέ τήν ἄσκηση καί τή νίψη, μπορεῖ νά δεῖ καί ἀπό αὐτή τή ζωή, μέ τά φυσικά του μάτια, τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ, αὐτό τό φῶς πού εἶδαν οἱ μαθητές τοῦ Χριστοῦ κατά τή Μεταμόρφωσή Του στό ὄρος Θαβώρ.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀνάλαβε νά ὑπερασπίσει τόν ἡσυχασμό καί νά τόν διασώσει ἀπό τήν ἐπέλαση τῶν σχολαστικῶν τῆς Δύσεως. Τόν ἀγῶνα του ξεκίνησε ἀπό τή Θεσσαλονίκη, ὅπου ἔγραψε τό περισπούδαστο ἔργο του: «Περί των Ἱερῶς Ἡσυχαζόντων», μέ τό ὁποῖο ἀποδεικνύει ὅτι ἡ θεοπτία τοῦ ἡσυχασμοῦ εἶναι σύμφωνη μέ τήν ἁγία Γραφή καί τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναπτύσσοντας τή θεολογία τῶν προγενέστερων μεγάλων Πατέρων, δίδαξε πώς ὁ Θεός ὑπάρχει ὡς θεία Οὐσία, ἡ ὁποία εἶναι ἀπόλυτα ἀπρόσιτη στόν ἄνθρωπο. Ἀπορρέουν ὅμως ἀπό Αὐτόν οἱ ἄκτιστες ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες αὐτές μποροῦν νά γίνουν μεθεκτές ἀπό τόν ἄνθρωπο. Τρεῖς μεγάλες σύνοδοι συγκροτήθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη, τό 1341, τό 1347 καί τό 1351, ἐπικύρωσαν τή θεολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, δικαίωσαν τούς ἡσυχαστές καί καταδίκασαν τόν Βαρλαάμ καί τούς μαθητές του. Παρ' ὅλα αὐτά ὅμως ὁ φιλοδυτικός πατριάρχης Ἰωάννης Καλέκας τόν κατηγόρησε τό 1343 γιά στάση καί κατόρθωσε νά τό στείλει στήν ἐξορία τέσσερα χρόνια. Τό 1347 δικαιώθηκε καί ἐξελέγη ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Τό 1350 συνελήφθη ἀπό τούς Τούρκους καί ἀπελευθερώθηκε τό 1355. Κοιμήθηκε στίς 14 Νοεμβρίου τοῦ 1359 στή Θεσσαλονίκη καί τό 1368 ἀνακηρύχτηκε ἅγιος.
Ὁ μεγάλος αὐτός ἄνδρας κατέστη πρότυπο καί δάσκαλος τῆς ἄσκησης καί ἐνσαρκωτής τῶν χριστιανικῶν ἀρετῶν. Εἴτε ὡς ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, εἴτε ὡς μοναχός στό Ἅγιο Ὄρος, δίδασκε τόν ἀέναο ἀγῶνα κατά τοῦ κακοῦ καί τῆς ἁμαρτίας. Προτρέπει τήν καθολική κάθαρση ἀπό τά ψυχοκτόνα πάθη, ἡ ὁποία ὀνομάζεται στήν ἀσκητική ὁρολογία νίψη καί δείχνει το δρόμο τῆς ἀσκήσεως, ὡς μονόδρομο τῆς σωτηρίας καί τῆς θεώσεως.
Ἡ μεγάλη αὐτή πατερική μορφή λειτουργεῖ ἀναμφίβολα ὡς φωτεινό ὁρόσημο γιά μας τούς πιστούς αὐτή τήν κατανυκτική περίοδο. Τά βαθυστόχαστα ὀρθόδοξα συγγράμματά του, ὄχι μόνο ἀποπνέουν ἄρωμα εὐσέβειας, ἀλλά εἶναι πρακτικός ὁδηγός γιά τήν ψυχοσωματική μας ἄσκηση. Εἶναι ὁ μεγάλος δάσκαλος τῆς πνευματικῆς πορείας καί τοῦ ἀγῶνα μας γιά νίψη καί κάθαρση ἀπό τά ψυχοκτόνα πάθη μας, ὥστε δι' αὐτῆς νά λαμπρύνουμε τό χιτῶνα τῆς ψυχῆς μας γιά νά ἔχει ἔτσι τή δυνατότητα τῆς μεγάλης συνάντησής της μέ τόν Νυμφίο Χριστό!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου