Ἡ ἐπίδραση τοῦ φόβου στὴν ἐπιδείνωση τῶν ἀσθενῶν Covid-19

Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς ΑΠΘ, Πρόεδρος τῆς (ΠΕΘ)

Εἶναι γνωστὸ στὸν ἰατρικὸ κόσμο ὅτι, ὅταν ἕνα ἄτομο βιώνει συχνὰ φόβο, τότε εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπέλθει κατάρρευση τῆς ὁμοιοόστασης τοῦ ὀργανισμοῦ καὶ νὰ αὐξηθεῖ ἡ εὐπάθειά του στὶς ἀσθένειες.

Ὁ λόγος ποὺ οἱ προσβαλλόμενοι ἀπὸ Κορωναϊό, πηγαίνουν στὸ Νοσοκομεῖο, μὲ ἤδη πληγωμένο καὶ μειωμένο ἀπὸ τὸν φόβο τὸ ἀνοσοποιητικὸ σύστημα τοῦ ὀργανισμοῦ τους, φαίνεται ὅτι εἶναι ὁ μακροχρόνιος ἀποκλεισμός τους στὸ σπίτι καὶ ὁ συνεχὴς βομβαρδισμός τους μὲ τὸν φόβο καὶ τὴν καθημερινὴ τρομοκρατία ποὺ ἀσκοῦν τὰ ΜΜΕ ὡς πρὸς τὸ τί θὰ ἐπακολουθήσει γιὰ ὅποιον νοσήσει!

Ἰατρικὲς ἔρευνες ψυχολόγων καὶ ἐνδοκρινολόγων, ποὺ διαρκῶς ἐξελίσσονται, καταλήγουν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ ψυχικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου... ἐπηρεάζει θετικὰ ἢ ἀρνητικὰ τὴν σωματική του ὑγεία.

Ἄλλες ἔρευνες, ποὺ ἀφοροῦν στὴν προέλευση ἀλλὰ καὶ στὴν ἐξέλιξη τῶν αἰτίων τῆς διαταραχῆς τῆς ὑγείας, ἐξετάζουν τὸ ψυχοσωματικὸ ὅλον τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καί, φυσικά, παραπέμπουν στὴν ἀέναη ἀλληλουχία καὶ ἀλληλεπίδραση ψυχῆς καὶ σώματος γιὰ τὸν καθορισμὸ τοῦ τρόπου θεραπείας του.

 Ἔτσι, ὡς ἀσθένειες, δὲν θεωροῦνται, πλέον, μόνον οἱ σωματικὲς παθήσεις ἀλλὰ καὶ αὐτὲς ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ κοινωνικὸ περιβάλλον, μὲ τὰ προβλήματα τῆς ζωῆς, τῆς ἐργασίας, τῆς οἰκογένειας καὶ μὲ τὰ αἰσθήματα ἄγχους, φόβου, ἀπειλῆς, στενοχώριας, ψυχικῆς καταπίεσης κ.ἂ., πού ἀπασχολοῦν τὸν ἄνθρωπο, ὡς ἀδιαίρετο καὶ ἑνιαῖο ψυχοσωματικὸ ὄν.

Τὴν στενὴ σχέση ψυχῆς καὶ σώματος ὑποστήριξε ὁ Ἱπποκράτης (460-370 π.Χ.), μὲ τὴν θεωρία του περὶ «χυμῶν τοῦ σώματος», καθὼς πίστευε ὅτι ἡ διατήρηση τῆς ἀνθρώπινης ὑγείας ἐξασφαλίζεται, μέσω μίας κατάστασης ἁρμονίας καὶ ἰσορροπίας ἀνάμεσα στὸ σῶμα, τὴν ψυχή, τὸν νοῦ καὶ τὸ περιβάλλον.

Τὴν ἀδιάρρηκτη ψυχοσωματικὴ ἑνότητα τῆς ὕπαρξης ὑποστηρίζει καὶ ὁ Χριστιανισμός, κάνοντας  λόγο γιὰ ἀσθένεια ἀλλὰ καὶ γιὰ θεραπεία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος.

Ὁ Ἀπ. Παῦλος ἀναφέρει ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς αἰσθάνεται συμπάθεια  γιὰ τὶς ὅποιες ἀσθένειές μας καὶ προτρέπει νὰ καταφεύγουμε σ΄ Αὐτὸν μὲ παρρησία, «ἴνα λάβωμεν ἔλεον καὶ εὔρωμεν χάριν, εἰς εὔκαιρον βοήθειαν (Ἑβρ. 4, 15-16).

Ἐπίσης, στὸν Μέγα Παρακλητικὸ Κανόνα πρὸς τὴν Θεοτόκο ζητεῖται ἀπὸ τὴν Μητέρα τοῦ Θεανθρώπου νὰ κοιτάξει, μὲ ἔλεος καὶ εὐσπλαχνία, τὴν κάκωση, τὰ δεινά, τὶς συμφορές, τὶς βλάβες ποὺ ἔχουμε καὶ νὰ μᾶς λυτρώσει ἀπὸ τοὺς κινδύνους καὶ τοὺς πειρασμούς, καθὼς «ἀσθενεῖ τὸ σῶμα καὶ ἡ ψυχή μας».

Τὰ τελευταία χρόνια, οἱ νευροψυχολόγοι ἀνακάλυψαν τὴν δράση χημικῶν νευροδιαβιβαστῶν, ποὺ βρίσκονται συμπυκνωμένοι στὶς νευρωτικὲς περιοχὲς καὶ ρυθμίζουν τὴν διαδικασία ἐπίδρασης τῶν συναισθημάτων στὸ νευρικὸ σύστημα, τὸ ὁποῖο, μὲ τὴν σειρά του, κατευθύνει ὅλες τὶς λειτουργίες τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ,  ὅπως εἶναι, γιὰ παράδειγμα, ἡ πίεση τοῦ αἵματος καὶ ἡ ἐπίδρασή του στὸ ἀνοσοποιητικὸ σύστημα.

Διαπιστώνεται, ἑπομένως ὅτι τὰ συμπτώματα τῶν ἀσθενειῶν προκαλοῦνται, ἐν μέρει, ἀπὸ τὸν ἐγκέφαλο, καθὼς αὐτός, ἀναλόγως μὲ τὶς εἰδήσεις τῆς ψυχῆς, ἐκκρίνει ὁρμόνες καὶ χημικὲς οὐσίες, τοὺς νευροδιαβιβαστές, ποὺ προξενοῦν τὰ συναισθήματα τοῦ φόβου καὶ τοῦ ἄγχους καὶ ἐπιδροῦν στὴν παρακώλυση τῆς ἀνοσοποιητικῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ.

Στὴν σύγχρονη Ἰατρική, διαπιστώνεται ὅτι ὑπάρχουν, ταυτόχρονα, τόσο τὸ βιοϊατρικὸ μοντέλο ὑπηρεσιῶν ὑγείας, ποὺ ἀφοροῦν στὴν θεραπεία τοῦ σώματος, ὅσο καὶ τὸ βιοψυχοκοινωνικὸ μοντέλο, μία νέα προσέγγιση τῆς ὑγείας, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ὅλες οἱ ἀσθένειες θεωροῦνται ψυχοσωματικές, καθὼς σχετίζονται μὲ τὴν ἀέναη ἀλληλουχία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος.

Οἱ σημερινοὶ ἰατροὶ καὶ ἀσθενεῖς, ἑπομένως, γνωρίζουν ὅτι, πέρα ἀπὸ τὴν φαρμακευτικὴ ἀγωγή, ἡ ἀνθρώπινη ὑγεία μπορεῖ νὰ ἐπηρεαστεῖ θετικὰ καὶ ἀπὸ ψυχικοὺς παράγοντες, ὅπως εἶναι ἡ κοινωνικὴ συμπαράσταση, ἡ πρὸς τοὺς νοσηλευόμενους ἔνδειξη ἀγάπης καὶ ἐνδιαφέροντος ἐκ μέρους τῶν οἰκείων, τῶν ἰατρῶν καὶ τῶν φίλων τους, ἐνῶ, ἀντίθετα, ἡ ἔλλειψη θετικῶν καὶ ἡ ὕπαρξη ἀρνητικῶν αἰσθημάτων, προξενεῖ σωματικὲς βλάβες ἢ ἐπιδείνωση τῆς κατάστασής τους.

Ἐφόσον, ὅμως, οἱ ὑπεύθυνοι ἐπιστήμονες γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ Κορωναϊοῦ γνωρίζουν ὅλες τὶς παραπάνω ἐπιστημονικὲς ἔρευνες, γιατί δὲν ἀντιδροῦν προληπτικά, παρατηρώντας τὴν ψυχικὴ ἐπιβάρυνση ποὺ ὑφίστανται οἱ Ἕλληνες πολίτες ἀπὸ τὰ ΜΜΕ, καθὼς γίνονται, καθημερινά, ἀποδέκτες εἰδήσεων, πληροφοριῶν, εἰκόνων καὶ γεγονότων, σχετικῶν μὲ τὸν  Covid-19, ποὺ τοὺς προξενοῦν φόβο, τρόμο, ἀβεβαιότητα κ.ἂ., δηλαδὴ ἔκπτωση τῆς λειτουργίας τοῦ ἀνοσοποιητικοῦ τους συστήματος;

Γιατί, ἄραγε, δὲν ἀκούστηκε πρόταση τῆς ἁρμόδιας ἐπιτροπῆς, προκειμένου νὰ ὁριστοῦν εἰδικοὶ ἐπιστήμονες γιὰ νὰ ἐνημερώνουν, νὰ πείθουν καὶ νὰ ἐνθαρρύνουν ὑπεύθυνα τὸν ἑλληνικὸ λαό, ὡς πρὸς τὴν ἐφαρμογὴ τῶν μέτρων γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ Covid-19;

Γιατί ἀφήνουν αὐτὸ τὸ δύσκολο καὶ λεπτὸ ἔργο νὰ τὸ διαχειρίζονται, μὲ μὴ κατάλληλο τρόπο, οἱ, μὴ εἰδικευμένοι γι’ αὐτὸν τὸν ρόλο, δημοσιογράφοι, οἱ ὁποῖοι, ἴσως ἀκουσίως, ἐνσπείρουν φόβο καὶ ἄγχος στοὺς πολίτες;

Γιὰ ὅσους, τελικά, καταλήγουν νὰ νοσηλεύονται σὲ Νοσοκομεῖα, οἱ ὑπεύθυνοι τῶν πρωτοκόλλων δὲν δείχνουν νὰ λαμβάνουν ὑπόψη ὅτι ἡ συνέχιση τῆς ἐπικοινωνίας τῶν νοσηλευομένων μὲ τοὺς οἰκείους, τοὺς φίλους, τὸν Ἱερέα ἢ τὸν Πνευματικό τους μπορεῖ νὰ τοὺς προσφέρει ὑψηλὰ ἐπίπεδα ψυχικῆς ἐνίσχυσης, ἐλπίδας, προστασίας καὶ εὐεξίας.

Δὲν φαίνεται νὰ δίνουν βάση στὸν εὐεργετικὸ ρόλο τῆς ψυχικῆς στήριξης, ποὺ προσφέρει ἡ καθημερινὴ ἐπικοινωνία τῶν ἀσθενῶν μὲ τοὺς οἰκείους τους καὶ στὴν ἀρνητικὴ ἐπίδραση τῆς ἀπομόνωσής τους, ποὺ εἰσπράττεται ὡς αἴσθηση ἐγκατάλειψης, ἐνῶ ταυτόχρονα ἀποτελεῖ αἰτία διπλασιασμοῦ τῶν κινδύνων ἐπιδείνωσης τῆς ὑγείας τους.

Σὲ μία ἐποχή, ὅμως, ποὺ ὑπάρχει ἡ δυνατότητα καθημερινῆς ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας τῶν ἀσθενῶν μὲ τοὺς οἰκείους τους, θεωρεῖται ἐγκληματικὴ ἡ ἔλλειψή της, καθὼς θὰ μποροῦσε νὰ ἀποτελεῖ ἕναν ἀπὸ  τοὺς βασικοὺς παράγοντες ψυχικῆς συνδρομῆς στὸν ἀγώνα ἴασης ποὺ δίνουν οἱ ἰατροὶ καὶ οἱ ἀσθενεῖς.

Δὲν εἶναι κατανοητός, συνεπῶς, ὁ λόγος ποὺ δὲν προτείνεται καί, φυσικά, δὲν πραγματοποιεῖται, ἡ πρόσληψη, γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτό, κάποιων εἰδικῶν, οἱ ὁποῖοι μὲ ἕνα Τάμπλετ ἢ Λάπτοπ  θὰ γυρνοῦν, ἀπὸ ἀσθενῆ σὲ ἀσθενῆ, ἔχοντας τοὺς ἀπαραίτητους κωδικοὺς ἐπικοινωνίας τῶν οἰκείων τους, γιὰ νὰ τοὺς διευκολύνουν νὰ συνδέονται καὶ νὰ ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους.

Γιατί, ἄραγε, ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἄρνηση νὰ καλυφθοῦν τὰ κενὰ ποῦ ζητοῦν πλήρωση;

Γιατί δὲν εἰσακούονται ἀπὸ τοὺς ὑπεύθυνους τῆς ἐπιτροπῆς καὶ τὴν Πολιτεία προτάσεις, ὅπως αὐτὴ τοῦ Γ. Γραμματέα τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ὑγείας, δρ. Τέντρος Ἀντχάνομ Γκεμπρεγέσους, ποὺ τονίζει ὅτι «ὁ κορωνοϊὸς δὲν εἶναι μόνο σωματικὸ πρόβλημα ἀλλὰ καὶ ψυχικὸ» καὶ ὅτι «οἱ ἀνάγκες ψυχικῆς ὑγείας τῶν ἀνθρώπων πρέπει νὰ λαμβάνονται ὑπόψη καὶ νὰ ἀντιμετωπίζονται, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει ὑγεία, χωρὶς ψυχικὴ ὑγεία;

Γιατί ἀγνοεῖται, ἀκόμη καὶ ἡ ἔκκληση τοῦ Γενικοῦ Γραμματέα τοῦ ΟΗΕ Ἀντόνιο Γκουτέρες, πού ζητᾶ «νὰ δοθεῖ στὴν ψυχικὴ ὑγεία ἡ προτεραιότητα, τὴν ὁποία πάντα ἐστερεῖτο», προτρέποντας τὶς κυβερνήσεις «νὰ διασφαλίσουν ὅτι ἡ συζήτηση γιὰ την ψυχικὴ ὑγεία βρίσκεται στὸ κέντρο τῶν μέτρων ἀντιμετώπισης τῆς πανδημίας»;

Εἶναι φανερό, ἑπομένως,  ὅτι, στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ κορωναϊοῦ, ὑπάρχουν κενὰ ποὺ ἐπιτρέπουν τὴν ὕπαρξη τοῦ φόβου στοὺς ἀσθενεῖς, ποὺ ἀποτελεῖ τὸν μεγαλύτερο ἐχθρό τῆς θεραπείας τους, καθὼς ἡ ἐπιδημία τοῦ φόβου γίνεται ἐξίσου ἐπικίνδυνη μὲ τὴν ἐπιδημία τοῦ κορωναϊοῦ.

Τὰ φοβικὰ συναισθήματα εἶναι τοξικὰ καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ γίνονται τὰ πάντα, προκειμένου οἱ ἀσθενεῖς νὰ μὴ βιώνουν αἰσθήματα ἀπομόνωσης, ἐγκατάλειψης,  φόβου καὶ κατάθλιψης, ποὺ εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ ἐπιδεινώσουν τὴν κατάστασή τους. 

Μὲ βάση τὰ παραπάνω, πιστεύουμε ὅτι εἶναι ἀνάγκη, ὅσοι καὶ ἀπὸ ὁποιαδήποτε θέση ὑπηρετοῦν τὴν Ἰατρικὴ Ἐπιστήμη, νὰ ἀντιμετωπίζουν τὸν ἄνθρωπο ὁλιστικά, ὡς ψυχοσωματικὸ ὂν μὲ ὅλες τὶς λειτουργίες του.

Στὸ πλαίσιο τοῦ ἀγώνα γιὰ τὴν θεραπεία τῶν ἀσθενῶν, θεωρεῖται ἀναγκαῖο νὰ ἐνθαρρύνονται καὶ νὰ ὑποβοηθοῦνται νὰ λειτουργοῦν ὡς Χριστιανοί, ποὺ εἶναι καὶ νὰ ἀντικαθιστοῦν τὸν φόβο καὶ τὴν ἀπόγνωση, μὲ δύναμη, αἰσιοδοξία καὶ προσευχὴ στὸν Θεὸ ποὺ πιστεύουν.

Εἶναι βέβαιο ὅτι, σὲ ἐμπερίστατες καταστάσεις, τὸ πιὸ δυνατὸ στήριγμα, ποὺ μπορεῖ νὰ προσφέρει δύναμη καὶ βοήθεια εἶναι ἡ πίστη στὴν ζωντανὴ παρουσία τοῦ Χριστοῦ:

 Ἐκεῖνος, ὡς Θεὸς τῆς ἀγάπης, εἶναι μαζί τους,  παρὼν καὶ ἀεὶ ἐρχόμενος, ψιθυρίζοντάς τους, μυστικά: «Ἐγὼ εἰμι, μὴ φοβεῖσθε», γεμίζοντας τὴν ψυχή τους, μὲ αἰσθήματα πίστεως, ἐλπίδας καὶ προπαντὸς ἀγάπης στὸν Θεό, ἀφοῦ, κατὰ τὸν Εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη, μόνον ἡ ἀγάπη νικᾶ καὶ «ἔξω βάλλει τὸν φόβον» (Α΄ Ἰω 4, 18).