Ἕλληνες τοῦ Πόντου: Οἱ τελευταῖοι Βυζαντινοί!

Ξεκινᾶμε μὲ ἕνα «γειά σου, τί κάνεις;». Ἀλλὰ περνᾶμε στὰ γερμανικὰ μὲ τὸ Μίρκο Χάινεμαν καὶ στὴ συζήτηση γιὰ τὸ βιβλίο του: «Οἱ Τελευταῖοι Βυζαντινοὶ» (Die letzten Byzantiner – Die Vertreibung der Griechen vom Schwarzen Meer, εκδ. Ch. Links Verlag). Δὲν εἶναι ἄλλοι ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες τοῦ Πόντου. Ὁ Χάινεμαν, ἀπόγονός τους, σπάνιο δεῖγμα Γερμανοῦ μὲ ποντιακὴ καταγωγή, ἐρευνώντας τὴν ἱστορία τῆς γιαγιᾶς τοῦ Ἀλεξάνδρας ἀπὸ τὸ Ὀρντοὺ τοῦ Πόντου, ἰχνηλατεῖ τὸν ξεριζωμὸ τῶν Ποντίων ἀπὸ τὶς πατρογονικές τους ἑστίες ἀφήνοντας πίσω 2500 χρόνια ἱστορίας. 

Στὸ γερμανικὸ σχολεῖο, στὸ μάθημα ἱστορίας γιὰ τὸν Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δὲν ὑπῆρχε καμία ἀναφορὰ στὴ γενοκτονία τῶν Ποντίων. «Ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἐκείνη τὴν ἐποχή, στὴ Γερμανία κοιτάζουμε πρὸς τὰ δυτικὰ καὶ ὄχι πρὸς τὰ νότιο-ἀνατολικά», λέει ὁ Χάινεμαν, μολονότι ἡ Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία ἦταν σύμμαχος τῆς Γερμανίας. Ἕνας λόγος παραπάνω γιὰ τὸ Χάινεμαν νὰ ἀναζητήσει μὲ τὴ ματιὰ τοῦ Γερμανοῦ τὴν....

καταγωγή του ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες τοῦ Πόντου καὶ νὰ τὴν παρουσιάσει στοὺς Γερμανοὺς μὲ τὴν πρόσβαση ποὺ τοῦ δίνει τὸ γερμανικὸ ὄνομα καὶ ἡ γερμανικὴ γλώσσα. 

Τὸ κάνει πλέκοντας ἀριστοτεχνικὰ τὴν προσωπικὴ διαδρομὴ τῆς γιαγιᾶς του μὲ τὴν ἱστορία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ἀπὸ τὴ μυθολογία καὶ τὴν Ἀργοναυτικὴ Ἐκστρατεία μέχρι τὴν ἄνθιση στὴ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία καὶ τὸν ξεριζωμό τους μὲ τὸ τέλος τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας στὸ  πρῶτο τέταρτό του προηγούμενου αἰώνα. 

Στὶς 9. Αὐγούστου 1917, ὅταν ρωσικὰ πολεμικὰ πυρπόλησαν τὴν πόλη Ὀρντού, οἱ χριστιανοὶ κάτοικοί της ἔμειναν ἐκτεθειμένοι στὰ ἀντίποινα τῶν Τούρκων ποὺ τοὺς θεωροῦσαν συμμάχους τῶν ὁμόθρησκων Ρώσων. Σὲ αὐτοὺς ποὺ κατάφεραν νὰ ἐπιβιβαστοῦν στὰ ρωσικὰ πλοῖα γιὰ νὰ σωθοῦν ἦταν καὶ ἡ 15χρονη Ἀλεξάνδρα χάνοντας μέσα στὸν πανικὸ τὴν ὑπόλοιπη οἰκογένεια. Τὸ πλοῖο τὴ μετέφερε στὴ Ρωσία ὅπου ὡς ὑπηρετικὸ προσωπικὸ κάποια χρόνια, ἀργότερα ἔφτασε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ μὲ τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν τὸ 1922 κατέληξε στὴν Καβάλα. 

Ὁ Χάινεμαν πέρασε τὰ παιδικὰ καλοκαίρια στὴ γιαγιὰ στὴν Καβάλα, ἤξερε ἀποσπασματικὰ τὴν ἱστορία της. Στὴν οἰκογένεια τότε δὲν συζητοῦσαν τὸ θέμα αὐτό. Πολὺ ἀργότερα, ἐλεύθερος δημοσιογράφος, μὲ δημοσιεύσεις στὶς μεγαλύτερές της Γερμανίας ἄρχισε νὰ ἐρευνᾶ τὰ φρικτὰ γεγονότα ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. «Ξαφνικὰ βρέθηκα μέσα σὲ μία ἱστορία, παρόμοια μὲ τὴ γενοκτονία τῶν Ἀρμενίων, τὴν ἐξολόθρευση τῶν Ποντίων 353.000 νεκρούς, τὶς θηριωδίες, τὶς πορεῖες θανάτου. Γιὰ μένα ἦταν ἐντελῶς ἄγνωστα», λέει ὁ Χάινεμανν. Βρῆκε ἕνα ρεπορτὰζ στὴν ἐφημερίδα «Νιοῦ Γιορκ Τάιμς» τὸ 1918 περιγράφει τὰ δραματικὰ γεγονότα τοῦ Ὀρντοῦ μὲ μαρτυρίες προσφύγων ποὺ ἔφτασαν στὴ Νέα Ὑόρκη, «ταιρίαζαν μὲ τὶς ἱστορίες ποὺ γνώριζα ἀπὸ τὴν οἰκογένειά μου», λέει ὁ Χάινεμαν. 

Τὸ βιβλίο σὲ τρία ἐπίπεδα: τὴν οἰκογενειακὴ ἱστορία, τὶς προσωπικές του ἀναμνήσεις μὲ τὴν προσωπική του ἐμπλοκή, καὶ τὴν ἑλληνικὴ κουλτούρα 2500 ἐτῶν στὸν Πόντο. «Εἶναι ἕνα τεράστιο θέμα καὶ στὶς 250 σελίδες τοῦ βιβλίου πολλὲς πτυχὲς ἁπλὰ σκιαγραφοῦνται γιὰ νὰ δώσουν μία συνολικὴ εἰκόνα καὶ δὲ ἀναγνῶστες ποὺ δὲν ἔχουν ἰδιαίτερη γνώση τοῦ θέματος», λέει ὁ Χάινεμαν. 

Ὁ ἀναγνώστης μαθαίνει γιὰ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα μέσα ἀπὸ τὴν πλοκὴ τῆς προσωπικῆς διαδρομῆς ποὺ εἶναι μέρος τοῦ βιβλίου. Τὰ συναισθηματικὰ στοιχεῖα εἶναι αὐτονόητα γιὰ τὴν ἱστορία τῆς γιαγιᾶς, τὴ μητέρα του ποὺ σπούδασε στὴν Ἰταλία, φοιτήτρια γνώρισε τὸ Γερμανὸ πατέρα του ποὺ ἦταν στὴν Ἐλβετία, στὴ δεκαετία τοῦ 1960 ἐργάστηκε ὡς μηχανικὸς στὴ Θεσσαλονίκη, ἐκεῖ γεννήθηκε τὸ 1966 ὁ Μίρκο, ἀλλὰ μὲ τὴ δικτατορία ἡ οἰκογένεια μετακόμισε στὴ Γερμανία. 

Στὸ ἱστορικὸ κομμάτι, ἡ γερμανική, ἀποστασιοποημένη ματιὰ τοῦ «πόντιου» Χάινεμανν διαφοροποιεῖται ἀπὸ τὴν κατὰ κανόνα θυμικὴ ἑλληνικὴ θεώρηση τῶν γεγονότων. Στὸ Ὀρντοὺ τὸν ξεναγεῖ ἕνας Τοῦρκος, ἡ γιαγιὰ τοῦ ὁποίου κατάγονταν ἀπὸ τὴ Δράμα καὶ ἔζησε τὸ δράμα τοῦ ξεριζωμοῦ ἀπὸ τὴν ἀντίθετη πλευρά. «Ὅταν συζητῶ μὲ Τούρκους γιὰ τὸ θέμα αὐτό μου λένε γιὰ ἕνα ἑκατομμύριο πρόσφυγες τῶν Βαλκανικῶν πολέμων», λέει ὁ Χάινεμαν.  

Ἡ βασικὴ αἰτία τῆς τραγωδίας, γιὰ τὸ συγγραφέα, ἦταν ὁ ἀνερχόμενος ἐθνικισμὸς τοῦ 19-20ου αἰώνα Ἡ ἀνταλλαγὴ πληθυσμῶν στόχευε στὴν ἐθνικὴ ὁμογενοποίηση Ἑλλάδας καὶ Τουρκίας, ἦταν ἡ πρώτη ἐθνοκάθαρση στὴν ἱστορία βάσει διεθνοῦς συμφωνίας. «Ἀλλὰ ἡ ποικιλομορφία τῆς ἀνθρώπινης κουλτούρας δὲν συμπιέζεται εὔκολα σὲ ἐθνικὰ σύνορα», λέει ὁ Χάινεμαν, «δὲν μποροῦμε νὰ ξαναγράψουμε τὴν ἱστορία, ἀλλὰ πρέπει νὰ βροῦμε ἕναν τρόπο νὰ τὴν ἀντιμετωπίζουμε». Πῶς; «Νὰ παραδεχτοῦμε ἀνοιχτὰ ὅσα ἔγιναν - καὶ πρὸς τὴν κατεύθυνση τῆς Τουρκίας, νὰ μὴν στήνουμε μνημεῖα σὲ ἐγκληματίες πολέμου».

tanea