Ἱεροδιάκονος Κοσμᾶς Ἁγιοπαυλίτης: «…χαιρετῶ Ὑμᾶς ἐκ τῆς ἐλευθέρας Ἑλληνικῆς Θεσσαλονίκης»

Τοῦ Ἰωακεὶμ Ἄθ. Παπάγγελου, 
Δρ. Ἀρχαιολόγου

Τὸ 1912 Ἐπίτροπος τοῦ Ἁγίου Ὅρους στὴν Θεσσαλονίκη ἦταν ὁ Ἁγιοπαυλίτης ἱεροδιάκονος Κοσμᾶς Βλάχος (1863-1930), ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μὲ γνωστοὺς λογίους της ἐποχῆς του (Χριστόφ. Κτενᾶς καὶ Μᾶν. Γεδεῶν) «Ἐχειρίζετο Τὴν Γραφίδα Ὅσον Οὐδεὶς Ἄλλος Λόγιος Ἁγιορείτης Εἰ Καὶ Μόλις Τὴν Δευτέραν Τάξιν Τοῦ Γυμνασίου Εἶχε Τελειώσει (…). Υπήρξε Συνεργάτης Ἰδεώδης Τῆς “Νέας Ἀλήθειας” Γράψας Ἐν Αὐτὴ Μὲν Πλεῖστα Ἄρθρα Κοινωνικῆς Καὶ Πολιτικῆς Φύσεως, Ἐν Φιλολογικοῖς Δὲ Ἡμερολογίοις Κομψότατα Καὶ Θαυμάσια Λογοτεχνήματα (…). Ἀπηλλαγμένος “Πατριωτικής” Ἀσυνεσίας, Ἀναγνοὺς Πολλά, Σεβόμενος Τὰς Τῶν Ἄλλων Γνώμας, Οὔτε Λογοκλοπῶν, Ἀπέδειξεν Ἐαυτὸν Ἐμβριθῆ Τοῦ Ἁγιορειτικοῦ Καθεστῶτος Μελετητήν».

Ἡ ἔναρξη τοῦ Ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου (5 Ὀκτωβρίου 1912) τὸν βρῆκε στὴν Θεσσαλονίκη, ὅπου καὶ ἔζησε τὴν χαρὰ τῆς Ἀπελευθερώσεως.  Στὶς 2 Νοεμβρίου μπόρεσε καὶ ἔστειλε τὴν ἀκολουθοῦσα ἐπιστολὴ πρὸς τὴν Ἱερὰ Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὅρους, μὲ τὴν ὁποία τὴν ἐνημέρωσε γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης καὶ τὴν κρατοῦσα κατάσταση στὴν πόλη.  

Ἡ ἐπιστολὴ αὐτή, τῆς ὁποίας τὸ πρωτότυπο φυλάσσεται στὸ Ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, εἶναι μνημεῖο γραπτοῦ λόγου, ἐπιβεβαιώνει τὴν τότε κρατοῦσα ἄποψη γιὰ τὴν δεινότητα τῆς γραφίδος τοῦ Κοσμᾶ καὶ μᾶς μεταφέρει μία....

σαφῆ εἰκόνα τῆς καταστάσεως ποὺ ἐπικρατοῦσε στὴν πόλη κατὰ τὶς ἡμέρες γύρω στὴν 26η Ὀκτωβρίου 1912.

Ἐν τῇ Θεσσαλονίκη Νοεμβρίου 2

Σεβαστῆ Ἱερὰ Κοινότης καὶ Ἱερὰ Ἐπιστασία,

Μέθ' ἱεροῦ φρικιασμοῦ καὶ ἀνεκλαλήτου ἀγαλλιάσεως χαιρετῶ Ὑμᾶς ἐκ τῆς ἐλευθέρας ἑλληνικῆς Θεσσαλονίκης διὰ τοῦ “Χριστὸς ἀνέστη”.

Ὁ ἅγιος Θεὸς τῶν πατέρων ἠμῶν ὁ εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰώνας, Ὃς ἐτιμώρησεν ἐπὶ πέντε αἰώνας τὰς χώρας ταύτας διὰ τὰς ἁμαρτίας τῶν λαῶν αὐτῶν καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς τὸν ἀσιατικὸν ἐξανδραποδισμόν, ἐδυσωπήθη καὶ ἐκήρυξεν λήξασαν τὴν περίοδον τοῦ ἐξαγνισμοῦ καὶ ἐνέπνευσε τὴν ἀγάπην καὶ τὴν ἑνότητα εἰς τοὺς χριστιανοὺς καὶ ἠγέρθησαν κατὰ τοῦ πολυμόρφου τυράννου καὶ τὸν ἐποδοπάτησαν ἀνυψώσαντες τὸ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου σύμβολον.

Οὕτως οἱ φοβεροὶ ἀπόγονοί τοῦ Ὀσμᾶν καὶ τοῦ Ἔρτογρουλ, οἱ πληρώσαντες τὴν γῆν ἀνομιῶν καὶ αἵματος ἐγένοντο (σ. 2) ὄντως θεήλατοι καὶ ἐξεδιώχθησαν πανταχόθεν ὑπὸ τῶν νικηφόρων χριστιανικῶν κρατῶν, ὡς ἄχρηστα καὶ ἀκάθαρτα σκεύη, χειροκροτούσης καὶ τῆς ἁμαρτωλῆς Εὐρώπης, ἥτις δι' ἐνέσεων παρέτεινε τὴν ζωὴν τοῦ τυράννου καὶ ἣν ὁ Θεὸς περιήγαγεν εἰς διαίρεσιν καὶ ἀδυναμίαν διὰ νὰ ἀνυψώση ἠμᾶς τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ἅγιον Αὐτοῦ Ὄνομα.

Ἀπὸ τῆς 27 τοῦ παρελ. μηνὸς ἡ ἑλληνικὴ σημαία κυματίζει εἰς ἅπαντά τα δημόσια κτίρια ἐνταύθα καὶ εἰς ὄλας τὰς ὁδούς, ἐν αἶς φαίνονται καὶ αι σημαῖαι τῶν συμμάχων, ὁ δὲ ἀσιάτης τύραννος συντετριμμένος καὶ ἀπεγνωκῶς κρύπτεται εἰς πάσαν γωνίαν σκότους.

Ἡ ζείδωρος πνοὴ τῆς ἐλευθερίας δὲν ἀμφιβάλλω ὅτι πρὸ πολλοῦ, ὡς ἐν τῇ λοιπὴ Χαλκιδικὴ[1], ἔφθασε καὶ μέχρι τοῦ νεφελογείτονος Ἀθω καὶ ὅτι ἐκοσμήσατε αὐτὸν διὰ τοῦ ἱεροῦ συμβόλου τῆς ὑπερηφάνου καὶ δεδοξασμένης πατρίδος.

Δότε δόξαν, αἶνον καὶ εὐχαριστίας τῷ οἰκτίρμονι Θεῶ καὶ δεηθῆτε (σ. 3) ὑπὲρ τῶν ἐνδόξως πεσόντων χριστιανῶν, ὑπὲρ τῆς δόξης καὶ τελικῆς ἐπιτυχίας τῶν συμμάχων, ὑπὲρ τοῦ δαφνοστεφοῦς Διαδόχου καὶ τῆς λοιπῆς βασιλικῆς οἰκογενείας, μάλιστα δὲ δεηθῆτε ὑπὲρ τῆς ὁμοδόξου κραταιᾶς Ρωσσίας καὶ τοῦ μεγαλόφρονος τσάρου Νικολάου καὶ τῆς αὐτοκρατορικῆς οἰκογενίας.

Θείω βουλήματι τυχόντες ἀκόπως ἐλευθερίας καὶ ἠμεῖς οἱ μοναχοί, ἀγαπήσωμεν τελείως ἀλλήλους καὶ ἐργασθῶμεν θεαρέστως ὑπὲρ διορθώσεως τῶν κακῶς ἐχόντων καὶ ἀναπλάσεως τοῦ μοναχισμοῦ ἴνα μὴ ὑστερήσωμεν ἐν τῇ ὀδῶ τοῦ φωτὸς καὶ κάτ' ἀνάγκην γενόμεθα ὑπαίτιοί τῆς ἐκλαϊκεύσεως τῆς προνομοιούχου ἠμῶν χώρας.

***

Ἀπὸ τῆς κηρύξεως τοῦ πολέμου διήλθομεν ἐνταύθα ἡμέρας φρικτῆς ἀγωνίας ἐκ τοῦ φόβου τῶν ψιθυριζομένων σφαγῶν καὶ ἐκ τῆς ἐλλείψεως εἰδήσεων περὶ τοῦ πολέμου διότι εἶχε καταστραφῆ πάσα συγκοινωνία[2].

Εὐτυχῶς ἡ πεποίθησις ἐπὶ τῷ θριάμβω (σ. 4) τοῦ Σταυροῦ ἦτο ἀρραγής, ἐπιβαίου (=;) δὲ τοῦτο καὶ ἡ πόλις αὕτη, ἥτις ὁμοφρόνως ἀπεφάσισε νὰ παραδοθῆ εὐθὺς ὡς ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς φθάση εἰς ἀπόστασιν βολῆς τηλεβόλου, ἐναντίον τῆς ἀνοήτου ἐπιμονῆς τοῦ στρατάρχου Χασᾶν πασᾶ[3] καὶ τινῶν ἀξιωματικῶν οἵτινες ἐπιστευον ὅτι δύνανται νὰ ἀντιστῶσι μὲ 25-30 χιλιάδας στρατοῦ πανικοβλήτου καὶ πάσχοντος ἐκ πολυειδῶν ἐλλείψεων, ἐναντίον νικηφόρου στρατοῦ 70-80 χιλιάδων μὲ ἐφόδια ἐπαρκῆ, ἐξαίσιον πυροβολικὸν καὶ φρόνημα ἀήττητον.

Οὕτως ὁ ταρταρίνος[4] Χασᾶν παρεδόθη, ὡς ἐπλησίασεν ὁ ἑλληνικὸς στρατός, μετὰ τοῦ στρατοῦ τοῦ ἀνερχομένου εἰς 25 χιλιάδων μετ' ἀναλόγου ἱππικοῦ καὶ 60-70 τηλεβόλων καὶ ὅλων των ἄλλων σχετικῶν ὑλικῶν πολέμου εὑρισκομένων ἐν τῷ καζὰ καὶ τὴ πόλει, μηδὲ τοῦ Καρᾶ Μπουρνοῦ ἑξαιρουμένου, ἐν ὢ ὑπάρχουν πολυάριθμα τηλεβόλα καὶ ὀχυρωματικὰ ἔργα σπουδαῖα.

Κατὰ τὴν ἐπιούσαν 27 τοῦ μηνὸς (σ. 5) ἤρξατο βαθμηδὸν εἰσελαύνων ἐν τῇ πόλει ὁ πολυάριθμος ἑλληνικὸς στρατός, οὗτινος μέγα μέρος κατεσκήνου πάντοτε ἐκτός τῆς πόλεως. Ἔφθασε καὶ ὁ Διάδοχος μὲ τὸ Ἐπιτελεῖον καὶ οἱ Πρίγκηπες καὶ βραδύτερον ὁ Βασιλεὺς[5] καὶ προχθὲς ἡ Βασίλισσα καὶ οἱ βούλγαροι πρίγκηπες Κύριλλος καὶ Βόρις[6] καὶ 25 χιλιάδες βουλγαρικοῦ στρατοῦ καὶ κατελήφθησαν ἅπαντά τα δημόσια κτίρια καὶ ἐκυμάτισε πανταχοῦ, ἐν ὠκεανῶ δακρύων χαρᾶς ἡ ἑλληνικὴ σημαία καὶ πρὸ τριῶν ἡμερῶν ἀνεκτήθησαν οἱ εἰς τεμένη μεταβληθέντες ἀρχαῖοι χριστιανικοὶ ναοὶ[7] καὶ ὑψώθησαν ἐπὶ τῶν μιναρέδων αι ἑλληνικαὶ καὶ βουλγαρικαὶ σημαῖαι.

Τὸ τί ἐγίνετο καὶ γίνεται ἀπὸ τῆς 27 τοῦ μηνὸς καὶ ἐφεξῆς ἐνταύθα ὑπερβαίνει πάντα νοῦν, πάσαν ἀνθρωπίνην ἀντίληψιν. Τὰ ἀπειρομεγέθη γεγονότα ἀδύνατον νὰ παραστήση ὁ ὀξυγραφότερος κάλαμος.

Ἀμυδρᾶν μόλις ἰδέαν θὰ λάβητε ἐκ τῶν ἐφημερίδων[8].

Ἔφθασαν καὶ πολυάριθμα ἑλληνικὰ ἀτμόπλοια, μὲ ἐπισκέπτας, στρατόν, χωροφυλακήν, ἐφόδια πολέμου, φάρμακα, ἰατροὺς (σ. 6) καὶ τὸ θέαμα εἶνε ἀπείρως ἐξαίσιον, κατεκλύσθησαν δὲ αι ὁδοὶ καὶ τὰ ξενοδοχεῖα καὶ αι οἰκίαι καὶ αι ἐλάχισται γωνίαι.

Σᾶς βεβαιῶ ὅτι ὁ εὑρεθεῖς ἐδῶ κατ' αὐτᾶς ἔζησε ὁλόκληρον αἰώνα!

Χθὲς ἀνεχώρησεν ὁ Διάδοχος ὁδηγῶν τὸν μεταβαίνοντα πρὸς ἐνίσχυσιν στρατὸν εἰς Καΐλαρ[9], ἔνθα ἀμύνονται οἱ ἡμέτεροι, ὑποχωρήσαντες ἐκ Βιτωλίων, ἔνθα ἔσχον καὶ τίνας ἀπωλείας ἐξ ἐχθροῦ πολυαριθμωτέρου, ἀποτελουμένου ἐκ τῆς ἐκεῖσε φρουρᾶς καὶ τῶν ἐκ τῆς καταστροφῆς τοῦ Κουμανόβου ἀνασυνταχθέντων στρατευμάτων ὑπὸ τὸν Καρὰ Σαΐτ πασάν. Θεία δυνάμει ἡ κατασύντριψις τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἐκεῖ εἶνε βεβαῖα[10], ὡς καὶ ἐν Ἠπείρω.

Χθὲς ὠσαύτως παρήλασε τὸ τουρκικὸν ἱππικὸν ἐκ τῆς Ἐγνατίας καὶ παρεδόθη εἰς τοὺς ἕλληνας. Ὅλα θαυμάσια οὐγγρικὰ ἄλογά των 1000 φρ. ἕκαστον.

Ἄπειρα εἶναι τὰ λάφυρα τοῦ πόλεμου, τρόπαια τῆς θαυμαστῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου.

***

Πάσα συγκοινωνία ἦτο διακεκομμένη καὶ δὲν ἠδυνήθην νὰ Σᾶς μεταδώσω τὰ Ἀναστάσιμα. Ἐζήτησα, ἐν μέσω τοῦ ἀπειρομεγέθους κυκεῶνος πεζὸν[11] νὰ στείλω αλλ' οὐδαμοῦ εὗρον. Μόλις προχθὲς καὶ χθὲς εὗρον ὄτε ἐνόμισα ὅτι εἶνε ἀργὰ πλέον, διότι ἐπεριμένομεν καὶ τὸ ἀτμοπλοῖον τῆς Ἀχαϊκῆς[12] τὸ ὁποῖον ἦτο νὰ ἔλθη χθὲς καὶ ἔρχεται σήμερον.

Ἔρχεται αὐτόσε ἑλληνικὸς στρατὸς διὰ ξηρᾶς ὅστις ἤδη ἔφθασεν ἴσως[13]. Πιθανῶς θὰ σταλῆ καὶ διὰ θαλάσσης. Ἔρχεται καὶ βουλγαρικός, αλλ' ὁ ἑλληνικὸς θὰ φτάση πρῶτος.

Ἀναμένω ὁδηγίας Σᾶς ἐπὶ τῆς νέας καταστάσεως καὶ τῶν καταπληκτικῶν γεγονότων.

Σᾶς ἀσπάζομαι ἐν τῷ ἀναστήσαντι ἠμᾶς Χριστῷ

μετὰ σεβασμοῦ ἐν Χ(ριστ)ὢ ἀδελφὸς

Ἰ(ἐροδιάκονος) Κοσμᾶς Ἁγιοπαυλίτης

Σημειώσεις:

1. Εἶναι ἐνδιαφέρον το ὅτι ἡ Χαλκιδικὴ ἀντιμετωπίζεται ὡς γεωγραφικὴ καὶ ὄχι ὡς διοικητικὴ ἑνότητα, ἀφοῦ ἦταν διασπασμένη σὲ τέσσερεις Καζάδες (Ὑποδιοικήσεις): Κασσάνδρας, Ἁγίου Ὅρους, Λαγκαδᾶ καὶ Θεσσαλονίκης.

2. Ἀναφέρεται στὴν διακοπὴ τῶν τηλεγραφικῶν συνδέσεων λόγω καταστροφῆς τῶν τηλεγραφικῶν συρμάτων ὑπὸ τῶν Προσκόπων.

3. Ἀναφέρεται στὸν Ταχσίν.

4. Ἀλφόνσου Δωδὲ (=Alphonse Daudet, 1840-1897), Ταρταρίνος ὁ ἐκ Ταρασκῶνος, Ἀθήνα (ΕΣΤΙΑ) 1989 (μετάφραση Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, πρωτοδημοσιεύθηκε στὴν ἐφημερίδα Ἀκρόπολις, ἀπὸ 16 Ἰανουαρίου ἕως 23 Μαρτίου 1894).

5. Ὁ Γεώργιος εἰσῆλθε στὴν πόλη τὴν 28ην Ὀκτωβρίου.

6. 31 Ὀκτωβρίου.

7. 31 Ὀκτωβρίου.

8. Χαρακτηριστικὸ εἶναι τὸ γνωστὸ φύλλο τῆς Μακεδονίας τῆς 28ης Ὀκτωβρίου, τοῦ ὁποίου ἡ πρώτη σελίδα ἦταν γεμάτη μὲ μία ἑλληνικὴ σημαία, μὲ τὸν βασιλικὸ θυρεὸ καὶ τοὺς δύο πρώτους στίχους τοῦ Ἐθνικοῦ Ὕμνου.

9. Σήμερα Πτολεμαΐς τοῦ νομοῦ Κοζάνης.

10. Τὴν 6η Νοεμβρίου οἱ Σέρβοι κατέλαβαν τὸ Μοναστήρι (Βιτώλια).

11. «Πεζός», ὁ μεταφέρων ὁδοιπορικῶς ἀλληλογραφίαν.

12. Ἡ Ἀχαϊκὴ Ἀτμοπλοΐα πρέπει νὰ ἦταν σημαντικὴ στὴν ἐποχή της. Ἀνῆκε στοὺς Murphy & Son and Crowe & Stevens καὶ εἶχε τὴν ἕδρα της στὴν Πάτρα.

13. Τὴν 2α Νοεμβρίου, τὸ 1ο Τάγμα Κρητῶν, ὑπὸ τὴν διοίκηση τοῦ Γεωργίου Κολοκοτρώνη, χωρισμένο σὲ δύο τμήματα, ἔφθασε στὸν Πολυγύρο καὶ τὴν Ἀρναία. Στόχος τοῦ τμήματος «τῆς Ἀρναίας» ἦταν ἡ κατάληψη τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Κάθ? ὁδὸν πρὸς τὴν Ἱερισσὸ πληροφορήθηκαν τὴν κατάληψη τοῦ Ὅρους ἀπὸ τὸ ναυτικὸ ἄγημα (2 Νοεμβρίου) καὶ σταμάτησαν στὴν Ἱερισσό.

http://www.diakonima.gr

agioritikesmnimes