Γράφει ὁ Νίκος Θ. Ὑφαντής
Ἡ Ἠπειρωτικὴ κωμόπολη Δρόβιανη, ἀπέχουσα ἐλάχιστα χιλιόμετρα ἀπὸ τὰ ὑποθετικὰ ἑλληνοαλβανικὰ σύνορα, πολὺ κοντὰ στὸ ξακουστὸ μοναστήρι τοῦ Δρυάνου, ποὺ βρίσκεται πάνω ἀπὸ τὸ χωριὸ Ζερβάτες τῆς Δερόπολης, κατὰ τὰ χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν ἐθνικὴ ἀποκατάσταση τοῦ 1913, μὲ τὸ πλῆθος τῶν διανοουμένων της, ἐξέπεμπε πνευματικὸ φῶς, ποὺ διαχέονταν σὲ ὁλόκληρο τὸν ἠπειρωτικὸ καὶ ἑλλαδικὸ χῶρο.
Ἡ κωμόπολη γειτονεύει μὲ τὶς δύο Λεσινίτσες (Πάνω καὶ Κάτω), μὲ τὶς ὁποῖες διατηροῦσε καὶ συνεχίζει νὰ διατηρεῖ συγγενικοὺς καὶ πνευματικοὺς δεσμούς, μὲ τὸ χωριὸ Κρὰ καὶ Μουζίνα (τὴ συναντᾶμε στὸ δρόμο πρὸς τοὺς Ἁγίους Σαράντα, μετὰ τοὺς Γεωργουτσάτες).
Εἶναι ἀπλωμένη σε μία δασωμένη κοιλάδα περιστοιχισμένη ἀπὸ ἀπότομα καὶ δύσβατα βουνά, ἀπὸ τὶς κορυφὲς τῶν ὁποίων ἡ θέα πρὸς τοὺς Ἁγίους Σαράντα, τὸ Ἰόνιο καὶ τοὺς Κορφοὺς εἶναι μοναδική. Ἀπὸ τοὺς χειμάρους ποὺ....
χαράζονται ἀπὸ τὰ βρόχινα νερὰ σχηματίζεται τὸ ποτάμι «Ἀρμυροπόταμος» ποὺ ρίχνει τὰ νερά του στὴ Μούστρισσα, ποτάμι ποὺ ἔχει τὶς πηγὲς του κάτω ἀπὸ τὸ χωριὸ Μουζίνα καὶ ἀρδεύει τὸν κάμπο τοῦ Βούρκου, πρὶν ἐκβάλλει στὸ Ἰόνιο.
Κατὰ τὴν περιοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἐκκλησιαστικὰ ὑπαγόταν στὴ Μητρόπολη Ἀργυροκάστρου καὶ πολιτικὰ στὸ Δέλβινο. Κατὰ τὸν Δροβιανίτη Νικόλαο Γ. Μυστακίδη (Φωνὴ τῆς Ἠπείρου, 19.10-1895, φ. 159) ἡ Δρόβιανη στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς εἶχε σχεδὸν 300 σπίτια (οἰκογένειες καὶ χωριζόταν σὲ Πάνω καὶ Κάτω Δρόβιανη, ὅπως εἶναι καὶ σήμερα. Οἱ δύο αὐτοὶ συνοικισμοὶ χωριζόταν ἀπὸ λόφο, τὸν «Ἅγιο Δημήτριο», πάνω στὸν ὁποῖον ὑπῆρχαν κοινὰ ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα Ἀρρένων καὶ Θηλέων, ὅπως τὸ Ζάππειο Παρθεναγωγεῖο (χτίστηκε τὸ 1881 καὶ τὸ κτήριο τῆς κεντρικῆς Ἀστικῆς Σχολῆς (ἄρχισε νὰ λειτουργεῖ τὸ 1894). Στὰ δύο τμήματα ἐπίσης λειτουργοῦσε ἀπὸ ἕνα Ἀλληλοδιδακτικὸ καὶ ἀπὸ ἕνα Ἑλληνικὸ σχολεῖο.
Πλὴν τῶν ἐκπαιδευτικών ιδρυματων, στὰ ὁποῖα δίδαξαν ἀξιόλογοι δάσκαλοι, ὑπῆρχαν ἐμπορικὰ καταστήματα, παντοπωλεῖα, ὑποδηματοποιία, χαλκοποιϊα, γανωμάτηδες, πεταλωτῆδες, σφαγεῖα, ράφτες, κεντίστριες, βυρσοδεψεῖα καὶ ἄλλα. Οἱ ἔμποροι ἔφερναν τὰ ἐμπορεύματά τους ἀπὸ τὶς ἀγορὲς τῶν Ἰωαννίνων, Ἀργυροκάστρου καὶ Δελβίνου καὶ ἀρκετὰ ἀπευθείας ἀπὸ τὴν Εὐρώπη.
Τὸ χωριό καθαροτατα ἑλληνικό. Τὰ πάντα διαλαλοῦν τὴν ἑλληνικότητά του. Οἱ κάτοικοί του δὲν γνώρισαν καὶ δὲν μίλησαν ἄλλη γλώσσα ἀπὸ τὴν ἑλληνική. Ὅσες προσπάθειες καταβλήθηκαν κατὰ τὰ πενῆντα χρόνια τῆς χοτζικῆς τυραννίας γιὰ ἀλλοίωση τοῦ ἐθνικοῦ τους φρονήματος ἔπεσαν στὸ κενό. Οἱ κάτοικοι ἐργατικοὶ καὶ φιλόπονοι κατὰ τὴν περίοδο τῶν χρόνων τῆς δουλείας ἀσχολοῦνταν μὲ τὴν ἀμπελουργία καὶ μὲ γεωργικὲς καὶ κτηνοτροφικὲς ἐργασίες. Διευθυνόταν ἀπὸ τὴν μουχταροδημογεροντία, ἡ ὁποία, κατὰ τὸν Ν. Μυστακίδη (ὄπ.π.φ. 163) «Ἔχει δικαιοδοσίαν ὑπολειπτικὴν καὶ ἰσχυρᾶν εἰσπράττουσα οὐ μόνον τοὺς βασιλικοὺς φόρους ἀλλὰ καὶ ἐν γένει ἐκτελεῖ πάσαν ὑπόθεσιν τῆς σεβαστῆς κυβερνήσεως καὶ τῆς κοινότητος μετὰ προθυμίας, ὥστε ἐν ἐνὶ λόγω ζῶσι οἱ κάτοικοι ἐν ἡσυχία καὶ εὐταξία ὑπὸ τὴν ἀμφιλαφὴ τῆς Α. Αὐτοκρατορικῆς κυβερνήσεως συμφώνως τοῖς ὑψηλοῖς Αὐτοῖς κανονισμοῖς».
Ἡ Δρόβιανη κατὰ τοὺς παρελθόντες δύσκολους αἰῶνες ἐξέπεμπε πνευματικὸ φῶς καὶ ἐξέθρεψε μεγάλον ἀριθμὸ πνευματικῶν ἀνθρώπων (ἐπιστημόνων, συγγραφέων, καθηγητῶν, δασκάλων, ἐπιχειρηματιῶν), οἱ ὁποῖοι κατὰ τὰ δύσμοιρα χρόνια της ἀνείπωτης καταφρόνιας μετέδιδαν ἑλληνικὰ γράμματα καὶ ἑλληνικὴ παιδεία. Ἀναπτύχθηκε σὲ σπουδαῖο πνευματικὸ κέντρο καὶ βοήθησε οὐσιαστικὰ στὴ διάσωση καὶ διάδοση τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων.
***
Ὁ ἰσαπόστολος Κοσμας ὁ Αἰτωλός, ὁ Ἅγιος των Σκλάβων, κατὰ τὴν πρώτη του περιοδεία πέρασε ἀπὸ τὴν Δρόβιανη, εὐχαριστήθηκε ποὺ βρῆκε τὰ σχολεῖα σὲ καλὴ κατάσταση καὶ φρόντισε γιὰ τὴν ἐπέκτασή τους. Ὁ Πατροκοσμάς κατὰ τὰ δυσχείμερα χρόνια, ὅταν ἡ ἐξωμοσία ἀπειλοῦσε τοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμοὺς (1770-1779), ἔσωσε πολλὲς βορειοηπειρωτικὲς πόλεις καὶ χωριὰ ἀπὸ τὴν ἀμάθεια. Οἱ διδαχὲς του ἔγιναν τὸ Εὐαγγέλιο γιὰ τὶς χριστιανικὲς κοινότητες. Ἀπὸ ὅπου περνοῦσε, δίδασκε, συμβούλευε, νουθετοῦσε τοὺς κατοίκους καὶ ἔδινε ἰδιαίτερη προσοχὴ στὴ λειτουργία τῶν σχολείων. Ἵδρυε ἑλληνικὰ καὶ δημοτικὰ σχολεῖα καὶ παρότρυνε τοὺς ὑπεύθυνούς των ἐκκλησιῶν καὶ τῶν μοναστηριῶν νὰ προσφέρουν ἀπὸ τὰ εἰσοδήματά τους γιὰ τὴ συντήρηση τῶν σχολείων καὶ τὴν ἐκπαίδευση τῶν νέων.
Περνώντας ἀπὸ τὴ Μουζίνα πληροφορήθηκε ὅτι δὲν εἶχαν σχολεῖο. Τοὺς ἔστειλε τὴν παρακάτω ἐπιστολὴ συνιστώντας θερμά τους Μουζινιῶτες νὰ ἱδρύσουν σχολεῖο.
Ἡ ἐπιστολὴ ἔχει καταχωρηθεῖ ἀπὸ τὸν Ν. Μυστακίδη στὴ «Φωνὴ τῆς Ἠπείρου» (8-12-1895, φύλλ. 166) καὶ ἔχει ὡς ἑξῆς:
«Εὐγενέστατοι, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, οἱ κατοικοῦντες τὴν χῶραν Μουζήναν σᾶς ἀσπάζομαι καὶ παρακαλῶ τὸν ἅγιον Θεὸν διὰ τὴν ψυχικὴν καὶ σωματικήν σας ὑγεία. Ἐγὼ ἀδελφοί μου, ὡς δοῦλος ἀνάξιος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν, περιεχόμενος καὶ διδάσκων τὸ κατὰ δύναμιν τοὺς Χριστιανοὺς μὲ ἄδειαν τῶν κατὰ τόπον ἀρχιερέων ἦλθα καὶ ἐδῶ εἰς τὴν χῶραν σας, καὶ βλέποντας ὅτι δὲν ἔχετε σχολείοννα διαβάζουν τὰ παιδιὰ σᾶς χωρὶς πληρωμήν, ἐπαρακίνησα τοὺς Χριστιανοὺς καὶ ἔδωσαν τὸ κατὰ δύναμιν καὶ προαίρεσιν διὰ τὸ σχολεῖον σας. Πρέπει καὶ ἡ εὐγενία σᾶς πάντες νὰ βοηθᾶτε πάντοτε τὸ σχολεῖον σᾶς ἐξ ἰδίων πόνων, ἢ κοινῶς, ἀπὸ τὴν χῶραν ἢ καὶ ἀπὸ βακούφια διὰ νὰ λάβητε καὶ παρὰ θεοῦ τὸν μισθόν σας, καὶ τιμὴν παρ’ ἀνθρώπων. Εἶμαι δὲ καὶ ἐγὼ χρεώστης νὰ παρακαλῶ τὸν Κύριον τὸν εὐλογοῦντα τὰ πάντα, νὰ εὐλογήση καὶ τὴν χῶραν σας, καὶ νὰ σᾶς ἀξιώση νὰ ζήσετε καὶ ἐδῶ καλὰ καὶ θεάρεστα καὶ νὰ σᾶς βάλει καὶ εἰς τὸν παράδεισον καὶ νὰ χαίρεστε καὶ νὰ εὐφαίνεσθε καὶ νὰ δοξάζετε τὴν ἁγίαν Τριάδα, ἀμήν. Ἔβαλα δὲ καὶ ἐπίτροπον, μὲ τὴν γνώμην πάντων, τὸν παπὰ κὺρ Διαμάτην, καὶ ἐπιστάτας καὶ βοηθοὺς αὐτοῦ, ὅλην τὴν χῶραν, μάλιστα δὲ τὸν παπὰ κὺρ Ντέντεν καὶ τὸν κὺρ Ἀθανάσιον τὸν Ζήση καὶ τὸν κὺρ Νίκα τοῦ Κυριάκου νὰ κυβερνήσουν τὸ σχολεῖον, καθὼς ὁ Κύριος τους φωτίσει. Ταῦτα καὶ ὑγιαίνετε ἐν Κυρίω.
«ἀψοθ Ἰούλιος »Κοσμᾶς ἱερομόναχος εὐχέτης σας».
Ἡ ἰδιόχειρη αυτη ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ πρὸς τοὺς κατοίκους τῆς Μουζίνας μέχρι τὸ 1895 βρισκόταν στὴ Μουζίνα στὴ βιβλιοθήκη τοῦ ἱερέα πάπα-Οἰκονόμου Σταύρου, ἀπὸ ὅπου τὴν ἀντέγραψε ὁ Ν. Μυστακίδης. Ὁ Πατροκοσμᾶς παρέμεινε δύο ἡμέρες στὴ Δρόβιανη, διδάσκοντας καὶ νουθετώντας τοὺς κατοίκους νὰ ἔχουν ἀγάπη μεταξύ τους καὶ νὰ φροντίζουν γιὰ τὴν ἐξεύρεση πόρων γιὰ τὴ συντήρηση τῶν σχολείων, ὥστε τὰ παιδιά τους νὰ μαθαίνουν δωρεὰν γράμματα.
Τοὺς προέτρεψε να πουλήσουν κάθε περιττὸ γιὰ νὰ ἐξοικονομηθοῦν χρήματα γιὰ τὰ σχολεῖα.
Ἐστηλίτευσε καὶ ἐπέπληξε πολλοὺς γιὰ τὰ πολυδάπανα καὶ πολυτελῆ φορέματα, τὰ χρυσαφικὰ καὶ τὰ διάφορα κοσμήματα καὶ τοὺς συμβούλευε νὰ τὰ ἐκποιήσουν γιὰ τὸ καλό των παιδιῶν τους. Οἱ Δροβιανίτες ὑπάκουσαν καὶ συγκεντρώθηκαν ἀρκετὰ χρήματα γιὰ τὴ συντήρηση τῶν σχολείων. Πρῶτες οἱ γυναῖκες κατέθεσαν πρὸς πώληση τὰ ἐνδύματα καὶ τὰ χρυσαφικά τους καὶ ἀκολούθησαν καὶ οἱ ταξιδεμένοι, ποὺ παρεπιδημοῦσαν τὸ χωριό τους.
Ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ τὰ χωριὰ ποὺ περνοῦσε ὁ Ἅγιος ὅλοι οἱ κάτοικοι ἔβγαιναν νὰ τὸν προϋπαντήσουν καὶ γινόταν ἐνθουσιωδῶς δεκτός.
Αὐτὰ τὰ ἐλάχιστα απο τὴν ἐπίσκεψη τοῦ Πατροκοσμᾶ στὴ Δρόβιανη, τοῦ ἱεροῦ ἄντρα, τὸν ὁποῖον οἱ Βορειηπειρῶτες δικαιολογημένα θεωροῦν σωτήρα τους καὶ πανηγυρίζουν στὴ μνήμη τοῦ ἀποδίδοντας εὐγνωμοσύνη πρὸς τὸν σεπτὸν Ἅγιον, ποὺ παρέδωσε τὸ πνεῦμα του στὸ Κολικόντασι τοῦ Μπερατιοῦ τὸν Αὔγουστο τοῦ 1779.
Οἱ ἀγῶνες τοῦ Πατροκοσμά για τὴ διατήρηση τῆς πίστης καὶ τῆς ἑλληνικῆς συνείδησης στοὺς βορειοηπειρωτικοὺς πληθυσμοὺς ἔχει σήμερα ἀναγνωριστεῖ καὶ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῶν γραμμάτων καὶ τῆς ἐπιστήμης μὲ εὐγνωμοσύνη ἀναφέρονται στὸν Ἅγιο Κοσμᾶ. Γράφουν στὴν «Ἠπειρωτικὴ Ἑστία» (τ. 3ος, σ.761: «Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ θρυλικὸς Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς στὴ Β. Ἤπειρο δούλεψε περισσότερο γιὰ τὸ χριστιανισμὸ καὶ γιὰ τὰ σχολεῖα καὶ ὅτι οἱ Τουρκαλβανοὶ τὸν «ἔπνιξαν μὲ σχοινὶ» στὰ 1779 κοντὰ στὸ Βεράτι. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους ποὺ μαρτύρησαν γιὰ τὸ χριστιανικὸ ἑλληνισμὸ τῆς Β. Ἠπείρου». Κ.Ι. Ἄμαντος. Καὶ ὁ Γιαννιώτης Δ. Σαλαμάγκας: «Κανένας ἀπ’ τοὺς μεγάλους λογάδες δὲν εἶχε τόσους ἀναγνῶστες, ὅσες ψυχὲς εἶχεν αἰχμαλωτίσει μὲ τὰ λόγια τοῦ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, ὁ Πρῶτος Δάσκαλος τοῦ Γένους».
***
Αὐτὰ σχετικά με τὴ Δρόβιανη, τὸ ἑλληνικὸ κεφαλοχώρι τῶν Ἁγίων Σαράντα, τὰ ἐκπαιδευτικά της ἱδρύματα στὰ χρόνια τῆς δουλείας, τοὺς σοφοὺς δασκάλους καὶ συγγραφεῖς ποὺ ἀνέδειξε, καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἐπίσκεψη τοῦ Πατροκοσμᾶ, ὅπως τὴν περιέγραψε ὁ Δροβιανίτης ἱστοριοδίφης Ν. Μυστακίδης.
Ἀπὸ τότε περασε πάνω ἀπὸ ἕνας αἰώνας πολεμικῶν περιπετειῶν καὶ ἀνακατατάξεων. Πολιτειακὲς ἀνατροπὲς καὶ ἐδαφικὲς ἀνακατανομὲς σημάδεψαν τὸν 20ο αἰώνα, ὁ ὁποῖος μᾶς κληροδότησε νέα καὶ δυσεπίλυτα προβλήματα.
Τὸ βόρειο ἠπειρωτικό κομματι, παρὰ πάσα ἔννοια δικαίου, παραχωρήθηκε στὴν Ἀλβανία καὶ συμπεριελήφθη στὸν νεοσύστατο ἀλβανικὸ κράτος, προτεκτοράτο οὐσιαστικά τῆς Ἰταλίας, γιὰ νὰ ἀσκεῖ ἀνενόχλητα τὴ Βαλκανική της πολιτική, ὅπως ἀπέδειξαν τὰ γεγονότα κατὰ τὸν Πρῶτο καὶ κατὰ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μέσα σὲ ὅλες τὶς ἀνατροπὲς καὶ τὶς πολιτικὲς καὶ κοινωνικὲς ἀνακατατάξεις καὶ ἀναδιαρθρώσεις, μετὰ τὸν Δεύτερο Μεγάλο Πόλεμο, τὸ πηδάλιο τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους ἀνέλαβε τὸ κομμουνιστικὸ καθεστὼς μὲ ἡγέτη τὸν Ἐνβὲρ Χότζα. Στὸ νέο καθεστὼς δόθηκε κατ’ εὐφημισμὸ βέβαια, τὸ βαρύγδουπο καὶ ψευδεπίγραφο ὄνομα: «Λαϊκὴ Δημοκρατία τῆς Ἀλβανίας». Ὅπως περίτρανα ἀποδείχθηκε, τὸ καθεστὼς αὐτὸ οὔτε λαϊκὸ ἦταν καὶ οὔτε εἶχε σχέση μὲ τὴ δημοκρατία. Στυγνὴ σταλινικὴ δικτατορία ἦταν, ἡ ὁποία ἔβαψε τὰ χέρια της μὲ τὸ αἷμα ἀθώων πολιτῶν.
Τὸ μεγαλύτερο κατόρθωμα των νέων ἡγετῶν, μὲ τὰ μεγαλεπήβολα σχέδια, ἦταν ὅτι κατεδάφισε ὅ,τι εἶχε ἀπομείνει ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ καταφέρθηκε μὲ μεγαλύτερο μάλιστα ζῆλο καὶ μανία, ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τοῦ βορειοηπειρωτικοῦ χώρου, πολλὲς χιλιάδες ἀπὸ τοὺς ὁποίους φυλάκισε, ἄλλους θανάτωσε καὶ ἄλλους ἐξόρισε στὴ Μέση καὶ στὴ Βόρειο Ἀλβανία.
Τὸ ἴδιο ἀκριβώς συνεβη καὶ μὲ τὴ Δρόβιανη. Μιὰ κωμόπολη ποὺ προπολεμικὰ ἔσφυζε ἀπὸ ζωὴ καὶ κίνηση, μὲ ἐπιστήμονες πανελλήνιας ἐμβέλειας, μὲ σχολεῖα ὀνομαστά, καταδικάστηκε στὴν ἀφάνεια καὶ τὴν ἀνυποληψία.
Τὸ χωριό οπου ἀντηχοῦσαν μαθητικὲς φωνὲς ἐρήμωσε. Ἀπέμειναν ἐλάχιστοι γέροντες ποὺ σέρνουν τὰ βήματά τους καὶ παρακαλοῦν τὸ Θεὸ νὰ δώσει φώτιση στὰ παιδιὰ καὶ ἐγγόνια τους νὰ ξαναγυρίσουν στὶς ρίζες τους γιὰ νὰ ζωντανέψει καὶ πάλι ὁ ρημαγμένος τόπος.
Οἱ Δροβιανίτες, ὁπουδήποτε καὶ ἂν βρίσκονταν, ὅπως ἔπραξαν καὶ κατὰ τὰ παρελθόντα χρόνια, τὸ ἴδιο θὰ πράξουν καὶ τώρα.
Εἴμαστε βέβαιοι οτι ἔχουν στραμμένα τὰ μάτια τους στὸν τόπο τους καὶ μὲ τὸ χρόνο θὰ τὸν ἀνορθώσουν καὶ θὰ τὸν ἀναστήσουν.
ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ,21/07/2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου