30 Απρ 2011

Ἡ Σημερινὴ χρήση μεταφράσεων στὴν Λατρεία...

ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΧΡΗΣΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΛΑΤΡΕΙΑ
ΑΠΟΒΛΕΠΕΙ ΕΙΣ ΜΙΑΝ «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ»;
1. Η Μετάφραση τς γίας Γραφς στ Νεοελληνικ φερε στ φς, κατ τν δεκαετία το 1830, λα τ κανθώδη προβλήματα το νεωτέρου λληνισμο, στ πίκεντρο τν ποίων βρισκόταν σχέση μ τν παράδοση κα κίνδυνος λλοτριώσεως τς θνικς ταυτότητας, στν κατάσχετη μανία το ξευρωπαϊσμο. Μία πτυχ τς προβληματικς ταν λόγος «περ Νεοελληνικς κκλησίας». νας ξύτατος διάλογος ναπτύχθηκε μεταξ τν γκριτοτέρων Θεολόγων τς ποχς, διεξαγόμενος μέσω μαχητικν κδόσεων, μ ποτέλεσμα λη κμάδα τν θνικν δυνάμεων ν δαπανηθε σ διέξοδους γνες, σ ποχ διαίτερα κρίσιμη γι τν ργάνωση κα εστάθεια το δύνατου λληνικο Κράτους. Θ παραθέσουμε, τ κύρια σημεα, μίας πρόσφατης μελέτης μας, διότι χει μεση σχέση μ τς σημερινς καινοτομίες.
μόψυχος συνεργάτης κα συναγωνιστς το Κ. Οκονόμου, εροκρυξ Γερμανός, κδότης τς «Εαγγελικς Σάλπιγγος», πάντησε σ δημοσίευμα το Φαρμακίδη, κατηγορώντας τν, μεταξ λλων, τι τς πόψεις του γι τν Παλαι Διαθήκη δν τς στήριζε στ κανονικ κα πίσημο κείμενο τς μεταφράσεως τν ’, λλ στν πρόσφατη μετάφραση...
τς βιβλικς ταιρείας, στν ποία βασικς συνεργάτης ταν κα Νεόφυτος Βάμβας. Στ κείμενο το Γερμανο πρχε κα πισήμανση, τι, πιλογ το Φαρμακίδη, πως κα νέα μετάφραση, γιναν «π χρηστας λπίσι δι μίαν Νεοελληνικν κκλησίαν». Φαρμακίδης θεωρώντας τ κείμενο το Γερμανο γραμμένο π τν Οκονόμο, πάντησε τ διο τος μ τ ργο το « ψευδώνυμος Γερμανός», πιμένοντας στν χρήση, γι πιστημονικος λόγους, τς μεταφράσεως π τ βραϊκ πρωτότυπό της Παλαις Διαθήκης. Εδικ μως τοποθετήθηκε στ θέμα τς «Νεοελληνικς κκλησίας» Νεόφυτος Βάμβας. Τ ξ 24 σελίδων κείμενό του τυπώθηκε «τν 28ην Αγούστου 1838». Οκονόμος βρκε τν μοναδικ εκαιρία ν νασκευάσει τ τευχίδιο το Βάμβα μ να γκδες δικό του ργο 368 σελίδων μ τν τίτλο: «πίκρισις...», πο τυπώθηκε στς ρχς το 1839. Τ διο τος εδε τ φς τ ργο το Θ. Φαρμακίδη «πολογία» (β’ κδοση 1840), μ κτεν ναφορ στ θέμα «περ Νεοελληνικς κκλησίας».

2. Ο Οκονόμος στν «πίκρισίν» του, πέκρουσε τν ρον «νεοελληνική». Τ «χαρι κα κακόζηλον ατό, πίθετον» ποδίδει στν Γερμανό, ποος μως τ χρησιμοποίησε «ερωνικς», πως λέγει. Θέλοντας μως ν δείξει τν διαφορετικ νοηματοδότηση το ρου π τος ντιπάλους του, μεταθέτει τ πρόβλημα στν πέναντι πλευρά: «Πρτος του κακεντρεχος πιθέτου δημιουργς νεφάνη πάλιν ατ τν νεωτεριστν κα καινοτόμων συμμορία». Οκονόμος στν νοηματικό του κώδικα προσέδιδε χρονικ σημασία στν ρο, ν ο ντίπαλοί του -κατ τν δική του κατανόηση- ποιοτικ κα θνική, μ συγκεκριμένη στοχοθεσία: «να χωρίσωσι παντοιοτρόπως τν λαλουμένην τν λλήνων διάλεκτον π τς κκλησιαστικς διαλέκτου» κα ν πιτύχουν τελικ τν κατάργησή της.
Βάμβας κατηγοροσε τν Οκονόμο, τι «δν θέλει ν ναγινώσκωνται ες τν Νεοελληνικν γλώσσαν» ο Γραφές. ρος, τσι, ατόματα προσέλαβε τρες χρήσεις: νεοελληνικ μετάφραση -νεοελληνικ γλώσσα— νεοελληνικ κκλησία, σ μεση συνάφεια μεταξύ τους. Οκονόμος, ποκρούοντας τν ρο, τν χαρακτηρίζει γνωστο στν λληνικ γλώσσα. Συνδέει μάλιστα, τν χρήση του μ τν θεωρία το Φαλμεράϋερ. Βάμβας, ντίθετα, δεχόταν τι ρος νταποκρίνεται στν πραγματικότητα, τ παρκτ γλωσσικ πρόβλημα, κα γι’ ατ θεωροσε τν Μετάφραση ναγκαία. Γι τν Οκονόμο μως τέτοιο πρόβλημα δν φίστατο, στν νταση τουλάχιστον, πο νόμιζε Βάμβας.
Στ σημεο ατ πρέπει ν δηλωθε διαφορετικ προοπτικ τν δύο κληρικν. Γι τος χοντες, ποτυπώδη στω, σχολικ παιδεία πρόβλημα ξ στν προσέγγιση τν Γραφν δν πρχε (θέση το Οκονόμου). Βάμβας μως ναφερόταν στ ερ κα παίδευτο στρμα το λαο. Λησμονοσε μως, τι βασικ πρόβλημα στν νάγνωση τν Γραφν δν εναι γλώσσα (τ «ρήματα»),λλ τ «νοήματα», τ ποα χωρς ρμηνευτικ σχόλια μένουν κατανόητα παρανοονται (θέση το Οκονόμου). Ας θυμηθομε δ τν καινοδιαθηκικ ρμηνευτικ ρχή: «ρα γ γινώσκεις ναγινώσκεις;» (Πράξ. 8, 30). Διαπιστώνεται, συνεπς, διαμετρικ ντίθετη τοποθέτηση τν δύο νδρν.

3. Στην διαφορ τς σύγχρονης γλώσσας π τν ρχαία, στω κα τν κοινή, τοποθετοσε Βάμβας τν νάγκη τς Μεταφράσεως. λαός, λεγε, «παυσε ν μιλ τν γλώσσαν τν προγόνων του». Γιατί, λοιπόν, ν «μένη στερημένος τν ερν Γραφν, δλλειψιν μεταφράσεως ατν ες τν σημεριν γλώσσαν;». Οκονόμος ντέτασσε τν δική του πιχειρηματολογία, στ πλαίσιο τν δικν το προϋποθέσεων: «Ο λληνες πάρχουσιν είποτε λληνες, λαλούσι κα πρεσβεύουσιν ρθόδοξα, ς μέλη διάσπαστά της μίας, γίας, καθολικς κα ποστολικς κκλησίας». νότητα θνικότητας, γλώσσας κα πίστεως ταν γι τν Οκονόμο ναμφισβήτητη. Γι’ ατ δν θελε ν δε τν προϊούσα χαλάρωσή της. τσι, φθάνει στ φοριστικ συμπέρασμα: «στις λέγει κα φρονε σπουδαίως γλώσσαν νεοελληνικήν, τοιοτος βρίζει (ες) τ θνος τν λλήνων».
Στς σχοινοτενες, ς συνήθως, ναλύσεις το φαίνεται κα τρόπος, μ τν ποο ρμηνεύει Οκονόμος τν νον τν ντιπάλων του. Στν χρήση το πιθέτου «νεοελληνικς» κενοι, δν περιορίζονται στν χρονική του σημασία («λληνας οχ νεωτέρους, ς πρς τος πάλαι προγόνους ατν, κατ χρόνον σημαινομένους»). Ατ τν χρήση δέχεται κα ατός. Βάμβας κα Φαρμακίδης, μως, κατ τν Οκονόμον, ννοον «πάντη νέους κα καινοφανες, νεωστ βλαστήσαντας κα ξ παρχς ναφανέντας ες τν λληνικν γν». Κατ τν Οκονόμο, στν γλωσσικ κώδικα τν ντιπάλων του ο σύγχρονοι λληνες σαν «νεοπολίται», ξένοι δηλαδ κα διάφοροι πρς τος ρχαίους. Οκονόμος πιστεύει τι ο σύγχρονοι λληνες εναι «γνήσιοι τν πάλαι πατέρων ατν πόγονοι κατ’ διάκοπόν του γένους σειράν». πάρχει, δηλαδή, στν λληνισμ φυλετικ κα στορικ συνέχεια, δ γλώσσα τν νεωτέρων (χρονικ) λλήνων «στι κα λέγεται κα ατ λληνική», πο σημαίνει τι κοντ στν θνικ πάρχει κα γλωσσικ συνέχεια. π τν «νεοελληνικ γλώσσα» εκολα γίνεται μετάβαση σ «νεοελληνικ κκλησία», πο χει νάγκη ατς τς γλώσσας. Ατ ποκρούει τ γενικ -κα ασιόδοξο- συμπέρασμα το Οκονόμου: «στις, λοιπόν, εσάγει νεοελληνικν γλώσσαν κα φαντάζεται νεοελληνικν κκλησίαν, ν σκότει διαπορεύεται κα στν ράχνης φαίνει δειλαίως παραφρονν».
Οκονόμος πίστευε τι εσαγωγ μίας νέας μορφς γλώσσας στν κκλησιαστικ χρήση θ εχε ναπόφευκτα συνέπειες κα στν κατανόηση τς κκλησίας. Κατ’ ατν λόγος περ «νεοελληνικς γλώσσης» πεκτεινόταν κα στν ποδοχ «Νεοελληνικς κκλησίας», ποία θ κφραζόταν τελικ μ τν γλώσσα ατή. Τ σημαντικότερο δέ, θεωροσε τι ατ πορεία ταν προσχεδιασμένη. Μιλε, τσι, γι «νειροπολουμένην» νεοελληνικήν, μλλον «διωρισμένην», δηλαδ σχεδιασμένη «νεομορφον λληνικν κκλησίαν».ποκαλεται «νεομορφος» ς σχετιζόμενη μ τος «ναμορφωτς» (Reformatores), τς καλβινικς μάδες τν μισσιοναρίων, πο ρδευαν τν στορικ λληνικ χρο μ τς τεροδιδασκαλίες τους. Ο Οκονόμος θεωροσε τν «νεομορφον κκλησίαν» πραγματοποιήσιμη, διότι μαζ μ τν γλώσσα πηλετο κα παραδοσιακ λατρεία, σωτερικ ζω τς κκλησίας. Μ τ νέα Μετάφραση, τ κύριο ργανο τς «καινοτομίας», ραδιουργεται κατ’ ατν κα εσοδος στν κκλησία «νέων ες τν χυδαίαν γλώσσαν προσευχν». πεποίθησή του δ ατ ρειδόταν στν προκάλυπτη προπαγάνδιση λων ατν π τος δυτικος μισσιοναρίους.
Στν εκονικ κρηξη το Βάμβα: «Ποοι διδάσκουν τ περ τς Νεοελληνικς κκλησίας;», Οκονόμος παντ: «Ο λεγόμενοι εραπόστολοι κα ο τούτων συνεργοί», ο λληνες δηλαδ μοϊδεάτες τους, πως Βάμβας. «Νεοελληνικ» εναι «ραδιουργουμένη» κκλησία ς «διαφθειρομένη π τν ψευδαποστόλων λληνικ κκλησία». ταν γνωστός, λλωστε, σκοπς τν δρώντων στν λλάδα μισσιοναρίων. Τ τεκμήρια, πο προσάγει Οκονόμος, γι μς σήμερα εναι διάψευστα: Τ βιβλίο λ.χ. «Παλαιονομία» το Τιμοθέου (τιμοθέου κατ τν Οκονόμο) Κληροφίλου κα στν πραγματικότητα το S.S. Wilson, πο ναφέρεται ρητ στν ναμόρφωση τς ρθόδοξης λατρείας τ κηρύγματα το μερικανο Βοργες (Bourgues), πο μιλοσε γι «ντελ» μεταρρύθμιση τς λλαδικς κκλησίας μετ τ πραξικοπηματικ ατοκέφαλό του 1833. Οκονόμος θαρραλέα κατακρίνει τν σχέση τν «καινοτόμων» μ τν Κορα κα τ κηρύγματά του: «χοντες ς νέον εαγγέλιον τ περ μεταρρυθμίσεως τς κκλησίας νόσια κα κακόδοξά του Κορα γνωματεύματα, ξ ν μν ν τος πλείστοις μεγάλη σοφία, μαθητεύετε τος ρθοδόξους λληνας λα τ λουθηροκαλβινικ φρονήματα». Κα ατ εναι ρθοτατο. Μ τς κινήσεις τν ερωπαϊστν κσυγχρονιστν της τότε ποχς πιβαλλόταν, τελικά, Προτεσταντισμός, ς νοοτροπία κα πρακτικές, πλήρης δηλαδ ποσύνθεση τς κκλησιαστικς παραδόσεως κα πρόσδεση στ ρμα τς Ερώπης.
λλωστε, δν γίνονταν ατ γι πρώτη φορά. Οκονόμος πενθυμίζει τν νάλογη διαδικασία π Πατριάρχου Κυρίλλου Λουκάρεως (17ος α.). Κα τότε ο «ναμορφωτα» νέμεναν τν «κ τς χυδαίας τν Γραφν μεταφράσεως... ναμόρφρωσιν τς ρθοδόξου κκλησίας». πλ σύμπτωση; Τν 16ον α. μεταφράστηκε στ λληνικ κα τ προτεσταντικ «Εχολόγιον τυπικόν της Λειτουργίας». Τ διο μως βασικ γι τν λατρεία βιβλίο μετατυπώθηκε κα τν 19ον α., «πιδιορθωθν κα πεξεργασθν πρς τ λληνικώτερον» π τν Βάμβα! Στν «νεομορφον κκλησίαν», κατ τν Οκονόμον, πέβλεπαν κα λες ο προτεσταντικς στν λλάδα κδόσεις, μ τν καταβλασφήμηση τν θείων μυστηρίων κα τελετν τς ρθοδόξου κκλησίας, τν σπορν τν «ζιζανίων τς κακοδοξίας» κα τν διαστροφ θέτηση τν ρθοδόξων δογμάτων. κόμη κα νέα μουσικά, προτεσταντικς συλλήψεως, βιβλία τυπώνονταν γι τν λλαγ κα ατν τν «κουσμάτων» τς ρθόδοξης λατρείας. Σήμερα, λλωστε, εναι πλέον βέβαιο, τι «κύριος σκοπς τς προτεσταντικς εραποστολς» ταν « μεταρρύθμισις τς ν λλάδι κκλησίας βάσει τν ρχν τς μεταρρυθμίσεως», « κπροτεσταντισμός» της, πο συμβάδιζε μ τν ξευρωπαϊσμό.
να κόμη σημεο τν εστοχων πισημάνσεων το Οκονόμου πρέπει ν πογραμμισθε. ρχ τς Βιβλικς ταιρείας ταν «τ σχολίαστον κα καθαρν» κείμενο τν Γραφν σ’ λες τς μεταφράσεις. Γι τος ρθοδόξους μως ατ σήμαινε, κατ τν Οκονόμο, τν ποβολ «το κύρους τς ρμηνείας τν θείων Πατέρων, καθς ο ναμορφωτα παραγγέλλουσι». πώτερος δ στόχος ταν « διάκρισις το κκλησιαστικο χριστιανισμο π το χριστιανισμο τν Γραφν». Ατ λλωστε, εχε συμβε στν προτεσταντικ μεταρρύθμιση. Στν σημεριν θεολογικ γλώσσα, θ λέγαμε, διάκριση το Χριστο τς Γραφς π τν Χριστ τς κκλησίας, κύριο πρόβλημα τς προτεσταντικς θεολογίας τν 20ο α. Εναι δυνατν μως ν πάρξει ρθοδοξία χωρς γίους Πατέρες κα τν αθεντία τς γιοπνευματικς μπειρίας τους; Μ τν μετάφραση, συνεπς, κα τ παρεπόμενά της νοιγόταν δρόμος πρς μία «μεταρρυθμισμένη» Νεοελληνικ κκλησία.

4. Ο Φαρμακίδης διατεινόταν τι τ περ νεομόρφου κκλησίας σαν «φαντασία κα δημιούργημα» το Οκονόμου, τν ποο χαρακτηρίζει «τρελό». Οκονόμος «πλασε -γράφει- κα νεομορφον νεοελληνικν κκλησίαν ν λλάδι παρ’ λλήνων ραδιουργουμένην». Βάμβας, ξ λλου, κατηγοροσε τν Οκονόμο τι «κφοβίζει τος λληνας μ τ πλαστν φόβητρον τς Νεοελληνικς κκλησίας». Ο φόβοι το Οκονόμου δν σαν, δηλαδή, παρ τεχνητ κινδυνολογία.
Προκλητικ ταν πωσδήποτε κα θέση το Βάμβα τι « μετάφρασις τν ερν Γραφν... μπορε ν λέγεται τι γεινεν δι τν νεοελληνικν κκλησίαν, χι τν δεδουλωμένην, λλ τν λευθέραν». Μολονότι Βάμβας ρθ δίνει δ χρονικ σημασία στν ρο «νεοελληνική», κτοξεύει βαρύτατο παινιγμ κατ το Οκουμενικο Πατριαρχείου, νανεώνοντας τν κοραϊκ ντιπάθεια πέναντί του. λοι ο Κοραϊστς κα συνάμα ερωπαϊστς ταύτιζαν τ Οκουμενικ Πατριαρχεο μ τ καθεστς τς θωμανοκρατίας.
Οκονόμος μως μ εστροφία ξεσκεπάζει τν ντίπαλό του, τονίζοντας τν προτεσταντίζουσα σκέψη του: Γι «ερεσιν τς ρχαίας κκλησίας -παντ- καυχνται κα ο Προτεστάνται». δ «θεοσεβς κα φιλοχριστς διδάσκαλος Βάμβας ποίαν ρχαίαν κκλησίαν ζητε κα ποίαν νεωτέραν βλέπει ες τν νότητα τς Μίας, γίας κα ποδουλωμένης κκλησίας;».
Οκονόμος βρίσκει περαιτέρω τν εκαιρία ν ποκαλύψει κα τ πόβαθρο τς σκέψης τν ντιπάλων του. προσδοκία κα ραδιουργία «νεομόρφου» κκλησίας γίνεται, διότι «παντοιοτρόπως» «σπουδάζουν πορρξαι τν μεταξύ της Μεγάλης του Χριστο κκλησίας κα τς ν τ Κράτει τν λλήνων ρθοδόξου θυγατρς ατς πνευματικν κα διάρρηκτον σύνδεσμον». Η Μ. κκλησία κατηγορεται π ατος ς «ξένη» κα «σύμφυλος». Τ τραγικ εναι τι τότε τ οκουμενικ Πατριαρχεο ποστηριζόταν π τος παραδοσιακος δι τν μμονή του στν πατερικ παράδοση. σήμερα τ ποστηρίζουν νθερμα ο πονομευτς τς παραδόσεως!
πρχε μως κα κάτι βαρύτερο. ποστρεφομένη τν Οκονόμο μάδα διέδιδε τι Οκονόμος ργαζόταν γι τν πανυπαγωγ τς «ατοκέφαλης» κκλησίας τς λευθέρας λλάδος στ Οκουμενικ Πατριαρχεο. Οκονόμος ποκρούει μ ποτροπιασμ τν σπερμολογία ατή. Δν διστάζει δ ν χρησιμοποιήσει καυστικ γλώσσα, ντεπιτιθέμενος κα ποκαλύπτοντας τος ληθινος σκοπος κα διαθέσεις τν ντιπάλων του: «λλ τοτο πρς μς φόρητον φαίνεται κα πικρόν, διότι θέλετε τν κκλησίαν τς λλάδος πεσχισμένην π τς γίας ατς Μητρός, σχετον πρς τς λοιπς ατονόμους κκλησίας τν ρθοδόξων, νάδελφον, αθέκαστον, μεμονωμένην, ρημον πάσης προστασίας πνευματικς κα πομένως εάλωτον κα εχείρωτον ες τος καταθλίβοντας ατν πολεμίους τς εσεβείας κα τόπον πιτήδειον ες κατασκευν τς νειροπολουμένης Νεοελληνικς κκλησίας».
σημαντικότερη δ καινοτομία δν ταν λλη π τν ποξένωσή της π τ στοιχεα κενα, πο τν κρατον νωμένη μ τν ποστολικ κα πατερικ ρθοδοξία, στε ν καταστε πραγματικ «νεομορφος» κα «νεοελληνική». Σ’ ατ τν διαδικασία, κριβς μετεχαν νσυνείδητα, κυριαρχούμενοι π τ πνεμα το ξευρωπαϊσμο ς δθεν προόδου, Φαρμακίδης κα Βάμβας. Δίκαια, λοιπόν, τος ρωτά: «Τατα δ ποιοντες ραδιουργετε Νεοελληνικν κκλησίαν ο;».

5. Συμπερασματικά: περ «Νεοελληνικς κκλησίας» διένεξη τν 19ο α. πιβεβαιώνει, π τν πλευρά της, τν παρξη δύο κόσμων στ σπλάγχνα το λληνισμο, τ σύμπτωτο μεταξύ τους κα γι’ ατ τν ναπόφευκτη σύγκρουσή τους. Εναι κορύφωση το δεολογικο διχασμο, πο ρχίζει μετ τ σχίσμα (1054) κα κυρίως μετ τν Σύνοδο τς Φλωρεντίας (1439) κα δήγησε στ διαμόρφωση μίας νατολικς κα μίας δυτικς παρατάξεως. Ο πρωταγωνιστς τν δύο μετώπων, τν ποίων τν σκέψη προσεγγίσαμε παραπάνω, μ τν σφοδρότητα, λλ κα πολυτότητά τους, φανερώνουν τν οσιαστικ ποστασιοποίησή τους. νήκουν, πως κα ο μόφρονές τους, σ δύο λληνισμούς, πο δν εναι πι δυνατν ν συνυπάρξουν.
Κωνσταντνος Οκονόμος κατηγορετο ς περβολικς κα φαντασιόπληκτος. Εχε μως συλλάβει σ μεγάλο βάθος τ τεκταινόμενα ες βάρος τς λληνορθοδόξου παραδόσεως, μέσα στ νεωτεριστικ παραλήρημα τν πονομευτν της. πισημάνσεις το Οκονόμου, ναπόδεικτες τότε, σήμερα πιβεβαιώνονται, διότι ντίκτυπος τν τότε γεγονότων φθάνει μέχρι τς μέρες μας, πως ποδεικνύει λ.χ. ξέλιξη κα κατάληξη το γλωσσικο ζητήματος κα στ χρο τς κκλησίας. προσπάθεια, στς τελευταες δεκαετίες, τς εσαγωγς μεταφράσεων στν λατρεία μς εναι πανέκφραση το πνεύματος το Φαρμακίδη κα τν συνεργν του.
σημεριν λλάδα κυοφορήθηκε π κάθε πλευρ τν 19ο (κυρίως) αώνα. μανία το κσυγχρονισμο κα ξευρωπαϊσμο συνδέθηκε μ τν ποσύνδεση π τν λληνορθόδοξη παράδοση κα λα τ συστατικά της. Ο ερωπαϊστς μς εστοχα ντελήφθησαν τι ξευρωπαϊσμς εναι νεπίτευκτος χωρς τν κλατινισμ κα κπροτεσταντισμ τς κκλησίας. Ατ γνωρίζουν πολ καλ κα ο σημερινο καινοτόμοι.

(2010)
“ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ, ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ”
ΠΡΩΤΟΠΡ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΚΑΝΤΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ ΜΑΣ.