Τὸ Βυζάντιο ἦταν μονοπολιτιστικὸ ἀλλὰ ὄχι μονοεθνικό

                                                            Συνέντευξη στὸν Στέλιο Κοῦκο

Παρόλο ποὺ ἡ ἀφορμὴ τῆς συνομιλίας μας μὲ τὴν Ἑλένη Γλύκατζη-Ἀρβελὲρ ἦταν ἡ ἐπέτειος τῆς Ἅλωσης, ἐντούτοις θεωρήσαμε πὼς αὐτὸ ἀποτελεῖ μίας πρώτης τάξεως εὐκαιρία γιὰ νὰ τῆς ἀπευθύνουμε ἐρωτήσεις ἐφ’ ὅλης της… βυζαντινῆς ὕλης.

Τὸ ἰδιαίτερο ὅμως στὴν περίπτωση τῆς κορυφαίας στὸν κόσμο βυζαντινολόγου εἶναι ἡ ξεχωριστὴ ἐνάργεια μὲ τὴν ὁποία παρακολουθεῖ καὶ τὰ σημερινὰ γεγονότα, ὅπου στὴν ἑλληνικὴ τουλάχιστον περίπτωση ἡ βυζαντινὴ ἐμπειρία ἔχει νὰ προσφέρει πάρα πολλά. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ κυρία Ἀρβελὲρ δὲν διστάζει νὰ προτείνει καὶ τὶς λύσεις. Ἔτσι, οἱ σύγχρονες ἑλληνικὲς περιπέτειες μπῆκαν κι αὐτὲς στὴ συζήτησή μας, ὅπως καὶ ἡ μοναδικὴ ἴσως εὐκαιρία γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς Θεσσαλονίκης.

Ποιὰ στοιχεῖα φανερώνουν τὴ συνέχεια τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου μέσα στὸ Βυζάντιο;

Ἡ διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ ἴσως καὶ ἡ γνώση τοῦ Ὁμήρου. Στὰ μέσα τοῦ 11ου αἰώνα, ὅταν ἡ ἐρωμένη τοῦ αὐτοκράτορα Μονομάχου, ἡ ὡραιοτάτη Σκλήραινα, πέρασε ἀπὸ τὴν ἀγορὰ τῆς Κωνσταντινούπολης, ἕνας μάγκας τῆς εἶπε τὸ περίφημο “Οὐ νέμεσις” τοῦ Ὁμήρου. Αὐτὸ δηλαδὴ ποὺ οἱ γέροι Τρῶες εἶπαν ὅταν εἶδαν τὴν ὡραία Ἑλένη. Ποιὸς ἀπὸ τοὺς μάγκες τῆς ἀγορᾶς σήμερα ξέρει τὸν Ὅμηρο;

Κάποιος θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ πὼς...

 ἀπὸ τὸ Βυζάντιο λείπουν οἱ φιλόσοφοι καὶ οἱ σχολὲς ἢ ἀκόμη καὶ οἱ ποιητές. Οἱ πατέρες τῆς ἐκκλησίας, οἱ βυζαντινοὶ λόγιοι καὶ οἱ ἐπιστήμονες, ὅπως καὶ οἱ ὑμνογράφοι, μποροῦν νὰ συγκριθοῦν κατ’ ἀναλογία μὲ τοὺς φιλοσόφους καὶ τοὺς ποιητὲς τῆς ἀρχαιότητας;

Κάθε ἐποχὴ ἔχει τὸ πνεῦμα της. Δὲν μπορῶ λοιπὸν νὰ κάνω σύγκριση. Οἱ ἀρχαῖοι ἔγιναν πανανθρώπινο κτῆμα, ἐνῶ οἱ Βυζαντινοὶ μένουν πάντοτε ὑπόδειγμα γιὰ τοὺς χριστιανούς.

Πάντως τὰ τελευταία χρόνια μὲ τὴν πρόοδο τῶν βυζαντινῶν σπουδῶν, ὁ χαρακτηρισμὸς “βυζαντινός”, ποὺ ξεκίνησε ὡς ὑποτιμητικός, φαίνεται πὼς ἔχει πάρει ἀντίθετες διαστάσεις καὶ περιεχόμενο. Ἀπόδειξη καὶ οἱ μεγάλες διεθνεῖς ἐκθέσεις ποὺ πραγματοποιοῦνται τὰ τελευταία χρόνια μὲ τίτλους ὅπως ἡ “δόξα” καὶ ἡ “λάμψη” τοῦ Βυζαντίου…

Τὸ μόνο ποὺ ἔχω νὰ πῶ εἶναι: Εὐτυχῶς!

Ἡ Θεσσαλονίκη μὲ τὴν ἱστορία της, τὰ βυζαντινὰ κτίρια (κάστρα, ἐκκλησίες) καὶ τὴν πνευματική της ἐνδοχώρα, τὸν Ἄθωνα, δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ “ἐπενδύσει” στὶς σπουδὲς αὐτές; Ἢ ἀκόμη νὰ τὸ ἀξιοποιήσει αὐτὸ γιὰ τὴν τουριστική της προβολή;

Ἡ Θεσσαλονίκη καλή, μετὰ τὴν καλλίστη. Δηλαδὴ μετὰ τὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ πραγματικὰ σὺν-πρωτεύουσα τοῦ Βυζαντίου τὸ δείχνει καὶ τώρα ἀκόμη μὲ τὸ ἐξοχότατο καὶ ἀξιολογότατο βυζαντινὸ μουσεῖο ποὺ ἔχει καὶ τὸ ὁποῖο, ὅπως ξέρετε, ἔτυχε τοῦ βραβείου τῶν Μουσείων ἀπὸ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση.

Δὲν θὰ μποροῦσε λοιπὸν ἡ Θεσσαλονίκη νὰ ἀναδειχθεῖ ὡς βυζαντινὴ πόλη καὶ νὰ προκαλέσει καὶ ἀνάλογο τουριστικὸ ἐνδιαφέρον;

Μὰ γιὰ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, εἶναι τὸ μόνο ποὺ πρέπει νὰ κάνει. Ὅπως γιὰ παράδειγμα αὐτὸ ποὺ ἔκανε ἡ Ἀθήνα μὲ τὴν ἐνοποίηση τῶν ἀρχαιολογικῶν της χώρων. Ἡ Θεσσαλονίκη θὰ πρέπει νὰ ἀναδείξει τὴ βυζαντινή της ὑπόσταση. Ἡ πόλη ἔχει ἐπίσης, ὅπως εἶπα, καὶ τὸ Μουσεῖο Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ ποὺ πραγματικὰ εἶναι ἀπ’ τὰ καλύτερα. Ἡ πρώην διευθύντρια, Ἀναστασία Τούρτα, ἔχει κάνει τεράστια δουλειά.

Αὐτὰ θὰ πῶ καὶ στὶς 5 Ἰουνίου ποὺ θὰ μιλήσω στὴ Θεσσαλονίκη. Εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πράγματα ποὺ πρέπει νὰ κάνει τώρα ὡς ἡ πρώτη πραγματικὰ εὐρωπαϊκὴ πόλη. Γιατί ἡ Θεσσαλονίκη διαθέτει καὶ ἀρχαία καὶ ρωμαϊκὴ ἀλλὰ καὶ πρωτοχριστιανικὴ ἱστορία, ὡς πόλη ποὺ ἐπισκέφθηκε ὁ Παῦλος.

Αὐτὸ δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἄλλωστε καὶ τὸ μέλημά μας; Νὰ δείξουμε δηλαδὴ τὴ συνέχεια ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο κόσμο στὸν βυζαντινό.

Περνώντας ὅμως ἀπὸ ἕναν κόσμο ποὺ κανεὶς δὲν ξέρει ἢ ποὺ δὲν θέλει νὰ μάθει, ἢ ποὺ ἡ Ἑλλάδα τὸν ἔχει βάλει σὲ παρένθεση. Περνώντας δηλαδὴ ἀπὸ τὴ Ρώμη. Ἂν δὲν ἀναδειχθεῖ ἡ μεγαλοσύνη τῆς Ρώμης, δὲν μπορεῖ νὰ ἀναδειχθεῖ ἡ μεγαλοσύνη τῆς Θεσσαλονίκης. Ἡ Θεσσαλονίκη εἶχε ρωμαϊκὸ ἀνάκτορο, εἶχε ἱππόδρομο καὶ πολλὰ ἄλλα. Μολονότι ἡ Ἀθήνα εἶχε πάψει τότε νὰ ὑπάρχει καὶ παρὰ τὴ δόξα τοῦ Ἀλεξάνδρου, ὅπως γράφει τὸν 2ο μ.Χ. αἰώνα ὁ Ἔλιος Ἀριστείδης, κανένας δὲν θέλησε νὰ εἶναι ἀπόγονός της Πέλλας ἢ γόνος τῆς Πέλλας. Ὅλοι θέλουν νὰ εἶναι γόνοι τῆς Ἀθήνας.

Ποιὰ στοιχεῖα τῆς πολιτικῆς ἰδεολογίας τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι ἀκόμη χρήσιμα γιὰ τοὺς κυβερνῶντες στὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν λοιπὸ κόσμο;

Ἴσως τό… “χρήζομεν οἰκονόμου καὶ οὐχὶ βασιλέως”, ποὺ ἀνεφώνησεν ὁ Μιχαὴλ Παλαιολόγος στὰ μέσα τοῦ 15ου αἰώνα! Πάντως, γιὰ νὰ μιλήσω πιὸ σοβαρά, δύο τέτοια στοιχεῖα εἶναι ἡ πολυεθνικότητα, ὡς μοχλὸς γιὰ νέα ξεκινήματα, ἀλλὰ καὶ ἡ προσήλωση στὰ πάτρια, ὡς μαγιὰ γιὰ τὴν ἐνσωμάτωση τῶν ξένων σὲ ἕναν ἑνιαῖο πολιτισμό.

Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ μία εὐρύτερη ἕνωση ἐθνῶν, λαῶν, κρατῶν, θὰ μποροῦσε νὰ πάρει κάποια παραδείγματα ἀπὸ τὴν πολιτικὴ ἰδεολογία καὶ πρακτικὴ τῶν Βυζαντινῶν;

Ἡ κωνσταντινουπολιτικὴ προσπάθεια ἀποτελεῖ καὶ τὴν ἀπαρχὴ τῆς δημιουργίας μίας καινούργιας ταυτότητας. Αὐτὸ παρὰ τὶς διαφορές, ἐθνικὲς καὶ ἄλλες. Γιατί οἱ Βυζαντινοὶ ἦταν πολυεθνικὸ καὶ ὄχι μονοεθνικὸ κράτος. Ἦταν μονοπολιτιστικό, χάρη στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, ἀλλὰ ὄχι μονοεθνικό.

Σὲ ποιὰ κατάσταση βρίσκονται ἡ παιδεία καὶ ὁ πολιτισμὸς τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τὸν καιρὸ τῆς Ἅλωσης;

Σὲ διχασμὸ καὶ ἀνταγωνισμό, ἀνάμεσα σὲ ἑνωτικοὺς καὶ ἀνθενωτικούς, σὲ ἀναμοχλεύσεις παλιοῦ μεγαλείου. Τόσο ποὺ τοὺς Τούρκους, μὲ τοὺς ὁποίους πολεμοῦσαν, τοὺς ἀποκαλοῦσαν Πέρσες καὶ Ἀχαιμενίδες, σὰν νὰ ἦταν δηλαδὴ οἱ ἀπόγονοι τῶν μαραθωνομάχων. Καὶ βεβαίως βρισκόταν σὲ μία κατάσταση δεισιδαιμονίας, ποὺ χαρακτήριζε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη τὸ Βυζάντιο.

Πῶς κυβερνᾶται τὸ κράτος τὴν ἐποχὴ αὐτή; Εἶναι ὑπόθεση ἑνὸς ἀνδρός, δηλαδὴ τοῦ αὐτοκράτορα;

Ἡ ἐκκλησία εἶναι αὐτὴ ποὺ ὀργανώνει τὴν κοινὴ γνώμη. Ἄρα δὲν εἶναι μόνον οἱ πολιτικοί, ὁ αὐτοκράτορας, ἀλλὰ καὶ οἱ ἐκκλησιαστικοὶ ποὺ φέρνουν τὸ βάρος ἀλλὰ καὶ τὴν εὐθύνη ἂν θέλετε τῆς ἐποχῆς. Τὸ Βυζάντιο θεωρεῖται καὶ ἦταν δημιούργημα θρησκευτικῶν λόγων, ὡς ἀποδέκτης δηλαδὴ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας. Ἀλλὰ καὶ ὁ θάνατός του ἴσως ἐπῆλθε γιὰ λόγους ἐπίσης θρησκευτικούς. Ὡς μὴ ἀποδέκτης δηλαδὴ τῆς ἕνωσης μὲ τοὺς Δυτικούς.

Σὲ τί κατάσταση βρίσκονται οἱ πολίτες τῆς Βασιλεύουσας τὰ τελευταία χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν πτώση;

Νὰ θυμίσω ὅτι εἶναι μία πόλη καταδικασμένη ἀπὸ τὶς πολλαπλὲς πολιορκίες ποὺ ἔχουν γίνει ἤδη πρὶν ἀπὸ τὸ 1453, ποὺ βρίσκεται σὲ οἰκονομικὴ ἐξάντληση λόγω ἀκριβῶς τῶν προνομίων τῶν Βενετῶν, τῶν Γενοβέζων καὶ ἄλλων, οἱ ὁποῖοι ἔχουν μεταφέρει καὶ τὸν πόλεμό τους στὰ λιμάνια της, καὶ ἐπίσης λόγω τῶν δυναστικῶν διχασμῶν. Νὰ τονίσω αὐτὸ ποὺ γράφει ὁ Παλαμᾶς: “Πόρνη ἡ Πόλις καὶ περίμενε τὸν μακελάρη καὶ περίμενε τὸν Τοῦρκο νὰ τὴν πάρει”.

Πέρα ἀπὸ τὰ γνωστὰ κείμενα, ὅπως τοῦ Φραντζῆ, τοῦ Μπάρμπαρο κ.α., ποιὲς ἄλλες πηγὲς πληροφόρησης ἀξιοποιοῦνται ἀπὸ τοὺς ἱστορικοὺς γιὰ τὶς μέρες τῆς Ἁλώσεως;

Τὰ ἀνακαλήματα, οἱ θρῆνοι, ἐνῶ ἔχουμε καὶ ἀρκετὰ δείγματα ἀπὸ τὴν ἀλληλογραφία μεταξὺ τῶν παθόντων ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Ὑπάρχουν ἐπίσης καὶ πολλὰ ἔργα τῶν Δυτικῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων τοῦ Ἔλιο Σίλβιο, τοῦ μετέπειτα πάπα τῆς Ρώμης.

Ὅπως ἔχετε πεῖ, ἡ Ἑλλάδα εἶναι ἡ μοναδικὴ βαλκανικὴ χώρα ἡ ὁποία συγκροτήθηκε χωρὶς τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πρωτεύουσάς της, δηλαδὴ τῆς Κωνσταντινούπολης. Αὐτὸς εἶναι καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς λόγους ποῦ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση ἔγινε προσπάθεια σύνδεσής μας κατευθείαν μὲ τὴν ἀρχαιότητα; Πόσο μᾶς ταλαιπωροῦν ἀκόμη τὰ δύο αὐτὰ γεγονότα;

Νομίζω πὼς αὐτὸ ἀποτελεῖ μία αἰτία ἐθνικῆς σχιζοφρένειας, ὅπως παραδείγματος χάριν τὸ δείχνει ἡ σημερινή μας παιδεία. Μιλᾶμε γιὰ ἀρχαίους συγγραφεῖς στὸ σχολειό, ἀλλὰ δὲν διδάσκουμε κανέναν βυζαντινό, ἐνῶ τὰ παιδιὰ ὅταν πηγαίνουν στὸ σπίτι βλέπουν νὰ ξαναζεῖ τὸ Βυζάντιο, εἴτε ἀπὸ τὰ χριστιανικὰ ὀνόματα ποὺ φέρουν στὴν οἰκογένεια, εἴτε ἀπὸ τὸ εἰκονοστάσι κτλ. Καὶ ἐπιπλέον μένει πάντοτε τὸ ἐρώτημα, ἀνήκομεν ἄραγε εἰς τὴν Δύσιν ἢ εἰς τὴν Ἀνατολήν; Ὁ Ζουράρις θὰ γράψει γιὰ εὐρωλιγούρηδες, ἄλλοι γιὰ εὐρωσκεπτικιστὲς καὶ ἄλλοι γιὰ εὐρωλάτρες. Ἄρα βρισκόμαστε ἀκόμα στὸ ἐρώτημα: ποῦ εἴμαστε; Ἀσφαλῶς ἀνάμεσα στὰ δύο, καὶ δὲν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ Δύση τῆς Ἀνατολῆς εἶναι ἡ Ἀνατολὴ τῆς Δύσης.

Μία διαφορετικὴ παιδεία θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς φέρει πιὸ κοντὰ στὴν ἱστορικὴ καὶ πολιτισμική μας φυσιογνωμία, στὴ μὴ ἀπελευθερωμένη πρωτεύουσά μας; Δὲν μιλάω ρατσιστικά, ἐθνικιστικά, οὔτε γιὰ κάποια ἀπομόνωσή μας. Ἀλλὰ γιὰ νὰ ζοῦμε καὶ νὰ ὑπάρχουμε ὡς Ἕλληνες Εὐρωπαῖοι, οἰκουμενικοὶ ἄνθρωποι. Ὅπως φαντάζομαι ζεῖτε κι ἐσεῖς…

Ἀσφαλῶς ναί. Μία διαφορετικὴ παιδεία. Ἀλλὰ τὸ ποιὰ πρέπει νὰ εἶναι αὐτὴ ἡ παιδεία εἶναι θέμα ὄχι μόνο ἑλληνικό. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ κόσμος μας δὲν μπορεῖ πιὰ νὰ περιορίζεται στὰ ἑλληνικὰ ὅρια, οὔτε ἡ παιδεία.

Τί σήμαινε ἡ Ἅλωση τῆς Πόλης γιὰ τὸν ὑπόλοιπο κόσμο;

Ἕνας Πολωνὸς γράφει ὅτι ἡ “χριστιανοσύνη ἔμεινε μονοφθαλμη”. Στὴ Δύση, ὅταν οἱ Βυζαντινοὶ ὑπέγραψαν τὴν Ἕνωση στὴ σύνοδο τῆς Φεράρας τοῦ 1438, οἱ ἱερωμένοι κυρίως νόμιζαν πὼς πλέον εἶχαν γίνει μία κοινότητα καὶ γι’ αὐτὸ πλέον ἐρχόταν ἡ δική τους σειρά. Αὐτὰ στὴ Δύση. Οἱ Ρῶσοι, οἱ ὁποῖοι τότε ἦταν ἄκρως ἀνθενωτικοὶ καὶ βρίσκονται ἐναντίον τῶν βυζαντινῶν πολιτικῶν οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀποδεχθεῖ τὴν Ἕνωση, μένουν σχεδὸν μακριὰ ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἅλωσης. Ὁ Κωνσταντῖνος ὁ 11ος ἀκριβῶς στὶς 12 Δεκεμβρίου τοῦ 1452 ὑπέγραψε τὴν Ἕνωση στὴν Ἁγιὰ-Σοφιά. Μόνο μία μικρὴ ἀνάμνηση γράφει “ἔπεσε ἡ Πόλις”. Μετὰ θὰ ξυπνήσουν γιὰ νὰ τὴν κλάψουν, κυρίως ὅταν θέλουν νὰ θεωρήσουν τὴ Μόσχα ὡς Τρίτη Ρώμη.

Ὅσο γιὰ τοὺς Βυζαντινούς, ἡ πτώση τῆς Πόλης σημαίνει τὸ τέλος τοῦ κόσμου. Κατὰ τὶς προφητεῖες τὸ τέλος τοῦ κόσμου τὸ περίμεναν χρόνια καὶ χρόνια μετά. Σχεδὸν ἀκόμη… Νὰ σκεφθεῖτε ὅτι ἔχουμε ἕνα γράμμα ἑνὸς Κωνσταντινουπολίτη ποὺ γράφει σὲ φίλο του στὴν Κρήτη καὶ τοῦ λέει, στεῖλε μου τὸ τάδε ἐσχατολογικὸ ἔργο μὲ τὶς προφητεῖες, τὸ ἔχω ἀπόλυτη ἀνάγκη τώρα ποὺ περιμένουμε τὸ τέλος τοῦ κόσμου.

Ἡ Δύση δὲν βοήθησε τὴν Αὐτοκρατορία γιὰ λόγους ἀνταγωνισμοῦ μεταξὺ τῶν ἐκκλησιῶν ἢ γιὰ καθαρὰ πολιτικοὺς λόγους ἐπικράτησης;

Αὐτὸ εἶναι λάθος. Ἡ Δύση δὲν εἶναι μία πολιτικὴ ἑνότητα. Δὲν ὑπάρχει ἕνα κράτος, ὅπως ἦταν τὸ Βυζάντιο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ βοηθήσει τὴ Δύση. Τὸ πρόβλημα μπορεῖ νὰ τεθεῖ μόνο ὅσον ἀφορᾶ τὸν πάπα, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ μόνη ἑνιαία ἀρχὴ τῆς Δύσης. Ὡστόσο τὸ 1450 ὁ πάπας τῆς ἐποχῆς, Νικόλαος Ἐ’, ὅταν γιορταζόταν τὸ ἰωβηλαῖο του, ἀναγγέλλει ὅτι ὅλες οἱ ἀφέσεις ἁμαρτιῶν ποὺ δίνει, τὰ συγχωροχάρτια δηλαδή, τὰ ὁποῖα τότε πληρώνονταν ἁδρά, θὰ χρησιμοποιηθοῦν γιὰ τὴν ἐκστρατεία contra Turcos. Λοιπὸν μόνο ὁ Ἀντωνίνος, ἕνας ἐπίσκοπός της Φλωρεντίας, λέει ἐκείνη τὴν ἐποχὴ “ἄσ’ τους νὰ χαθοῦν ἐφόσον εἶναι καὶ σχισματικοί”. Ἐνῶ τόσο στὴν παπικὴ μεριὰ ὅσο καὶ στοὺς ἀρχηγοὺς τῶν τότε μικρῶν κρατῶν ὑπάρχει ἡ προετοιμασία γιὰ τὴν ἐκστρατεία contra Turcos. Λοιπὸν αὐτὸ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πράγματα ποὺ πρέπει νὰ πάψουμε νὰ λέμε στὰ παιδιά, ὅτι ἡ Δύση δὲν βοήθησε. Ἔκανε ὅ,τι μποροῦσε, καὶ πρέπει νὰ ποῦμε πὼς δὲν μποροῦσε τότε νὰ κάνει πολλά.

Πῶς κρίνετε τὴν ἄποψη ὅτι ὁ ξεριζωμὸς τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀποτελεῖ μεγαλύτερη καταστροφὴ ἀπὸ τὴν Ἅλωση;

Κατὰ τὴ γνώμη μου ἀποτελεῖ τὴν κατακλείδα τῆς ἴδιας ἱστορίας, τῆς ἱστορίας δηλαδὴ ποὺ ἄρχισε μὲ τὴν Ἅλωση. Ἀλλὰ πλέον σημαίνει τὸ τέλος, ποὺ πιὰ δὲν ἔχει ἐπιστροφή. Εἶναι ἡ μὴ ἀναστρέψιμη λύση. Τότε ἀσφαλῶς, κατὰ κάποιον τρόπο, θάφτηκε ὁ Μαρμαρωμένος Βασιλιάς. Ὅποτε μ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια ἴσως ἀποτελεῖ μία συμφορὰ μεγαλύτερη καὶ ἀπὸ αὐτὴν τῆς ἅλωσης τῆς Πόλης.

Στὴ σημερινὴ κρίση ποῦ μαστίζει τὴν Ἑλλάδα τί θὰ μπορούσαμε νὰ πάρουμε ἀπὸ τοὺς Βυζαντινούς;

Ἡ ἀποφυγὴ τοῦ διχασμοῦ ἴσως θὰ ἦταν τὸ μόνο πράγμα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς βοηθήσει γιὰ νὰ μὴ γίνουμε ὅπως οἱ Βυζαντινοὶ στὸ τέλος τους. Ὅσο γιὰ τὰ ἄλλα, πρέπει νὰ κρατήσουμε καὶ τὴν ἀκράδαντη πίστη τῶν Βυζαντινῶν στὸ παρελθοντικὸ μεγαλεῖο. Πιὸ πρὶν εἶπα πὼς οἱ Βυζαντινοὶ ἔλεγαν Πέρσες καὶ Ἀχαιμενίδες τοὺς Τούρκους, ὄχι γιατί πίστευαν ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἀπόγονοι τῶν Περσῶν, ἀλλὰ γιατί οἱ ἴδιοι οἱ Βυζαντινοὶ πίστευαν ὅτι συνέχιζαν τὴ μάχη τοῦ Μαραθώνα καὶ τῆς Σαλαμίνας.

Πηγή: http://www.zoiforos.gr/

ΒΑΤΟΠΑΙΔΙ