ΕΜΜ. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
΄Ἄμ. Ἔπ. Κάθ. Χειρουργικῆς
Δ/ντὴς Χειρουργὸς ΕΣΥ
Τὸ θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων εἶναι ἕνα πολὺ λεπτὸ καὶ εὐαίσθητο ἰατρὸ-κοινωνικὸ ζήτημα μὲ ἠθικὲς καὶ θεολογικὲς προεκτάσεις. Ἡ προσέγγισή του ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερη προσοχὴ καὶ εὐαισθησία καὶ πρέπει νὰ γίνεται μὲ ἀγάπη καὶ συμπάθεια πρὸς ὅλους ἐκείνους, ποῦ ἡ περαιτέρω ἐπιβίωσή τους ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴ μεταμόσχευση ἑνὸς συμπαγοῦς ὀργάνου (νεφρός, ἧπαρ, καρδιά, πνεύμονας) καὶ πρὸς ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἤδη μεταμοσχευθεῖ. ΄Ὅμως ἡ «ἐν ἀγάπη» προσέγγιση τοῦ ζητήματος δὲν μπορεῖ νὰ ἀγνοεῖ ἢ καὶ σκόπιμα νὰ παραβλέπει τὴν «τῶν πραγμάτων ἀλήθεια», γιατί τότε ἡ ἀγάπη καταντᾶ τὸ ἄλλοθι ἑνὸς συμβιβασμοῦ.
Ἀσφαλῶς τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι ἡ μεταμόσχευση αὐτὴ καθαυτή. Τὸ πρόβλημα εἶναι ὁ ὁρισμὸς τοῦ θανάτου καὶ ἡ διαπίστωσή του, μετὰ τὴν ὁποία παρέχεται ἡ νομικὴ δυνατότητα μεταθανάτιας λήψης ὀργάνων πρὸς μεταμόσχευση, ἡ ὁποία καὶ ἀποτελεῖ τὴν κύρια πηγὴ προσφορᾶς ὀργάνων μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα. Ἐπειδὴ ὅμως τὰ μετὰ τὸν ὁριστικὸ θάνατο ἀφαιρούμενα ὄργανα δὲν εἶναι πλέον κατάλληλα γιὰ μεταμόσχευση λόγω τῆς μικρῆς πιθανότητος ἐπιβίωσής τους, ἀναζητήθηκαν τρόποι ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων σὲ προγενέστερο στάδιο κατὰ τὴ διαδικασία τοῦ θανάτου.
Μὲ αὐτὸ τὸ σκεπτικὸ τὸ 1968 τροποποιήθηκε ἡ ἔννοια τοῦ θανάτου ἀπὸ μία ad hoc ἐπιτροπὴ τοῦ Ηarvard καὶ δημιουργήθηκε ἡ ἔννοια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου (ΕΘ). Ὁ μὲ νευρολογικὰ κριτήρια ὁρισμὸς τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος σημειωτέον διευκόλυνε τὰ μέγιστα τὴν ἀνάπτυξη τῶν μεταμοσχεύσεων, μὲ τὴν....
πάροδο τοῦ χρόνου υἱοθετήθηκε κατὰ πλειοψηφία ἀπὸ τὴν διεθνῆ ἰατρικὴ κοινότητα καὶ κατοχυρώθηκε νομοθετικὰ στὶς περισσότερες χῶρες τοῦ δυτικοῦ κόσμου, τῆς Ἑλλάδος συμπεριλαμβανομένης, ὡς ταυτόσημος μὲ τὸν βιολογικὸ θάνατο τοῦ ἀτόμου. Σχεδὸν ἀμέσως μετὰ τὴν καθιέρωση τοῦ ΕΘ ἄρχισαν νὰ ἐμφανίζονται καὶ οἱ πρῶτες ἀμφισβητήσεις του, οἱ ὁποῖες μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου ἔγιναν ἐντονότερες καὶ ἰατρικὰ τεκμηριωμένες.
Ὁ βιολογικὸς θάνατος ἑνὸς σύνθετου ὀργανισμοῦ, ὅπως ὁ ἄνθρωπος, ἐπέρχεται ὅταν χαθεῖ ἡ ἀπαρτιωτικὴ ἑνότητα τοῦ ὀργανισμοῦ, ὅποτε ὁ ὀργανισμὸς παύει νὰ λειτουργεῖ ὡς σύνολο. ΄Ὅσο ὑπάρχει ἡ ἑνότητα αὐτή, ἔστω καὶ μὲ ἐξωτερικὴ ὑποβοήθηση κάποιων λειτουργιῶν, τὸ ἄτομο δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ νεκρό. Τὰ δεδομένα δείχνουν ὅτι ὁ ἐγκέφαλος δὲν ἀποτελεῖ τὸ κριτικὸ ὄργανο ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἐξαρτᾶται ἡ λειτουργία τοῦ ὀργανισμοῦ ὡς ὅλου καὶ ἡ καταστροφή του δὲν συνεπάγεται τὴν ἀπώλεια τῆς λειτουργικῆς ἑνότητας τοῦ ὀργανισμοῦ. Ὁ ρόλος τοῦ ἐγκεφάλου εἶναι αὐτὸς τοῦ ρυθμιστοῦ καὶ λεπτοῦ τροποποιητοῦ σὲ μία ἤδη ὑπάρχουσα λειτουργικὴ ἑνότητα. Ἑπομένως ὁ ΕΘ, ποῦ ὁρίζεται ὡς ἡ ὁριστικὴ ἀπώλεια ὅλων τῶν λειτουργιῶν ὁλόκληρού του ἐγκεφάλου, δὲν συνοδεύεται κὰτ ἀνάγκη ἀπὸ τὴν ἀπώλεια τῆς ἀπαρτιωτικῆς ἑνότητος τοῦ ὀργανισμοῦ καὶ κατὰ συνέπεια δὲν μπορεῖ νὰ ταυτιστεῖ μὲ τὸν βιολογικὸ θάνατο. Ἐξάλλου οἱ δοκιμασίες γιὰ τὴ διαπίστωση τοῦ ΕΘ δὲν ἐπιβεβαιώνουν ὅτι ὅλες οἱ κριτικὲς λειτουργίας τοῦ ἐγκεφάλου ἀπουσιάζουν. ΄Ἴσως ἡ πλέον πειστικὴ ἀπόδειξη ὅτι ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρὸς δὲν εἶναι καὶ βιολογικὰ νεκρός, προέρχεται ἀπὸ τὰ περιστατικὰ ἐγκεφαλικὰ νεκρῶν ἐγκύων γυναικών, στὶς ὁποῖες μὲ τὴν κατάλληλη ὑποστηρικτικὴ ἀγωγὴ συνεχίζεται ἡ κύηση γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα. Τὸ θεμελιῶδες πρόβλημα εἶναι ὅτι ὁ ΕΘ ἔχει ἐπιβληθεῖ στὴν κοινωνία, στηριζόμενος σὲ μία σαθρὴ ἐπιχειρηματολογία, ὅτι δηλαδὴ ὁ ΕΘ ἐκπληρώνει τὸν ὁρισμὸ τοῦ θανάτου ὡς μόνιμης παύσης τῆς ἑνοποιητικῆς λειτουργίας τοῦ ὀργανισμοῦ ὡς ὅλου, παρὰ τὴ συντριπτικὴ περὶ τοῦ ἀντιθέτου ἀπόδειξη. Ὁ ἐγκεφαλικὰ νεκρὸς δὲν εἶναι καὶ βιολογικὰ νεκρός, εἶναι ἕνας βαρειὰ ἀσθενὴς μὲ πρόγνωση θανάτου.
Σαράντα χρόνια μετὰ τὴν καθιέρωση τοῦ ΕΘ ἡ ἀμφισβήτησή του συνεχίζεται πιὸ ἔντονη καὶ πιὸ ἰατρικὰ τεκμηριωμένη καὶ δὲν εἶναι λίγοι οἱ ἰατροὶ ποῦ τὰ τελευταία χρόνια εἰσηγοῦνται στὰ κείμενά τους τὴν ἐγκατάλειψη τοῦ ΕΘ καὶ τοῦ κανόνα τοῦ νεκροῦ δότου, ποῦ θεωρεῖ προϋπόθεση τῆς ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων τὸν θάνατο τοῦ δότη. ΄Ἄλλοι προτείνουν τὸν ἐπαναπροσδιορισμὸ τῆς ἔννοιας τοῦ θανάτου καὶ ἄλλοι τὴν ἀποσύνδεση τῆς δωρεᾶς ὀργάνων ἀπὸ τὴν προϋπόθεση τοῦ ΕΘ.
Ἡ μεγάλη ἔλλειψη μοσχευμάτων καὶ ἡ πίεση ποῦ ἀσκεῖται στὸν ΕΘ ὁδήγησαν στὴ δημιουργία πρωτοκόλλων λήψης ὀργάνων μετὰ τὴν ἐπέλευση καρδιακοῦ θανάτου, μὲ στόχο τὴν αὔξηση τῆς δεξαμενῆς τῶν δοτών. Ὑποψήφιοι γιὰ τὰ πρωτόκολλα αὐτὰ εἶναι ἀσθενεῖς μὲ πνευμονικὴ νόσο, μυοσκελετικὴ νόσο καὶ ἀσθενεῖς μὲ σοβαρὴ καὶ μὴ ἀναστρέψιμη ἐγκεφαλικὴ κάκωση, ποῦ δὲν πληροῦν τὰ κριτήρια τοῦ ΕΘ, καὶ γιὰ τοὺς ὁποίους ἔχει ληφθεῖ ἀπὸ τοὺς θεράποντας ἰατροὺς ἀπόφαση ἀπόσυρσης τῆς ὑποστηρικτικῆς τῆς ζωῆς τεχνολογίας. Οἱ ἀσθενεῖς αὐτοὶ ὁδηγοῦνται στὸ χειρουργεῖο, ὅπου ὁ θεράπων ἰατρὸς ἀποσυνδέει τὸν ἀσθενῆ ἀπὸ τὸν ἀναπνευστήρα, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καὶ τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος. Μετὰ ἀπὸ ἀναμονὴ 2-5 λεπτῶν ὁ ἀσθενὴς ἐξαγγέλλεται νεκρὸς καὶ τότε ἡ μεταμοσχευτικὴ ὁμάδα ἐφαρμόζει καρδιοαναπνευστικὴ ὑποστήριξη καὶ προχωρεῖ στὴν ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων. Κατὰ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῶν πρωτοκόλλων αὐτῶν ἡ ἀναμονὴ τῶν 2-5 λεπτῶν πιστοποιεῖ τὴν ὁριστικὴ παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καὶ κὰτ ἐπέκταση τὸν θάνατο τοῦ ἀσθενοῦς καὶ ἔτσι ἐκπληρώνεται ὁ κανόνας τοῦ νεκροῦ δότη. Παρὰ τὴν υἱοθέτησή τους, τὰ πρωτόκολλα αὐτὰ δημιούργησαν ἠθικὰ διλήμματα. Τὸ χρονικὸ διάστημα τῶν 2-5 λεπτῶν μετὰ τὴν παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας δὲν θεωρεῖται ἐπαρκὲς γιὰ νὰ θεωρηθεῖ ἡ παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας ὡς μὴ ἀναστρέψιμη. Στὴ ἰατρικὴ βιβλιογραφία ἔχουν περιγραφεῖ περιπτώσεις ἀνάκαμψης τῆς καρδιακῆς λειτουργίας καὶ μετὰ ἀπὸ 10 ἢ καὶ περισσότερα λεπτά, ἐνῶ ὑπάρχουν καὶ σπάνιες περιπτώσεις αὐτόματης ἀνάκαμψης, τὸ λεγόμενο φαινόμενο τοῦ Λαζάρου. Ἐπίσης εἶναι ὀξύμωρο νὰ θεωρεῖται ὅτι μετὰ ἀπὸ 5 λεπτὰ ἡ καρδιακὴ παύση εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη, ὅταν ἡ ἴδια αὐτὴ καρδιὰ μεταμοσχευμένη λειτουργεῖ κανονικά. Πολλὲς σύγχρονες ἰατρικὲς δημοσιεύσεις ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἐπὶ 5λεπτον παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας δὲν σηματοδοτεῖ καὶ τὸν θάνατο τοῦ ἀτόμου. Δηλαδὴ τὰ ἄτομα αὐτὰ κατὰ τὸν χρόνο ἀφαίρεσης τῶν ὀργάνων τους δὲν εἶναι βιολογικὰ νεκρά. Δυὸ πρόσφατες (2007) δημοσιεύσεις ποῦ ἀφοροῦν ἔρευνα σὲ παιδιάτρους καὶ φοιτητὲς πανεπιστημίου σχετικὰ μὲ τὴ δωρεὰ ὀργάνων μετὰ τὸν καρδιακὸ θάνατο, δείχνουν ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν ἐρωτηθέντων παιδιάτρων καὶ φοιτητῶν δὲν εἶναι καθόλου βέβαιη ὅτι τὰ ἄτομα αὐτά, 5 λεπτὰ μετὰ τὴν καρδιακὴ παύση, εἶναι νεκρά. Ἐξάλλου σὲ πρόσφατη δημοσίευση τὸν Ἰούνιο τοῦ 2008 στὸ περιοδικὸ Μοίάήάόὸ ἄοι ἄαη, οἱ συγγραφεῖς μετὰ ἀπὸ ἔρευνα τῶν πρωτοκόλλων δωρεᾶς μετὰ τὸν καρδιακὸ θάνατο καὶ τοῦ νόμου περὶ ἀνθρωποκτονίας, καταλήγουν στὸ συμπέρασμα ὅτι στὶς περιπτώσεις αὐτὲς πιθανῶς παραβιάζεται ὁ ποινικὸς νόμος περὶ ἀνθρωποκτονίας.
Ὁ καθηγητὴς παιδιατρικῆς στὸ πανεπιστήμιο τῆς Alberta τοῦ Καναδᾶ Ari Joffe σὲ πρόσφατο ἄρθρο τοῦ τὸ 2007 γράφει· «Τὸ ἐρώτημα δὲν εἶναι ἂν οἱ δότες ὀργάνων εἶναι νεκροί, γιατί δὲν εἶναι. Τὸ ἐρώτημα εἶναι κατὰ πόσο μποροῦν νὰ ἀφαιρεθοῦν ὄργανα πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο, ἀπὸ ἀσθενεῖς τῶν ὁποίων ἡ πρόγνωση εἶναι ὁ θάνατος καὶ ἑπομένως ἡ ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων τους θὰ εἶναι μία συνεισφέρουσα αἰτία θανάτου. Ἡ γνώμη μου εἶναι ὅτι αὐτὸ ἀποτελεῖ τὴν τρέχουσα πρακτικὴ καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς πρέπει νὰ συζητηθεῖ ἐπειγόντως. Παραβιάζει ἡ ἀφαίρεση ὀργάνων πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο τὸ σεβασμὸ πρὸς τὸ πρόσωπο, χρησιμοποιώντας τὸ ὡς μέσο;». Τὴν ἀπάντηση καλοῦνται νὰ τὴ δώσουν οἱ ἰατροί, οἱ νομικοί, οἱ βιοηθικοί, οἱ θεολόγοι καὶ ἀσφαλῶς ἡ Ἐκκλησία.
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν ἔχει ἐκφράσει ἐπίσημη θέση γιὰ τὸ ζήτημα αὐτό. ΄Ὅμως ἀρκετοὶ ἐκπρόσωποί της μὲ τὶς θέσεις τοὺς συντηροῦν μία περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα, ποῦ θέλει τὴν Ἐκκλησία νὰ συμφωνεῖ ἀπόλυτα μὲ τὸ θέμα τοῦ ΕΘ καὶ τῶν συναφῶν διαδικασιῶν. Κάτω ἀπὸ τὶς ὀγκούμενες ἀντιρρήσεις καὶ ἀμφισβητήσεις, οἱ ἐμπλεκόμενοι φορεῖς καλοῦνται νὰ ἐπανεξετάσουν «τὴν τῶν πραγμάτων ἀλήθεια», ἡ γνώση τῆς ὁποίας ἐλευθερώνει τὴ σκέψη καὶ ὁδηγεῖ σὲ «ἐν ἀγάπη» λύσεις στὸ καυτὸ θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου