Θεοφάνης Μαλκίδης: «Τὸ Ὁλοκαύτωμα τῆς Σάντας τοῦ Πόντου τὸ Σεπτέμβριο τοῦ 1921»

1. Γυναῖκες καὶ παιδιὰ ὡς στόχος τῆς Γενοκτονίας 

Ἡ Γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων ποὺ ζοῦσαν στὸ ὀθωμανικὸ κράτος, ἀποτέλεσαν τὴν τραγικότερη σελίδα τῆς ζωῆς τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ στοίχισαν τὴ ζωὴ σὲ 1.000.000 Ἕλληνες. Ἰδιαίτερη θέση σ΄ αὐτὴν τὴν περίοδο κρατᾶ ἡ γυναίκα καὶ τὸ μικρὸ παιδί, τὰ ὁποία ἀποτέλεσαν ἀφενὸς συγκεκριμένο στόχο τοῦ προμελετημένου ἐγκλήματος, λόγω τοῦ εἰδικοῦ τους βάρους στὴν κοινωνία καὶ τὴν οἰκογένεια, ἀφετέρου ἦταν ἀποδέκτες ὅλων τῶν ἐπιπτώσεων τῆς γενοκτονίας (χηρεία, προσφυγιά, βιασμός, ὀρφάνια κ.α).

Μετὰ τὴ δολοφονία τῶν ἀνδρῶν, οἱ γυναῖκες ἀπετέλεσαν τὸ κομμάτι ἐκεῖνο τοῦ πληθυσμοῦ, πάνω στὸ ὁποῖο κάθε χτύπημα θὰ ἐπέφερε σημαντικὸ πλῆγμα συνολικὰ στὴν ἐθνικὴ ὁμάδα. Ἡ γυναίκα εἶναι ἡ πηγὴ τῆς ζωῆς, κάθε δολοφονία στεροῦσε ἀπὸ τὸν Ἑλληνισμὸ τὴ βιολογική του συνέχεια. Ὅπου δὲν μποροῦσε νὰ γίνει αὐτό, ὑπῆρχε ὁ βιασμὸς καὶ ὁ καρπὸς τῆς ἀγάπης, τοῦ ἔρωτα, τῶν πιὸ ὡραίων ἀνθρώπινων συναισθημάτων, ἡ μητρότητα καὶ ἡ οἰκογένεια, μετατρεπόταν σὲ ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη, σὲ παντοτινὴ ὑπενθύμιση τοῦ ἐγκλήματος. Παράλληλα ὑπῆρχε ὁ βιασμὸς τῶν ἐγκύων καὶ μετέπειτα ἡ δολοφονία μητέρας καὶ ἐμβρύου, ὑπῆρχε ὁ ἐγκλεισμὸς χιλιάδων γυναικῶν σὲ τουρκικὰ σπίτια. Ἄλλες γυναῖκες ἀναγκάστηκαν νὰ παραδώσουν τὰ βρέφη τους στοὺς ἀντάρτες, ὥστε τὸ κλάμα τους νὰ μὴ τοὺς προδώσει στοὺς διῶκτες τους. 

Παράλληλα ὑπῆρξε μία ὁμάδα γυναικῶν καὶ παιδιῶν ἡ ὁποία κάτω ἀπὸ ἰδιαίτερα πιεστικὲς συνθῆκες, ἔχασε τὴ θρησκευτικὴ καὶ ἐθνική της ταυτότητα καὶ ὁδηγήθηκε γιὰ πάντα...

στὸ σκοτάδι τῆς ἄγνοιας τῆς καταγωγῆς καὶ τῆς προέλευσης. Ἐνδεικτικὲς καταγραφὲς Ἑλληνόφωνων, μουσουλμάνων ἢ /καὶ κρυπτοχριστιανῶν γυναικὼν καὶ παιδιῶν ὑπάρχουν μέχρι σήμερα.

2. Τὸ Ὁλοκαύτωμα στὴ Σάντα

Ἡ ἀντίσταση τῆς γυναίκας σὲ αὐτὲς τὶς πολιτικὲς βίας ἔχει διάφορες μορφές. Ἀπὸ τὴν ἔνοπλη ἀντίσταση μὲ τὴ συμμετοχὴ στὸ ἀντάρτικο, ἕως τὴν ἐπιλογὴ τοῦ θανάτου, ἀντὶ νὰ ὑποστεῖ τὸν ἐξευτελισμὸ καὶ τὴν ταπείνωση.

Μία εἰδικότερη μορφὴ ἀντίστασης ποὺ συναντᾶται ὄχι μόνο στὴ Σάντα, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες περιοχὲς εἶναι ἡ ἐγκατάλειψη τῶν βρεφῶν χάριν τῆς σωτηρίας τοῦ συνόλου καὶ τῆς ὁμάδας.

Στὴ Σάντα ὑπῆρχαν μαζὶ μὲ τοὺς ἀντάρτες, οἱ ὁποῖοι ἀνέλαβαν δράση γιὰ νὰ προστατέψουν οἱ γυναῖκες καὶ παιδιά, ὅπως μᾶς πληροφοροῦν οἱ Σανταῖοι τῆς ἐνορίας Πιστοφάντων. Τὸ Σεπτέμβριο τοῦ 1921 οἱ ἀντάρτες μαζὶ μὲ τὸ δυσκίνητο αὐτὸ τὸ σῶμα τῶν γυναικόπαιδων, δέχτηκαν ἐπίθεση. Ἡ διαφυγὴ ἦταν δύσκολη καὶ ἡ μόνη λύση ἦταν νὰ σταλοῦν μόνες οἱ γυναῖκες καὶ τὰ παιδιὰ σὲ ἀσφαλὲς σημεῖο.

Ἡ ἀπόφαση συνάντησε τὴν ἄρνηση τῶν γυναικῶν, καὶ ἡ κατάσταση ἔγινε τραγικὴ ἀκόμη περισσότερο μὲ τὰ κλάματα τῶν μικρῶν παιδιῶν. Τότε «πολλὰ παιδιά, ἐπειδὴ αἱ γυναῖκες των δὲν μποροῦσαν νὰ σταματήσουν τὰς φωνᾶς τῶν παιδιῶν τους καὶ μὴ θέλοντας νὰ χωρισθοῦν ἐκ ἠμῶν, τὰ σκότωσαν καὶ τὰ ἄφησαν ἐπὶ τόπου». Ὁ ἀρχηγὸς τῶν ἀνταρτῶν τῆς Σάντας καπετὰν Εὐκλείδης Κουρτίδης στὸ ἡμερολόγιό του γράφει ὅτι «ὁ στρατός, ὅταν εἶδε ὅτι δὲν εἴμαστε ἐκεῖ ἐπροχώρησαν μέχρι τὸ λημέρι καὶ τὸ βρῆκαν ἄδειο καὶ ἀνέβηκαν εἰς Μερτσιᾶν Λιθάρ, ὅπου βρῆκαν τὰ ἔξι μικρὰ σκοτωμένα καὶ ἀμέσως εἰδοποίησαν τὸν Μέραρχον καὶ ἦλθαν ἐπὶ τόπου. Καὶ ὅταν εἶδε τὰ μικρὰ σφαγμένα διέταξε ἀμέσως τὸν στρατὸν νὰ φύγουν πίσω καὶ νὰ μαζευθοῦν ὅλοι στὴ Σάντα καὶ ἐκεῖθεν νὰ πᾶνε πίσω λέγων ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ σφάζουν τὰ παιδιὰ τους εἶνε ἀδύνατον νὰ παισθοῦν καὶ ὡς ἐκ τοῦτο εἶνε περιττὸν νὰ μείνωμε…».

Στὶς περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς τὶς γυναῖκες τῆς Σάντας καὶ ἄλλων περιοχῶν οἱ ὁποῖες παρέδωσαν τὰ βρέφη τους στοὺς ἀντάρτες, εἶχαν κλονισμὸ τῆς ψυχικῆς τους ὑγείας, ἀφοῦ ἐπέζησαν τῶν βιαιοτήτων καὶ τῶν σφαγῶν ἐκδηλώνονταν ἀργότερα τὸ σύνδρομο καὶ ἡ ἐνοχὴ τοῦ διασωθέντα.

Ἡ σκέψη τους καὶ ἡ μνήμη τους σταμάτησε στὰ γεγονότα τῶν διωγμῶν καὶ τῶν σφαγῶν, ἐμφάνιζαν συμπτώματα διαρκοῦς ἄγχους καὶ διαρκῶν καταπτώσεων, ἀνέπτυξαν ἕνα ἰδιαίτερο ψυχισμό, ὁ ὁποῖος ἀποτυπώθηκε σὲ ὅλες τὶς συλλογικὲς ἐκφράσεις τῶν Ἑλλήνων, ὅπως εἶναι τὰ μνημεῖα στὴν Ἑλλάδα ἀλλὰ καὶ στὸ ἐξωτερικό, ὅπου ὑπάρχουν κεντρικὲς παραστάσεις γυναικών.

Ὁ ἐπίλογος τῆς μαζικῆς δολοφονίας, ἐξευτελισμοῦ, ἐξανδραποδισμοῦ, χειραγώγησης τῶν γυναικῶν καὶ τῶν ὀρφανῶν γράφτηκε στὴν Ἑλλάδα καὶ σὲ ἄλλα μέρη τῆς προσφυγιᾶς. Ἡ γυναίκα καὶ τὰ ὀρφανὰ παιδιὰ ἔψαχναν τοὺς ἀγνοουμένους τους στὴν Ἑλλάδα (ἀναζητήσεις τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ), τοὺς ἐναπομείναντες συγγενεῖς της στὴν πατρία (ἐξισλαμισμένοι) καὶ θρηνοῦσαν τοὺς νεκρούς της. Καταυλισμοὶ καὶ ὀρφανοτροφεῖα ἦταν τὰ σπίτια τους μετὰ τὸν ξεριζωμό, ὅπου ἄρχισε μία νέα ζωὴ μὲ ἔντονες μνῆμες ἀπὸ τὸ παρελθόν.

Γιὰ τὸ Ὁλοκαύτωμα τῆς Σάντας καὶ γιὰ τὴ Διασπορὰ τῶν Σανταίων βλ. τὸ βιβλίο Ε. Γεωργιάδου- Θ. Μαλκίδης

Ἀπὸ τὴ Σάντα τοῦ Πόντου στὸ Ἀετοχώρι τοῦ Ἔβρου. Συμβολὴ στὴν ἔρευνα γιὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν προσφύγων στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο.

Ἔκδοση Πολιτιστικὸς Σύλλογος Ἀετοχωρίου «Ἡ Σάντα»

malkidis