Ἀριστοφάνη Δ. Ζαμπακίδη
Καθηγητοὺ Ἀνωτέρας Ἐκκλ. Σχολῆς Κρήτης
Καθηγητοὺ Ἀνωτέρας Ἐκκλ. Σχολῆς ΚρήτηςΕΝΝΟΙΑ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ, ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΥ
1. Ἐννοιολογικὴ προσέγγιση τοῦ ἀποκρυφισμοῦ
Βασικὴ προϋπόθεση στὴ μελέτη καὶ τὴν ἔρευνα τοῦ θέματός μας ἀποτελεῖ ἡ κατανόηση τῆς ἔννοιας "ἀποκρυφισμός". Ἂν ἐπιχειρήσουμε νὰ κάνουμε σύντομη περιγραφὴ ἢ νὰ δώσουμε ἁπλὸ ὁρισμὸ τῆς ἔννοιας αὐτῆς, δὲν θὰ τὸ ἐπιτύχουμε μὲ εὐκολία, διότι ὁ ἀποκρυφισμὸς σὰν φαινόμενο ἢ σύστημα θρησκευτικῶν ἰδεῶν περιλαμβάνει διδαχὴ γιὰ «ἀπόκρυφα πράγματα», "ἀπόκρυφες ἐπιστῆμες"[1], μυστικισμό, πνευματι
σμὸ[2], "ἀπόκρυφες μεθόδους-πρακτικὲς"[3] καὶ θεοσοφία[4]. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ποικίλουν οἱ ὁρισμοὶ τοὺς ὁποίους ἔδωσαν κατὰ καιροὺς ὅσοι ἀσχολήθηκαν συστηματικὰ μ' αὐτόν.
Ὁρισμένοι ἐρευνητὲς θεωροῦν ὅτι ὁ ἀποκρυφισμὸς "εἶναι συνονθύλευμα μυστικιστικῶν ἐμπειριῶν καὶ συνδυασμὸς μυστηριακῶν διδασκαλιῶν των Γνωστικῶν, του πνευματισμοὺ καὶ τῆς μαγείας"[5] καὶ ἄλλοι ὅτι πρόκειται γιὰ μία ἀπόρρητη διδασκαλία, σὲ ποικίλες μορφές, ποὺ μεταδίδεται μυστικὰ ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιὰ μόνο στοὺς μυημένους.
Οἱ ἀποκρυφιστὲς ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ ἀποκρυφισμὸς δὲν εἶναι ἁπλὰ μία ἐπιστήμη ἢ μία φιλοσοφία, ἀλλὰ ἡ Ἐπιστήμη, ἡ Φιλοσοφία, ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ Θρησκεία[6].
Σὲ φιλοσοφικὸ λεξικὸ δίδεται ὁ ἀκόλουθος ὁρισμός: "Ἀποκρυφισμὸς εἶναι διάφορες διδασκαλίες, ποὺ παραδέχονται πὼς ὑπάρχουν στὸν κόσμο ὑπερφυσικές, ἀπρόσιτες στὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα, δυνάμεις καὶ φαινόμενα καὶ ἐπεξεργάζονται πρακτικοὺς τρόπους γιὰ νὰ μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν οἱ ἄνθρωποι μὲ τὶς δυνάμεις αὐτὲς (μαγεία, πνευματισμὸς κ.λπ.). Στὰ πλαίσια τῆς θεοσοφίας, τὶς ἀποκρυφιστικὲς ἰδέες τις προπαγάνδισε μὲ...
ἰδιαίτερη δραστηριότητα ὁ Ρ. Στάινερ, ὁ ὁποῖος ἰσχυριζόταν πὼς ἡ μυστικολογία εἶναι θετικὴ πειραματικὴ ἐπιστήμη. Στὴν πραγματικότητα ὁ ἀποκρυφισμός, παρ' ὅλο ποὺ διατυπώνει μερικὲς θέσεις του στὴν γλώσσα τῆς φυσικῆς, δὲν περιέχει οὔτε ἴχνος ἐπιστημονικότητας"[7].Ἄλλοι μελετητὲς τοῦ φαινομένου δέχονται ὅτι "ὁ ἀποκρυφισμὸς προσφέρεται φαινομενικὰ σὰν μία διέξοδος, ἡ ὁποία φαίνεται νὰ καλύπτει ποικίλες ἀνάγκες: κοινωνικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, θεραπευτικές, ἐπιμορφωτικές, ὑπαρξιακές, ἀποκρύπτοντας ἀρχικὰ τὴ ζοφερὴ πραγματικότητα ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ ὅλα αὐτὰ"[8].
Σύμφωνα μὲ τὸ σχολικὸ ἐγχειρίδιο τοῦ Μ.Θ. τῆς Β' Λυκείου "Χριστιανισμὸς καὶ Θρησκεύματα", ὁ ἀποκρυφισμὸς εἶναι "μαγικὸ σύστημα ἐκμετάλλευσης τῶν ἀπόκρυφων δυνάμεων τῆς φύσης καὶ τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος"[9].
Ὁρισμένοι θρησκειολόγοι ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ ὅρος «χρησιμοποιεῖται συχνὰ καὶ γιὰ κάποια ἀποκρυφιστικὴ ἐπιστήμη ἢ γιὰ ὁρισμένες μορφὲς μαγείας. Σὲ ὅλα τὰ εἴδη τοῦ ἀποκρυφισμοῦ οἱ γνώσεις ἀποκτῶνται μὲ ἀντιλήψεις ἔξω ἀπὸ τὰ αἰσθητήρια ὄργανα. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν πνευματισμὸ (ὁ ἀποκρυφισμὸς) δὲν ἀνάγει τὰ γεγονότα ποὺ συμβαίνουν στὴν ἐπίδραση τῶν πνευμάτων"[10].
Ἔχει διατυπωθεῖ καὶ ὁ ἀκόλουθος περιγραφικὸς ὁρισμός: "Ἀποκρυφισμὸς εἶναι κάθε κίνηση ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὶς ἀπόκρυφες δυνάμεις, τὶς σατανικὲς πρακτικὲς καὶ τὶς παγανιστικὲς λατρεῖες καὶ συνήθως προσπαθεῖ νὰ μιμηθεῖ τὸν Χριστιανισμὸ ἀδέξια"[11].
Σὲ ἐπίσημο ἀποκρυφιστικὸ ἔντυπο συναντοῦμε τὸν ἕξης ὁρισμό: "Ἀποκρυφισμὸς εἶναι ἡ διδασκαλία καὶ ἡ ὕπαρξις μίας παγκοσμίου Ἀδελφότητος καὶ Ἱεραρχίας ὑφισταμένης ἐπὶ τοῦ πλανήτου μας ἀπὸ καταβολῆς Κόσμου, ἀποτελουμένης ἀπὸ ἄνδρας καὶ γυναίκας ἐπιτελέσαντας τὸν ἐπὶ τῆς Γὴς προορισμὸν τοῦ ἀνθρώπου, ὅστις συνίσταται εἰς τὴν ἀπαλλαγὴν τῶν δεσμῶν τοῦ τροχοῦ τῶν γεννήσεων καὶ τῶν θανάτων, καὶ οἱ ὁποῖοι κατὰ τὰς προβιωτᾶς τῶν κατώρθωσαν νὰ φθάσουν εἰς τὰ τελικὰ πεπρωμένα κάθε ἀνεξαιρέτως ἀνθρώπου, καταστάντες, 'υἱοὶ Θεοῦ' ἢ ἐπίγειοι Θεοί, ἢ θεῖοι ἄνδρες, ἢ Ἅγιοι Θαυματουργοὶ"[12].
Ὕστερα ἀπὸ τὴν περιγραφὴ τῆς ἔννοιας τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, τὴν ὁποία ἔδωσαν θρησκειολόγοι, φιλόσοφοι, θεολόγοι καὶ γνωστὰ πρόσωπα ἀποκρυφιστικῶν κινημάτων ἢ ὁμάδων, θεωροῦμε ὅτι ὁ ἀποκρυφισμὸς περιλαμβάνει ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν προηγουμένως. Ἐπὶ πλέον θὰ μπορούσαμε νὰ συμπεριλάβουμε στὴν ἔννοια τοῦ ἀποκρυφισμοῦ γεγονότα καὶ φαινόμενα, τὰ ὁποῖα λαμβάνουν χώρα ἐκτός του ἐπιστητοῦ, σ' ἕνα κόσμο πνευματικὸ καὶ ἀόρατο. Τὰ φαινόμενα αὐτὰ δὲν μποροῦν νὰ ἐξετασθοῦν καὶ νὰ ἐρευνηθοῦν μὲ βάση τοὺς φυσικοὺς νόμους καὶ τὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο μέλη τῶν λεγομένων "ἀπόκρυφων ἐπιστημῶν" ὑποστηρίζουν[13], χωρὶς νὰ μποροῦν νὰ τὸ ἀποδείξουν, ὅτι μέσα στὸν ἄνθρωπο καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸ σύμπαν ὑπάρχουν τεράστιες "ἀπόκρυφες δυνάμεις". Οἱ δυνάμεις αὐτές, σύμφωνα μὲ τοὺς ἀποκρυφιστές, μποροῦν νὰ γίνουν προσιτὲς στὸν ἄνθρωπο μὲ τὴ μύηση[14] καὶ τὴ γνώση[15].
Γιὰ νὰ ἔχουμε, ὅμως, ὁλοκληρωμένη εἰκόνα τῆς ἔννοιας τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, θεωροῦμε ἀναγκαία καὶ τὴ μελέτη τοῦ χαρακτήρα του. Ὁ ἀποκρυφισμός, ἐφόσον ἀσχολεῖται μὲ τὰ περὶ τοῦ Θεοῦ[16], ἔχει ἄποψη περὶ του ανθρώπου[17](ἀνθρωπολογία) καὶ ἐπιχειρεῖ νὰ ἑρμηνεύσει γεγονότα καὶ φαινόμενα τοῦ σύμπαντος[18], δηλαδὴ κοσμολογία, ἔχει καὶ θρησκευτικὸ χαρακτήρα.
Πολλοὶ σήμερα δέχονται[19] ὅτι ὁ ἀποκρυφισμὸς προβάλλει σύστημα κοσμοθεωρίας μὲ μεσσιανικὲς βιοθεωρίες καὶ ὅτι μέσω τῶν ἀπόκρυφων τεχνικῶν του ἐπιδιώκει νὰ ἀπαντήσει σὲ ἀγωνιώδη μεταφυσικὰ ἐρωτήματα τοῦ ἀνθρώπου. Διάφορες ὁμάδες[20]καὶ παραθρησκευτικὰ κινήματα[21], ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸν ἀποκρυφισμό, ἐπίμονα διδάσκουν[22] ὅτι ἀποτελοῦν τὴ βάση καὶ τὴν οὐσία τῆς Θρησκείας, τῆς Ἐπιστήμης, τῆς Φιλοσοφίας καὶ τῆς Ἠθικῆς. Στὴ διακήρυξη αὐτὴ εἶχαν προβεῖ τὸν προηγούμενο αἰώνα δύο βασικὰ στελέχη τοῦ διεθνοῦς ἀποκρυφισμοῦ, ἡ Annie Besant[23], ἡ ὁποία ὑπῆρξε μέλος ἀγγλικῆς θεοσοφικῆς ἐταιρίας, καὶ ἠ Helen Blavatsky από τὴ Ρωσία. Ἡ δεύτερη ἐπιδόθηκε περισσότερο στον Ινδουισμὸ καὶ ἔχασε τὴν αἴγλη της στὸ χῶρο τῆς θεοσοφίας. Αὐτὸ συνέβη, διότι τὰ θαύματά της Η. Blavatsky ὑποβλήθηκαν σὲ ἐπιστημονικὴ ἐξέταση ἀπὸ τὴν "Ἐταιρία Ψυχικῶν Ἐρευνῶν" τοῦ Λονδίνου. Ἐκεῖ διαπιστώθηκε ἀγυρτεία καὶ παραπλάνηση τῶν ὀπαδῶν της. Ἀναφέρθηκε μάλιστα ὅτι ἡ ἔκθεση τῆς ἐπιτροπῆς ἦταν δυσμενὴς γιὰ τὴ θεοσοφικὴ ἐταιρία, ὅταν δημοσιεύθηκε στὰ "Proceedings of the Society for Psychical Research" τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1884, στὶς σελίδες 209-401 μὲ τὸν τίτλο "Report on Phenomena connected with Theosophy"[24]. Τὸ κύρος τῆς θεοσοφικῆς ἐταιρίας ὑπέστη τότε σοβαρὸ κλονισμό. Ὁ θάνατός της Η. Blavatsky ἔφερε στὸ προσκήνιο τὴν Α. Besant. Αὐτὴ ὑπῆρξε διάδοχός της στὴ θεοσοφικὴ ἐταιρία καὶ ἔδωσε νέα ὤθηση στὸν ἀποκρυφισμό.
Η Η. Blavatsky[25], ἡ ὁποία θεωρεῖται κύρια ἐκπρόσωπος τῆς θεοσοφίας στὸν εὐρωπαϊκὸ χῶρο, εἶχε κατορθώσει μὲ μεγάλη δεξιότητα νὰ συγκεντρώσει ὅλες τὶς παραδόσεις τοῦ ἀποκρυφισμοῦ στὸ σύγγραμμά της "Ἡ Ἴσις ἀποκαλυπτομένη". Ὑπῆρξε πνευματικὸς διάμεσος (medium) ἀπὸ νεαρὴ ἡλικία καὶ πολὺ γρήγορα ἐπιδόθηκε στὸν πνευματισμὸ καὶ τὸν ἀποκρυφισμό.
Ἀναφερόμαστε στὴν Α. Besant καὶ τὴν Η. Blavatsky, ἐπειδὴ αὐτὲς πρωτοποροῦν στὸ χῶρο τῆς θεοσοφίας καὶ τοῦ ἀποκρυφισμοῦ τοὺς δύο τελευταίους αἰῶνες καὶ στὶς ἰδέες αὐτῶν τῶν δύο στηρίζονται οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς νεότερους ἀποκρυφιστές.
Ὀφείλουμε ἀκόμη νὰ ἀναφέρουμε ὅτι κάθε ἐπὶ μέρους "ἀπόκρυφη ἐπιστήμη" ἐφαρμόζει ἰδιαίτερες πρακτικὲς καὶ τελετουργικὸ[26].
Μέσα ἀπὸ τὶς τελετουργικὲς πράξεις τοῦ ἀποκρυφισμοῦ ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ "θεῖον"[27], ὅπως οἱ ἴδιοι τὸ ἀποκαλοῦν, καὶ γνωρίζει τὰ μυστήρια τῆς οὐσίας καὶ τοῦ πνεύματός του. Οἱ προσπάθειες τῶν ἀποκρυφιστῶν κατατείνουν στὸ νὰ ἀπαλλαγεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὶς ἄλλες θρησκεῖες, νὰ καθαρθεῖ ἀπὸ τὶς πλάνες τους καὶ στὴ θέση τους νὰ τοποθετήσει τὴν ἀπόκρυφη γνώση καὶ σοφία. Ἀκολουθεῖ μία ἀνεξερεύνητη πορεία πρὸς τὴ "νιρβάνα" (σωτηρία, τελείωση τοῦ ἀνθρώπου), ὥστε νὰ "διευρυνθεῖ"[28] ἡ ἀνθρώπινη συνείδηση καὶ νὰ ξαναζήσει ὁ ἄνθρωπος τὴ θρησκεία του μὲ τὴν πίστη σὲ εἰδωλολατρικοὺς φυσικοὺς θεούς.
Ὁ βασικότερος στόχος[29] μίας ἀποκρυφιστικῆς κοινότητας εἶναι ἡ ἐπεξεργασία καὶ ἡ διάδοση τῆς θρησκείας της. Γι' αὐτὸ καὶ σὲ πολλὲς παραφυάδες τοῦ ἀποκρυφισμοῦ διάσπαρτος εἶναι ὁ πανθεϊσμὸς[30], ἠ νεο-εἰδωλολατρεία (Neo-paganismus), ἡ μαγεία καὶ ὁ σατανισμὸς[31]. Ὁ τελευταῖος, ἐπιχειρώντας νὰ μιμηθεῖ τὸν μυστηριακὸ χαρακτήρα τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸν μυστικισμὸ τῆς[32], παρουσιάζεται νὰ τελεῖ λατρεία, νὰ χρησιμοποιεῖ σύμβολα, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν βασικὸ στοιχεῖο τῆς λατρείας του, νὰ προβαίνει σὲ θυσίες[33] καὶ νὰ προβάλλει τὶς σατανικὲς πρακτικὲς καὶ τὶς παγανιστικὲς-νεοειδωλολατρικὲς τελετὲς[34] του.
Ἀριστοφάνη Δ. Ζαμπακίδη
Ο ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ
Ψυχοπαιδαγωγικὴ προσέγγιση
τοῦ προβλήματος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου