Τηλεκπαίδευση: μήπως δὲν εἶναι ὅλα ρόδινα;

Γράφει ὁ Δημήτριος Νατσιὸς - Δάσκαλος 

Μπορεῖ νὰ καυχᾶται ἡ ἡγεσία τοῦ ὑπουργείου Παιδείας γιὰ τὴν τηλεδιδασκαλία ὅμως «ἐνδέχεται ἄλλως ἔχειν», ὅπως ἀκουγόταν στὴν ἐκκλησία τοῦ δήμου τὰ ἀρχαία χρόνια. Δὲν εἶναι ὅλα ρόδινα. Τὸ διαδίκτυο καὶ ἡ ἔκθεσή του σ’ αὐτὸ ἐπὶ ὧρες, γιὰ μικροὺς μαθητές, εἶναι πολλὲς φορὲς καταστρεπτικό. Ἀκόμη καὶ ἂν ὁ σκοπὸς εἶναι ἱερός, τὰ μέσα δὲν ἁγιάζονται.

Πρῶτον: Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸ διαδίκτυο μὲ τὴν τεράστια ἀποθήκευση πληροφοριῶν δημιουργεῖ...

στὸ χρήστη του, ἰδίως στὶς νεότερες ἡλικίες, τὴν ὀλέθρια ψευδαίσθηση ὅτι ὁ ἴδιος κατέχει καὶ ἔχει κατακτήσει αὐτὲς τὶς γνώσεις. Τὸ θεωρεῖ, τρόπον τινά, ὡς προέκταση, ἐξάρτημα τῆς μνήμης του. Γι’ αὐτὸ ἡ μελέτη θεωρεῖται πιὰ χάσιμο χρόνου, γίνεται ἀντικείμενο χλεύης, πρᾶγμα καταστρεπτικότατο γιὰ τὴν γλῶσσα καὶ τὴν σκέψη. «Μελέτη τὸ πᾶν» ἔλεγαν οἱ ἀρχαῖοι. Τὸ βιβλίο μορφώνει, τὸ διαδίκτυο πληροφορεῖ καί… παραπληροφορεῖ.

Δεύτερον: Γιὰ πολλὰ χρόνια, μετὰ τὴν λεγόμενη ἐπανάσταση τῶν νέων τεχνολογιῶν, πολλοί, ἐπιπόλαια, ὑπέθεσαν ὅτι ἡ Παιδεία θὰ ἀνεβεῖ ὀκτάνια καὶ θὰ λυθοῦν μύρια προβλήματά της. Τὸ λειτούργημα τοῦ δασκάλου ὑποτιμήθηκε. Περίπου μὲ αὐτὸ ποὺ συμβαίνει μὲ τὶς ἐπιχειρήσεις σήμερα καὶ τὴν κὰτ΄ οἶκον ἐργασία. Λάθος μέγα. Δὲν μπορεῖ νὰ ὑποκατασταθεῖ ἡ διὰ ζώσης διδασκαλία. Ἔπρεπε νὰ συμβεῖ ὅ,τι βιώνουμε σήμερα μὲ τὸ κλείσιμο τῶν σχολείων γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦμε πως ὅσο ὄμορφος καὶ νὰ εἶναι ἕνας πίνακας ζωγραφικῆς ποὺ ἀπεικονίζει τριαντάφυλλα, δὲν συγκρίνεται μὲ τὸ ἄγγιγμα καὶ τὸ ἄρωμα ποὺ ἀπολαμβάνεις, ὅταν πιάσεις στὸ χέρι σου μία ἀνθοδέσμη μὲ ρόδα τοῦ ἀγροῦ. Δάσκαλος καὶ μαθητὴς εἶναι μία σχέση ἱερή. Ἡ λέξη ἀλληλοπεριχώρηση τὸ ἐκφράζει ὡραιότατα αὐτό. Σημαίνει πλησίασμα, κάνω χῶρο στὴν καρδιά μου γιὰ νὰ μπεῖ καὶ ὁ πλησίον. «Οὐδὲν οὕτω πρὸς διδασκαλίαν ἐπαγωγὸν ὡς τὸ φιλεῖν καὶ φιλείσθαι». (Ἅγιος Χρυσόστομος). Τὰ δύο αὐτὰ ἀπαρέμφατα, τὸ «φιλεῖν» καὶ «φιλείσθαι» περικλείουν τὴν οὐσία τῆς σχέσης δασκάλου καὶ μαθητή. 

Τρίτον: Ἐκτὸς ἀπὸ ἀποικία χρέους, κράτος ὑποτελὲς καὶ γονατισμένο, εἴμαστε καὶ ἀποικία… γλώσσας. Ὁ Σεφέρης κάποτε ἀγωνιοῦσε, ὄχι γιὰ τὴν διένεξη καθαρεύουσας καὶ δημοτικῆς, ἀλλὰ γιὰ τὸ ἂν ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα θὰ ὑποκύψει στὴν μοναρχοῦσα ἀγγλική. Βαυκαλίζεται τὸ ὑπουργεῖο γιὰ τὶς δωρεὲς ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν σὲ ὅσους μαθητὲς δὲν ἔχουν. Ὅλη ὅμως ἡ "πλατφόρμα" -ὅπως λέγεται- τηλεκπαίδευσης εἶναι στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα. Προϋποθέτει ἡ πρόσβαση σ’ αὐτὴν ἄριστη γνώση τῆς ἀγγλικῆς. Πόσα παιδιὰ τοῦ δημοτικοῦ τὴν κατέχουν ἢ πόσοι ἀπὸ τοὺς γονεῖς ἢ ἀκόμη καὶ ἠμῶν τῶν δασκάλων; (Τὰ προγράμματα Webex (γουέμπεξ) ἤ Cisco). Καὶ ἂν στὸν πρῶτο περιορισμὸ –καραντίνα, πιάστηκε τὸ ὑπουργεῖο «ἐξαπίνης» (ἔτσι γράφεται), ἦταν πρωτόγνωρη κατάσταση, γιατί δὲν φρόντισε, στὸ μεσοδιάστημα, νὰ μεταφραστοῦν στὴν γλῶσσα μας οἱ δυσνόητοι καὶ ἀκατανόητοι ἀγγλικοὶ ὄροι; 

Τέταρτον: Ἀπόρροια τοῦ προηγουμένου. Ἡ ἀποδυνάμωση τῆς γλώσσας μας. (Καὶ «ὅπου γλῶσσα πατρίς», θὰ γράψει ὁ Ἐλύτης). Ὁ πρόωρος συγχρωτισμὸς μὲ τὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα τῶν παιδιῶν, ἀπὸ τὸ νηπιαγωγεῖο κιόλας, λειτουργεῖ εἰς βάρος τῆς μητρικῆς. Ὅσοι διδάσκουμε ἀντικρίζουμε μὲ θλίψη τὴν τρομακτικὴ λεξιπενία καὶ ἀνορθογραφία τῶν παιδιῶν. Τὶς ἢ τί πταίει; Ας προσεχθεῖ καὶ αὐτό. Μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες συνέπειες αὐτῆς τῆς γλωσσικῆς ἀνεπάρκειας εἶναι ὅτι προτρέπει σὲ πράξεις βίας, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποφευχθοῦν μόνο μὲ λόγο. Πολλὰ παιδιὰ φτάνουν στὴν ἐξαλλοσύνη καὶ τὴν ἀπελπισία ἢ δραπετεύουν ἕως ἐθισμοῦ στὸν χαώδη κόσμο τῆς εἰκονικῆς αὐταπάτης καὶ ἐπικοινωνίας, γιατί δὲν μποροῦν νὰ ἐκφραστοῦν. «Πάρε τὸν λόγο του, δωσ’ μοῦ τὸ χέρι σου» θὰ πεῖ ἀριστοτεχνικὰ ὁ Ἐμπειρίκος. Πληγή πυορρέουσα καταντησε ἡ ἀνορθογραφία. Τὸ δὲ ὑπουργεῖο «φρόντισε» νὰ καταργήσει καὶ τὸ μάθημα, τὸ τετράδιο τῆς ὀρθογραφίας σὲ μία γλῶσσα ποὺ ἡ ὀμορφιὰ καὶ ἡ ἀπαράμιλλη ἡ σαφήνειά της ἑδράζονται στὶς ἐννοιολογικὲς καὶ ὀρθογραφικές της ἀποχρώσεις. Ἡ ὀρθογραφία, ἡ ὑπακοὴ στοὺς κανόνες της, εἶναι μάθημα πειθαρχίας γιὰ τὰ παιδιά, πρᾶγμα ποὺ δὲν συνάδει μὲ τὴν ἀλλοπρόσαλλη ἐποχή μας. («Ὅταν οἱ ἐχθροί σου θὰ ἔχουν ξεμάθει τὴν ὀρθογραφία τους νὰ ξέρεις ὅτι ἡ νίκη πλησιάζει» ἔλεγε σοφὸς Ρῶσος γλωσσολόγος). Ὀρθογραφία ἐξάλλου μαθαίνεις κυρίως μέσῳ τῆς ἐτυμολογίας, ἀντικείμενο ποὺ ἀγνοεῖται τελείως στὰ ἀναλυτικὰ προγράμματα. Γιὰ νὰ ἀγαπήσουν τὴν “νικήτρα τοῦ θανάτου” (Παλαμᾶς), γλῶσσα μας τὰ παιδιά, πρέπει νὰ ἀρωματιστοῦν ἀπὸ τὴν εὐωδιαστὴ ἐτυμολογία της. Καὶ εὐτυχῶς πολλοὶ δάσκαλοι χρησιμοποιοῦν τετράδιο ὀρθογραφίας, κατὰ παράβασιν τῶν ἄνωθεν ἐντολῶν καὶ διασῴζουν ὅ,τι μπορεῖ νὰ περισωθεῖ. (Κάποτε εἴχαμε καὶ τετράδιο καλλιγραφίας, διότι μᾶς ἐνδιέφερε καὶ ἡ φιλοκαλία, ἡ νοικοκυροσύνη, ἡ ὀμορφιά, ὁ καλλωπισμός. Στὰ χωριά μας, στὴν Μακεδονία μας, ἀκόμη οἱ μάνες μας χρησιμοποιοῦν τὸ φουκάλι – ἡ σκοῦπα, τὸ σάρωθρον- καὶ φουκαλίζουν τὶς αὐλές. Καὶ ὅμως ἡ λέξη προέρχεται ἀπὸ τὸ φιλοκαλῶ, τὴν φιλοκαλία. Τὸ ἀναφέρει καὶ ὁ σπουδαῖος Φ. Κουκουλὲς στὸ “Βυζαντινῶν βίος καὶ πολιτισμός”). 

Πέμπτον: Καὶ σοβαρότερον. Το ἔχω ξαναγράψει παλαιότερα, ἀλλὰ τὸ ἐπαναλαμβάνω. Διδάσκω ἀνελλιπῶς ἐδῶ καὶ τριάντα περίπου χρόνια καὶ δὲν ἔχω ἀκούσει ποτὲ ἢ σχεδὸν ποτέ, μαθητὴ τῆς τάξης μου, νὰ μεταφέρει, τὰ τελευταία χρόνια, ἐξωσχολικὲς γνώσεις καὶ ἐμπειρίες, χωρὶς νὰ ἀρχίζει τὸν λόγο του μὲ τὴν ἑξῆς κοινότοπη φράση: «κύριε, εἶδα στὴν τηλεόραση ἢ στὸ διαδίκτυο». Τὸ «ἄκουσα ἀπὸ τοὺς γονεῖς μου ἢ τὴ γιαγιὰ ἢ τὸν παππού μου», ἔχει πλέον ἐκλείψει ἀπὸ τὸ λεξιλόγιο τῶν παιδιῶν. Καὶ αὐτὸ τὸ ἐλάχιστο παράδειγμα ἐξεικονίζει τὴν φοβερὴ ἀλήθεια: τὴν σαρωτικὴ καὶ ἀποκλειστικὴ ἐπίδραση τῆς εἰκόνας. Καὶ τὸ φαινόμενο δὲν περιορίζεται μόνο στὶς μικρὲς ἡλικίες. Στὴν ἐφηβικὴ ἡλικία, ἡ ὁποία εἶναι ἀναπτυξιακὰ εὐάλωτη σὲ ἐθισμό, ἔχει ἀναγνωριστεῖ πλέον ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ κοινότητα, τὸ νόσημα ποὺ ὀνομάζεται διαδικτυακὸς ἐθισμός. Σύμφωνα μὲ τὴν Ἀμερικανικὴ Ψυχολογικὴ Ἐταιρία ὁ διαδικτυακὸς ἐθισμός, ἢ «ἠλεκτρονικὴ μορφίνη» ὅπως προσφυῶς ὀνομάστηκε, διαγιγνώσκεται σὲ ἄτομα ποὺ πληροῦν τὰ ἑξῆς κριτήρια: 

α. Ανοχή, δηλαδὴ ἀνάγκη αὔξησης τοῦ χρόνου σύνδεσης μὲ τὸ διαδίκτυο. 

β. Συμπτώματα στέρησης (ἀνησυχία, εὐερεθιστικότητα, ἄγχος, φαντασιώσεις, ἀκούσιες ἢ ἑκούσιες κινήσεις δακτυλογράφησης, μετὰ ἀπὸ διακοπῆ ἢ μείωση τῆς χρήσης). 

γ. Υποχώρηση τῶν πιὸ πάνω συμπτωμάτων μόνο μετὰ ἀπὸ χρήση. 

δ. Χρήση γιὰ πολὺ μεγαλύτερο διάστημα ἀπὸ ὅ,τι τὸ ἄτομο εἶχε πρόθεση. 

ε. Επιλογή πολλῶν δραστηριοτήτων μέσῳ διαδικτύου (ἀγορά, ἐπικοινωνία, παιχνίδια). 

στ. Διακοπή ἢ σημαντικὴ μείωση τῆς κοινωνικῆς, προσωπικῆς, δημιουργικῆς καὶ ἐπαγγελματικῆς δραστηριότητας λόγω χρήσης τοῦ διαδικτύου. (Τὶς πληροφορίες τὶς ἄντλησα ἀπὸ τὸ ἐγκυρότερο ἐν Ἑλλάδι, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ πιὸ σοβαρὰ πανευρωπαϊκῶς, περιοδικὸ «Παιδιατρική», τεῦχος 6, Νοε – Δὲκ 2008). 

Δημήτρης Νατσιὸς

δάσκαλος-Κιλκὶς