Ὁ παπα-Νικόλας Πλανᾶς († 2 Μαρτίου) μέσα ἀπὸ τὴ γραφίδα τοῦ Παπαδιαμάντη

Ὅπως εἶναι γνωστό,  ὁ «ἅγιος τῶν γραμμάτων μας», ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ὑπῆρξε ὁ πρῶτος ποὺ μᾶς παραδίδει γραπτὲς μαρτυρίες γιὰ τὸν ἅγιο Νικολαο Πλανᾶ. Στὰ Ἀθηναϊκά του διηγήματα γράφει γιὰ ἕναν ἁπλό ἱερέα ποὺ γνώρισε στὸ παρεκκλήσι τοῦ Προφήτου Ἐλισσαίου, στὸ Μοναστηράκι. Εἶναι ἐπίσης γνωστό, ὅτι ὁ μεγάλος Σκιαθίτης λογοτέχνης (μαζὶ μὲ τὸν τριτο ξάδελφό του Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη) λειτουργοῦνταν τακτικὰ στὸν Ἅγιο Ἐλισσαῖο, ψάλλοντας μάλιστα σὲ λειτουργίες, ἑσπερινούς, ὄρθρους καὶ ἀγρυπνίες.

Τὸ ἀπόσπασμα ποὺ ἀκολουθεῖ, ὁ Ἀ. Παπαδιαμάντης καταγράφει ἐκτενῶς τὴ φιλοκαλικὴ φιγούρα τοῦ ταπεινοῦ λευΐτη καὶ σύγχρονου ἁγίου.

ΙΕΡΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΕΙΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ

…Μεταξὺ τῶν ὑπαρχόντων ἱερέων ὑπάρχουσιν ἀκόμη πολλοὶ ἐνάρετοι καὶ ἀγαθοί, εἰς τὰς πόλεις καὶ εἰς τὰ χωρία. Εἶναι τύποι λαϊκοί, ὠφέλιμοι, σεβάσμιοι. Ἂς μὴν ἐκφωνῶσι λόγους. Ἠξεύρουσιν αὐτοὶ ἄλλον τρόπον πὼς νὰ διδάσκωσι τὸ ποίμνιον.

Γνωρίζω ἕνα ἱερέα εἰς τὰς Ἀθήνας. Εἶναι ὁ ταπεινότερος τῶν ἱερέων καὶ ὁ ἁπλοικότερος τῶν ἀνθρώπων. Διὰ πάσαν ἱεροπραξίαν ἂν τοῦ δώσης μίαν δραχμὴν ἢ πενήντα λεπτὰ ἢ μίαν δεκάραν, τὰ παίρνει. Ἂν δὲν τοῦ δώσης τίποτε, δὲν ζητεῖ. Διὰ τρεῖς δραχμᾶς ἐκτελεῖ ὁλόκληρον παννύχιον ἀκολουθίαν. Ἀπόδειπνον, Ἑσπερινόν, Ὄρθρον, Ὥρας, Λειτουργίαν. Τὸ ὅλον διαρκεῖ ἐννέα ὥρας. Ἂν τοῦ δώσης μόνον δύο δραχμᾶς, δὲν παραπονεῖται.

Κάθε ψυχοχάρτι, φέρον τὰ μνημονευτέα ὀνόματα τῶν τεθνεώτων, ἀφοῦ ἅπαξ τοῦ δώσης, τὸ κρατεῖ διὰ πάντοτε. Ἐπὶ δύο, τρία, τέσσαρα, πέντε ἔτη ἐξακολουθεῖ νὰ μνημονεύη τὰ ὀνόματα, δὶ  εἴκοσι λεπτὰ τὰ ὁποία τοῦ ἔδωκες εἰσάπαξ. Εἰς κάθε προσκομιδὴν μνημονεύει...
δύο ἡ τρεῖς χιλιάδας ὀνόματα. Δὲν βαρύνεται ποτέ. Ἡ προσκομιδὴ παρ΄ αὐτῶ διαρκεῖ δύο ὥρας. Ἡ Λειτουργία ἄλλας δύο. Εἰς τὴν ἀπόλυσιν τῆς Λειτουργίας, ὅσα κομμάτια ἔχει ἐντός τοῦ ἱεροῦ, ἀπὸ πρόσφορα ἢ ἀρτοκλασίαν, τὰ μοιράζει ὅλα εἰς ὅσους τύχουν. Δὲν κρατεῖ σχεδὸν τίποτε.

Μίαν φορὰν ἔτυχε νὰ χρεωστὴ μικρὸν χρηματικὸν ποσόν, καὶ ἤθελε νὰ τὸ πληρώση, εἶχε δέκα ἢ δεκαπέντε δραχμᾶς, ὅλα εἰς χαλκόν, ἐπὶ δύο ὥρας ἐμετροῦσεν, ἐμετροῦσε καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ τὰ εὔρη πόσα ἤσαν. Τέλος, εἰς ἄλλος χριστιανὸς ἔλαβε τὸν κόπον καὶ τοῦ τὰ ἐμέτρησεν.

Εἶναι ὀλίγον τί βραδύγλωσσος, καὶ περισσότερον ἀγράμματος. Εἰς τὰς εὐχᾶς, τὰς περισσοτέρας λέξεις τὰς λέγει ὀρθᾶς, εἰς τὸ Εὐαγγέλιον τὰς περισσοτέρας ἐσφαλμένας. Θὰ εἰπῆτε, διατὶ ἡ ἀντίθεσις αὐτή; Ἀλλὰ τὰς εὐχᾶς τὰς ἰδίας ἀπαγγέλλει καθ΄  ἑκάστην, ἐνῶ τὴν δείνα περικοπὴν τοῦ Εὐαγγελίου θὰ τὴν ἀναγνώση ἅπαξ ἢ δὶς ἤ, τὸ πολύ, τρὶς τοῦ ἔτους, ἑξαιρέσει ὠρισμένων περικοπῶν συχνὰ ἀλλ΄ ἀτάκτως ἐπανερχομένων, ὡς εἰς τοὺς Ἁγιασμοὺς καὶ τὰς Παρακλήσεις.

Τὰ λάθη, ὅσα κάμνει εἰς τὴν ἀνάγνωσιν, εἶναι πολλάκις κωμικά. Καὶ ὅμως ἐξ ὅλων τῶν ἀκροατῶν του, ἐξ ὅλου τοῦ ἐκκλησιάσματος, κανείς μας δὲν γελᾶ. Διατί; Τὸν ἐσυνηθίσαμεν, καὶ μᾶς ἀρέσει. Εἶναι ἀξιαγάπητος. Εἶναι ἁπλοικὸς καὶ ἐνάρετος. Εἶναι ἄξιος τοῦ πρώτου τῶν Μακαρισμῶν τοῦ Σωτῆρος.

Τώρα, ὑποθέσατε δύο ὑποθέσεις, μίαν ἀδύνατον, καὶ μίαν δυνατήν, ὑποθέσατε ὅτι αὐτὸς ὁ ἴδιος ἱερεὺς εἶχεν ἐξέλθει ἀπὸ ἱεροδιδασκαλεῖον, παλαιὸν ἢ νέον· θὰ εἶχε διαφορὰν ἐπὶ τὸ βέλτιον; Θὰ ἦτο πασσαλειμμένος μὲ ὀλίγα ἀτελῆ, κακοχώνευτα καὶ συγκεχυμένα γράμματα, μὲ περισσότερον οἴησιν καὶ ἀξιώσεις. Θὰ ἦτο διὰ τοῦτο καλύτερος; …

***

Μνεία – καὶ μάλιστα ὀνομαστικὴ – στὸν ἃγ. Νικόλαο Πλανᾶ πραγματοποιεῖ ὁ Παπαδιαμάντης καὶ στὸ διήγημα «Τὰ τραγούδια τοῦ Θεοῦ». Σ’ αὐτὸ περιγράφει τὸ θάνατο τῆς μικρῆς Κούλας Μπούκη καὶ τὴν Ἐξόδιο ἀκολουθία της. Ὅταν λοιπὸν οἱ ψάλτες μαζὶ μὲ τοὺς ἱερεῖς ἔψαλλαν τὸ: «Δεῦτε τελευταῖον ἀσπασμὸν» συνέβη τὸ ἑξῆς:

Μόνος ὁ παπα-Νικόλας ἀπὸ τὸν Ἀη-Γιάννη τοῦ Ἀγροῦ, ὁ Ναξιώτης, ἐφαίνετο ὅτι ἒπιανε χωριστὴν ἀκολουθίαν, ἐμουρμούριζε μέσα του, καὶ τὰ ὄμματά του ἐφαίνοντο δακρυσμένα. «Τί μουρμουρίζεις παπά;», τοῦ εἶπα ἀπὸ τὸ ὄπισθεν τοῦ στασιδίου, ὅπου εἶχεν ἀκουμβήσει. Λέγω τὴν ἀκολουθίαν τῶν νηπίων μέσα μου», εἶπεν ὁ παπα-Νικόλας. «Εἰς αὐτὸ τὸ ἄκακον ἁρμόζει ἡ ἀκολουθία τῶν νηπίων».

Ἐπιμέλεια Εὐαγόρας Μαχαιρὰ

πεμπτουσία