Κανεὶς δὲν γνωρίζει μὲ τί θὰ μοιάζει ἡ Ἑλλάδα σὲ λίγα χρόνια. Ἡ κρίση ποὺ μᾶς πλήττει τώρα φαίνεται νὰ εἶναι οἰκονομικὴ καὶ πολιτική• πολὺ σύντομα θὰ φανεῖ καὶ σὰν κρίση κοινωνικὴ καὶ ἀνθρωπολογική. Ἡ ἀναμενόμενη ὕφεση ― γιὰ δύο, τρία, πέντε, περισσότερα χρόνια; ― ὅταν καὶ ὅπως ἀποδράμει, θὰ ἀφήσει πίσω της μία Ἑλλάδα διαφορετική, τέτοια ποὺ ἀδυνατοῦμε νὰ φανταστοῦμε τώρα. Θὰ ΄ναὶ μία δεκαετία δακρύων.Ἡ μετανάστευση τῶν νεότερων καὶ πιὸ εὐέλικτων ὁμάδων τοῦ πληθυσμοῦ, ἴσως εἶναι τὸ πρῶτο φαινόμενο ποὺ θὰ ἐκδηλωθεῖ ἁλυσιδωτὰ μετὰ τὴν ἀναμενόμενη ἀνεργία καὶ τὴν ὕφεση. Ἡ μετανάστευση αὐτὴ πολὺ λίγο θὰ μοιάζει μὲ τὴν μετανάστευση τῆς δεκαετίας 1910 ἢ τῆς δεκαετίας 1960• τότε τὴν χώρα ἐγκατέλειπαν ἀγρότες καὶ ἐργάτες, τώρα θὰ φύγουν ἐπιστήμονες, στελέχη, μορφωμένοι. Οἱ συνέπειες μίας τέτοιας μετανάστευσης, ποὺ πλήττει ἤδη χῶρες μὲ παρόμοια προβλήματα, ὅπως ἡ...Ἰρλανδία, θὰ εἶναι δημογραφικὴ ἀλλοίωση: ὅπως μετὰ ἕναν πόλεμο, θὰ παρατηρηθεῖ "λειψανδρία" στὴν κρίσιμη ἠλικιακὴ ζώνη 20-35.
Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ γενιὰ εἶναι πιθανότερο νὰ θυσιαστεῖ στὸ βωμὸ τῆς ὕφεσης. Ποιὰ θὰ εἶναι ἡ τύχη μίας χώρας ἀπαρφανισμένης καὶ στραγγισμένης, ὅταν ἐπιτέλους θὰ τελειώσει ἡ δεκαετία τῶν δακρύων; Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ ξέρει. Δὲν χωροῦν προβλέψεις. Ἡ Ἑλλάδα τούτη τὴ στιγμὴ εἶναι τὸ πιὸ προχωρημένο πεδίο πειραματισμοῦ στὴν δυτικὸ κόσμο, ἕνα ἐργαστήριο κοινωνικῆς μηχανικῆς. Θὰ ἀντέξει τὸ σὸκ τῆς μαζικῆς φτώχειας καὶ τῆς βίαιης πειθάρχησης μία δυτικὴ μεσαιοστρωματικὴ κοινωνία; Θὰ μπορέσει νὰ αὐτοαναπαραχθοῦν τὰ μεσαία στρώματα μέσα στὴ μέγγενη τῆς πτώχευσης καὶ τῆς κατάστασης ἔκτακτης ἀνάγκης; Ἢ θὰ ζήσουμε διαδικασίες πληβειοποίησης καὶ βιαιότατης ἀναδιανομῆς τοῦ πλούτου; Θὰ ἐξακολουθήσει ἐν ἰσχύι τὸ κοινωνικὸ συμβόλαιο τοῦ μεταπολέμου, μὲ τὴν τοπικὴ ἰδιομορφία τοῦ ἔστω; Θὰ ἀντέξουν οἱ θεσμοὶ καὶ ὁ συνταγματικὸς χάρτης ὑπὸ τούτη τὴν ἰδιότυπη μόνιμη κατάσταση ἐξαίρεσης, ποῦ ἀνομιμοποιεῖ ραγδαία τὸ τρέχον πολιτικὸ σύστημα;
Τὶς ἀπαντήσεις σὲ αὐτὰ τὰ πρωτοφανῆ ἐρωτήματα εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ τὶς δώσουμε ἐμεῖς, οἱ Ἕλληνες, νὰ τὶς ἀνακαλύψουμε ἢ τὶς ἐπινοήσουμε. Εἶναι ἡ ἱστορική μας μοίρα. Στοὺς νεότερους χρόνους πορευτήκαμε πάντα ὑπὸ τὴν σκιὰν τῆς Ἀκροπόλεως, μὲ τὸ δυσβάστακτο βάρος αὐτῆς τῆς κληρονομημένης σκιᾶς. Ὅταν χρειαζόμασταν ἰδέες καὶ ἀπαντήσεις, σπανίως κοιτάζαμε πρὸς τοὺς ἑαυτούς μας, κοιτάζαμε πάντα πρὸς τὴν Εὐρώπη. Τώρα, ἡ Εὐρώπη κοιτάζει πρὸς ἐμᾶς. Οἱ ἀπαντήσεις, οἱ ἰδέες, θὰ εἶναι πρωταρχικὰ δικές μας, γιατί ἡ βόμβα ἔσκασε πρῶτα στὰ δικά μας χέρια.
Ἀσφαλῶς, θὰ ἀναζητήσουμε συμμάχους παντοῦ, ἰδίως στοὺς λαοὺς ποὺ θὰ ἀκολουθήσουν, πιθανὸν συντομότατα, τὸν δικό μας χορὸ τοῦ ζόφου. Καὶ σύμμαχοι θὰ βρεθοῦν, ἀργὰ ἢ γρήγορα, γιατί τὸ ντόμινο, ποὺ ἄρχισε ἀπὸ τὴν Ἰρλανδία καὶ τὴν Ἰσλανδία, συνέχισε στὴ Βαλτική, πῆγε στὴν Οὐγγαρία, συνέχισε πρὸς τὴ Ρουμανία, ἦρθε μὲ νέο ντύμα καὶ σφοδρότητα στὴν Ἑλλάδα, ἤδη ἀπειλεῖ ὅλο τὸν Μεσογειακὸ Νότο καὶ τὴν ἴδια τὴν ὑπόσταση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης.
Ἀλλὰ τὸ ὅτι θὰ ὑπάρξουν συμμαχίες στὸ μέλλον καὶ ὅτι καὶ ἄλλοι λαοὶ θὰ ὑποφέρουν σὰν κι ἐμᾶς, δὲν μᾶς ἀπαλλάσσει οὔτε ἀπὸ τὴν ὀδυνηρὴ ἐπίγνωση τοῦ τί πρέπει νὰ περιμένουμε οὔτε ἀπὸ τὴν κατεπείγουσα ὑποχρέωση νὰ ὀργανώσουμε στρατηγικὲς καὶ τακτικὲς ἐπιβίωσης. Ὥστε ὅταν θὰ μετρηθοῦμε, νὰ βροῦμε πολὺ περισσότερους αὐτοὺς ποὺ σώθηκαν, ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ βούλιαξαν.
Σὲ κατάσταση ἐκτάκτου ἀνάγκης τὸ πολυτιμότερο κεφάλαιο ποὺ πρέπει νὰ διαφυλαχθεῖ εἶναι τὸ φρόνημα. Εἶναι τὸ ἀναντικατάστατο κεφάλαιο, καὶ ὑπὸ ὅρους τὸ πιὸ ἀκαταμάχητο ὅπλο. Τὸ πνεῦμα• ἡ διάνοια• τὸ ψυχικὸ σθένος. Νὰ παραμείνουμε διαυγεῖς καὶ ἀναλυτικοί, νὰ μποροῦμε διαρκῶς νὰ ἀναστοχαζόμαστε τὴ θέση μας, τὸ περιβάλλον, τὶς δυνατότητες. Νὰ εἴμαστε διαρκῶς ἕτοιμοι νὰ διαφυλάσσουμε τὸ κοινωνικὸ συμβόλαιο, τοὺς θεμελιώδεις κοινωνικοὺς δεσμούς, τὸν συλλογικὸ βίο.
Ἐφόσον διασώσουμε τὸ φρόνημα, πρέπει νὰ ὀργανώσουμε ἐκ βάθρων καὶ νὰ τελειοποιήσουμε νέες τακτικὲς στὴν καθημερινὴ ζωή. Ἡ ζωὴ θὰ εἶναι βίαια διαφορετική, ἄρα κι ἐμεῖς θὰ εἴμαστε διαφορετικοί. Ὁ φιλόσοφος Μισὲλ ντὲ Σερτῶ, ποὺ πρῶτος στοχάστηκε τὶς πρακτικές της καθημερινῆς ζωῆς στὴν ὥριμη νεωτερικότητα, λέει:
«Μοναδικὸς τόπος τῆς τακτικῆς εἶναι ὁ τόπος τοῦ ἄλλου. [...] H τακτική, ἐπειδὴ δὲν ἔχει τόπο, ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ χρόνο, ἐπαγρυπνώντας γιὰ νὰ πιάσει στὸν ἀέρα' τὶς δυνατότητες κέρδους. Ὅ,τι κερδίζει, δὲν τὸ φυλάει. Πρέπει διαρκῶς νὰ παίζει μὲ τὰ συμβαίνοντα γιὰ νὰ τὰ μετατρέψει σὲ εὐκαιρίες'. Πρέπει ἀδιάκοπα ὁ ἀδύνατος νὰ ἀντλεῖ ὀφέλη ἀπὸ δυνάμεις ποὺ τοῦ εἶναι ξένες.» (μεταφρ.: Κικὴ Καψαμπέλη)
Τόπος τῆς τακτικῆς γιὰ ἀτομικὴ ἐπιβίωση εἶναι ὁ ἄλλος. Ἀτομικὴ καὶ συλλογικὴ ἐπιβίωση ἔχουν κοινὸ τόπο τὸν ἄλλο. Στὸ ἄξενο περιβάλλον ποὺ ἀνοίγεται μπρός μας, πρωταρχικὴ ἔγνοια ἂς εἶναι ἡ διάσωση τοῦ κοινοῦ τόπου• ὅπλο μας ἂς εἶναι ἡ μήτις, ἡ πολυτροπὴ νόηση, ἡ διαρκὴς μετατόπιση, ὁ ἑλιγμός, τὸ τέχνασμα καὶ ἡ προσποίηση, τὸ δῶρο καὶ τὸ ἀντίδωρο, ἡ κατίσχυση τοῦ ἀδύνατου ἐπὶ τοῦ δυνατοῦ, ἡ ἀδιάκοπη εὕρεση τοῦ περάσματος παρὰ τὰ ἐμπόδια, ἡ νίκη ἐπὶ τῆς ἀπορίας.
Δίκτυα ἀλληλεγγύης, δίκτυα τοπικὰ καὶ ὑπερεθνικά, ἀραχνωτὲς μοριακότητες, δίκτυα ἀόρατα καὶ φανερά, κοινότητες μοιράσματος, τελετὲς δώρων. Δίκτυα μοιραζόμενης καὶ πολλαπλασιαζόμενης εὐφυΐας• δίκτυα διασπορᾶς ἀγαθῶν καὶ ἐνίσχυσης φρονήματος. Ὅλα τοῦτα τὰ σκόρπια, τὰ σχεδὸν ἀκατανόητα θραύσματα τώρα, ἂς εἶναι σπέρματα γιὰ ἕνα σωτήριο ἀντιπαράδειγμα, ποὺ θὰ μᾶς κρατήσει ὄρθιους τὰ χρόνια του ζόφου, νὰ μὴ βουλιάξουμε. Μὲ τὴν μήτιν πρὸς τὸν πόρο: Ἂν ὀρθώσουμε τὸ ἀνάστημα τοῦ ἀντιπαραδείγματος, ἂν ἐφαρμόσουμε τολμηρὲς τακτικὲς ἐπιβίωσης, ὁ χρόνος θὰ εἶναι στὸ πλευρό μας, θὰ τὸν διαπλεύσουμε. Καὶ μᾶλλον δὲν ἔχουμε ἄλλη ἐπιλογή:
Οἱ ἀπειλὲς εἶναι τόσο καινοφανεῖς, τόσο ὑπερμοντέρνες, τόσο τρομακτικές, ὥστε εἴμαστε ἀναγκασμένοι νὰ εἴμαστε ὑπερμοντέρνοι, ριζοσπάστες, καινοτόμοι. Μόνο ὡς πολυμήχανοι παρτιζάνοι μποροῦμε νὰ ἐλπίζουμε: ὅτι θὰ συνεχίσουμε νὰ ὑπάρχουμε, καὶ ὅτι μέσα ἀπὸ τὸν μακρὺ ζοφερὸ πόρο, θὰ φανεῖ σῶος ὁ κοινὸς τόπος, ἄλλος, καὶ ἐμεῖς, ἄλλοι.
ΠΗΓΗ:ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου