Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία του π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνείας ποὺ ἔγινε στὸ κήρυγμα τῆς Κυριακῆς 5 Νοεμβρίου τοῦ 1995
Τὸ ἠχητικὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν ὁμιλία - σὲ mp3 ἐδῶ
Ἡ διήγηση τοῦ πλουσίου καὶ τοῦ πτωχοῦ Λαζάρου σίγουρα δὲν ἔχει νὰ κάνει τίποτε ὅσον ἀφορᾶ τὴ σύγκρισή της μὲ μιὰ κοινωνικὴ ἀνάλυση τῶν πλουσίων καὶ τῶν πτωχῶν καὶ δὲν ἔχει καμιὰ σχέση μὲ τέτοια κοινωνικὰ φαινόμενα καὶ οὔτε δικαιώνει ἁπλῶς τοὺς πτωχοὺς ἐπειδὴ εἶναι πτωχοί. Τὸ κείμενο αὐτὸ ἔχει πολὺ βαθύτατες προοπτικὲς ποὺ φτάνει τὰ μύχια τῆς ὑπάρξεως καὶ τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ πανάγαθος Θεός, ὅπως μᾶς ἔφτιαξε διφυῶς, σῶμα καὶ ψυχὴ νὰ ἔχουμε, ἐπέτρεψε μέσα ἀπὸ τὴν ἀγάπη Του νὰ μᾶς τρέφει καὶ μέσα ἀπὸ τὴ χάρη Του ποικιλοτρόπως. Εὐδόκησε μὲν νὰ καρποφοροῦν τὰ χωράφια καὶ ἡ γῆ καὶ νὰ τρεφόμαστε μέσα ἀπὸ τὴ χάρη Του ὑλικῶς· τὴν ἴδια τή στιγμὴ ἐπέτρεψε μέσα ἀπὸ τὴ δωρεὰ τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας νὰ τρεφόμεθα στὴν... ψυχή μας. Καὶ τὰ δύο χρειάζονται μιὰ βαθιὰ ἰσόρροπη ἀνάπτυξη καὶ τὸ κείμενο ἀκριβῶς ἐκεῖ στοχεύει καὶ ἐκεῖ εἶναι ἡ ἀνάλυσή του.
Προσέξτε! Τὸ κείμενο ποὺ ἀναλύει τὴν στάση τοῦ πλουσίου λέει ὅτι «ἐνεδιδύσκετο πὸρφύραν καὶ εὐφραίνετο καθ᾿ ἡμέραν λαμπρῶς». Περιγράφει μιὰ ἀνάπτυξη τῶν ἐξωτερικῶν πραγμάτων, τὴν τροφοδοσία τῶν ἐξωτερικῶν, καὶ φαίνεται ποὺ εἶναι εὐτυχισμένος ὁ πλούσιος. Ἡ πατερικὴ σκέψη λέει πὼς ἡ βαθιὰ ἀγωνία τῆς ψυχῆς του, ἡ ἔλλειψη τροφῆς καὶ χάριτος στὴν ψυχή του ἔχει τόσο πολὺ ξεχαστεῖ, τὴν ἔχει τόσο πολὺ «ἀποδυθεῖ», ποὺ στέκεται ἁπλῶς στὸ πανηγυρικὸ τῆς ἐξωτερικῆς εὐφροσύνης.
Καὶ λένε οἱ νηπτικοὶ πατέρες ὅτι ἡ ψυχὴ ἡ ὁποία δὲν τρέφεται βαθιὰ ἔχει ἀγωνία, ἔχει θλίψη, ἔχει πόνο. Ἂν ὅμως τὸ δόσιμό μας στὰ ἐξωτερικὰ εἶναι τόσο βαρύ, αὐτὴ ἡ ἀγωνία καὶ αὐτὴ ἡ θλίψη ἀπωθεῖται τόσο βαθιὰ ποὺ φαίνεται πάρα πολὺ μετά, ὅταν ἡ φθορὰ εἶναι προϊοῦσα, ὅταν ἔχει προχωρήσει δηλαδὴ ἡ φθορά. Αὐτὴ ἡ κατάσταση εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία περιγράφεται γιὰ τὸν πλούσιο. Εὐφραίνεται χωρὶς νὰ πιάνει κάποια πτυχὴ αὐτῆς τῆς ἀγωνίας καὶ τῆς θλίψεως μὲ τὴν ὁποία κατατρύχεται ἡ ψυχή του, καὶ ἡ ἔλλειψη τῆς τροφοδοσίας αὐτῆς.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ πτωχὸς Λάζαρος εἶναι ἐκεῖ γευόμενος τὰ ψιχία, ἀλλὰ στέκεται δοξολογικά, δὲν διαμαρτύρεται γιὰ τίποτε. Ἁπλῶς δέχεται τὰ ψυχία ὡς δωρεὰ καὶ αὐτὰ τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν ὁ Λάζαρος διεμαρτύρετο γιὰ τὰ ψυχία – καὶ θὰ εἶχε δίκιο μὲ τὰ ὁριζόντια κοινωνικὰ δεδομένα – θὰ βρισκόταν καὶ αὐτὸς τὴν ἴδια μοῖρα μὲ τὸν πλούσιο. Ἡ εὐφρόσυνος στάση του, ἡ δοξολογική του στάση γιὰ τὰ ψυχία ἔστω ποὺ δέχεται, τὸν βάζει σὲ μιὰ ἄλλη ἰσορροπία γιατί ἐκείνη τὴ στιγμὴ αὐτὸς δέχεται τὶς δωρεὲς τοῦ Θεοῦ, ὅποιες καὶ νά ’ναί.
Καὶ ἐδῶ εἶναι ἡ βαθιὰ σύγκριση πιὰ τοῦ πλουσίου μὲ τὸν πτωχό τον Λάζαρο. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς παίρνουν τὰ πράγματα ἄλλη τροπή. Ὁ πλούσιος, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀνώνυμος βλέπετε, δὲν ἔχει νὰ ἐκφράσει τίποτε καὶ νὰ καταθέσει τίποτε στὴ ζωὴ τοῦ κόσμου. Εἶναι ἀπρόσωπος, δὲν ἔχει τίποτε νὰ δώσει. Συγκρίνεται μὲ τὸν πτωχὸ Λάζαρο ποὺ ἔχει ὄνομα· καὶ αὐτὸς ὁ πτωχὸς Λάζαρος ἔχει πολλὰ νὰ δώσει, γιατί ἀπεκάλυψε τῆς ψυχῆς τὰ χαρίσματα ἱστάμενος δοξολογικὰ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὸ ἐπιτρέπει νὰ παίρνει μόνο ψιχία. Καὶ αὐτὸ ἀποκαλύπτει τον πρόσωπό του. Καὶ ἡ σύγκριση εἶναι καταλυτικὴ ἀνάμεσα στὴν ἐπωνυμία του Λαζάρου τοῦ πτωχοῦ καὶ τοῦ ἀνωνύμου πλουσίου, ὅπου ὁ δρόμος εἶναι ἀλλιώτικος πιὰ καὶ τόσο βαθιὰ εἶναι ἡ θλίψη τῆς ψυχῆς τοῦ πλουσίου ποὺ ἀποκαλύπτεται πιὰ μετὰ τὸ θάνατό του.
Ὅπου ἐκεῖ βρίσκεται σὲ χάσμα μέγα· καὶ λένε οἱ πατέρες ὅτι τὸ χάσμα, μέσα ἀπ’ τὸ ὁποῖο ζεῖ ὁ πλούσιος καὶ βλέπει μακριά του νὰ εἶναι ὁ Ἀβραάμ, δὲν εἶναι χάσμα ποὺ τίθεται ἔτσι «ὀριοθετικὰ» ἀνάμεσα στὸν ἕνα καὶ στὸν ἄλλο. Ἔχει χάσμα βαθύτατο μέσα στὴν ἴδια τήν ὕπαρξή του. Δηλαδὴ τὴ λύπη τῆς ψυχῆς τὴν ἀπωθοῦσε συνέχεια καὶ τώρα ἀποκαλύπτεται, καὶ ἀποκαλύπτεται αὐτὴ ἡ τραγωδία τῆς ψυχῆς καὶ τὴν ὥρα ποὺ ἀποκαλύπτεται φαίνεται πιὸ καθαρὰ ἡ πραγματική του διαστροφή: ὅπου, ζητῶντας βοήθεια ἀπὸ τὸν Θεό, Τοῦ λέει τί πρέπει νὰ κάνει. Δὲν Τοῦ λέει «Κύριε ἐλέησέ με», δὲν τοῦ λέει «Κύριε συγχωρέσε με», δὲν δέχεται νὰ τροφοδοτηθεῖ ἀπὸ Αὐτόν, ἀλλὰ τί κάνει; Λέει στὸν Θεὸ «αὐτὸ νὰ κάνεις» καὶ «αὐτὸ νὰ κάνεις», «νὰ στείλεις κάποιον κάτω στὴν γῆ καὶ νὰ βοηθεῖ τοὺς ἄλλους». Εἶναι τόσο πολὺ διαστρεμμένος ὅπου τὴν ἀγωνία τῆς ψυχῆς τὴν ἐκφράζει ὡς συμβουλή, ὡς προσπάθεια καθοδηγήσεως τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐδῶ πραγματικὰ μποροῦμε πραγματικὰ νὰ ἀνακριθοῦμε καὶ νὰ κριθοῦμε κάτω ἀπὸ αὐτὴ τὴ συγκριτική.
Ἡ μὴ τροφοδοσία τῆς ψυχῆς μας, τὸ «εὐφρονόμενοι καθ’ ἡμέρα λαμπρῶς» ποὺ ἀπορροφᾶ ὅλες τὶς ἰκμάδες τῆς τροφοδοσίας τῆς ψυχῆς μας, ἡ νέκρα μας ἡ βαθιά, τὸ χάσμα ποὺ μπαίνει μέσα μας, κάποια στιγμὴ γίνεται μιὰ ἔκρηξη καὶ ἀποκαλύπτεται ἡ τραγωδία μας καὶ ἀποκαλύπτεται ἡ πεῖνα μας της ψυχή μας, ἡ λύπη, ἡ ἀγωνία μας καὶ τότε τί κάνουμε; Προλαβαίνουμε ἔστω τὴν τελευταία στιγμὴ νὰ σταθοῦμε δοξολογικὰ πρὸς τὸν Θεὸ καὶ νὰ ποῦμε «Κύριε ἐλέησον», γιατί βρισκόμαστε σὲ ἀγωνία καὶ σὲ ταραχή, καὶ νὰ ποῦμε «Κύριε ἐλέησον», ὅπως ἔλεγε ὁ Λάζαρος δοξολογικὰ ἱστάμενος ἐνώπιων τοῦ Κυρίου; Ἢ θὰ συνεχίσουμε διαμαρτυρόμενοι γιὰ τὴν κακοτυχία ποὺ μᾶς βρῆκε καὶ δίνοντας συμβουλὲς στὸν Θεὸ τί πρέπει νὰ κάνει γιὰ νὰ λύσει τὸ πρόβλημα, τὸ ὁποιοδήποτε πρόβλημα τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου.
Αὐτὲς οἱ μικρὲς πτυχὲς αὐτῆς τῆς διηγήσεως πραγματικὰ μποροῦν νὰ ἀποτελέσουν βήματα οὐσιαστικὰ πιθανῶς γιὰ μιὰ οὐσιαστικὴ ἀνάνηψη τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς γιὰ νὰ βροῦμε βαθιὰ τὰ πράγματα. Ἡ στάση ἡ δοξολογική, τὸ ξεπέρασμα τῶν ἀντιπαλοτήτων πλουσίου καὶ πτωχοῦ, τὸ ξεπέρασμα τῆς καταξιώσεως κάποιων ταξικῶν δεδομένων, ἡ ἀγωνία ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴν ψυχή, ἡ μὴ διαμαρτυρία, ἡ δοξολογικὴ στάση εἶναι πραγματικὰ ἡ λύση τοῦ προβλήματος, ὄχι μόνο τοῦ κοινωνικοῦ φυσικά, ἀλλὰ καὶ τῆς βαθιᾶς ἀγωνίας ποὺ ἔχουμε στὴν ψυχή μας. Νὰ εὐχηθοῦμε νὰ μποροῦμε νὰ μποῦμε σὲ αὐτὲς τὶς προοπτικὲς ποὺ μᾶς ἀνοίγει σήμερα εὐαγγελικὴ περικοπή!
Φιλολογικὴ ἐπιμέλεια κειμένου
Ἑλένη Κονδύλη
Ὁ πανάγαθος Θεός, ὅπως μᾶς ἔφτιαξε διφυῶς, σῶμα καὶ ψυχὴ νὰ ἔχουμε, ἐπέτρεψε μέσα ἀπὸ τὴν ἀγάπη Του νὰ μᾶς τρέφει καὶ μέσα ἀπὸ τὴ χάρη Του ποικιλοτρόπως. Εὐδόκησε μὲν νὰ καρποφοροῦν τὰ χωράφια καὶ ἡ γῆ καὶ νὰ τρεφόμαστε μέσα ἀπὸ τὴ χάρη Του ὑλικῶς· τὴν ἴδια τή στιγμὴ ἐπέτρεψε μέσα ἀπὸ τὴ δωρεὰ τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας νὰ τρεφόμεθα στὴν... ψυχή μας. Καὶ τὰ δύο χρειάζονται μιὰ βαθιὰ ἰσόρροπη ἀνάπτυξη καὶ τὸ κείμενο ἀκριβῶς ἐκεῖ στοχεύει καὶ ἐκεῖ εἶναι ἡ ἀνάλυσή του.
Προσέξτε! Τὸ κείμενο ποὺ ἀναλύει τὴν στάση τοῦ πλουσίου λέει ὅτι «ἐνεδιδύσκετο πὸρφύραν καὶ εὐφραίνετο καθ᾿ ἡμέραν λαμπρῶς». Περιγράφει μιὰ ἀνάπτυξη τῶν ἐξωτερικῶν πραγμάτων, τὴν τροφοδοσία τῶν ἐξωτερικῶν, καὶ φαίνεται ποὺ εἶναι εὐτυχισμένος ὁ πλούσιος. Ἡ πατερικὴ σκέψη λέει πὼς ἡ βαθιὰ ἀγωνία τῆς ψυχῆς του, ἡ ἔλλειψη τροφῆς καὶ χάριτος στὴν ψυχή του ἔχει τόσο πολὺ ξεχαστεῖ, τὴν ἔχει τόσο πολὺ «ἀποδυθεῖ», ποὺ στέκεται ἁπλῶς στὸ πανηγυρικὸ τῆς ἐξωτερικῆς εὐφροσύνης.
Καὶ λένε οἱ νηπτικοὶ πατέρες ὅτι ἡ ψυχὴ ἡ ὁποία δὲν τρέφεται βαθιὰ ἔχει ἀγωνία, ἔχει θλίψη, ἔχει πόνο. Ἂν ὅμως τὸ δόσιμό μας στὰ ἐξωτερικὰ εἶναι τόσο βαρύ, αὐτὴ ἡ ἀγωνία καὶ αὐτὴ ἡ θλίψη ἀπωθεῖται τόσο βαθιὰ ποὺ φαίνεται πάρα πολὺ μετά, ὅταν ἡ φθορὰ εἶναι προϊοῦσα, ὅταν ἔχει προχωρήσει δηλαδὴ ἡ φθορά. Αὐτὴ ἡ κατάσταση εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία περιγράφεται γιὰ τὸν πλούσιο. Εὐφραίνεται χωρὶς νὰ πιάνει κάποια πτυχὴ αὐτῆς τῆς ἀγωνίας καὶ τῆς θλίψεως μὲ τὴν ὁποία κατατρύχεται ἡ ψυχή του, καὶ ἡ ἔλλειψη τῆς τροφοδοσίας αὐτῆς.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ πτωχὸς Λάζαρος εἶναι ἐκεῖ γευόμενος τὰ ψιχία, ἀλλὰ στέκεται δοξολογικά, δὲν διαμαρτύρεται γιὰ τίποτε. Ἁπλῶς δέχεται τὰ ψυχία ὡς δωρεὰ καὶ αὐτὰ τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν ὁ Λάζαρος διεμαρτύρετο γιὰ τὰ ψυχία – καὶ θὰ εἶχε δίκιο μὲ τὰ ὁριζόντια κοινωνικὰ δεδομένα – θὰ βρισκόταν καὶ αὐτὸς τὴν ἴδια μοῖρα μὲ τὸν πλούσιο. Ἡ εὐφρόσυνος στάση του, ἡ δοξολογική του στάση γιὰ τὰ ψυχία ἔστω ποὺ δέχεται, τὸν βάζει σὲ μιὰ ἄλλη ἰσορροπία γιατί ἐκείνη τὴ στιγμὴ αὐτὸς δέχεται τὶς δωρεὲς τοῦ Θεοῦ, ὅποιες καὶ νά ’ναί.
Καὶ ἐδῶ εἶναι ἡ βαθιὰ σύγκριση πιὰ τοῦ πλουσίου μὲ τὸν πτωχό τον Λάζαρο. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς παίρνουν τὰ πράγματα ἄλλη τροπή. Ὁ πλούσιος, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀνώνυμος βλέπετε, δὲν ἔχει νὰ ἐκφράσει τίποτε καὶ νὰ καταθέσει τίποτε στὴ ζωὴ τοῦ κόσμου. Εἶναι ἀπρόσωπος, δὲν ἔχει τίποτε νὰ δώσει. Συγκρίνεται μὲ τὸν πτωχὸ Λάζαρο ποὺ ἔχει ὄνομα· καὶ αὐτὸς ὁ πτωχὸς Λάζαρος ἔχει πολλὰ νὰ δώσει, γιατί ἀπεκάλυψε τῆς ψυχῆς τὰ χαρίσματα ἱστάμενος δοξολογικὰ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὸ ἐπιτρέπει νὰ παίρνει μόνο ψιχία. Καὶ αὐτὸ ἀποκαλύπτει τον πρόσωπό του. Καὶ ἡ σύγκριση εἶναι καταλυτικὴ ἀνάμεσα στὴν ἐπωνυμία του Λαζάρου τοῦ πτωχοῦ καὶ τοῦ ἀνωνύμου πλουσίου, ὅπου ὁ δρόμος εἶναι ἀλλιώτικος πιὰ καὶ τόσο βαθιὰ εἶναι ἡ θλίψη τῆς ψυχῆς τοῦ πλουσίου ποὺ ἀποκαλύπτεται πιὰ μετὰ τὸ θάνατό του.
Ὅπου ἐκεῖ βρίσκεται σὲ χάσμα μέγα· καὶ λένε οἱ πατέρες ὅτι τὸ χάσμα, μέσα ἀπ’ τὸ ὁποῖο ζεῖ ὁ πλούσιος καὶ βλέπει μακριά του νὰ εἶναι ὁ Ἀβραάμ, δὲν εἶναι χάσμα ποὺ τίθεται ἔτσι «ὀριοθετικὰ» ἀνάμεσα στὸν ἕνα καὶ στὸν ἄλλο. Ἔχει χάσμα βαθύτατο μέσα στὴν ἴδια τήν ὕπαρξή του. Δηλαδὴ τὴ λύπη τῆς ψυχῆς τὴν ἀπωθοῦσε συνέχεια καὶ τώρα ἀποκαλύπτεται, καὶ ἀποκαλύπτεται αὐτὴ ἡ τραγωδία τῆς ψυχῆς καὶ τὴν ὥρα ποὺ ἀποκαλύπτεται φαίνεται πιὸ καθαρὰ ἡ πραγματική του διαστροφή: ὅπου, ζητῶντας βοήθεια ἀπὸ τὸν Θεό, Τοῦ λέει τί πρέπει νὰ κάνει. Δὲν Τοῦ λέει «Κύριε ἐλέησέ με», δὲν τοῦ λέει «Κύριε συγχωρέσε με», δὲν δέχεται νὰ τροφοδοτηθεῖ ἀπὸ Αὐτόν, ἀλλὰ τί κάνει; Λέει στὸν Θεὸ «αὐτὸ νὰ κάνεις» καὶ «αὐτὸ νὰ κάνεις», «νὰ στείλεις κάποιον κάτω στὴν γῆ καὶ νὰ βοηθεῖ τοὺς ἄλλους». Εἶναι τόσο πολὺ διαστρεμμένος ὅπου τὴν ἀγωνία τῆς ψυχῆς τὴν ἐκφράζει ὡς συμβουλή, ὡς προσπάθεια καθοδηγήσεως τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐδῶ πραγματικὰ μποροῦμε πραγματικὰ νὰ ἀνακριθοῦμε καὶ νὰ κριθοῦμε κάτω ἀπὸ αὐτὴ τὴ συγκριτική.
Ἡ μὴ τροφοδοσία τῆς ψυχῆς μας, τὸ «εὐφρονόμενοι καθ’ ἡμέρα λαμπρῶς» ποὺ ἀπορροφᾶ ὅλες τὶς ἰκμάδες τῆς τροφοδοσίας τῆς ψυχῆς μας, ἡ νέκρα μας ἡ βαθιά, τὸ χάσμα ποὺ μπαίνει μέσα μας, κάποια στιγμὴ γίνεται μιὰ ἔκρηξη καὶ ἀποκαλύπτεται ἡ τραγωδία μας καὶ ἀποκαλύπτεται ἡ πεῖνα μας της ψυχή μας, ἡ λύπη, ἡ ἀγωνία μας καὶ τότε τί κάνουμε; Προλαβαίνουμε ἔστω τὴν τελευταία στιγμὴ νὰ σταθοῦμε δοξολογικὰ πρὸς τὸν Θεὸ καὶ νὰ ποῦμε «Κύριε ἐλέησον», γιατί βρισκόμαστε σὲ ἀγωνία καὶ σὲ ταραχή, καὶ νὰ ποῦμε «Κύριε ἐλέησον», ὅπως ἔλεγε ὁ Λάζαρος δοξολογικὰ ἱστάμενος ἐνώπιων τοῦ Κυρίου; Ἢ θὰ συνεχίσουμε διαμαρτυρόμενοι γιὰ τὴν κακοτυχία ποὺ μᾶς βρῆκε καὶ δίνοντας συμβουλὲς στὸν Θεὸ τί πρέπει νὰ κάνει γιὰ νὰ λύσει τὸ πρόβλημα, τὸ ὁποιοδήποτε πρόβλημα τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου.
Αὐτὲς οἱ μικρὲς πτυχὲς αὐτῆς τῆς διηγήσεως πραγματικὰ μποροῦν νὰ ἀποτελέσουν βήματα οὐσιαστικὰ πιθανῶς γιὰ μιὰ οὐσιαστικὴ ἀνάνηψη τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς γιὰ νὰ βροῦμε βαθιὰ τὰ πράγματα. Ἡ στάση ἡ δοξολογική, τὸ ξεπέρασμα τῶν ἀντιπαλοτήτων πλουσίου καὶ πτωχοῦ, τὸ ξεπέρασμα τῆς καταξιώσεως κάποιων ταξικῶν δεδομένων, ἡ ἀγωνία ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴν ψυχή, ἡ μὴ διαμαρτυρία, ἡ δοξολογικὴ στάση εἶναι πραγματικὰ ἡ λύση τοῦ προβλήματος, ὄχι μόνο τοῦ κοινωνικοῦ φυσικά, ἀλλὰ καὶ τῆς βαθιᾶς ἀγωνίας ποὺ ἔχουμε στὴν ψυχή μας. Νὰ εὐχηθοῦμε νὰ μποροῦμε νὰ μποῦμε σὲ αὐτὲς τὶς προοπτικὲς ποὺ μᾶς ἀνοίγει σήμερα εὐαγγελικὴ περικοπή!
Φιλολογικὴ ἐπιμέλεια κειμένου
Ἑλένη Κονδύλη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου