Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος ὁ Κολλυβάς καί Διδάσκαλος τοῦ Γένους (24 Ἰουνίου †)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου – Καθηγητοῦ

Τό Κολυβαδικό Κίνημα τοῦ 18ου αἰῶνα ὑπῆρξε ἕνας σημαντικός ἱστορικός σταθμός στήν ἐκκλησιαστική μας ἱστορία, καθ' ὅτι διαδραμάτισε ἰσχυρό ἀνανεωτικό ρόλο στήν Ὀρθοδοξία μας, ἡ ὁποία ἀσφυκτιοῦσε ἀπό τίς παρεμβάσεις τῆς αἱρετικῆς δυτικῆς χριστιανοσύνης. Ἕνα ἀπό τά κύρια πρόσωπα αὐτοῦ τοῦ κινήματος ὑπῆρξε ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος. Ἕνας μεγάλος ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας μας καί διδάσκαλος τοῦ Γένους.

Γεννήθηκε τό 1722 στό Κῶστο της Πάρου. Ὁ πατέρας του ὀνομαζόταν Ἀπόστολος Τοῦλος καί ἡ μητέρα του Κωστιανή, οἱ ὁποῖοι τοῦ διδάξαν τή εὐσέβεια καί φρόντισαν νά τόν σπουδάσουν. Τά πρῶτα γράμματα τά ἔμαθε στό Κῶστο καί... στή συνέχεια φοίτησε Σχολή τῆς Μονῆς Ἁγίου Ἀθανασίου Ναούσης Πάρου ἤ στή Σχολή Παναγίου Τάφου στή Σίφνο. Στά 1745, ὁ ἴδιος 23 χρονῶν πῆγε στή Σμύρνη γιά νά ἀνώτερες σπουδές στήν ἐκεῖ φημισμένη «Εὐαγγελική Σχολή», γιά ἕξι χρόνια. Τό 1751 πῆγε στό Ἅγιο Ὅρος καί γράφηκε στήν περίφημη «Ἀθωνιάδα Σχολή», ὅπου δίδασκαν ὁ ξακουστός δάσκαλος Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης και ἀργότερα ὁ μεγάλος Εὐγένιος Βούλγαρης. Ἐκεῖ σπούδασε Θεολογία, Φιλολογία καί τίς θετικές ἐπιστῆμες. Ἔχοντας ἐπίσης ἄσβεστη δίψα γιά μάθηση, ἐπισκέπτονταν τίς βιβλιοθῆκες τῶν Μονῶν καί ἐμπλούτιζε τίς γνώσεις του.

Παράλληλα βίωνε τήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα τῆς ἁγιορείτικης ζωῆς καί ἰδιαίτερα τή Θεία Λατρεία. Ἐξασκοῦνταν στή ρητορική καί τήν ὁμιλητική γιά νά προσφέρει τίς ὑπηρεσίες του στό ὑπόδουλο Γένος. Οἱ καθηγητές του καί οἱ συμφοιτητές του τόν θαυμάζουν. Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης τόν καθιστᾶ συνεργάτη του. Μάλιστα τό ἔτος 1757 διετέλεσε καθηγητής στή Σχολή.

Ἡ φήμη του βγῆκε καί ἐκτός Ἁγίου Ὅρους. Διάφορες Σχολές τόν ζητοῦσαν γιά καθηγητή τους. Τά ἔτη 1758-1762 δίδαξε καί ἔγινε διευθυντής τῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης. Ἀλλά δυστυχῶς το 1762 ἔκλεισε ἡ Σχολή λόγῳ ἐπιδημίας. Ἀπό ἐκεῖ πῆγε στήν Κέρκυρα, νά συμπληρώσει τίς σπουδές του κοντά στόν ὀνομαστό δάσκαλο Νικηφόρο Θεοτόκη. Κατόπιν, ὄντας ὁ ἴδιος 40 ἐτῶν, προκλήθηκε νά διδάξει στό Μεσολόγγι ἀπό τό φίλο του Παναγιώτη Παλαμᾶ, στήν ἐκεῖ «Παλαμιαία Σχολή» πού εἶχε ἱδρύσει τό 1760.

Στά 1771 πῆρε ἐπιστολή ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, μέ τήν ὁποία διορίζονταν διευθυντής τῆς «Ἀθωνιάδας Σχολῆς» στό Ἅγιο Ὅρος, ὡς διάδοχος τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη. Ὁ Ἀθανάσιος δέχτηκε καί ὡς τό 1777 διέλαμψε στήν ὀνομαστή Σχολή. Ἦταν τά πλέον γόνιμα χρόνια τῆς ζωῆς του. Ἐκεῖ γνωρίστηκε μέ τόν Μακάριο Νοταρά, μιά ἐπίσης μεγάλη πνευματική προσωπικότητα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καί πρωτοπόρο «Κολλυβά». Αὐτός τόν προέτρεψε νά χειροτονηθεῖ πρεσβύτερος, ὁ ὁποῖος δέχτηκε. Ἦταν 55 ἐτῶν.

Στά χρόνια ἐκεῖνα βρισκόταν σέ κορύφωση τό Κολλυβαδικό Κίνημα στό Ἅγιο Ὅρος. Οἱ παράταξη τῶν Κολλυβάδων διώκονταν μέ πεῖσμα ἀπό τούς ἀντικολλυβάδες. Αὐτό λυποῦσε τόν Ἀθανάσιο καί δυσανασχετοῦσε γιά τίς διώξεις τους. Ὁ ἴδιος ἐντάχτηκε στό κίνημα τῶν Κολλυβάδων καί ἄρχισαν οἱ διώξεις ἐναντίον του. Παραιτεῖται ἀπό τήν «Ἀθωνιάδα Σχολή» καί ἐπιστρέφει στή Θεσσαλονίκη ὅπου δίδαξε καί πάλι ἀπό τό 1777 ἕως τό 1783. Παράλληλα κήρυττε ἀπό ἄμβωνος σέ διάφορους ναούς. Στά 1783 ἔλαβε ἐπιστολή ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο νά ἀναλάβει τή διεύθυνση τῆς Πατριαρχικῆς Σχολῆς στήν Κωνσταντινούπολη, ἀλλά δέν ἀποδέχτηκε τή θέση.

Στά 1786, 64 χρονῶν, ἀποφάσισε νά ἐπιστρέψει στήν πατρίδα του τήν Πάρο. Ἀλλά δέν κατόρθωσε νά φτάσει στόν προορισμό του. Λόγῳ τοῦ ρωσοτουρκικοῦ

πολέμου, τό πλοῖο, πού τόν μετέφερε, ἀναγκάστηκε νά ἀλλάξει πορεία καί ἀγκυροβόλησε στή Χίο γιά μεγάλο διάστημα. Ὁ Ἀθανάσιος ἀποσύρθηκε στό «Κάθισμα» τῆς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἐκεῖ βυθίστηκε στήν προσευχή, τήν περισυλλογή καί τήν πνευματική ἄσκηση, περιμένοντας νά τελειώσει ὁ πόλεμος.

Ἀλλά οἱ Χιῶτες πληροφορήθηκαν τήν ἐκεῖ παρουσία του καί ἐπειδή ἡ Σχολή τῆς Χίου ἦταν ἀκέφαλη, τόν παρότρυναν νά ἀναλάβει αὐτός τήν διεύθυνσή της. Ὁ Ἀθανάσιος ἀρνεῖται, διότι ἔχει ἄλλα σχέδια. Στό τέλος δέχεται, ὅταν τοῦ γνώρισαν τίς σχέσεις του μέ τόν Μακάριο Νοταρά καί τή φιλία του μέ τόν Μητροπολίτη Χίου Γαβριήλ. Διδάσκει μέ πάθος στή Σχολή, στήν ὁποία προσδίνει φήμη καί κῦρος. Ἐκεῖ συγγράφει τά σπουδαιότερα ἔργα του, ὅπως τή Ρητορική Πραγματεία του Ἐρμογένους, τήν Δογματική τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ καί τήν Λογική τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη.

Ἔμεινε στή Χίο τριάντα χρόνια, ὡς τό 1812 καί ἔφτασε στήν ἡλικία τῶν 90 χρονῶν. Ζήτησε καί τόν ἀπάλλαξαν ἀπό τά διδακτικά καί διευθυντικά του καθήκοντα καί τοῦ ὅρισαν μισθό, ὅσο θά ζοῦσε. Ἦρθε ὁ καιρός νά μεταβεῖ ἐπί τέλους στήν Πάρο. Ὅμως ὁ λαός τῆς Χίου του ἔφραξε τό δρόμο νά μήν φύγει ἀπό τό νησί τους. Ὁ Ἀθανάσιος ὑπέκυψε στή θέλησή τους, τό ὁποῖο ἐξέλαβε ὡς θέλημα τοῦ Θεοῦ καί πῆρε τήν ἀπόφαση νά μείνει γιά πάντα στή Χίο.

Ἀποσύρθηκε στή Μονή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στά Ρεστά Χίου, σέ ἕνα ἀπόμερο μέρος. Μαζί τοῦ ἡσύχαζαν ὁ μαθητής του καί φίλος του Νικηφόρος καί ὁ διάκονος Ἰωσήφ ἀπό τά Φουρνά Εὐρυτανίας, ὁ ὁποῖος εἶχε χρηματίσει δάσκαλος στή Σχολή. Ἐκεῖ ὁ Ἀθανάσιος, παρ' ὅλο τό προχωρημένο της ἡλικίας του, ἀσκοῦνταν σκληρά, προσευχόμενος, ἀγρυπνῶντας καί νηστεύοντας. Παράλληλα συνέχιζε τό συγγραφικό θεολογικό του ἔργο.

Ὅταν ξεκίνησε νά γράφει τό σύγγραμμά του «Περί τῆς πρός τόν Θεόν ἁγίας Πίστεως καί Περί τοῦ τίς ἐστιν ἡ ἀληθινή φιλοσοφία» ἔπαθε ἐγκεφαλικό ἐπεισόδιο. Ὅταν συνῆρθε κάπως καί ἄρχισε ξανά τή συγγραφή, δεύτερο ἐγκεφαλικό, βαρύτερο, τόν ρίχνει στό κρεβάτι. Ὁ ἴδιος ἀντιλαμβάνεται τό τέλος της ἐπί γῆς ζωῆς του καί προετοιμάζεται γιά τή μεγάλη ἀναχώρηση. Μέ νεύματα ζήτησε νά κοινωνήσει τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων καί μετά μία ἥμερα παρέδωσε τήν ψυχή του στόν Κύριο, στίς 24 Ἰουνίου 1813. Οἱ συνασκητές του τόν ἔθαψαν στήν αὐλή τῆς Μονῆς. Τά λείψανά του ἀποτεφρώθηκαν ἀπό μεγάλη πυρκαγιά τοῦ 1822. Ἀνακηρύχτηκε ἅγιος καί τιμᾶται στίς 24 Ἰουνίου, ἡμέρα τῆς ὁσιακῆς κοίμησής του.

Ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος σημάδεψε θετικά μέ τήν προσωπικότητά του καί τό ἔργο του τήν ταραγμένη ἐποχή του. Ὑπῆρξε μιά σπάνια ἐκκλησιαστική καί πνευματική μορφή, μέ ἀκραιφνῶς ὀρθόδοξο καί ἑλληνοπρεπές χαρακτῆρα, φωτεινό ὁρόσημο καί παράδειγμα μιά μας σήμερα!