Οἱ ἀντιφατικές δηλώσεις τοῦ Ἰλιοῦ περὶ Θείας Κοινωνίας

Ὁ σεβ. Ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου κ. Ἀθηναγόρας: Ὁ τρόπος Θείας Κοινωνίας δὲν θὰ ἀλλάξει. 

Toῦ Βασίλειου Εὐσταθίου, Δρ. Φυσικοῦ, πτ. Θεολογίας (Τμ. Κοιν. Θ. ΕΚΠΑ) 

Ὁ σεβ. Μητροπολίτης Ἰλιοῦ, Ἀχαρνῶν καὶ Πετρουπόλεως κ. Ἀθηναγόρας, ποὺ εἶναι καὶ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου σὲ συνέντευξή του στὶς 14 Νοεμβρίου εἶχε ἀπαντήσει τὰ ἐξῆς, στὶς σχετικὲς ἐρωτήσεις τῆς δημοσιογράφου γιὰ τὴν Θεία Κοινωνία καὶ τὸν τρόπο ποὺ γίνεται (τὸ πλήρες ἀπόσπασμα στὸ τέλος, Παρ. Α): «Γιατὶ ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι κόκκινη γραμμή γιὰ τὴν Ἐκκλησία; ... Πότε ἱδρύθηκε ἡ Ἐκκλησία μας, ποιὰ εἶναι ἡ ἱδρυτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας; Ὁ Μυστικὸς Δείπνος. Ἐκεῖ ποὺ ὁ Χριστὸς εἶπε «Λάβετε, φάγετε, πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες. Ἐκεῖ συνιστάται ἡ Ἐκκλησία… Εἶναι ὁ τόπος, ὅπου ὁ θάνατος νικιέται ἀπὸ... τὴν ζωή. Καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ τὴν Θεία Κοινωνία, γιατὶ χωρὶς Θεία Κοινωνία δὲν ὑπάρχει Ἐκκλησία». 

Μετὰ ἀπὸ τὴν ἐπιμονὴ τῆς δημοσιογράφου, ὅτι ἐπιστήμονες ζητοῦν τὴν ἀλλαγὴ τοῦ τρόπου, παρόλο ποὺ ὁ σεβασμιώτατος ἐπαναλάμβανε ὅτι δὲν στηρίζουν ὅσοι ἔχουν τὴν θέση αὐτὴ σὲ ἐπιστημονικὰ δεδομένα, γιατὶ ἁπλὰ δὲν ὑπάρχουν φυσικά τέτοια δεδομένα, δηλαδὴ ὅτι ὁ κορονοϊός διαδίδεται μὲ τὴν Θεία Μετάληψη, τελικὰ ὁ σεβασμιώτατος κατάληξε στὸ ἐξῆς: «Ὁ καθένας πιστεύει, αὐτὸ ποὺ νομίζει νὰ πιστεύει. Ἄν ἡ Ἐκκλησία χρειαστεῖ νὰ ἀλλάξει τρόπο, θὰ τὸ κάνει, ἀλλὰ θὰ τὸ κάνει διὰ Συνόδου. Δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε μόνοι μας. Δηλαδὴ θὰ πρέπει νὰ ἀποφασίσει ἡ Ὀρθοδοξία ὁλόκληρη, ὅτι θὰ πρέπει νὰ ἀλλάξει αὐτὸς ὁ τρόπος». 

Τὴν ἴδια ἀκριβῶς θέση ἐπανέλαβε στὶς 18 Δεκεμβρίου 2020 κάτω ἀπὸ σχετικὲς ἐρωτήσεις τοῦ δημοσιογράφου, ποὺ ἀναφέρονταν ἐπανειλημμένα καὶ στὸ ἄν αὐτὸ εἶναι δογματικὸ ἤ ὄχι θέμα (τὸ πλήρες ἀπόσπασμα στὸ τέλος, Παρ. Β):: «Εἶναι μιὰ μακρὰ συνήθεια, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ἀλλάξει…χρειάζεται μιὰ συμφωνία ἀνάμεσα στὶς Ἐκκλησίες, στὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε μόνοι μας, γιατὶ δεσμευόμαστε ἀπὸ ἕναν κανόνα τῆς πρώτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου…δὲν εἶναι δογματικό. Ὑπάρχουν Θείες Λειτουργίες, ὅπως αὐτὴ τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, ὅπου γίνεται χωριστὰ ἡ Θεία Μετάληψη. Χωριστὰ τὸ σώμα, ὁ ἄρτος, χωριστὰ ὁ οἶνος…». 

Οἱ παραπάνω δηλώσεις εἶναι προφανέστατα ἀντιφατικές. Ὁ σεβασμιώτατος ἐξ ἀρχῆς κατάστησε σαφέστατο τὶ πιστεύει γιὰ τὸ μυστήριο τῶν μυστηρίων, τὴν Θεία Κοινωνία: «ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι κόκκινη γραμμή γιὰ τὴν Ἐκκλησία; ... ὁ θάνατος νικιέται ἀπὸ τὴν ζωή. Καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ τὴν Θεία Κοινωνία». Τὴν ὀντολογικὴ σημασία ποὺ δίνει στὴν Θεία Λειτουργία καὶ στὴν Θεία Κοινωνία μπορεῖ νὰ τὴν διαπιστώσει κάποιος καὶ στὸ φετινὸ χριστουγεννιάτικό μήνυμά του, ποὺ ἀναρτήθηκε χθὲς (22 Δεκεμβρίου) στὴν ἱστοσελίδα τῆς Μητροπόλεώς του, ὅπου γράφει «νά γευθοῦμε Χριστό ζῶντα». (βλ. ἀπόσπασμα στὸ Παρ. Γ). Εἶναι δυνατὸν λοιπὸν νὰ καταλήγει ὅτι ὁ τρόπος Θείας Κοινωνίας δὲν εἶναι δογματικὸ ζήτημα καὶ μὲ πανορθόδοξη συναίνεση ἄν χρειαστεί θὰ μποροῦσε νὰ ἀλλάξει; Καὶ αὐτό, ἐνῶ μόλις πρὶν εἶχε δηλώσει μὲ ἔμφαση ὅτι «δὲν ὑποχρεώνουμε κανένα νὰ κοινωνήσει μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἔχει θεσμοθετηθεῖ αἰῶνες τώρα. Ὅποιος θέλει ἔρχεται. Δὲν ὑποχρεώνουμε κανένα νὰ τὸ κάνει». 

Οἱ δηλώσεις τοῦ σεβ. Μητροπολίτου κ. Ἀθηναγόρα μᾶς προβλημάτισαν ἔντονα καὶ ἀπευθυνθήκαμε στὸν ἴδιο, ἐκφράζοντας τὸν προβληματισμό μας μέσα ἀπὸ μιὰ ἐπιστολή, ὅπου τοῦ ἐκθέσαμε τὸ προσωπικό μας πείραμα (βλ. Παρ. Δ). Ὁ ἴδιος ἀνταποκρινόμενος στὴν ἀνησυχία μας μᾶς ἀπάντησε εὐθέως καὶ μὲ σαφήνεια ὅτι δὲν «ὑπονοήθηκε ποτὲ ὅτι μπορεῖ νὰ μεταδοθεῖ νόσος ἀπὸ τὴν Ἁγία Λαβίδα» καὶ ὅτι «Δὲν τίθεται ζήτημα ἀλλαγῆς τοῦ τρόπου μετάδοσης τῆς Θείας Εὐχαριστίας, δὲν ἔχει ἀποτελέσει οὔτε γιὰ μία στιγμὴ ζήτημα τόσο γιὰ τὴ Μητρόπολη Ἰλίου, ὅσο καὶ γιὰ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος!». 

Τότε τὶ θέση ἔχουν μπροστὰ σὲ ὅλη αὐτὴ τὴν ξεκάθαρη ἀλήθεια, οἱ δηλώσεις περὶ δυνατότητας ἀλλαγῆς τοῦ τρόπου καὶ μὴ δογματικῆς φύσεως τοῦ θέματος; Δὲν θέλει πλέον πολὺ νὰ κατανοήσει κανεῖς τὴν προσπάθεια τοῦ σεβ. Μητροπολίτη Ἰλιοῦ, ἔστω καὶ ἀτυχή, νὰ παρακάμψει τὴν ἐπιμονὴ τῶν δημοσιογράφων νὰ βγάλουν αὐτὸ ποὺ θέλουν ἀπὸ τὴν συνέντευξη, καὶ ὄχι αὐτὸ ποὺ ἐκφράζει τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν γνήσια πνευματικὴ ζωή, κατὰ τὰ κελεύσματα ποὺ δέχονται στὸ χῶρο ἐργασίας τους καὶ κατὰ τὶς ἀνάγκες τῆς ἀγορᾶς τῆς πληροφορίας, ἐνῶ διάγουν σὲ πλήρη ἄγνοια ποιὰ ἡ ἔννοια καὶ ὁ σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας ἤ ποιὰ ἡ χριστιανικὴ μέριμνα γιὰ τὴν σωτηρία τῆς ψυχής μας.  

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α.

Ἀπόσπασμα ἀπομαγνητοφωνημένης συνέντευξης σεβ. Μητροπολίτη Ἰλιοῦ, Ἀχαρνῶν καὶ Πετρουπόλεως κ. Ἄθηναγόρα στὶς 14 Νοεμβρίου 2020:

Στὸ μεταφυσικὸ ἔγκειται ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία συνεχίζει νὰ λαμβάνεται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ἀπὸ τὸ ἴδιο κουταλάκι; Γιατὶ οἱ ἐπιστήμονες ἔχουν ἀποφανθεῖ γι’ αὐτό, τὸ ὁποῖο δὲν ἐπιτρέπεται κατὰ αὐτοὺς καὶ μὲν τὴν κοινὴ λογικὴ αὐτὸ καταλαβαίνουμε. 

-Πρὶν σᾶς ἀπαντήσω σὲ αὐτὸ θέλω νὰ σᾶς πῶ τὸ ἐξῆς. Γιατὶ ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι κόκκινη γραμμή γιὰ τὴν Ἐκκλησία; Διάφοροι ὀργανισμοὶ καὶ κράτοι ἀκόμη ἔχουν μιὰ ἱδρυτικὴ πράξη, ταὸν χρόνο μέσα στὸν ὁποῖο ἱδρύονται. Πότε ἱδρύθηκε ἡ Ἐκκλησία μας, ποιὰ εἶναι ἡ ἱδρυτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας; Ὁ Μυστικὸς Δείπνος. Ἐκεῖ ποὺ ὁ Χριστὸς εἶπε «Λάβετε, φάγετε, πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες. Ἐκεῖ συνιστάται ἡ Ἐκκλησία. Ἡ Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ εἶναι καὶ κοινωνικὸς ὁργανισμός, καὶ φιλανθρωπικὸς ὀργανισμὸς καὶ λοιπὰ καὶ λοιπά…Δὲν εἶναι ὅμως ἡ Ἐκκλησία αὐτὸ μόνο. Εἶναι ὁ τόπος, ὅπου ὁ θάνατος νικιέται ἀπὸ τὴν ζωή. Καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ τὴν Θεία Κοινωνία, γιατὶ χωρὶς Θεία Κοινωνία δὲν ὑπάρχει Ἐκκλησία. 

-Δὲν θὰ μποροῦσε ἡ Ἐκκλησία νὰ δείξει μιὰ εὐελιξία μέσα στὴν πανδημία; Ὄχι νὰ μὴν λαμβάνει κανεῖς τὴν Θεία Κοινωνία. Ὁ τρόπος νὰ ἀλλάξει. 

-Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς καὶ δὲν ὑποχρεώνουμε κανένα νὰ κοινωνήσει μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἔχει θεσμοθετηθεῖ αἰῶνες τώρα. Ὅποιος θέλει ἔρχεται. Δὲν ὑποχρεώνουμε κανένα νὰ τὸ κάνει. 

-Ναι, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη ὅμως οἱ ἐπιστήμονες λένε καὶ εἶναι κατηγορηματικοί. Ἔχω ἀκούσει τὸν κ. Δερμητζάκη νὰ λέει ὅτι σὲ αὐτὴ τὴν φάση ποὺ διανύουμε αὐτὸ πρέπει νὰ ἀλλάξει. Νὰ βρεθεῖ ἕνας ἄλλος τρόπος. Γιατὶ τὶ θὰ χάσει ἡ Θεία κοινωνία, ἄν ἀλλάξει ὁ τρόπος ποὺ τὴν λαμβάνει κανεῖς; Αὐτὸ δὲν καταλαβαίνω σεβασμιώτατε. 

-Ἔχουν οἱ ἐπιστήμονες δεδομένα ὅτι ἔχει ὁ ἰὸς κολλήσει μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο; 

-Λένε ὅτι μεταδίδεται μὲ τὸ σάλιο, τὶ ἄλλο νὰ ποῦνε; 

-Δὲν ξέρω νὰ μᾶς τὸ ἀποδείξουν, ἐπιστήμονες εἶναι. Ἡ πίστη δὲν ἀποδεικνύεται. 

-Νομίζω, ὅτι ἔχουν αὐτὲς τὶς ἀποδείξεις. Δὲν ἔχουν προβεῖ σὲ αὐτὲς τὶς δηλώσεις ὁ καθένας αὐθαίρετα καὶ μόνος του. 

-Ὁ καθένας πιστεύει, αὐτὸ ποὺ νομίζει νὰ πιστεύει. 

Ἄν ἡ Ἐκκλησία χρειαστεῖ νὰ ἀλλάξει τρόπο, θὰ τὸ κάνει, ἀλλὰ θὰ τὸ κάνει διὰ Συνόδου. Δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε μόνοι μας. Δηλαδὴ θὰ πρέπει νὰ ἀποφασίσει ἡ Ὀρθοδοξία ὁλόκληρη, ὅτι θὰ πρέπει νὰ ἀλλάξει αὐτὸς ὁ τρόπος.

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β.

Ἀπόσπασμα ἀπομαγνητοφωνημένης συνέντευξης σεβ. Μητροπολίτη Ἰλιοῦ, Ἀχαρνῶν καὶ Πετρουπόλεως κ. Ἄθηναγόρα στὶς 18 Δεκεμβρίου 2020:

-Ἡ Αρχιεπισκοπὴ Ἀμερικῆς κάνει κοινωνία μὲ κουταλάκι μιὰς χρήσεως. Γιατὶ νὰ μὴν τὸ κάνουμε καὶ ἐμεῖς αὐτὸ ἐδῶ, εἶναι ἀντιδογματικὸ αὐτό;

-Κοιτάξτε, εἶναι μιὰ μακρὰ συνήθεια, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ἀλλάξει βέβαια. Ἀλλά χρειάζεται μιὰ συμφωνία ἀνάμεσα στὶς Ἐκκλησίες, στὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Δὲν μποροῦμε νὰ τὸ κάνουμε μόνοι μας, γιατὶ δεσμευόμαστε ἀπὸ ἕναν κανόνα τῆς πρώτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Δὲν μπορεῖ νὰ τὸ κάνει μόνος του κάποιος. Τώρα τὶ κάνει ἡ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀμερικῆς, ἐκεῖ τώρα ἐντάξη, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἐκεῖ εἶναι ὑπεύθυνος για τὴν ἀρμοδιότητα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς …

- Ἄλλο ἐκεῖ. Δὲν ἀντίκειται σὲ κάτι στὸ χριστιανικό μας δόγμα, δὲν ἔχει πρόβλημα;

-Ὄχι, δὲν εἶναι δογματικό. Ὑπάρχουν Θείες Λειτουργίες, ὅπως αὐτὴ τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου, ὅπου γίνεται χωριστὰ ἡ Θεία Μετάληψη. Χωριστὰ τὸ σώμα, ὁ ἄρτος, χωριστὰ ὁ οἶνος.  Καὶ ἀπὸ τοὺς πιστούς.

-Ἄρα θὰ μποροῦσε νὰ ἐφαρμοστεῖ καὶ αὐτό.

-Θὰ μποροῦσε.

-Ἄρα δὲν μᾶς τὸ ἀπαγορεῦει κάτι.

-Ὄχι, δὲν ὑπάρχει κάτι δογματικὸ νὰ τὸ ἀπαγορεῦει.

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ.

Μήνυμα Χριστουγέννων 2020 σεβ. Μητροπολίτη Ἰλιοῦ, Ἀχαρνῶν καὶ Πετρουπόλεως κ. Ἄθηναγόρα (ἀπόσπασμα): 

«…Γύρω ἀπό τήν Τράπεζα τοῦ Κυρίου δέν ὑπήρχαμε εμείς, οἱ μαθητές σας, νά ἀκούσουμε λόγο παρηγορητικό, νά μυρίσουμε θυμίαμα, νά γευθοῦμε Χριστό ζῶντα. Δέν βρέθηκε γιά μᾶς τόπος στό κατάλυμα τῆς λειτουργίας τῆς Εὐχαριστίας τοῦ Θεοῦ καί Πατέρα μας. Μᾶς ἀφήσατε μόνους, ἔξω στήν αὐλή τοῦ χώρου τῆς ποίμνης. Εἴμαστε ἀπόντες γιά μεγάλο διάστημα! Ἀπόντες! 

Κοιτῶ πάλι τά γεμᾶτα παράπονο μάτια σας ἐξ αἰτίας τῆς ἀπουσίας σας κατά τή διάρκεια τῶν λατρευτικῶν ἐκδηλώσεων αὐτοῦ τοῦ τελευταίου χρονικοῦ διαστήματος λόγω τῶν περιοριστικῶν μέτρων καί τολμῶ νά σᾶς πῶ: Ἀπόντες; Ὄχι ἀδελφοί μου, παρόντες ἤσασταν. 

Εἶναι ἀνάγκη νά κατανοήσουμε ὅτι σέ ἔκτακτες περιπτώσεις, ὅπως μιά πανδημία, ὅπου ὁρίζονται προστατευτικά μέτρα τῶν κρατικῶν φορέων προσωρινά καί ὄχι μόνιμα, ἀρκεῖ καί μόνο τό γεγονός ὅτι τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία ἀπό λίγα τουλάχιστον ἄτομα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ: «Οὗ εἰσι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τό ἐμόν ὄνομα ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν» (Ματθ. 18,20). Ἡ τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας καί κάτω ἀπ’ αὐτές τίς συνθῆκες, εἶναι γεγονός οἰκουμενικό καί παγκόσμιο, γιατί μέ τήν τέλεσή της βιώνεται ἡ παρουσία τοῦ Θεανθρώπου μέσα στό σῶμα τῆς ἀνθρωπότητας πού τήν «ἐμβολιάζει» μέ αὐτήν…. 

…Ἡ θεία Κοινωνία εἶναι μιά βιωματική ἐμπειρία. Δέν ἔχει νά κάνει μέ τό πόσο συχνά μεταλαβαίνουμε. Ἐκεῖνο πού θέλει νά μᾶς μάθει εἶναι μιά ἀλήθεια καί μιά πραγματικότητα, πού ἡ γέννηση τοῦ Χριστοῦ μας, ἔφερε καί ἐγκαθίδρυσε γιά πάντα στόν γεμᾶτο ἀρρώστιες, πόνο, ὀδύνη, φθορά καί θάνατο πεπτωκότα ἀπό τόν Παράδεισο κόσμο μας: χαρίζει σέ μᾶς τούς κτιστούς ἀνθρώπους, τά δημιουργήματα, τή δυνατότητα νά ὑπάρχουμε μέ τόν τρόπο τοῦ Ἀκτίστου Θεοῦ, τοῦ Δημιουργοῦ, ἐν ἀγάπῃ καί ἐλευθερίᾳ».

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ.

 Τὸ πείραμά μας.

Τὴν νεανική μας ἡλικία τὴν περάσαμε μέσα σὲ ἐργαστήρια θετικῶν ἐπιστημῶν. Ἐξοικειωθήκαμε μὲ τὶς ἔννοιες τοῦ ἐπιστημονικοῦ ἐξοπλισμοῦ, τοῦ πειράματος, τοῦ δείγματος, τῆς παρατήρησης. Ἀφιερώσαμε ἀτελείωτες ὧρες νὰ στήνουμε πειράματα, νὰ παρατηροῦμε, νὰ καταγράφουμε, νὰ ὑπολογίζουμε, νὰ ἐρμηνεύουμε καὶ πάλι νὰ ξεκινοῦμε ἀπὸ τὴν ἀρχή. Μέσα σὲ αὐτὴ τὴν ζωή θέλησε ὁ Κύριος νὰ Τὸν γνωρίσουμε καὶ μέσα στὰ πειραματικὰ ἐργαστήρια θαυμάσαμε τὰ μεγαλεία καὶ τὴν σοφία Του. Ἔτσι ζήσαμε τὸ πέρασμα ἀπὸ τὴν ἀντικειμενικὴ γνώση τοῦ φυσικοῦ κόσμου καὶ τῆς ὑλικῆς κτίσης στὴν ἀντικειμενικὴ γνώση τοῦ πνευματικοῦ κόσμου καὶ τῆς προσωπικῆς ἐν ἀληθεία ἀγάπης. Γνωρίζουμε λοιπόν καλὰ ἐξ ἐμπειρίας τὶ εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζεται ἐπιστημονικὸ πείραμα. 

Ὡς γνωστὸν στοὺς πάντες διερχόμαστε τὸ δεύτερο κύμα τῆς πανδημίας τοῦ κορονοΐου, ὅπως τὴν ὀνομάζει ὁ ΠΟΥ, καὶ ταυτόχρονα τῆς δεύτερης καραντίνας ἤ lockdown. Τὸ πρώτο ἄρχισε σταδιακά στὶς 11 Μαρτίου καὶ διήρκησε περίπου δύο μήνες, μέχρι τὶς 4 Μαΐου, ὁπότε ἄρχισε σταδιακὰ ἡ ἄρση του. Ὁ κορονοϊὸς ἐμφανίστηκε στὴν Ἑλλάδα, ὅταν ἀνιχνεύτηκε τὸ πρῶτο κρούσμα στὶς 26 Φεβρουαρίου. Ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα, λίγο πρὶν τὰ Χριστούγεννα, ὅπου ἤδη βρισκόμαστε ἑνάμισο μήνα ἀκριβῶς (ἀπὸ 7 Νοεμβρίου) ὑπὸ αὐστηρῶν περιορισμῶν, ἔχουν περάσει δέκα μήνες. Ὡς ἐδῶ, αὐτὰ ὅλοι οἱ Ἕλληνες λίγο πολὺ τὰ γνωρίζουν. Αὐτὸ ποὺ θὰ θέλαμε νὰ προσθέσουμε εἶναι τὸ προσωπικό μας πείραμα. 

Ἀπὸ τότε ὡς σήμερα, στὴν περίοδο αὐτὴν τῶν δέκα μηνῶν, εἴτε κατὰ τὴν διάρκεια τῶν αὐστηρῶν μέτρων, εἴτε κατὰ τὸν ὑπόλοιπο καιρὸ ἄρσης τους, δὲν παύσαμε νὰ κοινωνοῦμε ἀρκετὰ συχνά. Τὸν ἀκριβὴ ἀριθμὸ ποὺ τὸ κάναμε δὲν τὸ βρίσκουμε σκόπιμο νὰ τὸν παραθέσουμε, ἀλλὰ εἶναι ἀρκετὲς δεκάδες φορές. Ἐπιπλέον αὐτὸ συνέβη καὶ σὲ διαφορετικοὺς τόπους καὶ ἐνορίες, δηλαδὴ μὲ διαφορετικὰ ἐκκλησιάσματα πιστῶν. Μιὰ ἄλλη σημαντικὴ παράμετρο τοῦ ἐν λόγου πειράματος εἶναι ὅτι συνηθίζουμε, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πείραμα, νὰ μεταλαμβάνουμε τελευταίοι, πράγμα ὅμως ποὺ τὸ κάνει ἀκόμα πιὸ ἀξιόπιστο. Καὶ αὐτὸ συμβαίνει, γιατὶ πρὶν ἀπὸ μᾶς ἔχουν κοινωνήσει ὅλοι, νέοι καὶ γέροι. Μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτά ἐν μέσω πανδημίας κορονοϊοῦ, ἔρχεται ἡ διαπίστωση ὅτι ὡς σήμερα δὲν κολλήσαμε τίποτα. Τὸ ἴδιοι καὶ οἱ συγκεκριμένοι ἱερωμένοι ποὺ μᾶς κοινώνησαν. 

Ἄν ἐφαρμόσουμε τὴν λογικὴ τῆς διάδοσης μέσω τοῦ σάλιου, τὰ παραπάνω στοιχεία, καὶ μάλιστα ἡ ποικιλία τοῦ δείγματος, ἀφοῦ πήγαμε σὲ πέντε διαφορετικοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς καὶ μοναστήρια, συνηγοροῦν ὅτι θὰ ἔπρεπε μὲ βεβαιότητα νὰ ἔχουμε κολλήσει. Κάποιος μπορεῖ νὰ πεῖ ὅτι ὑπάρχει βέβαια καὶ ἡ τύχη, ἤ ὅτι μπορεῖ νὰ κολλήσαμε καὶ νὰ ἤμασταν ἀσυμπτωματικοί, ὡστόσο ὅμως δὲν εἴμαστε οὔτε οἱ πρῶτοι, οὔτε οἱ τελευταίοι, ἀλλὰ ἕνας ἀπὸ τοὺς πολλούς, στοὺς ὁποίους λίγο πολὺ συνέβη κάτι παρόμοιο. Ἡ ἀξιοπιστία τοῦ ἀποτελέσματος ἐνισχύεται ἀκόμα περισσότερο, δεδομένου ὅτι στὶς περισσότερες περιπτώσεις δὲν παίρναμε οὔτε μέτρα μέσα στὸ ναό, δὲν φοράγαμε μάσκα, ἀσπαζόμασταν εἰκόνες, φιλάγαμε τὰ χέρια τῶν ἱερέων. Νὰ ἐπισημάνουμε, ὡστόσο ὅτι στὸν Ἱερὸ Ναὸ παραμέναμε μόνο γιὰ προσευχὴ καὶ τίποτα ἄλλο, ἐνῶ ἐκτὸς ναοῦ, εἴμασταν ὅσο πιὸ αὐστηροὶ μπορούσαμε στὴν τήρηση τῶν μέτρων. 

Σύμφωνα μὲ τὰ πορίσματα τοῦ παραπάνω πειράματος λοιπόν, κατὰ πρῶτον ὑπάρχουν σοβαρὲς ἐνδείξεις ὅτι ὁ κορονοϊὸς δὲν μεταδίδεται ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ὅταν βρισκόμαστε σὲ αὐτὸν γιὰ πνευματικὴ ἐργασία. Καὶ κατὰ δεύτερον κατὰ τὴν Θεία Μετάληψη ἐπιβεβαιώνεται περίτρανα, ὅτι παρόλη τὴν χρήση κοινοῦ δισκοπότηρου καὶ κοινῆς λαβίδας ἀπὸ νέους, γέρους, ὑγιεῖς καὶ ἀσθενεῖς μὲ ὁποιοδήποτε νόσημα, δὲν μεταδίδεται, οὔτε ὁ κορονοϊός, οὔτε καμιὰ ἄλλη ἀσθένεια. Αὐτό, ὅπως παρατηρήθηκε καὶ τώρα, ἔχει παρατηρηθεῖ καὶ μέσα σὲ ὅλους τοὺς εἵκοσι τελευταίους αἰῶνες. Ὅποιος τὸ ἀρνεῖται ἤ τὸ ἀμφισβητεῖ αὐτό, γιὰ νὰ εἶναι συνεπὴς πρὸς τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ μὴν φάσκει καὶ ἀντιφάσκει, ἁπλὰ θὰ πρέπει νὰ ἀμφισβητήσει καὶ ὅλη τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα καὶ γνώση, σὲ ὅλους τοὺς κλάδους καὶ σὲ ὅλη τὴν ἀνθρώπινη ἱστορία.