Μπορεῖ ἡ Ἐκκλησία νὰ συνεχίσει τὴ συνεργασία της μὲ τὴν Πολιτεία γιὰ τὴν ἔκδοση βιβλίων, μὲ βάση τὸ ἀκυρωθὲν ἀπὸ τὸ ΣτΕ πολυθρησκειακὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν;

Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς Παιδαγωγικῆς – Χριστιανικῆς Παιδαγωγικῆς στὴ Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ

Ἡ Ἐκκλησία θὰ πρέπει νὰ ἐπιδιώκει πάντοτε, σύμφωνα καὶ μὲ τὸν Καταστατικό της Χάρτη, νὰ διαλέγεται καὶ νὰ συνεργάζεται οὐσιαστικὰ μὲ τὴν πολιτεία γιὰ θέματα χριστιανικῆς ἀγωγῆς τῆς νεότητας. Ἡ Ἐκκλησία ἐπίσης πράττει ὀρθῶς, ποὺ βάζει κανόνες καὶ ὅρους σὲ αὐτὴν τὴ συνεργασία, ὅπως ἔπραξε, κατὰ τὸν τελευταῖο διάλογό της μὲ τὴν πολιτεία, θέτοντας ὡς ὄρο συνεργασιας τὸν Ὀρθόδοξο Προσανατολισμὸ τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, ποὺ ὅμως δὲν τηρήθηκε. 

Ὡστόσο, τὸ περιεχόμενο αὐτοῦ του ὄρου, ἀποτελεῖτο κυρίαρχο θέμα,τὸ ὁποῖο ἀναπτύσσεται καὶ ἀναλύεται,λεπτομερῶς καὶ ἐξονυχιστικά, στὸ σκεπτικό της ἀπόφασης τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας (ΣτΈ), ποὺ ἀφορᾶ στὸ νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν Δημοτικοῦ καὶ Γυμνασίου, μερικὰ ἀπὸ τὰ σημεῖα τῆς ὁποίας εἶναι τὰ ἑξῆς: «Μὲ τὸ πρόγραμμα σπουδῶν γιὰ τὶς Γ’ – ΣΤ’ τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ καὶ γιὰ τὸ Γυμνάσιο, φαλκιδεύεται ὁ ἐπιβεβλημένος ἀπὸ τὴ συνταγματικὴ αὐτὴ διάταξη σκοπός, ἡ ἀνάπτυξη δηλαδὴ τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν, ποὺ ἀνήκουν στὴν ἐπικρατοῦσα θρησκεία τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ». «Μὲ αὐτὸ (ἔνν. τὸ Πρόγραμμα), δὲν παρέχεται μία ἀμιγῶς ὀρθόδοξη χριστιανικὴ διδασκαλία, ἀλλὰ προκαλεῖται σύγχυση στὴ θρησκευτικὴ συνείδηση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν». «Ἐνῶ…θὰ ἔπρεπε… νὰ κατατείνει στὴν ἐμπέδωση καὶ ἐνίσχυση τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς συνειδήσεώς τους, μὲ τὴ σύγχυση ποὺ προκαλεῖται…
κλονίζει τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδηση, τὴν ὁποία, ἤδη, πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ βίου, διαμορφώνουν οἱ μαθητὲς αὐτοί, στὸ πλαίσιο τοῦ οἰκογενειακοῦ τους περιβάλλοντος». Ἡ συγκεκριμένη ἀλλοίωση τῆς θρησκευτικῆς τους ἀγωγῆς«εἶναι ἱκανή… νὰ τοὺς ἐκτρέψει ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ συνείδησή τους, διότι προσβάλλει τὸ δικαίωμα τῶν ἀνηκόντων στὴν ἐπικρατοῦσα θρησκεία ὀρθόδοξων χριστιανῶν γονέων νὰ διασφαλίσουν τὴ μόρφωση καὶ ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν τοὺς σύμφωνα μὲ τὶς δικές τους θρησκευτικὲς πεποιθήσεις». «…Ἡ διδασκαλία αὐτὴ ἃ) εἶναι ἐλλιπὴς κατὰ τὸ περιεχόμενο, β) δὲν εἶναι αὐτοτελής, ἀμιγὴς καὶ διακριτή, σὲ σχέση μὲ τὴ διδασκαλία στοιχείων ἀναφερομένων σὲ ἄλλα δόγματα ἢ θρησκεῖες, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλεῖται σύγχυση στοὺς μαθητές, ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς διδασκαλίας, καὶ γ) δὲν εἶναι ἐπαρκὴς ἀπὸ τὴν ἄποψη τοῦ χρόνου ποὺ διατίθεται γιὰ αὐτήν». Επίσης, προσβάλλει «τὴν συνταγματικῶς κατοχυρωμένη ἀρχὴ τῆς ἰσότητος, διότι στερεῖ ἀπὸ τοὺς μαθητὲς τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ δόγματος τὸ δικαίωμα νὰ διδάσκονται ἀποκλειστικῶς τὰ δόγματα, τὶς ἠθικὲς ἀξίες καὶ τὶς παραδόσεις τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ ἡ νομοθεσία προβλέπει, γιὰ μαθητὲς Ρωμαιοκαθολικούς, Ἑβραίους καὶ Μουσουλμάνους, τὴ δυνατότητα νὰ διδάσκονται ἀποκλειστικῶς τὰ δόγματα τῆς πίστεώς τους (ὄχι δὲ καὶ τὰ δόγματα ἄλλων θρησκειῶν), μάλιστα δέ, ἀπὸ δασκάλους προτεινόμενους ἀπὸ τὴν οἰκεία θρησκευτικὴ κοινότητα». 

Τὰ παραπάνω σημεῖα τῆς ἀπόφασης τοῦ ΣτῈ καὶ πολλὰ ἄλλα, μᾶς θυμίζουν ἐπακριβῶς τὶς θέσεις ποὺ διατύπωσε, στὴν Ἐπιστολή του πρὸς τὸν Πρωθυπουργὸ καὶ τοὺς Ἀρχηγοὺς τῶν Κομμάτων, ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος γιὰ τὸ νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2016, ἐκφράζοντας,ἀφενός, τὴ γενικότερη θέση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὡς πρὸς τὸν Ὀρθόδοξο προσανατολισμό, τὴν ὑποχρεωτικότητα καὶ τὶς ὧρες διδασκαλίας τοῦ μαθήματος καί,ἀφετέρου, τὴν πλήρη ἀντίθεσή του,τότε,μὲ τὸ Πρόγραμμα ποὺ ἔθεσε σὲ ἐφαρμογὴ ὁ πρ. Ὑπουργὸς κ. Φίλης. 

Τὸ πολὺ σοβαρὸ ἐρώτημα, ὅμως,ποὺ τίθεται ἐπὶ τάπητος εἶναι τὸ ἑξῆς: Τὸ Πρόγραμμα τοῦ κ. Γαβρόγλου εἶναι τὸ ἴδιο ἢ εἶναι διαφορετικὸ ἃ) ἀπὸ τὸ Πρόγραμμα τοῦ κ. Φίλη, ποὺ τότε εἶχε ἀπορρίψει ὁ Μακαριώτατος καὶ β) ἀπὸ τὸ Πρόγραμμα ποῦ, λίγους μῆνες μετά, ἀκυρώθηκεαπο τὸ ΣτΈ; Τὸ πρόγραμμα τοῦ κ. Γαβρόγλου, τὸ ὁποῖο ὑποτίθεται ὅτι κατάργησε τὸ Πρόγραμμα τοῦ κ. Φίλη, κατάργησε καὶ τὰ πάμπολλα δομικὰ παιδαγωγικὰ καὶ θεολογικὰ προβλήματά του ἢ πρόκειται ἁπλῶς γιὰ μία προσχηματικὴ «κατάργηση» - φάντασμα, ἡ ὁποία στὴν πράξη ἀποτέλεσε μεθοδευμένο τέχνασμα γιὰ νὰ στηριχθεῖ πάνω σὲ αὐτὴν ἡ ἄρνηση νὰ ἐφαρμοστεῖ ἡ ἀκυρωτικὴ ἀπόφαση κατὰ τοῦ Προγράμματος τοῦ κ. Φίλη, μὲ τὴ δικαιολογία ὅτι τὸ ἰσχῦον Πρόγραμμα Σπουδῶν εἶναι νέο καὶ διαφορετικό; 

Διαβάσαμε καὶ ἀκούσαμε κάποιες δηλώσεις ὁρισμένων ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, ἀμέσως μετὰ τὴ δημοσίευση τῆς ἀπόφασης τοῦ ΣτΈ, σχετικὰ μὲ τὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν καὶ τὸν τρόπο ἀντίδρασης τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τὶς ὁποῖες δὲν συμφωνοῦμε. Θεωροῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἀποφασίζει Συνοδικὰ γιὰ τέτοια μεγάλα καὶ σπουδαία θέματα, ἀφοῦ τὰ μελετήσει ἐπαρκῶς καὶ ἀντικειμενικὰ καὶ αὐτὸ ἀναμένουμε νὰ πράξει καὶ τώρα. 

Ἡ πλήρης ἀλήθεια εἶναι ὅτι τὸ Πρόγραμμα τοῦ κ. Γαβρόγλου εἶναι πανομοιότυπο, στὸν πολυθρησκειακὸ τοῦ προσανατολισμό, σκοπό, πυρήνα καὶ περιεχόμενο, μὲ ἐκεῖνο τοῦ κ. Φίλη, γεγονὸς ποὺ τὸ ἐπιβεβαιώνουν μὲ δηλώσεις ποὺ ἔχουν κάνει τόσο ὁ κ. Γαβρόγλου ὅσο καὶ ὁ κ. Φίλης. Ὁ κ. Φίλης, μάλιστα, ἰσχυρίζεται ὅτι τὸ δικό του Πρόγραμμα Θρησκευτικῶν παρέμεινε καὶ διατηρεῖται τὸ ἴδιο καὶ ἀπαράλλακτο σὲ ἰσχύ, κατὰ ποσοστὸ 99%, μὲ ἐλάχιστες ἀνούσιες ἀλλαγές, στὸ Πρόγραμμα ποὺ ὑπέγραψε ὁ κ. Γαβρόγλου. 

Επιπρόσθετα, ὅμως, συγκριτικὴ ἐρευνητικὴ μελέτηπου ὑλοποιήθηκε ἀνάμεσα στὰ δύο Προγράμματα, τοῦ κ. Φίλη καὶ τοῦ κ. Γαβρόγλου, ἐπιστημονικὰ τεκμηριωμένη, ποὺ δημοσιοποιεῖται αὐτὲς τὶς ἡμέρες, ἀποδεικνύει ὅτι οἱ διαφορὲς μεταξὺ τῶν δύο Προγραμμάτων εἶναι ἀπειροελάχιστες καὶ ἄνευ οὐσίας καὶ ὅτι, τελικά, τὸ Πρόγραμμα Γαβρόγλου διαφέρει σχεδὸν μόνον στὸ ἀριθμὸ τοῦ ΦΕΚ καὶ στὴν Ὑπουργικὴ ὑπογραφή. Οὐσιαστικὲς ἀλλαγές, ἑπομένως, ποὺ νὰ ἀγγίζουν τὴν πολυθρησκειακὴ δομή, δὲν ἔγιναν στὸ Πρόγραμμα Γαβρόγλου καί, ἑπομένως, δὲν ἰσχύει ὁ ὡς ἄνω ἰσχυρισμὸς ὅτι ὁ κ. Γαβρόγλου εἶχε ἤδη καταργήσει τὸ Πρόγραμμα Φίλη πρὶν τὸ ἀκυρώσει τὸ ΣτῈ καὶ διαπιστώνεται ὅτι ὁ ὅρος ποὺ ἔθεσε ἡ Ἐκκλησία γιὰ Ὀρθόδοξο Προσανατολισμό, οὐδέποτε ἐφαρμόσθηκε ἀπὸ τὴν κοινὴ ἐπιτροπὴ διαλόγου Ἐκκλησίας – Πολιτείας, γεγονὸς ποὺ εὔκολα ἀποδεικνύεται. 

Ἐσπευσμένες ἐπίσης δηλώσεις ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, ὅπως: «τὸ νέο πρόγραμμα ποὺ κυκλοφορεῖ πλέον στὰ σχολεῖα εἶναι συμφωνία Ἐκκλησίας-Πολιτείας», ἐκθέτουν πρωτίστως ὅσους τὶς κάνουν,καὶ σὲ κάθε περιπτωσηδεν ἐκφράζουν τὴν ἀλήθεια τῶν γεγονότων. 

Καὶ τοῦτο, διότιστα Πρακτικὰ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ποὺ συνεδρίασε τὴν 27η Ιουνίου 2017 καὶ ποὺ ὅλοι μποροῦμε νὰ διαβάσουμε, δὲν μαρτυρεῖται καμιὰ τέτοια συμφωνία. Ἀντίθετα, ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος, στὸ τέλος τῆς συνεδρίασης ἔκλεισε μὲ τὰ ἑξῆς: «Ἔτσι, λοιπόν, σήμερα δὲν θὰ ποῦμε ὅτι ἐγκρίνεται ἢ ἀπορρίπτεται τὸ Νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν, ἀλλὰ ὅτι ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας ἐνημερώθηκε ἀπὸ τὰ μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς καὶ τοὺς εὐχαριστοῦμε...». Δὲν ὑπῆρξε, συνεπῶς, καμιὰ συμφωνία, παρὰ μόνον ἐνημέρωση στοὺς Ἀρχιερεῖς. 

Ἡ δική μας ἑπομένως ἀπάντηση στὸ ἀρχικὸ ἐρώτημα,ποὺ μπορεῖ νὰ ἐκληφθεῖ καὶ ὡς ταπεινὴ πρόταση,εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία,πρωταρχικὰ καὶ ἐν Συνόδω, θὰ πρέπει νὰ ἐκφράσει τὸν σεβασμὸ καὶ τὴν εὐπείθειά της στὴν ἀπόφαση τοῦ ΣτΈ, νὰ ζητήσει ἄμεσα νὰ ἀποσυρθεῖ τὸ ἀκυρωθὲν ἀπὸ τὸ ΣτῈ νέο Πρόγραμμα Σπουδῶν τούκ. Γαβρόγλου, ἀφοῦ εἶναι τὸ ἴδιο μὲ ἐκεῖνο τοῦ κ. Φίλη, νὰ σταματήσει ἡ ἴδια τὴν ὁποιαδήποτε σύμπραξή της στὸ Πρόγραμμα καὶ στὰ βιβλία τοῦ κ. Γαβρόγλου καὶ νὰ ζητήσει τὴν ἔναρξη διαλόγου σὲ νέα βάση, ὅπως ὁρίζεται ἀπὸ τὸ ΣτΈ. 

Ταυτόχρονα,μπορεῖ νὰ προτείνει, ἐκείνη αὐτὴ τὴ φορά, νέα συντακτικὴ ὁμάδα, προκειμένου νὰ ἀρχίσει ἡ συγγραφὴ Ἀναλυτικοῦ Προγράμματος καὶ βιβλίων, μὲ βάση ἃ) τὶς ἀποφάσεις, τὶς κατευθύνσειςκαι τὶς προδιαγραφὲς ποὺ ἔδωσε συνοδικὰ ἡ ἴδια,κατάτις δύο Συνόδους τῆς (ΔιαρκήςΣυνοδος, Ἰανουάριος 2016 καὶ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας, Μάρτιος 2016), β) τὸ θεσμικὸ πλαίσιο καὶ σκεπτικό, ὅπως αὐτὸ ὁριοθετεῖται ἀπὸ τὴν ἀκυρωτικὴ ἀπόφαση τοῦ ΣτῈ καὶ γ) τὴ συνεργασία τῶν εἰδικῶν στελεχῶν τῆς Πανελλήνιας Ἑνώσεως Θεολόγων, οἱ θέσεις τῆς ὁποίας συνάδουν τόσο μὲ τὶς ὡς ἄνω ἀποφάσεις τῶν δύο Συνόδων ὅσο καὶ μὲ τὸ σκεπτικὸ τηςακυρωτικὴς ἀποφάσεως τοῦ ΣτΈ. Τέλος, νὰ ζητήσει νὰ ἐπανέλθουν σὲ ἰσχὺ τὸ προηγούμενο Πρόγραμμα καὶ τὰ βιβλία (2003-2006), ἕως ὅτου ἑτοιμαστοῦν τὸ νέο Πρόγραμμα καὶ τὰ νέα βιβλία. 

aktines