Οἱ ἀπαρχὲς τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν Ἀμερικανικὴ Ἤπειρο

Τῆς Εὐαγγελίας Κανάκη

Οἱ ἀπαρχὲς τῆς Ὀρθοδοξίας στὴν Ἀμερικανικὴ ἤπειρο ἐντοπίζονται στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰώνα στὴν περιοχὴ τῆς Ἀλάσκας. Σ’ αὐτὴν ἀνήκουν τὰ Ἀλεούτια νησιὰ (στὰ ὁποῖα ἀνήκει καὶ ἡ Οὐναλάσκα) καθὼς καὶ τὰ νησιὰ Κοντιὰκ καὶ Σίτκα. Ἡ κατοχὴ τοῦ Ἀλεούτιου ἀρχιπελάγους καὶ τῶν νοτιοανατολικῶν ἀκτῶν ἀπὸ τοὺς ῥώσους ἐξερευνητὲς τὸν 18ο αἰώνα, σήμανε τὴν ἔναρξη στρατιωτικῶν καὶ ἐμπορικῶν δραστηριοτήτων, ποὺ ἀποδείχτηκαν καταστροφικὲς γιὰ τοὺς ἰθαγενεῖς πολιτισμούς. Ἀντίθετα οἱ μοναχοὶ καὶ οἱ ἄλλοι ἐκπρόσωποι τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἦρθαν μὲ γνήσια κίνητρα: ἐντρύφησαν στὸν ἰθαγενῆ πολιτισμὸ  καὶ ὑπερασπίστηκαν τοὺς ἰθαγενεῖς ἀπὸ τὴ ῥωσικὴ ἐκμετάλλευση, ἰδιαίτερα στὴν περιοχὴ Kodiak.[1]

Μετὰ τὴν ἀνακάλυψη τῆς χώρας «τοῦ ἥλιου τοῦ μεσονυκτίου», πολλοὶ Ῥῶσοι...
κυνηγοὶ καὶ ἔμποροι δερμάτων κατέφθασαν στὶς νέες κτήσεις, δελεασμένοι κυρίως ἀπὸ τὴν ἀφθονία τῆς φώκιας. Ἄνθρωποι τυχοδιῶκτες καὶ σκληροί, ἐφάρμοσαν ἀπάνθρωπες μεθόδους γιὰ τὸν πλουτισμό τους, καταδυναστεύοντας τοὺς ντόπιους πληθυσμούς. Παρόλα αὐτὰ οἱ ἰθαγενεῖς ἔδειξαν μεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν θρησκεία τῶν ἐπήλυδων: πλησίαζαν τὰ βράδια στοὺς καταυλισμοὺς τῶν Ῥώσων,  γιὰ νὰ ἀκούσουν τοὺς ὕμνους ποὺ ἔψαλαν, ἐνῶ ὅσοι βαφτίζονταν ἀφοσιώνονταν καρδιακὰ στοὺς Ῥώσους ἀναδόχους τους. Αὐτὸ παρακίνησε πολλοὺς ἐμπόρους, ὅπως τὸν πρόεδρο τῆς «Ῥωσο-Ἀμερικανικῆς Ἑταιρείας» γουναρικῶν, Σελέχωφ, νὰ ἐνδιαφερθοῦν γιὰ τὸν εὐαγγελισμὸ τῶν ἰθαγενῶν καὶ νὰ ζητήσουν ἀπὸ τὴν Αἰκατερίνη Β’ νὰ στείλει  ἱεραποστόλους[2]

Τὸ 1794 οἱ πρῶτοι Ὀρθόδοξοι ἱεραπόστολοι, μοναχοί τῆς μονῆς Βαλάμο τῆς Ῥωσίας, μετὰ ἀπὸ ἑξάμηνο ἐπικίνδυνο ταξίδι στὰ ἀφιλόξενα ἀρκτικὰ πελάγη, ἔφτασαν στὸ Kodiak. Ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ἀποστολῆς τους θεώρησαν τὴν ὑπεράσπιση τῶν ἰθαγενῶν, ποὺ εἶχαν κακοποιηθεῖ  ἀπὸ τοὺς ῥώσους ἐμπόρους. Τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἔμπονης ἱεραποστολικῆς προσπάθειάς τους, ἦταν σχεδὸν ὅλοι οἱ αὐτόχθονες (7.000 ἄνθρωποι)  γύρω ἀπὸ τὸ Kodiak νὰ βαπτιστοῦν κατὰ τὰ δύο πρῶτα ἔτη αὐτῆς τῆς  ἀποστολῆς.

Ὁ μοναχὸς Ἰουβενάλιος, προχώρησε στὸ ἐσωτερικό τῆς Ἀλάσκας, κηρύσσοντας τὸ χριστιανισμὸ στοὺς Τσουγκάτσους, στοὺς Κολόσσους καὶ σὲ ἄλλες ἰνδιάνικες φυλές. Μέσα σὲ δύο χρόνια εἶχε βαπτίσει περίπου 5000 ἰθαγενεῖς. Φθάνοντας στὶς ὄχθες τῆς λίμνης Ἰλιάμνας, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1796, παραδόθηκε χωρὶς ἀντίσταση στὰ χέρια τῶν φονέων του ποὺ τὸν κατεδίωκαν. Ἡ ἁγία του ζωὴ καὶ τὸ μαρτυρικό του τέλος μετέστρεψε πολλοὺς ἰθαγενεῖς στὴν Ὀρθοδοξία.[3]

Ὡστόσο  ἡ γενικὴ ἐπιτυχία τῆς ἀποστολῆς δὲν ἦταν μακρᾶς διαρκείας. Μέλη τῆς Ῥωσο-Ἀμερικανικῆς Ἑταιρείας, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Ἀλέξανδρο Baranov, δίωκαν συνεχῶς τοὺς μοναχοὺς λόγω τῆς ὑπεράσπισης τῶν ντόπιων, ποὺ ἦταν θύματα ἐκμετάλλευσης καὶ εἶχαν οὐσιαστικὰ ὑποδουλωθεῖ στὴν Ἑταιρεία.[4] «Οἱ ἰθαγενεῖς στέλνονταν μὲ μαστίγιο στὴν ἐργασία. Ἀκόμα καὶ κάτω ἀπὸ βροχὴ  καὶ καταιγίδες τοὺς ἀνάγκαζαν νὰ πᾶνε στὴν θάλασσα, ἀδιαφορώντας ἂν πολλοὶ πέθαιναν ἀπὸ τὴν παγωνιά, τὴν πείνα καὶ τὴν ἐξάντληση... Οἱ γυναῖκες φόνευαν τὰ παιδιὰ τους πρὶν ἔρθουν στὸν κόσμο, γιὰ νὰ τὰ προφυλάξουν ἀπὸ τὰ βασανιστήρια τῆς Ἑταιρείας» (Ἱερομόναχος Γεδεῶν)[5]

Σὲ αὐτὴν τὴν τραγικὴ συγκυρία, ὁ μοναδικὸς μοναχὸς ποὺ ἀπέμεινε ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ ἀποστολή, ὁ ἱερομόναχος Γερμανὸς (Ἅγιος Γερμανὸς τῆς Ἀλάσκα, 1751–1836) ὑπῆρξε τὸ στήριγμα τοῦ ταλαιπωρημένου λαοῦ.  Ἀποσύρθηκε γιὰ νὰ μονάσει στὸ μικρὸ μοναχικὸ νησάκι Ἐλόβυγ (=νησὶ τῶν ἐλάτων), ποὺ τὸ μετονόμασε σὲ Νέο Βαλαάμ, καὶ  ἄσκησε ἐκεῖ τὴ νοερὰ προσευχή. Χωρὶς περιοδεῖες, ἁπλὰ καὶ ταπεινά, παρηγοροῦσε τοὺς ἰθαγενεῖς καὶ μεσολαβοῦσε ὑπὲρ αὐτῶν στοὺς ἀποίκους. Ὅταν πέθανε στὶς 13 Δεκεμβρίου 1837 οἱ ἰθαγενεῖς τὸν ἔκλαψαν σὰν πατέρα.[6]

Ἡ Ὀρθοδοξία εἶχε ἐξαπλωθεῖ πλέον στὶς ντόπιες φυλὲς τῆς Ἀλάσκας, ἀλλὰ ἡ  ἱστορία φτάνει στὸ ἀποκορύφωμά της μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ἰωάννη Βενιαμήνωφ (John Veniaminov). Ὁ ἱερέας αὐτὸς ἀνέπτυξε γραφὴ γιὰ τὴν γλώσσα τῶν Ἀλεούτων, μετέφρασε τμήματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, δημιούργησε σχολεῖα, καὶ ὑπηρέτησε τὴν Ἀλάσκα μὲ κάθε τρόπο.

Ἰωαννησ Βενιαμήνωφ – ὁ Φωτιστης τῆς Ἀλασκα

Ὁ πατὴρ Ἰωάννης Βενιαμήνωφ (6 Σεπτεμβρίου 1797 – 12 Ἀπριλίου 1879, ἁγιοποιήθηκε 6 Ὀκτωβρίου 1977) γεννήθηκε σ’ ἕνα χωριὸ τῆς Σιβηρίας τὸ 1797, καὶ τὸ ὄνομά του ἦταν Ἰωάννης. Εἶχε ἐξαιρετικὲς ἱκανότητες στὶς θετικὲς ἐπιστῆμες. Συνήθιζε νὰ φτιάχνει μικρὰ ρολόγια καὶ νὰ τὰ δωρίζει σὲ φίλους του στὸ σχολεῖο. Σπούδασε στὴν Θεολογικὴ σχολὴ τοῦ Ἰρκούσκ, πρωτεύουσα τῆς Ἀνατολικῆς Σιβηρίας. Ὅλοι ἐξεπλάγησαν ὅταν ἀποφάσισε νὰ πάει στὴν Ἀλάσκα.[7]

Τὸ 1822 ἔφτασε, μετὰ ἀπὸ θεϊκὴ κλήση ποὺ αἰσθάνθηκε, στὴν Οὐναλάσκα μὲ τὴν γυναίκα του, τὸ παιδί του καὶ τὸν ἀδελφό του.  Γιὰ 30 περίπου χρόνια οἱ Ἀλεοῦτοι εἶχαν μείνει χωρὶς ποιμένα ἐνῶ ἡ οἰνοποσία καὶ ἡ ἀκολασία εἶχαν διαφθείρει τοὺς ἰθαγενεῖς.[8] Ἀρχικὰ κατασκεύασε ἕνα σπίτι σὲ ἀλεούτιο στὺλ (barabara) τὸ ὁποῖο ἐπίπλωσε μὲ καρέκλες καὶ τραπέζια, ποὺ κατασκεύασε μόνος του. Ταξίδευε ἀπὸ νησὶ σὲ νησὶ μὲ καγιάκ, ἂν καὶ  λόγω ὕψους δυσκολευόταν νὰ ἰσορροπήσει.[9] Γιὰ τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ  ναοῦ, ἐκπαίδευσε ὁ ἴδιος τούς ντόπιους σὲ διάφορες τέχνες.

Μελέτησε ἐπίμονα  τὴν γλώσσα τῶν Ἀλεούτων (Fox Aleoutian dialect), ἐπινόησε ἀλφάβητο καὶ γραμματική. Ἀργότερα ἒφτιαξε σχολεῖο στὸ ὁποῖο οἱ Ἀλεούτιοι μάθαιναν νὰ διαβάζουν καὶ νὰ γράφουν στὴν γλώσσα τους). Μὲ τὴν βοήθεια τοῦ ἀλεούτιου Yako Nesvetov μετέφρασε τὸ Εὐαγγέλιο καὶ ἔγραψε διάφορα βιβλία σὲ διάφορες Ἀλεούτιες διαλέκτους. Τὸ βιβλίο του «Ὁ δρόμος πρὸς τὴν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν» διαβάστηκε ἄπληστα ἀπὸ τοὺς ἰθαγενεῖς. Ἀπαγόρευε στοὺς Ῥώσους ἀναδόχους νὰ κάνουν δῶρα στοὺς ἰθαγενεῖς ὥστε νὰ μὴν ἔχουν οἱ τελευταῖοι κανένα ὑλικὸ  κίνητρο γιὰ τὴν βάπτισή τους. Μετὰ τὸ βάπτισμα φοροῦσε στοὺς ἰθαγενεῖς ξύλινους σταυρούς..[10]

Κατέγραψε ὁτιδήποτε ἀφοροῦσε τὴν ζωὴ τῶν Ἀλεουτίων: σημείωνε καθημερινὰ τὶς διακυμάνσεις τῶν βροχοπτώσεων, τοῦ ἀνέμου, τῆς θερμοκρασίας καὶ τῶν νεφῶν. Μελέτησε τὴν ἄγρια χλωρίδα καὶ πανίδα. Περιέγραψε τοὺς Ἀλεούτιους, τὰ σπίτια τους, τὰ ἔθιμα, τὰ παραδοσιακὰ φαγητὰ καὶ τὰ ῥοῦχα τους. Ἀργότερα αὐτὲς οἱ περιγραφὲς ὀργανώθηκαν σὲ δύο τόμους ποὺ ἔκαναν διάσημο τὸν πατέρα Ἰωάννη γιὰ τὴν ἐπιστημονική του ἐργασία, στὴν Ῥωσία καὶ τὴν Δυτικὴ Εὐρώπη.  Ἐπίσης ἦταν καὶ ἀρχιτέκτονας. Σχεδίασε τὸν παλαιότερη σήμερα σωζόμενη ἐκκλησία στὴν Ἀλάσκα, τὸν καθεδρικὸ ναὸ τῆς Ἀναλήψεως στὴν Οὐναλάσκα.[11] Ἔζησε 10 χρόνια μὲ τοὺς Ἀλεούτους καὶ μετέστρεψε σχεδὸν ὅλους στὴν Ὀρθοδοξία.

Τὸ 1834  μετέβη στὴν Σίτκα (Sitka), στὸ νησὶ Baronov, γιὰ νὰ προσεγγίσει τοὺς σκληροτράχηλους Ἰνδιάνους Κολόσσους (Kolosh Indians), μία ἄγρια πολεμικὴ φυλὴ ποὺ ἀντιμετώπιζε μὲ μεγάλη ἐχθρότητα τοὺς Ῥώσους.  Ἡ συγκλονιστικὴ αὐτοθυσία ποὺ ἐπέδειξε σὲ μία ἐπιδημία εὐλογιᾶς, ποὺ ἀφάνισε τὴν μισὴ φυλή, ἄγγιξε τελικὰ τὴν ἄγρια φυλή.[12]΄Ἔμαθε τὴν γλώσσα τους (Tlingit), ἒφτιαξε ἀλφάβητο καὶ μετέφρασε  προσευχές, ὕμνους καὶ ἐδάφια τοῦ Εὐαγγελίου.

Τὸ 1840 ἐνῶ ἦταν στὴν Ἁγία Πετρούπολη γιὰ τὴν ὀργάνωση τῆς ἱεραποστολῆς στὴν Ἀλάσκα, πέθανε ἡ γυναίκα του. Στὴν συνέχεια χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος στὴν νεοσύστατη ἐπισκοπὴ τῆς Καμτσάτκα (ἡ ὁποία ἐκτεινόταν ἀπὸ τὴ χερσόνησο Καμτσάτκα ὡς τὴν χερσόνησο τῆς Ἀλάσκας, συμπεριλαμβανομένης τῆς Kuril, τὰ Aleutian νησιὰ καὶ τὴν περιοχὴ τοῦ Γιακούτσκ) καὶ μετονομάστηκε σὲ Ἰννοκέντιος.[13]

Τὸ 1841 ἐπέστρεψε στὴν Σίτκα καὶ ἔβαλε σὲ ἐφαρμογὴ τὰ σχέδια του. Σὲ μία ἐπιστολὴ του ἀναφέρει: «Μετὰ δύο ἡμέρες ἀναχωρῶ πρὸς ἐπίσκεψη τῆς ἐπαρχίας μου. Θὰ διαρκέσει περὶ τοὺς 16 μῆνες»[14]. Φρόντιζε ὥστε οἱ ἱεραπόστολοι ποὺ ὑπάγονταν στὴ δικαιοδοσία του, νὰ γνωρίσουν καλὰ τὶς τοπικὲς διαλέκτους καὶ νὰ μελετήσουν μὲ σεβασμὸ καὶ ἐπιείκεια τὶς τοπικὲς κουλτοῦρες προκειμένου νὰ ἐνσαρκωθεῖ τὸ Εὐαγγέλιο στὴν τοπικὴ κοινωνία. Ἵδρυσε σχολεῖα ὅλων τῶν βαθμίδων, καὶ γιὰ τὴν προετοιμασία  ἰθαγενῶν κληρικῶν ἵδρυσε μία σχολὴ στὴν Sitka. Σχεδίασε τὸν καθεδρικὸ ναὸ τοῦ Ἀρχ. Μιχαὴλ στὴν Σίτκα καὶ κατασκεύασε μόνος του τὸ ῥολόι τοῦ καμπαναριοῦ.[15] Γιὰ 28 χρόνια ταξίδευε μεταστρέφοντας τὶς πρωτόγονες φυλὲς τῶν ἀχανῶν ἐκτάσεων τῆς Ἀλάσκα  στὴν Ὀρθοδοξία. 

Τὸ 1868, τυφλὸς καὶ σωματικὰ καταπονημένος, προήχθη στὸ βαθμὸ τοῦ μητροπολίτη Μόσχας. Χρησιμοποίησε τὴν ἐπιῤῥοὴ καὶ ἀκτινοβολία του γιὰ νὰ εὐαισθητοποιήσει τοὺς Ῥώσους καὶ γιὰ νὰ βρεῖ κεφάλαια γιὰ τὴ στήριξη τῆς ἱεραποστολῆς. Τὸ 1870 ἵδρυσε τὴν Ὀρθόδοξη Ἱεραποστολικὴ Ἑταιρεία (Orthodox Missionary Society), ἡ ὁποία συνέχισε τὸ ἔργο τῆς  μέχρι τὴ Ῥωσικὴ Ἐπανάσταση. Παρέδωσε τὴν ἁγία ψυχή του στὸν Κύριο, τὸ Μεγάλο Σάββατο, στὶς 31 Μαρτίου τοῦ ἔτους 1879.[16]

Κανάκη Εὐαγγελία

Βοηθήματα καὶ Διαδίκτυο:

Oleksa, Veniaminov-Netsvetov…	Michael Oleska, «Father John Veniaminov and Father Jacob Netsvetov» .  July, 1975.  Digital Typography.  www.asna.ca.  (http://www.fatheroleksa.org/resources/veniaminov-netsvetov.pdf)
Keith    Watkins, An            Orthodox ...	Keith    Watkins, «An   Orthodox         Mission To       Indigenous            Peoples            (Reviewing Orthodox Alaska:  A Theology of Mission, by Michael Oleksa)» (https://keithwatkinshistorian.files.wordpress.com/2013/07/orthodox-alaska.pdf)
Oleksa, Orthodox Alaska...	Michael J. Oleksa, «Orthodox Alaska: A Theology of Mission»  St. Vladimir’s Seminary Press, Crestwood, New York 1998
Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ...	Γιαννουλάτος Αναστάσιος, «Έως εσχάτου της γης», εκδόσεις Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2009
Boston...	Boston University -  School of Theology http://www.bu.edu/missiology/missionary-biography/
Saint Herman …	THE LIFE OF OUR HOLY FATHER SAINT HERMAN OF ALASKA , based on the original Valaam Life commissioned in 1864 by Abbot Damascene, and incorporates changes based on recent research http://www.pravoslavie.ru/english/47984.htm

[1] Keith Watkins, «An        Orthodox ...»,σελ.2

[2] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ... ,σελ.296

[3] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ..., σελ. 298

[4] Saint Herman …

[5] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ..., σελ. 300-301

[6] Saint Herman …

[7] Veniaminov-Netsvetov… σελ. 17

[8] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ..., σελ. 302

[9] Veniaminov-Netsvetov… σελ. 17-18

[10] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ..., σελ. 305

[11] Veniaminov-Netsvetov… σελ. 18

[12] Γιαννουλατος, Έως εσχάτου ..., σελ. 305-306

[13] Boston...

[14] Γιαννουλάτος, Έως εσχάτου ...,΄σελ. 309

[15] Veniaminov-Netsvetov… σελ. 19

[16] Boston...