Εἴμαστε πράγματι Χριστιανοί;

Γράφει ὁ Ἀρχ. πατὴρ Ἰωὴλ Κωνστάνταρος

Ἀποστολικὸ Ἀνάγνωσμα Κυριακῆς τῆς Σαμαρείτιδος

(Πράξ. Ἀποστ. ΙΑ΄ 19-30)

Πόσο ἀλήθεια συγκλονίζεται ὁ πιστὸς ὅταν μελετᾶ τὸ βιβλίο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων! Ὁμολογουμένως, ἐνθουσιάζεται κανεὶς ὅταν βλέπει τὸν ζῆλο καὶ τὴν ἀφοσίωση τῆς νεοσύστατης Ἐκκλησίας καὶ συνάμα λαμβάνει ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ, ἀκριβεῖς πληροφορίες γιὰ πολὺ σημαντικὰ θέματα ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴν ζωὴ τῶν πιστῶν.

Στὸ σημερινὸ Ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα βλέπουμε τὴν γεωγραφικὴ ἐπέκταση τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ καὶ τὴν προσωπικότητα τοῦ Ἀποστόλου Βαρνάβα. Τὸν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν θεόπνευστη Γραφὴ ὠς «ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ πλήρης Πνεύματος Ἁγίου καὶ πίστεως». Και τὸ ἀποδεικνύει αὐτὸ ὁ Βαρνάβας μὲ τὴν ὅλη του στάση. Στάση ποὺ δείχνει ταπείνωση καὶ πνευματικὴ καλλιέργεια, ἀφοῦ δὲν ἐπέτρεπε νὰ φωλιάσει μέσα στὴν καρδιὰ του τὸ λεπτὸ καὶ πειρασμικὸ αἴσθημα τῆς «πνευματικῆς αὐτάρκειας», ὅπως ἔχουν πολλοὶ ἐγωϊστές. Καὶ οὐσιαστικά, ὁ Βαρνάβας εἶναι αὐτὸς ὁ ὁποῖος «κατ' ἄνθρωπον» φέρει στὸ προσκήνιο τῆς ἀποστολικῆς διακονίας καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῶν ἐθνῶν, τὸν Παῦλο, ἀφοῦ τὸν καλεῖ νὰ πάει στὴν Ἀντιόχεια γιὰ τὸ μεγάλο ἔργο τῆς σπορᾶς τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ.

Αὐτὸ ὅμως ποὺ κάνει ἐντύπωση στὴν ἐξιστόρηση τοῦ Ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος στὴ συνέχεια, εἶναι ὅτι στὴν Μεγάλη αὐτὴ πολιτεία, στὴν Ἀντιόχεια, ἐκεῖ οἱ «μαθητές», τὰ μέλη δηλαδὴ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, γιὰ πρώτη φορὰ ὀνομάστηκαν Χριστιανοί.

Τὸ ὄνομα δόθηκε στοὺς πιστοὺς ὡς προσωνύμιο, δηλ. ὡς «παρατσούκλι» ἀπὸ τοὺς...

ἐθνικοὺς εἰδωλολάτρες ποὺ δὲν πίστευαν στὸν Χριστό. Καὶ φυσικὰ τὸ ἀπέδωσαν, ὄχι γιὰ νὰ τοὺς τιμήσουν. Ἀποκάλεσαν τοὺς πιστοὺς μαθητὲς τοῦ Κυρίου «χριστιανούς», γιὰ νὰ τοὺς ἐμπαίξουν, νὰ τοὺς εἰρωνευθοῦν καὶ νὰ τοὺς κατηγορήσουν. «Νά, αὐτὸς εἶναι χριστιανὸς» ἔλεγαν ἐμπαικτικὰ οἱ εἰδωλολάτρες, ὅταν ἔβλεπαν ὀπαδὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ μέλος τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ ἐννοοῦσαν: «Νά, ἕνας ξεπεσμένος, ποὺ κατάντησε ν΄ἀκολουθεῖ ἕναν ἐσταυρωμένο Ἰουδαῖο». «Νὰ ἕνας ἀνόητος καὶ γελοῖος ποὺ πιστεύει τὸν Χριστὸ γιὰ μοναδικὸ Θεό». «Νὰ ἕνας μωρὸς ποὺ περιμένει ὅτι θὰ κερδίσει τὴν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν».

Καθαρὰ λοιπὸν πρὸς ἐμπαιγμὸν δόθηκε τὸ ὄνομα στοὺς ἀδελφούς μας, ἀπὸ τοὺς ἐθνικούς.

Ὅπως ὅμως σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις, ὁ ἐχθρὸς τὴν παθαίνει ἀκριβῶς μὲ τὰ ἴδια ὄπλα ποὺ χρησιμοποιεῖ γιὰ νὰ χτυπήσει τοὺς πιστούς, ἔτσι ἀκριβῶς κι ἐδῶ, πρὸ παντὸς ἐδῶ, ὑπέστη πανωλεθρία αἰώνια, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, δὲν τὸ ἀπέκρουσε καὶ οἱ χριστιανοὶ δὲν ἐνίωσαν ντροπὴ στὸ ὄνομα «χριστιανοί», ὅπως θὰ περίμεναν οἱ εἰδωλολάτρες.

Ἡ Ἐκκλησία τὸ δέχθηκε ἀμέσως καὶ μὲ χαρὰ τὸ υἱοθέτησε. Ἔτσι τώρα οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Χριστοῦ τὸ ἐπέβαλαν, ὥστε πολὺ σύντομα νὰ ἐπικρατήσει, νὰ ἐπιβληθεῖ παντοῦ καὶ ἐφεξῆς οἱ «μαθητὲς» νὰ ὀνομάζονται «Χριστιανοί»! Ἀπὸ τότε ἡ εὐλογημένη αὐτὴ προσωνυμία, πολιτογραφήθηκε σὲ ὅλες τὶς γλῶσσες τοῦ κόσμου πρὸς δόξα τῶν πιστῶν καὶ πρὸς καταισχύνη τῶν ἐχθρῶν τοῦ Χριστοῦ.

Ἐπειδὴ τὸ ὄνομα αὐτὸ ἔχει σπουδαῖο νόημα καὶ ἱερὸ σκοπό, στὴ συνέχεια θὰ δοῦμε τὴ σημασία του, ἀλλὰ καὶ τὶς ὑποχρεώσεις ὅσων ἀξιώνονται νὰ τὸ φέρουν μαζὶ μὲ τὸ προσωπικό τους ὄνομα, τὸ ὁποῖο λαμβάνουν κατὰ τὴν εὐλογημένη ὥρα τοῦ βαπτίσματος.

Ἤδη παρακολουθήσαμε τὴν ἀπαρχὴ τοῦ ὀνόματος. Εἴδαμε ποῦ καὶ πῶς ἀποδόθηκε στοὺς πιστούς.

«Χριστιανός»! Ὄνομα δηλαδὴ ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸ ὄνομα Χριστός!

Χριστιανὸς σημαίνει ὅτι ὁ Ἀρχηγὸς μας εἶναι ὁ Χριστός. Ἄρα ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ Κύριός μας καὶ ὁ Θεός μας! Σημαίνει ὅτι ὁ κάθε πιστὸς πρέπει νὰ εἶναι ἕνας μικρὸς Χριστός. Καὶ ἄνευ ἀντιρρήσεως, τὸ ὄνομα αὐτὸ εἶναι τὸ τιμιώτερο, ἀφοῦ χάριν αὐτοῦ τοῦ ὀνόματος καὶ τῆς ζωῆς ποὺ περικλείει, χύθηκαν ποταμοὶ καὶ λίμνες καὶ θάλασσες αἱμάτων.

Καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀναρωτηθεῖ κανείς. Ναί, τὸ ὄνομα εἶναι τίμιο καὶ ἅγιο, ἀλλὰ ὅλοι ὅσοι ὀνομάζονται μὲ αὐτὸ τὸ ὄνομα, δηλ. Χριστιανοί, εἶναι αὐτὸ πού δηλώνει τὸ περιεχόμενο τοῦ ὀνόματος; Ἀγωνίζονται νὰ εἶναι τίμιοι, καὶ ὄχι μόνο, καὶ φανερώνει ὁ βίος καὶ ἡ πολιτεία τους ἀγωνιστικότητα καὶ ἁγιότητα; Δυστυχῶς ἡ ἀπάντηση γιὰ τὸ σύνολο εἶναι ἀρνητική. Καὶ τοῦτο, διότι ἐπὶ τῆς οὐσίας, λίγοι ἕως ἐλάχιστοι εἶναι οἱ αὐθεντικοὶ χριστιανοί. Οἱ ὑπόλοιποι ἀνήκουν σὲ δύο μεγάλα στρατόπεδα. Ἀνήκουν εἴτε στὸ στρατόπεδο τῶν χλιαρῶν, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ στὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως εἶναι ρητὸς καὶ κατηγορηματικός (Ἀποκ. Γ' 16), εἴτε συμπεριλαμβάνονται στὸ στρατόπεδο τῶν ἐχθρῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἀντιχρίστων. Καὶ αὐτοὶ πάλι οἱ ἐχθροί, διαιροῦνται σὲ δύο μερίδες. Σ' ὅσους φανερὰ καὶ ἀδιάντροπα χτυποῦν τὸν Χριστὸ καὶ τὸ Σῶμα Του, δηλ. τὴν Ἐκκλησία Του, καὶ σὲ ὅσους ἐμφανίζονται ὡς ὑπεράνω ὑποψίας δηλ. οἱ καμουφλαρισμένοι ἐχθροί τῆς ἀληθείας, ὅπως ἡ ἴδια πλέον ἡ πραγματικότητα ἔχει ἀποδείξει. Σ' αὐτοὺς δηλαδὴ ποὺ ὡς ἄλλος Ἰούδας, εἰσχωροῦν ἀκόμα καὶ στὸν «κύκλο τῶν μαθητῶν»...

Βεβαίως, ὅσο περνᾶ ὁ καιρός, οἱ ἐξελίξεις τῶν γεγονότων φανερώνουν ὅτι τὰ δύο μεγάλα ἀριθμητικῶς στρατόπεδα, αὐτὸ δηλ. τῶν ἀηδιαστικῶς χλιαρῶν, καὶ αὐτὸ τῶν ἀρνητῶν καὶ ἀντιχρίστων χριστιανομάχων, μᾶλλον αὐξάνουν. Τοῦτο ὅμως δὲν ἔχει καμμία ἀπολύτως σημασία, ἀφοῦ κατὰ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, ἐνώπιόν τοῦ Θεοῦ ἀξίζει πολὺ περισσότερο ἕνας δίκαιος, παρὰ χιλιάδες παρανομοι («κρείττων εἰς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ποιῶν ἢ μύριοι παράνομοι»). Και ἐπιτέλους, τὸ πλῆθος τῶν μὴ συνειδητῶν Χριστιανῶν, ἐπὶ τῆς οὐσίας δὲν ἔχει καμμία σημασία, διότι ὅπως σὲ ὅλα τὰ πράγματα καὶ τὶς καταστάσεις τῆς ζωῆς, πολὺ περισσότερο ἐδῶ, δὲν ἔχει σημασία τὸ μέγεθος τῆς ποσότητας καὶ ἡ ἀριθμητικὴ πλειοψηφία, ἀλλὰ ἡ ποιότητα τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἐπιλέγουν συνειδητὰ ν' ἀνήκουν ὡς ὀργανικὰ μέλη στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ εἶναι ὄντως πιστοὶ Χριστιανοί. Ἂς μὴ σκανδαλίζονται δὲ κάποιοι, ὅταν ἀκοῦνε τὸν ὄρο «στρατόπεδο τοῦ Χριστοῦ», ἀφοῦ ἡ ἐπίγεια Ἐκκλησία μας ὀνομάζεται Στρατευομένη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία.

Ὅμως, στὸ σημεῖο αὐτό, καθίσταται ἐπιτακτικὴ ἡ ἀνάγκη νὰ παρακολουθήσουμε μέσα ἀπὸ τὶς σελίδες τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μας Ἱστορίας τὴν εὐλογημένη κυριαρχία τοῦ Ὀνόματος στὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης.

Αὐτὴ ἡ πραγματικότητα ἀποδεικνύει τὴν δυναμική τοῦ Ὀνόματος, τόσο στὴν ἐσωτερικὴ ζωὴ τῶν πιστῶν δηλ. στὴν ἐν Χριστῷ ζωή, ὅσο καὶ στὴν ἐξωτερικὴ συμπεριφορὰ τῆς ποιμαίνουσας Ἐκκλησίας. Καὶ στὴ μὲν πρώτη περίπτωση τῆς οἰκοδομῆς καὶ συναυξήσεως τῶν μελῶν, ἡ ρίζα τοῦ ὀνόματος «Χριστιανός», δηλ. τὸ ὄνομα Χριστός, ἑνώνεται ἀναποσπάστως καὶ συνυπάρχει ἐξ' ἀρχῆς, προσευχητικῶς, μὲ τὸ ὑπερύμνητο ὄνομα τοῦ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀποτέλεσμα τῆς νοερᾶς αὐτῆς ἐργασίας; Ὁ γλυκασμὸς καὶ ἡ χάρις τῆς μονολόγιστης εὐχῆς, νὰ λειτουργεῖ κατ' ἀρχὰς καθαρτικῶς καὶ στὴν συνέχεια φωτιστικῶς, ἀναδεικνύοντας τοὺς μεγάλους ἀθλητὲς τῆς νοερᾶς προσευχῆς, στὰ ὕψη τῆς κατὰ χάριν θεώσεως. Πράγμα βεβαίως ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὸν καθαυτὸ σκοπὸ καὶ προορισμὸ τοῦ ἀνθρώπου στὰ ὅρια τῆς ἐπιγείου ζωῆς καὶ ἐντός τῆς στρατευομένης ἐκκλησίας. Καὶ ἄνευ ἀμφιβολίας, ἀδελφοί μου, οἱ προσωπικότητες ποὺ ἐπιλέγουν ὡς κύριο ἔργο ζωῆς τὴν μελέτη τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, μὲ ὅλους τούς ἐν γένει πνευματικοὺς-δογματικούς, καὶ ὄχι μόνον ἀγῶνες τους, ἀποτελοῦν τὴν πνευματικὴ ἀριστοκρατία τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ τοὺς πνεύμονες ζωῆς ὁλόκληρης τῆς κοινωνίας τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ αὐτὲς οἱ ὑπάρξεις, διὰ τῆς τελείας προσευχῆς, «συνέχουν τὸν κόσμον»!

Ὅσον ἀφορᾶ τώρα τὴν ἔκφραση τῆς δυναμικῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἔναντι τῆς ποικίλης ἀποστασίας, τῶν πλανῶν καὶ τῶν ζοφερῶν αἱρέσεων, τὸ ὄνομα Χριστιανός, μαζὶ μὲ τὸ ὄνομα Ὀρθόδοξος, συναποτελοῦν τὶς δύο ὄψεις τοῦ γνησίου νομίσματος τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ταυτοχρόνως οἰκοδομοῦν τὸ ἄπαρτο κάστρο τῶν ἀγώνων τῆς ἀληθείας.

Γιὰ ὅσους μάλιστα γνωρίζουν καὶ κυρίως βιώνουν τὰ τῆς Ὀρθῆς Πίστεως, τὸ ὄνομα «Ὀρθόδοξος Χριστιανός», ἀποτελεῖ τὸ σῆμα κατατεθὲν τῆς Χριστιανικῆς αὐθεντίας, ἀφοῦ συνοπτικῷ τῷ τρόπω ἐκφράζει ὄχι μόνο τὴν γνήσια καὶ κρυστάλλινη πνευματικότητα, ἀλλὰ συμπεριλαμβάνει καὶ τοὺς ἀγῶνες, τὶς ἀγωνίες, τὰ πύρινα δάκρυα καὶ τὰ ἀχνίζοντα αἵματα ὅλων τῶν φωτομορφῶν τέκνων τῆς ἐκκλησίας μας «ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμὸς» καὶ «ὧν οὐκ ἔστιν ἄξιος ὁ κόσμος»!

Ἀλλὰ καὶ πάλι ἐκ τῶν πραγμάτων ἀναδεικνύεται καίριο τὸ ἐρώτημα.

Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ καὶ μάλιστα οἱ ταγοὶ τῆς διοικήσεως, συνειδητοποιοῦν στὸν βαθμὸ ποὺ πρέπει τὶς παραμέτρους τοῦ ὀνόματος, τόσο στὸ κεφάλαιο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Οἰκοδομῆς, ὅσο καὶ τῆς ἀντιρρητικῆς-ἀγωνιζομένης θεολογίας, ὅσον ἀφορᾶ βεβαίως τὸ ἀπόλυτον τῆς Ὀρθοδοξίας; Τὸ ἀπόλυτον τὸ ὁποῖο ἐν βραχὺ ρήματι συνοψίζεται στὴν φράση «ἐκτὸς Ἐκκλησίας-Ὀρθοδοξίας οὐκ ἔστι σωτηρία»;

Καὶ πλέον συγκεκριμένα. Ἡ ποιμαίνουσα Ἐκκλησία, ἂν ὄχι συστηματικῶς, ποὺ δυστυχῶς δὲν γίνεται, προσπαθεῖ ἔστω καὶ στὸ ἐλάχιστο ἢ ἔστω «πιλοτικῶς» νὰ κατηχήσει τὰ τέκνα της στὴν δυναμική τοῦ ὀνόματος, μέσω τῆς Ἱερᾶς Προσευχῆς; Συνειδητοποιοῦμε τὸν λόγο τοῦ Πνεύματος «μνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἢ ἀναπνευστέον», ποὺ ἐκφράζει καὶ πάλι ὁ πρύτανις τῶν Ἱερῶν τῆς Γραφῆς ἑρμηνευτῶν, τουτέστιν ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος; Καὶ τί κάνουμε στὸ θέμα αὐτό;

Ἀλλὰ πῶς νὰ βελτιωθεῖ ἡ κατηχητικὴ καὶ πῶς νὰ ἐπανέλθει ὁ ἐπανευαγγελισμὸς τοῦ λαοῦ, ὅταν, ὄχι ἁπλῶς ἀγνοοῦμε τοὺς δογματικοὺς ἀγῶνες, ἀλλὰ φαίνεται ἐκ τῶν πραγμάτων νὰ ἔχει «πέσει ἄνωθεν γραμμή», ὥστε νὰ ὑποβιβάζονται οἱ ἱεροὶ καὶ πολυμέτωποι ἀγῶνες τῶν Ἁγίων μας;

Πῶς νὰ αὐξηθεῖ ὁ θεῖος ἔρως γιὰ τὴν νοερὰ προσευχή; Καὶ στὴ νεολαία μας πῶς νὰ ριζώσει ὁ ἅγιος πόθος τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἀφιερώσεως, ὅταν ὑπὸ τινῶν «θεολόγων-φιλοσόφων» μᾶλλον «φιλοζόφων», προβάλλονται τὰ σαρκικὰ ὡς δῆθεν ὁδὸς θεογνωσίας; Καὶ τὸ χειρότερο ὅτι τὰ ἐμετικὰ αὐτὰ νεονικολαϊτικὰ κηρύγματα, δὲν καταδικάζονται ἐπίσημα ἀπὸ τὴν Ἐκκλησιαστικὴ διοίκηση; Πῶς ἀλήθεια νὰ γνωρίζουν τὰ τῶν δογματικῶν ἀγώνων, τόσο στὴ θεωρία ὅσο καὶ στὴν πράξη οἱ πιστοί, ὅταν κατ' εὐφημισμὸν θεολόγοι κηρύσσουν καὶ γράφουν πᾶν ὅ,τι τοὺς ἔρχεται στὸν ἐσκοτισμένο νοῦ περὶ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας, προβάλλοντας δυστυχῶς καὶ μέσω θρησκευτικῶν ἐντύπων κάποιες φορές, τόσο τὰ «ἄρρητα ρήματα» ποὺ τοὺς ἐκφράζουν, ὅσο καὶ τὶς περγαμηνὲς ὑψηλῶν κέντρων διοικήσεων πού κατέχουν, φυσικὰ πρὸς καταισχύνην τους;

Καὶ ἔτι πλέον, ἂς μᾶς ἐπιτραπεῖ. Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἀλλάξει ἡ ὅλη νόθος κατάστασις, ὅταν καὶ αὐτοὶ ποὺ ἄφησαν τὸν κόσμο καὶ τὰ τοῦ κόσμου γιὰ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν δόξα τοῦ Χριστοῦ, σιωποῦν στὰ καίρια αὐτὰ θέματα; Εἶναι ἄραγε λόγω ἡσυχαστικῆς ζωῆς; Εἴθε ἔτσι νὰ εἶναι τὰ πράγματα, ἂν καὶ ὁ γνήσιος ἡσυχασμὸς εἶναι ἀναποσπάστως δεμένος μὲ τὴν πτωχεία καὶ τὴν ὁμολογία...

Ὅμως ἀδελφοί μου, δόξα τῷ Θεῷ! Τὸ ὅτι δὲν φοβόμαστε νὰ βλέπουμε τὶς ἀδυναμίες μας καὶ ν' ἀναγνωρίζουμε τὰ λάθη μας, ἤδη αὐτὸ μᾶς τοποθετεῖ στὴν ὁδὸ τῆς θεραπείας.

Ἄλλωστε ἡ ἀναστάσιμη περίοδος ποὺ διανύουμε, αὐτὸ ἀκριβῶς ἐπιβεβαιώνει. Ὅτι δηλ. δὲν θὰ παραμείνουμε στὶς ἀρνητικὲς διαπιστώσεις, ἀλλὰ θὰ περάσουμε καὶ θὰ βιώσουμε τὸ θετικὸ μέσω μετανοίας καὶ ἀναθεωρήσεως τῶν πραγμάτων ἀλλὰ καὶ ἐπανατοποθετήσεως τῶν συντεταγμένων τῆς πνευματικῆς μας πορείας, βεβαίως καὶ μὲ μία νότα ἱεροῦ ἐνθουσιασμοῦ.

Ἔτσι συμβαίνει. Μᾶλλον ἔτσι θὰ πρέπει νὰ συμβαίνει.

Τὸ ὄνομα λοιπὸν Χριστιανὸς μᾶς κάνει νὰ βλέπουμε τὰ πράγματα ρεαλιστικά, νὰ στιχοῦμε τὴν ζωή μας στὴ ζωὴ τῶν ἁγίων καὶ νὰ συνειδητοποιοῦμε ὅτι ἀποτελεῖ, ἀφ΄ἑνὸς μεν βαριὰ κληρονομιά, γιὰ ἐμᾶς ποὺ τὸ φέρουμε, ἀφ' ἑτέρου δε τὸ ὄνομα Χριστιανὸς ἀποτελεῖ τὸ ἀκαταμάχητο ὅπλο στὸν εὐλογημένο ἀγώνα τῆς Ὀρθοδόξου πνευματικότητας καὶ της Xριστιανικής Oμολογιας.

Εἴθε ἡ χάρις τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ νὰ μᾶς μορφοποιήσει τὴν ὅλη ὕπαρξη σὲ ἀληθινοὺς Χριστιανούς.

Ἀμήν.

Κόνιτσα.