τοῦ Βλάση Ἀγτζίδη
Ἡ ὁριστικὴ διαμόρφωση τῶν πληθυσμῶν στὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Τουρκία καθορίστηκε ἀπὸ τὴ συνθήκη τῆς Λωζάννης τὸν Ιoύλιο τοῦ 1923. Ἡ συνθήκη πρόβλεπε τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν μὲ βασικὸ κριτήριο κατάταξης τὴ θρησκευτικὴ πίστη. Ἔτσι οἱ χριστιανοὶ θὰ ἔπρεπε νὰ ἐκδιωχθοῦν ἀπὸ τὴν Τουρκία καὶ οἱ μουσουλμάνοι ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Ἡ ἐπιλογὴ μὲ βάση τὸ θρήσκευμα ὁδήγησε ἀφενὸς στὴν ἐξαίρεση τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ποὺ εἶχαν ἐξισλαμιστεῖ ἢ βρισκόταν σὲ κρυπτοχριστιανικῆ κατάσταση στὴν Τουρκία, ἐνῷ ἐκδιώχθηκαν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα οἱ ἑλληνογενεῖς καὶ ἑλληνόφωνοι μουσουλμάνοι. Ἔτσι διαμορφώθηκε στὴ σημερινὴ Τουρκία ἕνας πολύμορφος μουσουλμανικὸς ἑλληνικὸς πληθυσμὸς ποὺ ἀποτελεῖται ἀφ’ ἑνὸς ἀπὸ τοὺς γηγενεῖς ἐξισλαμισμένους καὶ κρυπτοχριστανοὺς τοῦ Πόντου καὶ ἀφ’ ἑτέρου ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἐκδιώχθηκαν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα.
Ἐξισλαμισμένοι Κρητικοί, Μακεδόνες καὶ Κύπριοι. Εἶναι ἱστορικὰ βεβαιωμένο ὅτι μεγάλο μέρος τῶν λεγόμενων τουρκοκρητικῶν εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς. Ἐξ ἄλλου τὸ “κρητικὸ ζήτημα” στὶς ἀρχὲς τοῦ αἰῶνα μᾶς θύμιζε πάρα πολὺ τὸ σημερινὸ πρόβλημα τῆς Βορείου Ἰρλανδίας. Τὴ διαπίστωση αὐτή, ἐκτὸς τῶν ἱστορικῶν πηγῶν, ὑποστηρίζει ἡ ὕπαρξη τέτοιων πληθυσμῶν στὴ Συρία (Χαμηδιὲ) καὶ στὴ Λιβύη οἱ ὁποῖοι διατηροῦν τὴν ἀνάμνηση τῆς ἑλληνικῆς τους προέλευσης καὶ...
ἐξακολουθοῦν νὰ δηλώνουν “Ἕλληνες”.
Ἐπίσης καὶ στὴ κεντρικὴ καὶ νοτιοδυτικὴ Μακεδονία (Ἀλιάκμωνας καὶ περιοχὴ Κοζάνης) κατοικοῦσαν οἱ ἐξισλαμισμένοι Ἕλληνες ποὺ ἔγιναν γνωστοὶ ὡς “Βαλαάδες”. Οἱ Βαλαάδες χαρακτηρίζονται σὲ ἐθνογραφικοὺς χάρτες τοῦ περασμένου αἰὼν ὡς “Greek Muslims”.
Οἱ ἑλληνογενεῖς μουσουλμάνοι τῆς Κρήτης καὶ τῆς Μακεδονίας ἐκδιώχθηκαν στὴν Τουρκία τὸ 1923, μὲ τὴ συνθήκη τῆς Λωζάννης. Ἐγκαταστάθηκαν κυρίως στὴ Δυτικὴ καὶ Νότια Μικρὰ Ἀσία. Στὴν πλειοψηφία τοὺς παραμένουν καὶ σήμερα ἑλληνόφωνοι. Γιὰ αὐτοὺς τοὺς πληθυσμοὺς δημοσίευαν οἱ τουρκικὲς ἐφημερίδες τὰ προγράμματα τῆς ἑλληνικῆς τηλεόρασης.
Στὶς περιοχὲς τῆς Κιλικίας (Ἀττάλεια) κατοικεῖ ἐπίσης ἀριθμὸς ἑλληνοφώνων Κυπρίων μουσουλμάνων οἱ ὁποῖοι μετακινήθηκαν ἐκεῖ ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ περασμένου αἰῶνα. μέχρι τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 20ου.
Ἐξισλαμισμένοι – Πόντιοι
Ἡ μεγαλύτερη καὶ σπουδαιότερη ὁμάδα Ἑλληνογενῶν ἐξισλαμισμένων εἶναι αὐτὴ ποὺ κατοικεῖ στὸν ἱστορικὸ Πόντο καὶ εἰδικὰ στὴν ἐπαρχία Τραπεζούντας. Οἱ ἐγκαταστάσεις αὐτῶν ποὺ μιλοῦν τὰ ποντιακὰ ἑλληνικὰ περιγράφονται ὡς ἑξῆς στὴν ἔρευνα “Ethnic Groups in the Republic of Turkey” τοῦ γερμανικοῦ πανεπιστημίου τοῦ Τybingen:
“…ἀποτελοῦνται ἀπὸ μερικὲς ἑξάδες χωριῶν γύρω ἀπὸ τὴν Τόνια καὶ 40-50 ἐγκαταστάσεις στὶς κοιλάδες (ἐπάνω μέρος) Σαλακλὶ καὶ Γκιουρτσάϋ νότια του Ὄφι, γύρω ἀπὸ τὴν Τσαϊκαρα καὶ τὸ Κιοπρούμπασι. Ὑπάρχουν τουλάχιστον δύο κύματα μετανάστευσης στὴν ἐπαρχία Σακαρυά.”
Ὑπάρχει ἤδη μία ἀξιόλογη διασπορὰ τῶν ἐξισλαμισμένων στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ στὰ περισσότερα ἀστικὰ κέντρα τῆς Τουρκίας. Κοινότητές τους ἔχουν δημιουργηθεῖ στὴν κατεχόμενη Κύπρο, τὴν Ἴμβρο καθὼς καὶ στὸ ἐξωτερικὸ (Γερμανία). Ἐπίσης τὰ τελευταία χρόνια ἔχει δημιουργηθεῖ μία μικρὴ κοινότητα στὴν Ἑλλάδα. Εἶναι συγκροτημένοι σὲ κλειστὲς κοινωνικὲς ὁμάδες στὶς ὁποῖες ἐπικρατεῖ ἐνδογαμία. Ξεχωρίζουν τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ τοὺς καθαροὺς Τούρκους καὶ τοὺς διακρίνει φιλελληνισμός. Αὐτοδηλώνονται ὡς “Ρωμαίοι” (Ρωμιοὶ) καὶ εἶναι κυρίως ἑλληνόφωνοι. Οἱ ἴδιοι ὑποστηρίζουν ὅτι σὲ ὅλο τὸν Πόντο ξεπερνοῦν τὶς 300.000 ἄτομα.
Οἱ ἑλληνόφωνοι αὐτοὶ Ρωμιοὶ περιλαμβάνονται συνήθως στοὺς πληθυσμοὺς ποὺ καταγράφονται ὡς “Λαζοί”. Μὲ τὴν ὀνομασία αὐτὴ δηλώνονται δύο βασικὰ ἐθνοτικὲς ὁμάδες: οἱ παραδοσιακοὶ Λαζοί, οἱ ὁποῖοι εἶναι γεωργιανὸ φῦλο ποὺ βρίσκεται πολὺ κοντὰ στοὺς Μιγγρέλους τῆς Γεωργίας καὶ οἱ “Ρωμαίοι”.
Οἱ ἑλληνόφωνοι Ρωμιοὶ μιλοῦν διάφορα ἰδιώματα τῆς τραπεζουντιακῆς διαλέκτου τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Τὴ γλῶσσα ποὺ μιλοῦν τὴν ὀνομάζουν “ρωμαϊκά”. Οἱ Ὀφλῆδες μιλοῦν τὴν ἀρχαιοπρεπέστερη ἑλληνικὴ διάλεκτο ποὺ βρίσκεται ἐν ζωῇ. Εἶναι οἱ μόνοι ποὺ χρησιμοποιοῦν ὡς ἀρνητικὸ μόριο τὸ “οὒ” καὶ “οὐκὶ” ἐνῷ παρατηρεῖται καὶ τὸ φαινόμενο τοῦ τσιτακισμοῦ. Ἡ διάλεκτος ἀκόμα ἀκμάζει καὶ διατηρεῖ τὴν ἱκανότητα νὰ ἀφομοιώνει ξένες λέξεις καὶ νὰ τὶς διαμορφώνει μὲ βάση τὶς ἀνάγκες τῆς γλώσσας. Τὸν ἑλληνικὸ τύπο ἀκολουθοῦν καὶ τὰ μουσουλμανικὰ ὀνόματα. Ὁ Μεμέτης, ὁ Κεμάλης, ὁ Τουργκούτης κ.λπ. Ἡ Κωνσταντινούπολη ἐπιβιώνει μὲ τὴν μεσαιωνικὴ λαϊκή της ὀνομασία: Ἰσταμπόλη (ἀπὸ τὸ “Εἰς τὴν Πόλη”), ἀπ’ ὅπου προῆλθε καὶ τὸ σημερινὸ τούρκικο ὄνομά της: Ἰσταμπούλ.
Ἡ νεολαία σήμερα ξεπερνᾶ τὴν παλιὰ θρησκευτικὴ προκατάληψη ποὺ ἀδιαφοροῦσε γιὰ τὰ ἐθνικὰ χαρακτηριστικά. Ἀρχίζει νὰ ἀναζητεῖ τὴν ἐθνική της προέλευση. Στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ὑπάρχει ἰσχυρὴ παροικία, καθὼς καὶ στὴν Τραπεζούντα ἔχουν ξεκινήσει προσπάθειες προβολῆς καὶ ὑπεράσπισης τοῦ ἑλληνόφωνου πολιτισμοῦ.
Ἡ τραγῳδία τοῦ Πόντου
Γιὰ τοὺς ἑλληνόφωνους μουσουλμάνους τῆς βόρειας Τουρκίας, δηλαδὴ τοῦ μικρασιατικοῦ Πόντου, ἔχουμε πλῆθος ἱστορικῶν δεδομένων. Τὸ 1914 ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς περιοχῆς ἀνερχόταν σὲ 929.495 καὶ κατανεμόταν ὡς ἑξῆς: α) Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες: 696.495, β) Μουσουλμάνοι Ἕλληνες: 190.000, γ) Κρυπτοχριστιανοί: 43.000
Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Χρύσανθος, οἱ ἐξισλαμισμοὶ στὸν Πόντο πραγματοποιήθηκαν τὴν περίοδο 1648- 1687 ἀπὸ τὶς πιέσεις τῶν φεουδαρχῶν, τῶν Ντερεμπέηδων.
Γράφει:
“Ενεκα τῶν ἀπὸ τῶν Τερε-βέηδων πιέσεων τούτων καὶ τῶν δεινῶν διωγμῶν οἱ ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ Ἀκάμψιος (Τσορὸχ) μέχρι Τραπεζοῦντος συμπαγεῖς ἑλληνικοὶ πληθυσμοί, οἱ κατοικοῦντες τὰς περιφερείας Ριζαίου, Ὄφεως, Σουρμένων καὶ Γημωρᾶς ἐξισλαμίστηκαν ἀθρόως. Οἱ χριστιανοὶ τῆς περιφέρειας Ὄφεως εἶχον ἐξισλαμισθεῖ κατὰ τὴν παράδοσιν ὁμοὺ μετὰ τοῦ ἐπισκόπου αὐτῶν Ἀλεξάνδρου μετονομασθέντος Ἰσκεντέρ…”.
Τὸ τελευταῖο κῦμα τῶν ἐξισλαμισμῶν συμπίπτει χρονικὰ μὲ τὴν γενοκτονία (1916-1923) ποὺ ἐξαπέλυσαν οἱ Τοῦρκοι κατὰ τοῦ χριστιανικοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τοῦ Πόντου. Οἱ Νεοτοῦρκοι εἶχαν ἀποφασίσει τὸν βίαιο ἐξισλαμισμὸ τῶν χριστιανικῶν ἐθνοτήτων καὶ γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ δημιούργησαν ὀρφανοτροφεῖα γιὰ τὰ παιδιὰ τῶν χριστιανῶν ποὺ εἶχαν ἐξοντώσει. Στὰ ἑλληνόπαιδα παρεῖχαν τουρκικὴ παιδεία καὶ ἰσλαμικὴ θεολογικὴ μόρφωση. Τὶς ἑλληνίδες τὶς ὑποχρέωναν σὲ γάμο μὲ μουσουλμάνους.
Τὸ ὅτι δὲν ὑπῆρχαν ἀξιόλογοι τουρκικοὶ πληθυσμοὶ στὸ χῶρο τοῦ Πόντου φαίνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ οἱ ἴδιες οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς προτιμοῦσαν τὴ χρήση τοῦ ὄρου “μουσουλμάνος” καὶ ὄχι “Τούρκος”. Σὲ κείμενο συνεννόησης – ποὺ ἀφοροῦσε τοὺς ὅρους αὐτονομίας τοῦ Πόντου καὶ πρόβλεπε τὴν ἰσοπολιτεία τῶν κατοίκων του – ποὺ ὑπογράφτηκε τὸ Σεπτέμβριο τοῦ 1919 στὴν Κωνσταντινούπολη μεταξύ του μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρυσάνθου καὶ τοῦ βαλῆ Τραπεζούντας Σουλεϊμᾶν Νετζμῆ Βέη ἀνάφερε δύο ὁμάδες κατοίκων: τοὺς Ἕλληνες καὶ τοὺς Μουσουλμάνους.
Στὴν ἐπιχειρηματολογία πάντως τῶν Χριστιανῶν Ποντίων πρὸς τὶς συμμαχικὲς δυνάμεις χρησιμοποιήθηκε ἡ ἑλληνικὴ καταγωγὴ τῶν μουσουλμάνων τοῦ Πόντου. Στὴν Συνδιάσκεψη Εἰρήνης τοῦ Παρισιοῦ στὶς 30/12/1918 ὑπεβλήθη ὑπόμνημα γιὰ τὴν δημιουργία τῆς “Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας τοῦ Πόντου”. Μεταξὺ ἄλλων ὑπάρχει τὸ ἑξῆς ἐπιχείρημα:
“…ἀπὸ τὸν μουσουλμανικὸν πληθυσμὸ μέγα μέρος εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς καὶ δὲν ἐλησμόνησαν οὔτε τὴν καταγωγὴν αὐτῶν, οὔτε τὴν ἑλληνικὴν γλῶσσαν, ἢν ἐξακολουθοῦν νὰ ὁμιλῶσιν.”
Ἡ Σημασία αὐτῶν τῶν Πληθυσμῶν
Οἱ ἐξισλαμισμένοι καὶ κρυπτοχριστιανικοὶ πληθυσμοὶ μᾶς βοηθοῦν στὸ νὰ κατανοήσουμε τὴν φύση τῆς σύγχρονης Τουρκίας. Μᾶς θυμίζουν τὴν παλιὰ οἰκουμενικότητα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ἕνα τμῆμα τῆς παλιᾶς ρωμιοσύνης παραμένει μὲ κρυπτοχριστιανικῆ ἢ μουσουλμανικὴ μορφή, στοὺς παλιοὺς ἑλληνικοὺς τόπους τῆς Ἀνατολῆς.
Τὸ τουρκικὸ κράτος προσπαθεῖ μὲ κάθε τρόπο νὰ ἀφομοιώσει τοὺς πληθυσμοὺς αὐτούς. Ἐπιδιώκει τὴν κοινωνικὴ διάσπαση τῶν συμπαγῶν πληθυσμῶν μὲ μεταφορὰ σὲ ἄλλα μέρη τῆς Τουρκίας. Ἔτσι δόθηκαν οἰκονομικὰ κίνητρα γιὰ μετανάστευση τῶν ἑλληνόφωνων στὸ Κουρδιστᾶν, τὴν Ἰμβρο καὶ τὴν κατεχόμενη Κύπρο. Σήμερα ἕνα ἀπὸ τὰ τουρκικὰ χωριὰ τῆς Ἴμβρου κατοικεῖται ἀπὸ ἐξισλαμισμένους ἑλληνόφωνους ἐνῷ περὶ τοὺς 3.000 ἔχουν ἐγκατασταθεῖ ὡς ἔποικοι στὴν κατεχόμενη Κύπρο. Οἱ ἑλληνόφωνοι ἔποικοι εἶναι μία ἀπὸ τὶς λίγες ἐθνοτικὲς ὁμάδες ποὺ μεταφέρθηκαν ἐκεῖ καὶ διατηροῦν ἁρμονικὲς σχέσεις μὲ τοὺς ἐγκλωβισμένους.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη ὅμως οἱ ἑλληνογενεῖς μουσουλμάνοι τῆς Τουρκίας προσπαθοῦν νὰ διασώσουν τὴν πολιτιστική τους ταυτότητα καὶ νὰ ἀναδειχθοῦν σὲ μία γέφυρα φιλίας καὶ συνεργασίας μεταξὺ τῶν λαῶν τῆς Τουρκίας καὶ τῆς Ἑλλάδας. Ἀποδεικνύουν ἐπίσης ὅτι δὲν ὑπάρχει ἄλλος δρόμος στὶς ἑλληνοτουρκικὲς σχέσεις πλὴν αὐτοῦ της ἀλληλοκατανόησης καὶ τῆς συνύπαρξης. Ἐμεῖς ἐλπίζουμε ὅτι ἡ βασανιστικὴ περίοδος μετασχηματισμοῦ στὴν ὁποία ἔχει εἰσέλθει ἡ Τουρκία θὰ τελειώσει μὲ τὴν δημιουργία μίας πραγματικῆς δημοκρατικῆς καὶ πολυπολιτισμικῆς κοινωνίας.
Γιὰ τὶς περιοχὲς τῶν ἐξισλαμισμένων Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ο Μητροπολίτης Τραπεζοῦντος Χρύσανθος γραφει:
“Οι περὶ τῶν Ψυχρὸν ποταμὸν (Μπαλτατζὴ Ντερὲ) οἰκοῦντες Ὀφίται ἢ Ὀφλῆδες, διετήρησαν τὴν ἑλληνικὴν γλῶσσαν καὶ τὰ ἑλληνικὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, ἐνθυμοῦνται ἀκόμη τὴν ἐξ Ἑλλήνων καταγωγὴν αὐτῶν. Εἶναι ἡμερώτεροι τῶν Λαζῶν καὶ κατὰ τὴν κληροδοτηθεῖσαν αὐτοῖς παρὰ τῶν Ἑλλήνων προγόνων αὐτῶν παράδοσιν ἀσχολοῦνται μὲ τὰ γράμματα καὶ τὴν θεολογίαν. Αἳ μουσουλμανικαὶ ἱερατικαὶ καὶ θεολογικαὶ σχολαὶ τοῦ Ὄφεως ἤσαν αἳ τελειότεραι ἐν τῶ Ὀθωμανικῶ κράτει. Οἱ ἄνδρες ἐν Ὀφει γιγνώσκουσιν καὶ τὴν τουρκικὴν γλῶσσαν, ἀλλ’ αἳ γυναῖκες ἠγνόουν αὐτήν, καὶ διὰ τοῦτο μέχρι τῶν ἡμερῶν ἠμῶν εἰς τὴν κὰτ οἶκον ὁμιλία ἐγίνετο χρῆσις τοῦ Ἑλληνικοῦ Ποντικοῦ ἰδιώματος τοῦ Ὄφεως. Τὰ χωρία αὐτῶν μέχρι τῶν ἡμερῶν ἠμῶν διετήρουν τὰ Ἑλληνικὰ αὐτῶν ὀνόματα, Παλαιοχώριν, Μεσοχώριν, Ὑψηλὴ ἢ Ὑψηλάντων, ὅθεν προῆλθεν ἡ οἰκογένεια τῶν Ὑψηλαντῶν, Ξένος, Ἀληθινός, Φωτεινός, Χαλάεσσα, Γοργορά, Κοντοῦ, Χωλός, Ὀκελος, σῴζονται δὲ ἐν αὐτοῖς πολλοὶ ναοὶ καὶ χειρόγραφα ἑλληνικά… Ἑλληνόφωνοι, ἂλλ οὐχὶ ἥμεροι ὡς οἱ Ὀφίται παρέμειναν καὶ οἱ ἐξισλαμισθέντες χριστιανοὶ τῆς Θοανίας (Τόνγιας), τὰ δὲ χωρία αὐτῶν διετήρησαν κατὰ τὸ πλεῖστον ὁμοίως τὰ ἑλληνικὰ ὀνόματα, οἶον Κατωχώριν, Μεσοπλάγιν, Μεσοπαίδιν.”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου