ΟΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΑΘΕΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠαρακολουθώντας κανεὶς τὴν ἐκκλησιαστικὴ εἰδησεογραφία ἀπὸ τὴν Σοβιετικὴ Ἕνωσι κατὰ τὰ τελευταία δύο ἔτη διαπιστώνει ὅτι πράγματι μία ἀληθινὴ κοσμογονία συμβαίνει σ’ αὐτὴ τὴν χώρα ποὺ ἔχει ποτισθῆ μὲ τὸ αἷμα χιλιάδων νεομαρτύρων τῆς χριστιανικῆς πίστεως μέσα στὸν 20ό αἰώνα. Πέρα ἀπὸ τὴν φαντασμαγορικὴ διοργάνωσι τῶν ἑορτασμῶν τῆς Χιλιετηρίδος τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας καὶ τὴν σοβιετικὴ κυβέρνησι τὸν περασμένο χρόνο, ἡ πολιτικὴ τῆς περεστρόικα (ἀνασυγκροτήσεως) καὶ τῆς γκλάσνοστ (διαφανείας) φαίνεται νὰ προχωρῆ καθημερινὰ ὅλο καὶ περισσότερο στὶς σχέσεις Ἐκκλησίας καὶ κράτους. Παλαίφατες ἱστορικὲς μονὲς ἀποδίδονται στὴν Ἐκκλησία καὶ ἐπαναλειτουργοῦν, γίνεται λόγος γιὰ «περίοδο καταπιέσεων» καὶ καταπατήσεων τοῦ νόμου περὶ ἐλευθερίας τῆς συνειδήσεως, ἀποκαθίστανται διωχθέντες καὶ ἑξαγγέλονται νομοθετικὲς μεταρρυθμίσεις γιὰ τὴν ἄρσι τοῦ μέχρι σήμερα ἰσχύοντος αὐστηροῦ ἀποκλεισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ καὶ δημόσια ζωή.
Ποιὰ εἶναι ὅμως ἡ βαθύτερη φιλοσοφία στὴν ὁποία βασίζεται ἡ καινούργια αὐτὴ πολιτικὴ τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος; Ὑποστηρίζεται ὅτι ὁ σημερινὸς ἡγέτης τῆς χώρας αὐτῆς πιστεύει στὸν Θεό2. Εἶναι γεγονὸς ὅτι, παραδόξως γιὰ κομμουνιστὴ ἡγέτη, ἡ λέξις «Θεὸς» δὲν εἶναι διαγεγραμμένη ἀπὸ τὸ λεξιλόγιό του καὶ τὴν ἔχει χρησιμοποιήσει μερικὲς φορὲς μὲ ἰδιωματικὸ τρόπο σὲ δηλώσεις του. Γιὰ ποιὸν «θεὸ» ὅμως μιλάει ὁ Γκορμπατσώφ; Πολλοὶ λένε ὅτι ἀναφέρεται στὸν Ἀντίχριστο, τοῦ ὁποίου τὴν ἔλευσι προετοιμάζει μὲ τὴν πολιτική του. Μὲ τί μάτι πρέπει τότε νὰ δοῦμε ὅλες αὐτὲς τὶς παραχωρήσεις του πρὸς τὴν Ἐκκλησία;
Κοντὰ στὰ ὅσα σχετικὰ ἔχουν δημοσιευθῆ τελευταῖα στὸν ἑλληνικὸ καὶ ξένο ἐκκλησιαστικὸ τύπο (σημειωτέον, ὄχι πάντα ἀπαλλαγμένα ἀπὸ κάποιους τόνους ὑπεραισιοδοξίας καὶ ...
θριαμβολογίας), πολλὲς καὶ καίριες ἀπαντήσεις νομίζουμε ὅτι δίνει καὶ τὸ κατωτέρω ἄρθρο, ποὺ δημοσιεύθηκε στὸ ὕπ. ἀριθ. 3725/20-5-1988 φύλλο τῆς ρωσικῆς ἐφημερίδος La Pensee Russe (Ἡ Ρωσικὴ Σκέψις) τοῦ Παρισιοῦ μὲ τίτλο θρησκεία καὶ Περεστρόικα καὶ εἶναι ἀπὸ μνήμης καταγραφὴ τῆς εἰσηγήσεως του Κωνσταντίνου Χάρτσεφ, προέδρου τοῦ «Συμβουλίου θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων» τῆς ΕΣΣΔ, σὲ σύσκεψι καθηγητῶν τῶν ἀνωτέρων σχολῶν τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος τὸν Μάρτιο τοῦ 1988. Ἡ καταγραφὴ ἔγινε ἀπὸ παριστάμενο ἄτομο καὶ διωχετεύθηκε στὸ ἐξωτερικό. Αὐτὴ ἡ ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων μεταξύ του σημερινοῦ «ὑπουργοῦ θρησκευμάτων» τοῦ Γκορμπατσώφ3καὶ τῶν ἀνωτέρων θεωρητικῶν του κομμουνιστικοῦ κόμματος τῆς ΕΣΣΔ προσφέρει μία ἀπροκάλυπτη θέα τῆς πολιτικῆς τοῦ σημερινοῦ καθεστῶτος ἀπέναντι στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καὶ τῆς φιλοσοφίας ποὺ τὴν διέπει.Δημοσιεύουμε τὸ κείμενο αὐτούσιο, διότι πρόκειται περὶ ντοκουμέντου. Οἱ ὑποσημειώσεις ἔχουν καθαρὰ ἐπεξηγηματικὸ καὶ πληροφοριακὸ χαρακτήρα. Ὁ ἀναγνώστης καλεῖται νὰ βγάλη μόνος του τὰ συμπεράσματα.
Στατιστικὰ στοιχεῖα
Ἡ ἀπογραφὴ τῆς δεκαετίας τοῦ '50 ἔφερε στὸ φῶς ἀναπάντεχα στοιχεῖα: Ὁ ἀριθμὸς τῶν πιστῶν στὴν ΕΣΣΔ ἀποδείχτηκε ὅτι ἀποτελοῦσε τὸ 70%, δηλαδὴ 115 ἑκατομμύρια ἄτομα, παρ’ ὅλο ποὺ σύμφωνα μὲ τὰ ἐπίσημα στοιχεῖα ἔπρεπε νὰ ἦταν 20%. Τὴν ἐκτίμησι τοῦ 70% τὴν δίνουν οἱ ἀρχηγοὶ τῶν ἐκκλησιῶν. Τείνω νὰ θεωρῶ περισσότερο ἀξιόπιστούς τους ἀρχηγοὺς τῶν ἐκκλησιῶν. Ἀπ’ αὐτὰ τὰ 115 ἑκατομμύρια ἄτομα, τὰ 30 ἑκατομμύρια ἀνήκουν στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία4.
Ἱστορία
Ἡ σύγκρουσις μεταξὺ σοβιετικοῦ καθεστῶτος καὶ Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, κατὰ τὴν ὁποία μέλη τῆς Ἐκκλησίας εἶχαν χρησιμοποιήσει ἔνοπλη βία κατὰ τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος, τερματίσθηκε τὸ 1924 μὲ τὴν ἀναγνώρισι τοῦ νέου καθεστῶτος ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Τύχωνα5. Τὰ χρόνια της κολλεκτιβοποιήσεως καὶ τῆς ἐκκαθαρίσεως τῶν «κουλάκων» ἦταν ἐπίσης χρόνια καταπιέσεως καὶ γιὰ τὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία, ἀφοῦ ἦταν ἀπαραίτητο νὰ σπάσουμε τὴν ἰδεολογία τῶν ἀγροτῶν. Κατὰ τὴ δεκαετία τοῦ '30 καὶ ἰδιαίτερα τὸ '38 οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐκκλησίας καταπιέσθηκαν στὸν ἴδιο βαθμὸ μὲ τὰ στελέχη τοῦ κόμματος6.
Κάτω ἀπὸ τὴν πίεσι τοῦ πολέμου, ἡ Ἐκκλησία ἔδωσε ἀνέλπιστα ἀποτελέσματα7. Ἀφοῦ οἱ Γερμανοί, γιὰ λόγους ἰδεολογικῆς σκοπιμότητος, ἄνοιξαν χιλιάδες νέες ἐκκλησίες σὲ κατεχόμενες περιοχές...8 (διακοπῆ ἀπ’ τὸ ἀκροατήριο: Ὁ Χίτλερ στὸ βιβλίο τοῦ «Ὁ Ἀγών μου» μιλάει περὶ ἀνάγκης καταστροφῆς τῆς θρησκείας καὶ ἀντικαταστάσεώς της μὲ ἀπόκρυφες ἐπιστῆμες). Ὁ Χίτλερ, ὡστόσο, εἶχε ἀντιληφθῆ τὴ σημασία τῶν θρησκευτικῶν ζητημάτων στὴν πολιτική. Ἦταν ὑποχρεωμένος νὰ κάνη μία ἀνακωχὴ μὲ τὴν Ἐκκλησία.
Στὰ χρόνια του πολέμου ἀνοίχτηκαν 2500 ἐκκλησίες. Σὰν ἀποτέλεσμα, ἡ δεκαετία τοῦ '50 γνώρισε μία ἔκρηξι τῆς θρησκευτικότητος.
Ὁ Χρουστσὼφ ἀνέμενε μία ταχεία ὑλοποίησι τοῦ κομμουνισμού9 καὶ γι’ αὐτὸ ἦταν ὑποχρεωμένος νὰ τελειώνη βραχυπρόθεσμα μὲ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐκκλησίας. Στὰ 1961-64, ἀπὸ 20.000 ὑπάρχουσες ἐκκλησίες, οἱ 10.000 ἔκλεισαν. Ἔκλειναν γύρω στὶς 150 ἐκκλησίες τὴν ἡμέρα. Ἀπὸ τὸ 1965 ὡς τὸ 1985 ἔκλεισαν 1300 ἐκκλησίες. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ λειτουργοῦν 6800 ἐκκλησίες. Στὴ Μόσχα εἶναι ἀνοιχτὲς 57 ἐκκλησίες10 και, παρ’ ὅλη τὴν προφανῆ ἔλλειψι ἐκκλησιῶν γιὰ τοὺς Μοσχοβίτες, οὔτε μία αἴτησις δὲν ἔχει ὑποβληθῆ ἀπὸ πιστοὺς γιὰ ἄνοιγμα νέων ἐκκλησιών11. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴν ΕΣΣΔ ὑπάρχουν γύρω στὰ 1000 «ἀνήσυχα σημεῖα», ὅπου πολίτες ἀπαιτοῦν τὸ ἄνοιγμα μίας ἐκκλησίας καὶ τὴν ἀναγνώρισι ἑνὸς σωματείου.
Ἡ τρέχουσα τάσι στὴν πολιτικὴ τοῦ κόμματος
Πρέπει νὰ ἐπανεξετάσουμε τὴ νομοθεσία περὶ θρησκευμάτων τοῦ 1929 καὶ νὰ κάνουμε χρῆσι τοῦ διατάγματος τοῦ Λένιν περὶ χωρισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸ κράτος, μὲ τὸ ὁποῖο, παρεμπιπτόντως, ἀντιφάσκει κραυγαλέα ὁ νόμος τοῦ 192912. Δὲν συμφωνῶ ὡστόσο μὲ ὠρισμένα σημεῖα τοῦ διατάγματος καὶ ἰδιαίτερα ἐκεῖνο ποὺ ἀρνεῖται στὴν Ἐκκλησία τὸ καθεστὼς τοῦ «νομικοῦ προσώπου»13.
Πρὸς τὸ παρὸν στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωσι δὲν ὑπάρχει τάσις γιὰ μείωσι τῆς θρησκευτικότητος. Κάθε χρόνο γίνονται ἕνα ἑκατομμύριο ἐκκλησιαστικὲς κηδεῖες. Αὐτὸ ἀντιστοιχεῖ στὸ 20-30% τῶν ἀποβιούντων. Μία ἐκκλησιαστικὴ κηδεία, κατὰ τὴ γνώμη μου, ἀποτελεῖ τὴν πιὸ ἀξιόπιστη ἔνδειξι θρησκευτικότητος, γιατί κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς τοῦ ἕνα ἄτομο μπορεῖ νὰ ἔλεγε ψέμματα ἀπὸ φόβο μήπως χάσει τὴ δουλειά του.
Τὸ 30% τῶν βρεφῶν βαπτίζονται. Παλιὰ ἐφαρμόζαμε τὴν τακτική του νὰ ἀπαιτοῦμε τὸ διαβατήριο γιὰ τὴ βάπτισι. Αὐτὸ παρεῖχε στὰ στελέχη τοῦ κόμματος τὴν δυνατότητα νὰ βρίσκουν ποιοὶ εἶναι βαπτισμένοι ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τοῦ διαβατηρίου τους καὶ νὰ ἐφαρμόζουν διοικητικὰ μέτρα κατὰ τῶν πιστών14. Αὐτὴ ἡ τακτική του νὰ ἐπιδεικνύονται διαβατήρια στὴν ἐκκλησία δὲν συμβαδίζει καν μὲ τὴ νομοθεσία τοῦ 1929. Καὶ γενικά, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ νομικῆς ἀπόψεως εἶναι χωρισμένη ἀπὸ τὸ κράτος, κανένα ἐκκλησιαστικὸ ἔγγραφο δὲν ἔχει ἰσχὺ στὶς δημόσιες ὑπηρεσίες, ὅπως ἐπίσης καὶ κανένα δημόσιο ἔγγραφο, ὅπως εἶναι ἡ ταυτότητα ἢ τὸ διαβατήριο, δὲν ἔχει ἰσχὺ στὴν Ἐκκλησία. Σήμερα μὲ δική μας πρωτοβουλία ἔχει σταματήσει ἡ τακτική της ἐπιδείξεως τοῦ διαβατηρίου στὴν ἐκκλησία. Καὶ ἀποδεικνύεται ὅτι ἡ μεγαλύτερη ἀντίδρασις πρὸς αὐτὴ τὴ διακοπὴ ἦλθε ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν ἴδιων τῶν ἱερέων. Ἡ ἐξήγησις εἶναι ἁπλή: Γιὰ μία ἐπίσημη βάπτισι ἐπιτρέπεται νὰ παίρνουν 6,5 ρούβλια, ἐνῶ γιὰ μία μυστικὴ βάπτισι παίρνουν ὡς καὶ 100 ρούβλια.
Ἐμεῖς, δήλ. τὸ κόμμα, πέσαμε στὴν παγίδα τῆς ἴδιας μας τῆς ἀντιθρησκευτικῆς πολιτικῆς τῶν ἀπαγορεύσεων καὶ τῶν διώξεων. Ἀποξενώσαμε τοὺς ἱερεῖς ἀπὸ τοὺς πιστούς. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι καὶ οἱ πιστοὶ ἄρχισαν νὰ ἔχουν περισσότερη ἐμπιστοσύνη στὶς τοπικὲς ὀργανώσεις τοῦ κόμματος. Τὸ κόμμα καὶ τὸ κράτος ἔχασαν προοδευτικὰ τὸν ἔλεγχο ἀπὸ τοὺς πιστούς. Ἐπιπλέον, σὰν ἀποτέλεσμα, βλέπουμε τὴν ἐμφάνισι ἀδιαφόρων πιστῶν, δηλαδὴ πιστῶν ποὺ συμμετέχουν μόνο στὶς ἀκολουθίες καὶ παραμένουν ἀδιάφοροι γιὰ τὰ πάντα. Καὶ τὸ κυριώτερο εἶναι ὅτι εἶναι ἀδιάφοροι γιὰ τὸν κομμουνισμό.
Τώρα, τί συμφέρει περισσότερο στὸ κόμμα: ἕνα ἀδιάφορο ἄτομο ἢ ἕνα πιστὸ ἄτομο ποῦ πιστεύει εἰλικρινά; Εἶναι πιὸ δύσκολο νὰ ἐλέγξη κανεὶς τοὺς ἀδιάφορους15. Εἶναι παράδοξο, ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει καμμία ἀντίφασις. Ἀντιμετωπίζουμε ἕνα καταπληκτικὸ φαινόμενο: Παρ’ ὅλες τὶς τόσες προσπάθειές μας ἡ Ἐκκλησία ἐπέζησε, καὶ ὄχι μόνο ἐπέζησε, ἀλλὰ ἀρχίζει νὰ ὑφίσταται μία ἀνανέωσι16. Κι ἔτσι γεννῶνται τὰ ἐρωτήματα: Τί εἶναι πιὸ συμφέρον γιὰ τὸ κόμμα: ἕνα ἄτομο ποὺ πιστεύει στὸ Θεό, ἕνα ἄτομο ποὺ δὲν πιστεύει σὲ τίποτα ἢ ἕνα ἄτομο ποὺ πιστεύει καὶ στὸν Θεὸ καὶ στὸν κομμουνισμό; Νομίζω ὅτι «μεταξὺ δύο κακῶν τὸ μὴ χεῖρον βέλτιστον»17. Σύμφωνα μὲ τὸν Λένιν, τὸ κόμμα πρέπει νὰ διατηρήση τὸν ἔλεγχο σ’ ὅλες τὶς σφαῖρες τῆς ζωῆς τοῦ πολίτη καί, ἀφοῦ δὲν μποροῦμε νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τοὺς πιστοὺς καὶ ἡ ἱστορία μᾶς ἀποδεικνύει ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι κάτι τὸ σοβαρό, τὸ ὁποῖο ὑπάρχει καὶ θὰ παραμείνη, εἶναι καλύτερα γιὰ τὸ κόμμα νὰ κάνη ἕναν πραγματικὸ πιστὸ νὰ πιστέψη καὶ στὸν κομμουνισμό. Νὰ λοιπὸν ποιὰ εἶναι γιὰ μᾶς ἡ πρόκλησις: ἡ ἐκπαίδευσις ἑνὸς νέου τύπου ἱερέα. Ἡ ἐπιλογὴ καὶ ὁ διορισμὸς ἱερέων εἶναι δουλειὰ τοῦ κόμματος.
Σύντροφοι, ἐδῶ εἶναι ποὺ χρειαζόμαστε τοὺς ἐγκεφάλους τοῦ κόμματος. Κάνω ἔκκλησι σὲ σᾶς καλώντας σας νὰ δημιουργήσετε, τὸ ταχύτερο δυνατόν, ἂν ὄχι ἕνα ἵδρυμα, τουλάχιστον ἕνα ἐργαστήριο προβληματισμοῦ γιὰ τὴ μελέτη τῶν ἀμοιβαίων σχέσεων κόμματος καὶ Ἐκκλησίας καὶ τῶν ἀμοιβαίων ἐπιδράσεων σοσιαλισμοῦ καὶ θρησκείας. Ἐμεῖς θὰ σᾶς παράσχουμε τὸ ὑλικό. Αὐτὴ ὅμως ἀκριβῶς τὴ στιγμὴ δὲν ἔχουμε ἕναν μηχανισμὸ ἔρευνας καὶ μελέτης. Κατὰ τὴ περίοδο τῆς καταπιέσεως καὶ τὴν ἐποχὴ τῆς στασιμότητος18, τὰ πράγματα ἀφέθηκαν ἐλεύθερα στὴν πορεία τους, μὲ τὴν υἱοθέτησι τῆς ἀντιλήψεως ὅτι ἡ θρησκεία κάτω ἀπὸ τὶς κατάλληλες συνθῆκες θὰ ἐξαφανιζόταν ἀπὸ μόνη της.
Ἀντικειμενικὸς σκοπὸς ὁ ἔλεγχος τῆς θρησκείας
Οἱ μεγαλύτερες ἐπιτυχίες μας στὸν ἔλεγχο τῆς θρησκείας καὶ στὴν καταστολὴ τῆς πρωτοβουλίας τῆς σημειώθηκαν ἀνάμεσα στοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς ἐπισκόπους της Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Στὴν ἀρχὴ αὐτὸ μας χαροποίησε, ἀλλὰ τώρα ἀπειλεῖ νὰ λειτουργήση εἰς βάρος μας μὲ ἀπρόβλεπτες ἐξελίξεις.
Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ δραστηριότητες τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐλέγχονται καὶ περιορίζονται καὶ ἡ πρωτοβουλία της δὲν προκαλεῖ καμμιὰ ἀνησυχία (ἂν καί, παρεμπιπτόντως, ἀκόμα καὶ ἡ ὑπομονὴ ἑνὸς δουλοπρεποῦς παραγιοῦ ἔχει τὰ ὅριά της), ἀνησυχοῦμε γιὰ τὴν αὔξησι ἄλλων θρησκευτικῶν ὁμολογιῶν: Οἱ καθολικοὶ κρατοῦν ἀκόμη σταθερὰ τὴν θέσι τους καὶ ὑπάρχει ἐκρηκτικὴ αὔξησις στὶς αἱρέσεις: περίπου 57 ὁμολογίες, ποὺ ἰσοδυναμοῦν μὲ 15.000 ἀνεγνωρισμένα σωματεῖα. Παλιότερα καταπιέζαμε τὴ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καὶ δὲν ἐμποδίζαμε τοὺς αἱρετικούς, γιατί φοβόμασταν ὅτι θὰ ὠργανώνονταν μυστικὰ καὶ θὰ χάναμε ἐντελῶς τὸν ἔλεγχο ἀπὸ πάνω τους. Ἀλλά, ὡς γνωστόν, οἱ καθολικοί, οἱ διαμαρτυρόμενοι, οἱ βαπτιστές, οἱ εὐαγγελικοί, οἱ χιλιαστὲς καὶ πολλοὶ ἄλλοι ἔχουν κέντρα καὶ ὀργανωμένες διοικήσεις ποὺ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ τὴν ἐπικράτεια καὶ συνεπῶς τὴν ἐπιρροὴ τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος καὶ γι’ αὐτὸ τὸ λόγο ἡ ἐκρηκτική τους ἀνάπτυξι εἶναι σὰν τῶν μυρμηγκιῶν, μὲ ἀπρόβλεπτες συνέπειες.
Τὸ κόμμα ἐνδιαφέρεται γιὰ ἕνα νέο τύπο Ρώσου ἱερέα. Σήμερα ὁ ἱερεὺς δὲν ἔχει συχνὰ καμμία σχέσι μὲ τὴν ἐνορία του. Εἶναι ἀπὸ διαφορετικὸ περιβάλλον καὶ συχνὰ εἶναι καὶ διαφορετικῆς ἐθνικότητος. Ἕνας τέτοιος ἱερέας ἔρχεται στὴν ἐνορία τοῦ μία φορὰ τὴν ἑβδομάδα μὲ τὸ αὐτοκίνητό του, λειτουργεῖ καὶ αὐτὸ εἶναι ὅλο. Δὲν θέλει νὰ ξέρη γιὰ τίποτε ἄλλο. Σὲ πολλοὺς ἀρέσει ἔτσι. Στὸ κάτω κάτω δὲν ἔχουν καμμιὰ εὐθύνη. οῦτε γιὰ τὸ ποίμνιο, οὔτε γιὰ χρήματα, οὔτε γιὰ τὴ συντήρησι τῆς ἐκκλησίας. Ὅταν ὁ πληρεξούσιος τους δίνει τὸν διορισμό τους, τοὺς προειδοποιεῖ: "Πάρτε τὰ 350 ρούβλια σας καὶ μὴ χώνετε τὴ μύτη σας σὲ τίποτε ἄλλο". Οὔτε ὁ ἱερέας οὔτε ὁ πληρεξούσιος οὔτε τὸ κόμμα γνωρίζει τί γίνεται μέσα στὴν ἐνορία. Καὶ παρ’ ὅλα αὐτὰ 70% πιστοὶ —δὲν εἶναι ἀστεῖο. Τί νὰ κάνης μ’ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους; Πρέπει κάπως νὰ ἐργαστῆς μαζί τους, νὰ ἀποκτήσης κάποια ἐπιρροὴ ἐπάνω τους19. Καὶ κάτι ἄλλο: ἡ ἀποκατάστασι καὶ ἡ ἐπισκευὴ τῶν ἐκκλησιῶν -6.800 ἐκκλησιῶν, ἀπὸ τὶς ὁποῖες οἱ 2.000 εἶναι μνημεῖα ἀρχιτεκτονικῆς. Δὲν θὰ ἦταν καλύτερα, ἂν ἐκεῖνοι ποὺ λειτουργοῦν σ’ αὐτὲς ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ φροντίζουν καὶ γιὰ τὴν συντήρησί τους;
Ἂς πάρουμε τὸ ζήτημα τῆς ἐκπαιδεύσεως τῶν παιδιῶν. Εἴτε σᾶς ἀρέσει εἴτε ὄχι, δὲν μπορεῖτε νὰ πάρετε τὰ παιδιὰ ἀπὸ τοὺς πιστούς. Παρ’ ὅλο ποὺ ἀπαγορεύεται στὰ παιδιὰ νὰ πηγαίνουν στὴν ἐκκλησία — καὶ παρεμπιπτόντως, ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τὸ τηρεῖ αὐτὸ αὐστηρὰ— στὶς ἄλλες ὁμολογίες δὲν ἔχουμε τρόπο νὰ ἐλέγξουμε τὴν ἐπιρροή τους στὰ παιδιά. Στὴ Λιθουανία, 20.000 παιδιὰ μαθαίνουν κατήχησι —μυστικὰ βέβαια20. Ὅταν κάποιο ἀπ’ αὐτὰ τὰ παιδιὰ ρωτάη γιατί εἶναι τραβηγμένες οἱ κουρτίνες καὶ γιατί δὲν πρέπει νὰ πῆ τίποτα σὲ κανέναν, οἱ μεγάλοι ἀπαντοῦν: "Αὐτὸ εἶναι τὸ κράτος τοῦ Ἀντιχρίστου καὶ δὲν θὰ σὲ ἀφήσουν νὰ μάθης τὶς αἰώνιες ἀλήθειες τοῦ Θεοῦ". Μπορεῖτε τώρα ἁπλὰ νὰ φανταστῆτε τί στάσι θὰ ἔχη αὐτὸ τὸ παιδὶ ἀπέναντι στὸ σοβιετικὸ καθεστώς, ὅταν μεγαλώση21.
Καταλαβαίνω τὴν ἔκπληξί σας. Κι ἐγὼ εἶμαι κατὰ τῆς διδασκαλίας τῶν θρησκευτικῶν στὰ σχολεῖα, ἀλλὰ τί νὰ κάνουμε; Στὴν Κεντρικὴ Ἀσία, ὑπάρχουν ἑκατοντάδες κρυφὰ μουσουλμανικὰ ἱεροδιδασκαλεῖα (μεντρεσέδες), στὰ ὁποῖα ἡ διδασκαλία βρίσκεται σὲ μεσαιωνικὸ ἐπίπεδο καὶ ἡ στάσις ἀπέναντι στὸ καθεστὼς καὶ τοὺς «ἀπίστους» εἶναι ἀμφίβολη. Ἔφερα τοῦτο τὸ θέμα τῆς ἐκπαιδεύσεως στὴν ἡγεσία καὶ τὴν ἔφαγα κατακούτελα: "Τί ἄλλο μένει νὰ δοῦμε! Στὸ 70ό ἔτος τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος θὰ ἀποκτήσουμε κατηχητικά! Τρελάθηκες; Τί θὰ πεῖ ὁ κόσμος;» Σᾶς ζητῶ νὰ καταλάβετε σωστὰ αὐτὰ ποὺ λέω. Εἶμαι κατὰ τῶν κατηχητικῶν, ἀλλὰ κάτι πρέπει νὰ κάνουμε.
Ἕνα ἄλλο σημεῖο τοῦ διατάγματος τοῦ Λένιν: Ἡ Ἐκκλησία δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ εἶναι νομικὸ πρόσωπο. Ἀλλὰ παίρνουμε αὐτὸν τὸν ἴδιο τὸν Λένιν καὶ διαβάζουμε: «Κάθε κοινωνικὴ ὀργάνωσις ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ εἶναι νομικὸ πρόσωπο». Ἂν ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι κοινωνικὴ ὀργάνωσις, τότε τί εἶναι; Στὴν Ἱερουσαλήμ, ὑπάρχει ἐκκλησιαστικὴ περιουσία ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Τσάρου Ἀλεξάνδρου. Ἐμεῖς λέμε: "Αὐτὴ εἶναι περιουσία τοῦ σοβιετικοῦ λαοῦ. δῶστε τή μας". Μᾶς ἀπαντοῦν: "Οὐδεμία ἀντίρρησις. Κατονομάστε μας μόνο τὸ πρόσωπο στὸ ὁποῖο ἀνήκει". Ἐπαναλαμβάνω ἄλλη μία φορά: Δὲν προσπαθῶ νὰ ἐπιχειρηματολογήσω κατὰ τῶν περιεχομένων τοῦ διατάγματος τοῦ Λένιν, ἀλλὰ θέλω νὰ σᾶς θυμίσω τὴν ἰδέα τοῦ Λένιν ὅτι ἡ πολιτικὴ ἀρχίζει, ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἑκατομμύρια. Ἡ πολιτικὴ τοῦ κόμματος σὲ σχέσι μὲ τὰ ἑκατομμύρια τῶν πιστῶν πρέπει νὰ εἶναι τέτοια ποὺ νὰ ἀποφέρη τὸ μέγιστο δυνατὸ ὄφελος.
Καὶ πάλι τὸ σύνθημα: «Ἡ Ἐκκλησία εἶναι χωρισμένη ἀπὸ τὸ κράτος καὶ τὸ κράτος ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία». Πῶς πρέπει νὰ τὸ καταλάβουμε αὐτό; Πόσο χωρισμένη; Ἕνας ἱερέας εἶναι καὶ σοβιετικὸς πολίτης. Ρίχνει τακτικὰ τὴν ψῆφο του στὴν κάλπη γιά μας. Καὶ σ’ ὅλες αὐτὲς τὶς ἐπιτροπὲς καὶ τοὺς ἐράνους —γιὰ τὴν εἰρήνη, γιὰ τὸν πολιτισμό, γιὰ τὰ παιδιὰ— παντοῦ τους βρίσκεις αὐτοὺς τοὺς τύπους (χειρονομία ποὺ παριστάνει ἕνα καλυμμαύχι καὶ μεγάλη γενειάδα —γέλια στὸ ἀκροατήριο) νὰ κάθωνται στὸ προεδρεῖο. Πρέπει κι ἐγὼ νὰ πῶ ὅτι, ὅταν ἄρχισαν νὰ τοὺς δείχνουν στὴν τηλεόρασι, τὸ τηλέφωνό μου ἄρχισε νὰ κτυπάη ἀπὸ ἀλλεπάλληλα τηλεφωνήματα κάθε εἴδους ἀνθρώπων, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ βετεράνων τοῦ κόμματος: "Γιατί τοὺς ἀφήσατε νὰ τραβήξουν στὴν ταινία αὐτοὺς τοὺς τύπους; Αὐτὸ εἶναι θρησκευτικὴ προπαγάνδα". Ἀπαντοῦσα ὅτι δὲν ἤμουν ἐγὼ ποὺ τοὺς εἶχα βάλει νὰ καθίσουν σ’ αὐτὴ τὴ θέσι. Πρέπει νὰ ἀλλάξουμε τὸν τρόπο σκέψεώς μας ἀναφορικὰ μὲ τὴν Ἐκκλησία καὶ τοὺς ἐκπροσώπους της. Ἂν κάποιο κοντινό μας πρόσωπο γίνη ἱερέας, δὲν θὰ πρέπη νὰ θεωροῦμε τὸ γεγονὸς σὰν κάτι τὸ ἀφύσικο.
Μποροῦμε νὰ καταλήξουμε στὸ συμπέρασμα ὅτι πραγματοποιεῖται τώρα μία ἐντατικὴ διαδικασία διεισδύσεως τῆς Ἐκκλησίας στὴν πολιτικὴ τοῦ κράτους. Καὶ δεῖτε τὸ αὐτὸ μὲ νηφαλιότητα: Εἴτε τὸ θέλουμε εἴτε ὄχι, ἡ θρησκεία ἔχει εἰσέλθει στὸν σοσιαλισμό. και δὲν ἔχει ἁπλῶς εἰσέλθει, ἔχει κυλήσει μέσα σ’ αὐτὸν σὰν νὰ κινοῦνταν πάνω σὲ ράγες. Ἀπ’ τὴν στιγμὴ ποὺ ἐμεῖς ἔχουμε ὅλη τὴ ἐξουσία, νομίζω ὅτι εἶναι στὸ χέρι μας νὰ στρέψουμε αὐτὲς τὶς ράγες πρὸς τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη κατεύθυνσι, ἀνάλογα μὲ τὸ τί μᾶς ἐνδιαφέρει.
Ὅταν ἄρχισε νὰ μᾶς γίνεται γνωστὴ ἡ ἐμπειρία τῶν Οὔγγρων κομμουνιστῶν, σοκαριστήκαμε: "Ἔχετε ἱερεῖς στὸ κοινοβούλιό σας!" Καὶ πήραμε τὴν ἀπάντησι: "Γι’ αὐτὸ ὑπάρχει τὸ κοινοβούλιο, γιὰ νὰ ἀντιπροσωπεύη τοὺς πάντες χωρὶς ἐξαίρεσι". Σ’ ὅλη μου τὴ ζωὴ δὲν μπορῶ νὰ θυμηθῶ παρὰ μία μόνο περίπτωσι ποὺ ἱερέας ἐξελέγη μέλος περιφερειακοῦ συμβουλίου ἐκπροσώπων γιὰ τοὺς ἐργάτες —νομίζω ἦταν κάπου στὴν περιοχὴ τῆς Βαλτικῆς. Παρεμπιπτόντως, ἔκανε πολὺ καλὸ αὐτὸς ὁ παπάς.
Δὲν ὑποστηρίζω τὴν κοινὴ ἀνάπτυξι Ἐκκλησίας καὶ κράτους. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ ἡ κύρια πρόκλησις ποὺ ἀντιμετωπίζουμε στὴν πολιτικὴ τοῦ κόμματος εἶναι τὸ πῶς θὰ ἀσκήσουμε πραγματικὸ ἔλεγχο πάνω στὴν Ἐκκλησία. Ἔχουμε 60 ἄτομα στὸ Συμβούλιο Θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων καὶ δὲν εἴμαστε ἱκανοὶ νὰ χειρισθοῦμε οὔτε τὰ θεωρητικὰ οὔτε τὰ πρακτικὰ ζητήματα.
Ἂς πάρουμε τὴν ἑξῆς πλευρὰ τοῦ νόμου περὶ χωρισμοῦ Ἐκκλησίας καὶ κράτους: τὴν ἀπαγόρευσι φιλανθρωπικοῦ ἔργου. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ στὴ Μόσχα καὶ σὲ ὅλες τὶς μεγάλες πόλεις γενικὰ ὑπάρχει τρομερὴ ἔλλειψις ἀνειδίκευτου προσωπικοῦ στὰ νοσοκομεῖα —ἁπλῶν πρακτικῶν νοσοκόμων. Στὴ Μόσχα μόνο χρειαζόμαστε 20.000.
Δραστήρια στελέχη τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ὑπέβαλαν αἴτησι μὲ τὴν παράκλησι νὰ τοὺς ἐπιτρέψουμε κάποιο φιλανθρωπικὸ ἔργο. Τί πρέπει νὰ κάνουμε; νὰ τοὺς δώσουμε τὴν ἄδεια ἢ ὄχι; Ἂν τοὺς δώσης τὴν ἄδεια, τότε θὰ μποροῦν αὐτοὶ νὰ πηγαίνουν τὴν «πάπια» στοὺς ἀσθενεῖς. Ὑπὸ τὶς παροῦσες συνθῆκες, ποιὰ θὰ εἶναι ἡ πολιτικὴ καὶ ἠθικὴ εἰκόνα τοῦ κομμουνιστῆ, ὅταν ἕνας ἑτοιμοθάνατος πεθαίνη μὲ τὴν σκέψι ὅτι τὸ σοβιετικὸ καθεστὼς δὲν μπόρεσε νὰ τοῦ προσφέρη οὔτε τὴν «πάπια»;22
Ἕνας ἄλλος λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο δὲν μποροῦμε νὰ ἐπιτρέψουμε τὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο εἶναι ὅτι ἀμέσως θὰ ἀνελάμβαναν τὴν πρωτοπορία οἱ καθολικοὶ (ἡ διάσημη Μητέρα Τερέζα ἔχει ἤδη προτείνει τὴ βοήθειά της), μαζὶ μὲ τοὺς διαμαρτυρομένους, τοὺς βαπτιστὲς καὶ τοὺς χιλιαστές. Ἐν τῷ μεταξὺ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει τόσο πεσμένο τὸ ἠθικό της, ποὺ πρὸς τὸ παρὸν δὲν ἔχει τὰ μέσα γιὰ τέτοιου εἴδους δραστηριότητες.
Πάρα πολλὰ προβλήματα, σύντροφοι, πάρα πολλά! Καὶ κάθε βῆμα ποὺ κάνει κανεὶς εἶναι κι ἕνα καινούργιο πρόβλημα. Συνηθίσαμε νὰ νομίζουμε ὅτι πρόκειται μόνο γιὰ ἡλικιωμένες γιαγιάδες. Ἀλλὰ πηγαίνετε στὴν ἐκκλησία καὶ θὰ δῆτε ἐργαζόμενα ἄτομα τῆς ἡλικίας μας, πολλοὺς νέους ἀνθρώπους. Καὶ ρίξτε μία ματιὰ καὶ στὴν κοινωνικὴ σύνθεσι τῶν σπουδαστῶν τῶν ἱερατικῶν σχολῶν: τὸ 70% προέρχονται ἀπὸ ἐργατικὲς καὶ ἀγροτικὲς οἰκογένειες.
Ἐρωτήσεις καὶ ἀπαντήσεις
Ἔρ.: Τί εἴδους καταπατήσεις τοῦ σοβιετικοῦ νόμου ἔχουν διαπραχθῆ ἀπὸ ὑπαλλήλους τῆς τοπικῆς διοικήσεως ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἀπὸ ἱερεῖς ἀφ’ ἑτέρου;
Ἄπ.: Ἡ βασικὴ καταπάτησις τοῦ νόμου ἀπὸ πλευρᾶς κρατικῶν ὑπαλλήλων καὶ τοπικῶν ἄρχων εἶναι ἡ πεισματικὴ ἄρνησις νὰ ἀνοίξουν ἐκκλησίες. Καὶ ὑπάρχει ἐπίσης καὶ συνεχὴς ἐπέμβασις στὴν ἰδιωτικὴ ζωὴ τῶν πιστῶν. Γιὰ παράδειγμα, σὲ μία κολλεκτίβα ἐργατῶν ὑπάρχει ἕνας πιστός. Ἐπειδὴ εἶναι ἐπικίνδυνο νὰ θίξουν τὴν ὑλική του ὑπόστασι, χρησιμοποιοῦν διάφορες μεθόδους, γιὰ νὰ τοῦ σπάσουν τὸ ἠθικό: Τὸ ὄνομά του δὲν ἐμφανίζεται ποτὲ στὸν πίνακα ἐξαιρετικῶν ἐπιδόσεων, δὲν παίρνει ποτὲ πιστοποιητικὸ ἐργατικῆς ἀξίας23, δὲν τὸν εὔχονται στὰ γενέθλιά του κλπ. Ἀπ’ ὅσο ξέρω, οὔτε ἕνας ἐκπρόσωπος τοῦ καθεστῶτος δὲν ἔχει δικαστὴ ποτὲ γιὰ καταπάτησι τῶν νόμων περὶ θρησκευμάτων. Σὲ ἱερεῖς ἀσκεῖται ποινικὴ δίωξις κάθε λίγο καὶ λιγάκι.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἕνα πρόσφατο γεγονὸς ἔκανε μεγάλο θόρυβο: Ὁ τοπικὸς γραμματέας ἀπολύθηκε, ἀλλὰ τὸν ἄφησαν στὸ κόμμα. Αὐτὸ ὅμως ποὺ εἶχε συμβεῖ ἦταν πάρα πολύ: Σὲ μία περιοχὴ στὴν Οὐκρανία, ἀποφάσισαν νὰ ἀναλάβουν δράσι κατὰ τῆς ἀναπτύξεως τῆς θρησκείας καὶ τὸ μόνο ποὺ μπόρεσαν νὰ σκεφτοῦν ἦταν τὸ παλιὸ πνεῦμα τοῦ '30: Ἄνδρες τῆς πολιτοφυλακῆς περικύκλωσαν τὸν χῶρο τῆς ἐκκλησίας σ’ ἕνα μεγάλο χωριό. Μπῆκαν μ’ ἕνα φορτηγὸ καὶ σὰν βάρβαροι ἅρπαξαν ὅσες εἰκόνες κρέμονταν, τὶς φόρτωσαν καὶ ἔφυγαν. Ἀλλὰ ξέρετε, ὑπάρχει πάντα καὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ (γέλια στὸ ἀκροατήριο). Τὸ φορτηγὸ κόλλησε στὴ λάσπη στὴ μέση του κεντρικοῦ δρόμου καὶ δὲν μποροῦσε νὰ πάη οὔτε μπρὸς οὔτε πίσω. Κι αὐτὰ τὰ δραστήρια στελέχη μας δὲν μπόρεσαν νὰ σκεφτοῦν τίποτα καλύτερο παρὰ ἐκεῖ, μπροστὰ στὰ μάτια τῶν πιστῶν, νὰ βάλουν τὶς εἰκόνες κάτω ἀπὸ τὶς ρόδες! Ξεκόλλησαν τὸ φορτηγὸ καὶ μετέφεραν τὶς ὑπόλοιπες εἰκόνες ἔξω σ’ ἕνα χωράφι καὶ τὶς ἔκαψαν. Τέλος πάντων, δὲν μποροῦσε νὰ γίνη τίποτε ἄλλο γι’ αὐτὴ τὴ περίπτωσι παρὰ τὸ νὰ ἀπομακρυνθῆ ὁ πρῶτος γραμματέας καὶ οἱ βοηθοὶ τοῦ τοῦ τομέα προπαγάνδας καὶ ἰδεολογίας κι ἄλλος ἕνας τύπος μαζί τους. Ἀποκαταστήσαμε τὰ πάντα στὴν ἐκκλησία. Ἀλλὰ γιὰ πόσο καιρὸ θὰ λένε στὰ μικρὰ παιδιὰ ποῦ ἔρχονται στὴν ἐκκλησία ὅτι σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὑπῆρχε κάποτε μία εἰκόνα τοῦ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ, ἀλλὰ οἱ ἄθεοι κομμουνιστὲς τὴν ἔκαψαν; Μὲ τέτοιου εἴδους πολιτική, ποιὰ θὰ εἶναι ἡ στάσις τοῦ κόσμου πρὸς τὸ σοβιετικὸ καθεστώς; Μὴ ξεχνᾶτε, σύντροφοι, ὅτι σὲ πολλὲς ἀπὸ τὶς πόλεις μας τὰ ἀγροτικὰ προϊόντα πωλοῦνται μὲ τὸ δελτίο24.
Ἔρ.: Πότε θὰ μποροῦμε νὰ ἀγοράσουμε ἐλεύθερα μία Βίβλο;
Ἄπ.: Ὑπάρχει ἔλλειψις ἀπὸ Βίβλους, πραγματικὴ ἔλλειψις. Μέσα σὲ 70 χρόνια τυπώθηκαν 350.000. Τώρα γιὰ τὴ Χιλιετηρίδα θὰ τυπωθοῦν 100.000 Βίβλοι ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο, θὰ εἰσαγάγουμε 100.000 ἀπὸ τὴ Σουηδία καὶ θὰ ἐπιτρέψουμε στοὺς Βαπτιστὲς νὰ φέρουν 100.000 ἀπ’ ἔξω. (Φωνὴ ἀπὸ τὸ ἀκροατήριο: Δὲν φτάνουν τόσες!)25 Κι ἐγὼ νομίζω ὅτι δὲν εἶναι ἀρκετές. Ἀπευθύνθηκα στὴν ἡγεσία μὲ τὸ αἴτημα νὰ αὐξήσουμε τὴν ἐκτύπωσι. Μοῦ εἶπαν: "Ζητᾶς πάρα πολλά". Στὴν πραγματικότητα δὲν ἔχουμε οὔτε μία περιοδικὴ ἔκδοσι. Τὸ Περιοδικὸ τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας κυκλοφορεῖ σὲ 30.000 ἀντίτυπα —σταγόνα στὸν ὠκεανό. Τώρα ἄρχισαν νὰ βγάζουν τον Αγγελιοφόρο του Πατριαρχείου τῆς Μόσχας —πολὺ ὡραία τυπωμένο, ἀλλὰ εἶναι ἁπλῶς ἕνα διαφημιστικὸ φύλλο, ἀντιπροπαγάνδα γιὰ τὸ ἐξωτερικό.
1. Βλ. Ἐπίσκεψις, ἀριθ. 418/1-5-1989, σ. 6.
2. Βλ. ἄρθρο τοῦ Max Helprin, The Russian Reformation (Η Ρωσική Μεταρρύθμισις) στο Wall Street Journal τῆς 28-4-89.
3. Μέσα στὰ πλαίσια τῆς προσφάτου δραστηριότητος τοῦ Χάρτσεφ γιὰ τὴν γνωστοποίησι καὶ ἐπικράτησι τῆς νέας πολιτικῆς ἀπέναντι στὴν Ἐκκλησία συμπεριλαμβάνεται μία ἐπίσκεψις στὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν στὴν Γενεύη (βλ. Ἐπίσκεψις, ἀριθ. 405/15-9-1988, σ. 4) καὶ μία ἀρκετὰ ἐνδιαφέρουσα συνέντευξις στὸ φιλομεταρρυθμιστικὸ ἑβδομαδιαῖο περιοδικὸ Oganiok μὲ τίτλο Ὁ νόμος καὶ ἡ συνείδησις (Ἐπίσκεψις, ἀριθ. 414/1-3-1989, σ. 2 καὶ Orthodoxe Rundschau ἀριθ. 73/74 1989, σ. 21-22), ὅπου ἐκθέτει μὲ ἐπίσημη νομικὴ φρασεολογία τὶς βασικὲς ἀπόψεις τῆς παρούσης εἰσηγήσεως.
4. Σ’ αὐτὸ τὸ ἄρθρο ὁ ὅρος Ρωσικὴ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖται σὰν συνώνυμος μὲ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας. Δὲν γίνεται καμμία ἀναφορὰ στὴν παράνομη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς ΕΣΣΔ. Ἀπὸ τὸ ἄρθρο θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ καταλάβη ὅτι ὅλες οἱ μυστικὲς θρησκευτικὲς ὀργανώσεις θεωροῦνται ἀπὸ τὸ σοβιετικὸ καθεστὼς ἀπροσπέλαστες καὶ ἀπρόσφορες γιὰ ἀποτελεσματικὸ ἔλεγχο, ἐπηρεασμὸ ἢ ἐκμετάλλευσι πρὸς ὄφελος τοῦ κομμουνιστικοῦ κόμματος.
5. Ὁ Πατριάρχης Τύχων δημοσίευσε μία «δημόσια μεταμέλεια» μετὰ τὴν ἀποφυλάκισί του τὸ 1923. Στὴν Ἐγκύκλιό του τῆς 18ης Ἰουνίου/1ης Ἰουλίου 1923, στὴν ὁποία δήλωνε ὅτι «ἡ Ρωσικὴ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι ἀπολιτικὴ καὶ συνεπῶς δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ εἶναι οὔτε «λευκὴ» οὔτε «ἐρυθρὰ» Ἐκκλησία. Πρέπει νὰ εἶναι καὶ θὰ εἶναι ἡ Μία, Καθολική, Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία καὶ κάθε ἀπόπειρα, ἀπὸ ὁπουδήποτε κι ἂν προέρχεται, νὰ ἀναμιχθῆ ἡ Ἐκκλησία σὲ πολιτικὲς διαμάχες πρέπει νὰ ἀπορρίπτεται καὶ νὰ καταδικάζεται». Στὶς 8/21 Μαρτίου 1924 τὸ Προεδρεῖο τοῦ Ἀνωτάτου Σοβιὲτ ἀνεκοίνωσε ὅτι ἀποσύρει τὶς κατηγορίες κατὰ τοῦ πολίτη Μπελάβιν, δηλαδὴ τοῦ Πατριάρχη Τύχωνα. Πιθανώτατα αὐτὸ νὰ εἶναι τὸ γεγονὸς στὸ ὁποῖο ἀναφέρεται ἐδῶ τὸ κείμενο.
6. Ὁ διωγμὸς τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸν Στάλιν ἀναφέρεται ἐδῶ σὲ συνάρτησι μὲ τὶς ἐκκαθαρίσεις τοῦ κομμουνιστικοῦ κόμματος ἀπὸ τὸν ἴδιο.
7. Ἐννοεῖ τὴν ἀποφασιστικῆς σημασίας ὑλικὴ καὶ ἠθικὴ συνδρομὴ τῆς Ἐκκλησίας στὸν «Μεγάλο Πατριωτικὸ Πόλεμο», ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀποκαλεῖται ἡ νικηφόρα ἀντεπίθεσις τῶν Σοβιετικῶν κατὰ τῶν Γερμανῶν εἰσβολέων (1942-45).
8. Ἐννοεῖ «εἴμασταν ὑποχρεωμένοι νὰ κάνουμε καὶ ἐμεῖς τὸ ἴδιο».
9. Τότε κυκλοφόρησε στὴν Ρωσία καὶ τὸ ἑξῆς πολὺ ἐπιτυχὲς εὐφυολόγημα: «Ὁ κομμουνισμὸς εἶναι σὰν τὸν ὁρίζοντα. Ὅσο πιὸ γρήγορα τρέχεις νὰ τὸν φτάσης, τόσο πιὸ γρήγορα ἀπομακρύνεται ἀπὸ σένα».
10.Τὰ στατιστικὰ στοιχεῖα ποὺ ἀναφέρονται σ’ αὐτὴν τὴν παράγραφο εἶναι πολύτιμα, διότι προέρχονται ἀπὸ πηγὴ μέσα ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν σοβιετικὴ κυβέρνησι. Πρέπει ὅμως νὰ τεθῆ τὸ ἐρώτημα: Ἀπὸ τὶς 2500 ἐκκλησίες ποῦ ἀνοίχτηκαν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πόσες ἀνοίχτηκαν σὲ περιοχὲς ποῦ βρίσκονταν ὑπὸ Γερμανικὴ κατοχή; Ἀπὸ τὶς 20.000 ποῦ ἦταν ἀνοιχτὲς πρὶν ἀπὸ τὴν ἀντιθρησκευτικὴ ἐκστρατεία τοῦ Χρουστσώφ, πόσες βρίσκονταν σὲ περιοχὲς τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης προσαρτημένες στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωσι κατὰ τὸ τέλος τοῦ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Ἀλλοῦ δημοσιευμένα στατιστικὰ στοιχεῖα δείχνουν ὅτι στὴν πραγματικότητα ἦταν πολὺ λίγες οἱ ἐκκλησιὲς ποὺ ἀνοίχτηκαν ἀπὸ τὶς σοβιετικὲς ἀρχὲς μέσα σὲ περιοχὲς τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως ποὺ δὲν εἶχαν βρεθῆ ποτὲ κάτω ἀπὸ Γερμανικὸ ἔλεγχο. Ἐπίσης συγκρίνετε: 6500 ἐκκλησίες ἀνοιχτὲς στὴν ΕΣΣΔ, μὲ 7500 ἀνοιχτὲς στὴν γειτονικὴ Τσεχοσλοβακία!
11. Ἡ φράσις αὐτὴ τοῦ Χάρτσεφ προϋποθέτει μία ἀλήθεια ποὺ εἶναι αὐτονόητη γιὰ κάθε Ρῶσο, ἀλλὰ ὄχι καὶ γιὰ τὸν μέσο Ἕλληνα ἀναγνώστη: Πάρα πολλὲς ἀπὸ τὶς κοινωνικὲς ἐλευθερίες ποὺ ὑποτίθεται ὅτι κατοχυρώνει τὸ σοβιετικὸ σύνταγμα, ὅπως αὐτὴ τῆς ὑποβολῆς αἰτήσεως γιὰ ἵδρυσι «θρησκευτικοῦ σωματείου» (ἐνορίας), εἶναι καθαρὰ εἰκονικές. Τὸ κράτος εἶναι αὐτὸ ποὺ ἀποφασίζει γιὰ τὸ ἂν καὶ τὸ ποῦ θὰ ὑποβληθοῦν τέτοιες αἰτήσεις. Ὅταν λοιπὸν ὁ Χάρτσεφ λέη «οὔτε μία αἴτησις δὲν ἔχει ὑποβληθῆ ἀπὸ πιστούς», πολὺ ἔξυπνα ἀφήνει νὰ ἐννοηθῆ ὅτι δὲν ἐπετράπη νὰ ὑποβληθῆ οὔτε μία τέτοια αἴτησις ἀπὸ πιστούς.
12. Πρόκειται γιὰ σχεδὸν ἀπερίφραστη ὁμολογία ὅτι μέχρι σήμερα τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας ἀποτελεῖ «κρατικὴ ἐκκλησία» τῆς ΕΣΣΔ.
13. Τὸ διάταγμα χωρισμοῦ Ἐκκλησίας καὶ κράτους (τὸ ὁποῖο ἐπίσης χώριζε καὶ τὴν παιδεία ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία) ἦταν γνωστὸ σὰν Διάταγμα Ἐλευθερίας τῆς Συνειδήσεως. Ἔγινε δεκτὸ ἀπὸ τὴ σοβιετικὴ κυβέρνησι στὶς 20 Ἰανουαρίου καὶ δημοσιεύτηκε στὶς 23 Ἰανουαρίου 1918. Ὅπως σημειώνεται παρακάτω στὸ ἄρθρο, τὸ διάταγμα τοῦ Λένιν περιλαμβάνει ἐσωτερικὲς ἀντιφάσεις. Σὲ ἀντίθεσι μὲ τὶς ἀρχὲς ποὺ προφασίζεται ὅτι ἑδραιώνει, ἡ Ἐκκλησία στερεῖται τοῦ δικαιώματος νὰ κατέχη περιουσία, τοῦ καθεστῶτος τοῦ νομικοῦ προσώπου, καὶ κρατικοποιεῖται κάθε περιουσιακὸ στοιχεῖο τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκολούθως ἀνατίθεται στὸ Ὄγδοο Τμῆμα τοῦ Κομισαριάτου τῆς Δικαιοσύνης τὸ ἔργο τῆς διαλύσεως (liquidation) τῆς Ἐκκλησίας. Συμπληρωματικὴ νομοθεσία δημοσιεύτηκε τὸ 1929. Σχετικὰ μὲ αὐτὴ τὴν συμπληρωματικὴ νομοθεσία, ὁ διάκονος Βλαντιμὶρ Στεπάνωφ Ρούσακ γράφει στὸ βιβλίο τοῦ Μάρτυρας τοῦ Διωγμοῦ (Νέα Ὑόρκη 1987, μέρος Ἅ’, σέλ. 191): «Κι ἔτσι τὸ 1929, ἀφοῦ ὁ Μητροπολίτης Σέργιος (Στραγκορόντσκυ) καὶ ἡ Σύνοδος τῶν ὁμοφρόνων του ἔστρεψαν τὴν Ἐκκλησία στὸν δρόμο τῆς ἀποκαλούμενης νομιμοφροσύνης καὶ οἱ Σοβιετικοὶ πείσθηκαν πιὰ ὅτι καμμία ἀπόφασίς τους ἀναφορικὰ μὲ τὴν Ἐκκλησία δὲν θὰ συναντοῦσε ἀντίστασι, ἀλλὰ θὰ ἀντιμετωπιζόταν μᾶλλον μὲ συγκατάθεσι, ἄσχετα μὲ τὸ πόσο ὀλέθρια θὰ μποροῦσε νὰ ἦταν γιὰ τὴν Ἐκκλησία, τότε τὸ ἀποκρουστικὸ —γιὰ τοὺς ἀθέους— δικαίωμα τῆς θρησκευτικῆς προπαγάνδας ἑξαιρέθηκε ἀπὸ τὸ σύνταγμα μὲ τὴν ἀπόφασι τῆς 18ης Μαΐου 1929 καὶ ὅλες οἱ θρησκευτικὲς ἐλευθερίες περιορίστηκαν στὴν ἐλευθερία τῆς "θρησκευτικῆς ὁμολογίας", ἐνῶ παράλληλα διατηρήθηκε τὸ δικαίωμα τῆς ἀντιθρησκευτικῆς προπαγάνδας».
14. Ἀναφέρεται στὸν μορφωτικό, ἐπαγγελματικὸ καὶ κοινωνικὸ ἀποκλεισμὸ τῶν πιστῶν καὶ τὴν περιθωριοποίησί τους.
15. Ἡ ἔκφρασις ἀδιάφορο ἄτομο χρησιμοποιεῖται γιὰ νὰ ἀποδώση τὸ ρωσικὸ bezdukhovsky τὸ ὁποῖο κατὰ λέξι σημαίνει χωρὶς πνεῦμα, χωρὶς ἐνθουσιασμό. Ἐδῶ ὁ ὁμιλητῆς ἀναφέρεται μᾶλλον στὸν οἰκουμενικὸ τύπο τοῦ ἐγωκεντρικοῦ καὶ ἀδιαφόρου γιὰ κάθε συλλογικὴ προσπάθεια ἀτόμου, ποὺ κατὰ κύριο λόγο χαρακτηρίζει τὴν δυτικὴ κοινωνία καὶ πού, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω, ἀποτελεῖ βασικὸ μέλημα τῆς κομμουνιστικῆς ἡγεσίας. Ὁ Χάρτσεφ παραπονεῖται ποὺ βρίσκει μία ἀνάλογη νοοτροπία καὶ μέσα στὴν Ἐκκλησία. Ὄχι φυσικὰ διότι ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ καλό της Ἐκκλησίας, ἀλλὰ διότι κατὰ τὴν γνώμη τοῦ ἐκεῖνοι ποὺ θρησκεύουν συνειδητὰ εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ ἐπηρεασθοῦν ἀπὸ τὴν ὑποταγμένη στὸ κόμμα ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία παρὰ οἱ χλιαροὶ καὶ ἀδιάφοροι. Πλανᾶται ὅμως κατὰ τὴν γνώμη μας, διότι παρὰ τὴν ρεαλιστική του στάσι ἀπέναντι στὸ φαινόμενο τῆς θρησκείας τοῦ εἶναι ἀδύνατο νὰ τὸ ἑρμηνεύση ἔξω ἀπὸ τὴν κλασσικὴ κομμουνιστικὴ ἀντίληψι: «Θρησκεία εἶναι ἡ ἐξαπάτησις τῶν κουτῶν ἀπὸ τοὺς ἐπιτηδείους». Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ὑποστηρίξη ὅτι στὴν σημερινὴ Ρωσία μᾶλλον τὸ ἀντίθετο συμβαίνει: Οἱ πραγματικοὶ πιστοὶ πολὺ λίγο ἐπηρεάζονται ἀπὸ τὴν «σοσιαλιστικὴ» καὶ «εἰρηνιστικὴ» πολιτικὴ τῶν λευκοσκεπῶν ταγῶν τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, οἱ ὁποῖοι ἀντιμετωπίζονται μὲ μία στάσι ποὺ κυμαίνεται ἀπὸ τὴν αὐστηρὴ ἐπίκρισι μέχρι τὴν ἐπιεικῆ ἀνοχή. Ὅσο γιὰ «χλιαροὺς» καὶ «ἀδιάφορους» χριστιανούς, νομίζουμε ὅτι πρακτικὰ στὴν σημερινὴ Ρωσία δὲν ὑπάρχουν. Πρόκειται μᾶλλον γιὰ «κρυπτοχριστιανούς», ποὺ κρύβουν ὅμως μία πολὺ ζωντανὴ καὶ θερμὴ πίστι.
16. Βλ. σχετικά: Σόλωνος Γ. Νινίκα, Οἱ νέοι στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωση ἀναζητοῦν τὸν Θεό, Κοινωνία, 1989/3
17. Ἐδῶ δὲν πρόκειται περὶ «δύο», ἀλλὰ περὶ τριῶν «κακῶν». Τὸ τρίτο εἶναι αὐτοὶ ποὺ δὲν πιστεύουν σὲ τίποτε —οὔτε καὶ στὸν κομμουνισμὸ— καὶ εἶναι μᾶλλον ἡ μεγάλη πλειοψηφία τῆς σοβιετικῆς κοινωνίας. Ἂν λοιπὸν δεχθοῦμε ὅτι μὲ ἐξαίρεσι τοὺς λίγους συνειδητοὺς μαρξιστές, οἱ τρεῖς παραπάνω ὁμάδες, δήλ. οἱ ἐντελῶς ἀδιάφοροι, οἱ πιστοὶ «παλαιοῦ τύπου» καὶ οἱ πιστοὶ «σοσιαλιστικοῦ τύπου» ἀπαρτίζουν τὸ σῶμα τῶν σοβιετικῶν «ὑπηκόων», τότε οἱ πιστοὶ «σοσιαλιστικοῦ τύπου» (κατὰ τὰ πρότυπά του Πατριαρχείου Μόσχας) θὰ πρέπη νὰ ἀποτελοῦν τὰ πιὸ ἐκλεκτὰ παιδιὰ τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος. Κατὰ τὴν γνώμη μας ὅμως τέτοιου εἴδους πιστοὶ εἶναι μόνο ἕνα desideratum καὶ δὲν ὑφίστανται στὴν πραγματικότητα.
18. Ὁ Στάλιν (καὶ ἴσως καὶ ὁ Χρουστσὼφ) ἦταν ὑπεύθυνοι γιὰ τὴν καταπίεσι. Ἡ ἐποχὴ τοῦ Μπρέζνιεφ ἦταν ἡ περίοδος τῆς στασιμότητος.
19. Ἂν καὶ τὸ ἰδιωτικὸ αὐτοκίνητο εἶναι μεγάλη πολυτέλεια στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωσι, ὁ σοβιετικὸς ἱερέας ποὺ περιγράφεται ἐδῶ ἔχει ἕνα δικό του. Παίρνει 350 ρούβλια τὸ μήνα (πολὺ περισσότερα ἀπὸ τὸ διπλάσιό του μέσου εἰσοδήματος ἑνὸς ἐργαζομένου στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωσι), ἐκτὸς ἀπὸ τὰ «τυχερὰ» ἰδιωτικῶν τελετῶν, ὅπως εἶναι οἱ μυστικὲς βαπτίσεις. Πληρώνει ὅμως πάνω ἀπὸ 50% φόρο εἰσοδήματος καὶ εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ συνεισφέρη «ἐθελοντικὰ» σὲ διαφόρους «ἐράνους» (γιὰ τὴν εἰρήνη κλπ). Δήλ. ἡ ἀντιμετώπισίς του ἀπὸ τὴ σοβιετικὴ ἐξουσία εἶναι ὅπως ἑνὸς ἀπατεωνίσκου, τοῦ ὁποίου ἡ παρουσία εἶναι ἀναπόφευκτη καὶ τοῦ ὁποίου ἡ ὅσο τὸ δυνατὸν πληρέστερη οἰκονομικὴ καὶ διοικητικὴ ὑποταγὴ εἶναι τὸ μόνο ποὺ ἀπομένει. Φαίνεται ὅμως ὅτι σήμερα καὶ μὲ βάσι τὴν ἀποκτηθεῖσα θετικὴ πείρα τῆς «καλῆς διαγωγῆς» τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας διαγράφονται νέες προοπτικὲς συνεργασίας μὲ αὐτοὺς τοὺς «κατεργάρηδες». Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι ἀναγκαία ἡ ἐκπαίδευσίς τους σὲ νέα «σοσιαλιστικὴ» βάσι. Ὁ σκοπὸς δήλ. ἁγιάζει τὰ μέσα καὶ στὸν κομμουνισμὸ καὶ γι’ αὐτὸ τὸ κόμμα χρησιμοποιεῖ τὸ «ὄπιο τοῦ λαοῦ» γιὰ τὸ καλό του κομμουνισμοῦ.
Ὁ πληρεξούσιος ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται ἐδῶ εἶναι ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Συμβουλίου θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖ ἔλεγχο στὴν ἐκκλησία σὲ τοπικὸ ἐπίπεδο. Οἱ ἐπίσκοποί του Πατριαρχείου τῆς Μόσχας ἔχουν γίνει στόχος καυστικῆς κριτικῆς ἐκ μέρους πολλῶν μελῶν τοῦ ἴδιου τους τοῦ κλήρου, γιὰ τὴν δουλικότητα τοὺς σ’ αὐτοὺς τοὺς πληρεξουσίους.
20. Οἱ Λιθουανοὶ εἶναι στὴν πλειοψηφία τοὺς Ρωμαιοκαθολικοί.
21. Στὴν ἀνωτέρω μνημονευθεῖσα συνέντευξί του πρὸς τὸ περιοδικὸ Oganiok καὶ ἀπαντώντας σὲ ἐρώτησι σχετικὰ μὲ τὴν κατήχησι τῶν παιδιῶν ὁ Χάρτσεφ φαίνεται νὰ ὑποστηρίζη τὴν ἄποψι ὅτι αὐτὴ πρέπει νὰ γίνεται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς καὶ ὄχι ἀπὸ τοὺς γονεῖς τῶν παιδιῶν. Λέει χαρακτηριστικά: «Γιατί νὰ μὴν παίρνουν οἱ γονεῖς τὰ παιδιὰ τοὺς μαζί τους στὴν ἐκκλησία ἢ νὰ καλοῦν ἕναν ἱερέα στὸ σπίτι καὶ νὰ ἀναθέτουν σ’ αὐτὸν νὰ τὰ διδάσκη ἐκεῖ; Πιστεύω ὅτι σήμερα οἱ γονεῖς πρέπει νὰ λύσουν αὐτὸ τὸ ζήτημα μὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς δύο αὐτοὺς τρόπους». Εἶναι εὔκολο νὰ καταλάβουμε αὐτὴν τὴν ἀπάντησι, ἂν λάβουμε ὑπ’ ὄψιν ὅσα ἀναφέρθηκαν πιὸ πάνω περὶ δημιουργίας ἑνὸς νέου τύπου «σοσιαλιστοῦ» ἱερέα.
22. Ἡ γιὰ ἕναν κατὰ τεκμήριο ἄθεο καὶ ὑλιστὴ παράξενη αὐτὴ φράσις —ἂν ἔχη καταγραφὴ καὶ μεταφρασθῆ σωστὰ— εἶναι ἐπιδεκτικὴ πολλῆς συζητήσεως καὶ ἀναλύσεως. Πρόκειται ἴσως γιὰ μία ἰδιόμορφη ἀντίληψι περὶ ἀθανασίας τῆς ψυχῆς, περίπου ὅπως ἐκείνης τῶν πνευματιστῶν.
23. Ἠθικὰ κίνητρα γιὰ τὴν αὔξησι τῆς παραγωγῆς, μία καὶ στὸ κομμουνιστικὸ σύστημα ἰσχύει, θεωρητικὰ τουλάχιστον, ἡ ἀρχὴ «ἐργασία σύμφωνα μὲ τὶς δυνάμεις καὶ ἀμοιβὴ σύμφωνα μὲ τὶς ἀνάγκες».
24. Ἡ ἀγροτικὴ παραγωγὴ στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωσι εἶναι χαμηλὴ λόγω τῆς δυσμενοῦς στάσεως τῶν ἀγροτῶν ἀπέναντι στὸ κομμουνιστικὸ σύστημα τῶν συλλογικῶν ἀγροκτημάτων.
25. Προφανῶς τὸ ἐνδιαφέρον αὐτοῦ του ἀνωνύμου ἀκροατοῦ γιὰ ἐπάρκεια ἀντιτύπων τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἔχει καθαρὰ ἐπιστημονικὰ κίνητρα, δὲν ἀποκλείεται ὅμως κάτω ἀπ’ αὐτὴν τὴν μάσκα τοῦ ἀκαδημαϊσμοῦ νὰ κρύβεται μία πραγματικὴ δίψα γιὰ τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἄλλωστε ἀποδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὴν περίπτωσι αὐτοῦ ποὺ κατέγραψε καὶ δημοσίευσε αὐτὴ τὴν εἰσήγησι.
“ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ”
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ
ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
1989
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου