Οἱ βρετανικὲς βάσεις στὴν Κύπρο

Τοῦ Richard Clogg*

Στὶς 16 Αὐγούστου εἶναι ἡ 50ή ἐπέτειος ἀπὸ τὴν ἵδρυση τῆς ἀνεξάρτητης Δημοκρατίας τῆς Κύπρου, ποὺ ἦταν μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες κτήσεις τῆς Βρετανίας στὴν Εὐρώπη. Μισὸς αἰώνας συμπληρώθηκε, σφραγισμένος στὸ μεγαλύτερο μέρος του ἀπὸ τὴν ἀτέρμονη διένεξη γιὰ τὴν ἐπανένωση ἑνὸς νησιοῦ, διαιρεμένου σὲ ἀμιγῶς ἑλληνικὸ καὶ τουρκικὸ τομέα, μετὰ τὴν τουρκικὴ εἰσβολὴ τοῦ 1974. Ὅμως, ἡ πρόοδος ποὺ συντελέσθηκε ἀπὸ τὴν ἀνεξαρτησία καὶ μετὰ στὴν Κυπριακὴ Δημοκρατία εἶναι ἀξιοπρόσεκτη. Οἱ δημοκρατικοί της θεσμοὶ εἶναι ἀνθεκτικοί, ἡ οἰκονομία τῆς τόσο ἰσχυρή, ὥστε, παρὰ τὴ διαίρεση, τὸ νησὶ ἐντάχθηκε στὴν Ε.Ε. τὸ 2004. Ἀντιθέτως, τὸ βόρειο τμῆμα τοῦ νησιοῦ χειμάζεται.
Τὸ 1954 ἡ Βρετανία ἐπέμενε ὅτι ὁρισμένες ἀπὸ τὶς κτήσεις της, μεταξὺ αὐτῶν καὶ ἡ Κύπρος, δὲν θὰ ἀποκτήσουν ποτὲ πλήρη ἀνεξαρτησία. Ἐπακολούθησε στὰ τέλη τοῦ ’50 ὁ ἀγώνας τῆς ΕΟΚΑ γιὰ τὴν ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα καὶ τότε ἡ Βρετανία συναίνεσε στὴν ἀνεξαρτησία τῆς νήσου. Ὅμως, τὸ Λονδίνο ὄχι μόνο τορπίλισε τὴν τόσο συχνὰ ἐκφρασμένη ἐπιθυμία τῆς ἑλληνικῆς πλειοψηφίας (περίπου τὸ 80% τοῦ πληθυσμοῦ) νὰ...ἑνωθεῖ μὲ τὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἀκρωτηρίασε τὸ νεότευκτο κράτος μὲ ἕνα Σύνταγμα ἀνεφάρμοστο στὴν πράξη.
«Κείμενο τραγικὸ καὶ σχεδὸν γελοῖο» τὸ χαρακτήρισε Βρετανὸς συνταγματολόγος. Δὲν εἶναι λοιπὸν τυχαῖο ποὺ ἡ διευθέτηση τοῦ 1960 ναυάγησε τόσο γρήγορα, γιὰ νὰ ἐπακολουθήσει ὁ θλιβερὸς κύκλος τοῦ σπαραγμοῦ ποὺ ἔληξε μὲ τὴν εἰσβολὴ τοῦ 1974 καὶ τὴν ἀποξένωση τῶν δύο κοινοτήτων.
Ἡ Βρετανία, εἰς ἀντάλλαγμα τῆς ἀνεξαρτησίας, ἀπαίτησε τὴ διατήρηση τῆς ἐπ’ ἀόριστον κυριαρχίας τῆς ἐπὶ τῶν δύο στρατιωτικῶν βάσεων τοῦ Ἀκρωτηρίου καὶ τῆς Δεκέλειας καὶ ἐπὶ μικρῶν ἐδαφικῶν τμημάτων. Σὲ ὁρισμένα ἀπὸ αὐτὰ οἱ ἐγκαταστάσεις ἐπιτρέπουν σὲ Βρετανοὺς (καὶ Ἀμερικανοὺς) νὰ ὑποκλέπτουν τὶς ἐπικοινωνίες σὲ μεγάλα τμήματα τῆς Μέσης Ἀνατολῆς καὶ τῶν Βαλκανίων. Ὁ σταθμὸς ὑποκλοπῶν τοῦ Ἁγίου Νικολάου εἶναι προκεχωρημένο φυλάκιο τοῦ Στρατηγείου Ἐπικοινωνιῶν τῆς βρετανικῆς κυβέρνησης μὲ βεληνεκὲς σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο.
Μετὰ τὴν ἔνταξη τῆς Κύπρου στὴν Ε.Ε. συμβαίνει τὸ παράδοξο ἀλλὰ ὄχι πρωτοφανές, ἕνα μέλος τῆς Ἕνωσης νὰ ἀσκεῖ κυριαρχία ἐπὶ ἄλλου μέλους. Ὅμως, τὸ Γιβραλτάρ, τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ ὁποίου δὲν ἔπαψε νὰ ζητεῖ ἡ Ἱσπανία, παραχωρήθηκε πρὶν ἀπὸ περίπου 300 χρόνια στὴ Βρετανία, ἐνῶ μόνο μισὸς αἰώνας πέρασε ἀπὸ τότε ποὺ αὐτὴ ἤγειρε ἀξιώσεις ἀτέρμονης διάρκειας ἐπὶ τμημάτων κυπριακοῦ ἐδάφους. Ἐπίσης, οἱ τρεῖς ναυτικὲς βάσεις ποὺ παραχωρήθηκαν ἀπὸ τὸ Ἐλεύθερο Ἰρλανδικὸ Κράτος στὴ Βρετανία βάσει τῶν ὅρων τῆς Ἀγγλο-Ἰρλανδικῆς Συνθήκης τοῦ 1921, ἐγκαταλείφθηκαν τὸ 1938, δηλαδὴ ὕστερα ἀπὸ 70 χρόνια. Ἀντιστοίχως, οἱ Νέες Κτήσεις ἐνοικιάστηκαν γιὰ 99 χρόνια τὸ 1898, ὅταν ἡ βρετανικὴ αὐτοκρατορία βρισκόταν στὸ ζενὶθ τῆς ἰσχύος της. Τὸ 1997 ἡ Βρετανία ἐπέστρεψε στὴν Κίνα ὄχι μόνο τὶς Νέες Κτήσεις καὶ τὸ Χὸνγκ Κόνγκ, ἀλλὰ καὶ τὸ Κόουλουν, τὸ ὁποῖο, ὅπως οἱ βάσεις στὴν Κύπρο, τῆς εἶχε παραχωρηθεῖ ἐπ’ ἀόριστον.
Ὁ Κύπριος πρόεδρος κ. Δημήτριος Χριστόφιας ἔχει χαρακτηρίσει τὶς βρετανικὲς βάσεις στὴν Κύπρο «ἀποικιοκρατικὴ κηλίδα αἵματος». Ἡ ὥρα ἔχει ἔλθει λοιπὸν γιὰ τὴ Βρετανία νὰ παραιτηθεῖ τῶν κυριαρχικῶν της δικαιωμάτων ἢ τουλάχιστον νὰ θέσει κάποιο χρονικὸ ὅριο στὴν παρουσία της σὲ 99 περίπου τετρ. μίλια κυπριακοῦ ἐδάφους. Πολλῶ δὲ μᾶλλον ποὺ τὸ 1970 ἡ τότε κυβέρνηση σχεδίαζε νὰ ἐγκαταλείψει τὶς βάσεις στὸ πλαίσιο περικοπῆς δαπανῶν. Δέχθηκε ὅμως πιέσεις ἀπὸ τὶς ΗΠΑ, τὸν ἄλλοτε ἐπικριτὴ τῆς βρετανικῆς ἀποικιοκρατίας, γιὰ νὰ τὶς κρατήσει.
Τὸ 2004 ἔγινε νέα προσφορὰ γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τοῦ 50% τῆς περιοχῆς τῶν βάσεων ὑπὸ τὸν ὄρο ὅτι ὅλοι θὰ ἀποδέχονταν τὸ σχέδιο Ἀνᾶν. Οἱ Τουρκοκύπριοι τὸ ἐνέκριναν, ἀλλὰ ἀπορρίφθηκε ἀπὸ τὴν πλειοψηφία τῶν Ἑλληνοκυπρίων. Ἑπομένως, ἡ προσφορὰ γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ ἐδάφους, ποὺ ἀποκτήθηκε κάτω ἀπὸ τόσο ἀνορθόδοξες συνθῆκες, τὴν ὥρα ποὺ οἱ Κύπριοι δὲν ἦταν σὲ θέση νὰ ἀπορρίψουν τὰ βρετανικὰ αἰτήματα, μόνο γενναιόδωρη δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ.
Ἐξάλλου, ἡ βρετανικὴ διστακτικότητα ἔναντί της πλήρους ἀνεξαρτησίας τῆς Κύπρου, βάσει τῆς νομοτέλειας περὶ ἀθέλητων συνεπειῶν εἶχε ὡς ἐπίπτωση τὴν ὀλέθρια ἐμπλοκὴ τῆς κυβέρνησης Μπλὲρ στὸ Ἰράκ. Παραμονὲς τοῦ πολέμου, ἡ κυβέρνηση ἐπικαλέστηκε τὶς βάσεις στὴν Κύπρο γιὰ νὰ δικαιολογήσει τὴν εἰσβολή. Ἐνῶ ὅμως στὶς 9 Σεπτεμβρίου τοῦ 2002 ἡ Κοινὴ Ἐπιτροπὴ Πληροφοριῶν τῆς Βρετανίας εἶχε ὀνοματίσει τὸ Μπαχρέιν, τὴν Ἰορδανία, τὸ Κατάρ, τὸ Ἰσραήλ, τὸ Κουβέιτ καὶ τὴν Τουρκία ὡς πιθανοὺς στόχους τῶν ὅπλων μαζικῆς καταστροφῆς τοῦ Σαντὰμ Χουσεΐν, μὲ τὸν διαβόητο «δόλιο» φάκελο τῆς 24ης Σεπτεμβρίου στὸν κατάλογο προστέθηκε καὶ ἡ Κύπρος, τὴν ὁποία, κατὰ τοὺς βρετανικοὺς ἰσχυρισμοὺς μποροῦσαν νὰ πλήξουν οἱ πύραυλοι ἂλ Χουσεΐν μὲ βεληνεκὲς 650 χλμ. Ἔτσι, ἡ ἐφημερίδα «Sun» κυκλοφόρησε μὲ τρομολαγνικὸ πηχυαῖο τίτλο περὶ τῆς «Ἀποκαλύψεως» ποὺ ἀπειλοῦσε Βρετανοὺς στρατιῶτες καὶ τουρίστες στὴν Κύπρο, ἀφοῦ πύραυλοι βιολογικοῦ πολέμου μποροῦσαν νὰ πλήξουν τὸ νησὶ 45 λεπτὰ μετὰ τὴ διαταγὴ ἐπίθεσης τοῦ «τυράννου Σαντάμ».
Ἡ κυβέρνηση Μπλὲρ μᾶλλον δὲν πίστευε στὴν ἴδια τὴν προπαγάνδα τῆς περὶ ὑποτιθέμενης ἀπειλῆς ἐναντίον τῶν βάσεων, ἀφοῦ δὲν μπῆκε καν στὸν κόπο νὰ προειδοποιήσει τὴν κυπριακὴ κυβέρνηση γιὰ τὸν κίνδυνο ποὺ διέτρεχαν ὅσοι κατοικοῦσαν πάνω στὸ νησὶ καὶ δὲν ἦταν Βρετανοὶ στρατιῶτες ἢ τουρίστες.
Τὸ κληροδότημα τῆς βρετανικῆς ἀποικιακῆς κυριαρχίας ἐπὶ τῆς Κύπρου δὲν εἶναι ἀπὸ τὰ καλύτερα. Ἕνας τρόπος ἔστω μερικῆς ἐξιλέωσης τῆς Βρετανίας γιὰ τὶς τόσες χαμένες εὐκαιρίες, ποὺ ἴσως νὰ εἶχαν ἀποτρέψει τὸ σημερινὸ ἀδιέξοδο, εἶναι νὰ παραιτηθεῖ τοῦ δικαιώματος τῆς ἐπ’ ἀόριστον κράτησης ἑνὸς τμήματος ἐδάφους, ἐπὶ τοῦ ὁποίου δὲν ἔχει κανένα δικαίωμα.
* Ὁ κ. Richard Clogg εἶναι καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης.
Πηγή: http://news.kathimerini.gr
ΠΗΓΗ:ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ