Τό πρῶτο σκαλοπάτι πατᾶ στήν γῆ, καί τό τελευταῖο, ἄν ὑπάρχει, ἀκουμπᾶ στόν οὐρανό

Ταπείνωση: Ὁδός σωτηρίας καί ἀπάθειας.
Τά στάδια τῆς ταπεινώσεως.
Ἡ ταπείνωση εἶναι μία σκάλα μέ ἑκατομμύρια σκαλοπάτια. Τό πρῶτο σκαλοπάτι πατᾶ στή γῆ, καί τό τελευταῖο, ἄν ὑπάρχει, ἀκουμπᾶ στόν οὐρανό. Τό πρῶτο εἶναι ἡ στοιχειώδης ταπείνωση, καί τό τελευταῖο εἶναι ἡ “τελεία” ταπείνωση, πού εἶχε ἡ Παναγία.
Ἡ στοιχειώδης ταπείνωση περιλαμβάνει: τήν πίστη στόν Τριαδικό Θεό, στή διδασκαλία τῆς Γραφῆς καί τῆς Ἐκκλησίας. Νά πιστεύεις δηλαδή σ’ ὅσα λέει τό “πιστεύω” κι ὄχι ὅπως ἐσύ νομίζεις. Την ταπείνωση αὐτή τήν ἔχουν ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί. Μετά τό πρῶτο σκαλοπάτι ἀρχίζει ἡ γνήσια ταπείνωση, πού συνεχῶς ἀνέρχεται.
Διαφορετική εἶναι ἡ ταπείνωση τῶν ἀρχαρίων καί διαφορετική τῶν τελείων. “Άλλη ἡ ταπείνωση, ὅταν ἐπικρατεῖ ὁ χειμώνας τῶν παθῶν, ἄλλη, ὅταν ἔρθει ἡ ἄνοιξη τῶν καρπῶν, κι ἄλλη, ὅταν ἔρθει τό θέρος τῶν ἀρετών” Λόγος 25. Ἄλλη ἡ ταπείνωση, ὅταν κανείς βρίσκεται στό πεδίο τῆς καθάρσεως, ἄλλη, ὅταν βρίσκεται στό στάδιο τοῦ φωτισμοῦ, κι ἄλλη στό στάδιο τῆς θεώσεως.
Τήν προοδευτική αὐτή πορεία τῆς ταπείνωσης τήν παραθέτουμε συνοπτικά, ἔχοντες ὡς ὁδηγό πάντοτε τόν...ὅσιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος Λόγος.
Πρῶτο στάδιο.
“Όταν ἀρχίζει νά ἀνθίζει μέσα μας, μισοῦμε ἀμέσως μετά πόνου κάθε ἀνθρώπινη δόξα καί εὐφημία” Λόγος 25.8 καί “ὑποδεχόμαστε τήν ἀτιμία μέ ἀνοικτά τά χέρια καί τήν ἀγκαλιάζουμε ὡς “φάρμακο” καθαρτικό τῶν ἁμαρτιῶν μας” Λόγος 25.27. Ταυτόχρονα ἐξορίζουμε τό θυμό καί τήν ὀργή.
Δεύτερο.
“Η καρδιά δέν περιφρονεῖ τούς ἁμαρτάνοντες, οὔτε καί τούς κατακρίνει”, ἀκόμα καί στή διάνοια.
Τρίτο.
“Η ἀναμφίβολη ἀμφιβολία γιά τήν δύναμη τῶν καλῶν μας ἔργων”, ὅπως χαρακτηριστικά λέει ὁ ὅσιος Ἰωάννης, “καί ἡ συνεχής ἔφεση γιά μάθηση” γύρω ἀπό τήν πνευματική ζωή.
Τέταρτο.
“Προχωρώντας στήν πνευματική ἡλικία κάθε καλό πού κάνουμε τό θεωροῦμε μηδέν ἤ βδέλυγμα. Κάθε μέρα πού περνᾶ, νοιώθουμε πώς αὐξάνεται τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, ἐξαιτίας τῶν κρυφῶν καί ἀσυναίσθητων ἁμαρτιῶν καί ἀμελειῶν, πού σκορπίζουν τόν πλοῦτο τῆς ψυχῆς. Τό δέ πλῆθος τῶν χαρισμάτων πού χορηγεῖ ὁ Θεός τό βλέπουμε σάν αἰτία μεγαλύτερης τιμωρίας, γιατί δέ μᾶς ἀξίζει. Λόγος 26.28.
Πέμπτο.
Εἰσῆλθες στήν τροχιά τῆς τελείας ταπείνωσης. “Θα γνωρίσεις ὅτι ἀπέκτησες μέσα σου τήν ὁσία αὐτή οὐσία, ἀπό τόν κατακλυσμό τοῦ ἀρρήτου φωτός καί τόν ἀπερίγραπτο ἔρωτα τῆς προσευχής”.
Β. Πέρασες τό πρῶτο σκαλοπάτι;
α. Ὅταν δέν καυχιέσαι γιά φυσικά χαρίσματα.
Πώς θά καταλάβεις, ἄν ξεπέρασες τή στοιχειώδη μορφή τῆς ταπείνωσης; Νά, τό σημεῖο: “Ἄν ὁ λογισμός δέν καυχᾶται πλέον γιά φυσικά προτερήματα αὐτό εἶναι σημάδι, ὅτι ἀρχίζει νά ἔρχεται ἡ ὑγεία. Καυχᾶσαι μέ τή διάνοια, ὅτι εἶσαι ρήτορας, καλλικέλαδο ἀηδόνι, εὐφυής, εὔρωστος, ὡραῖος; Μάθε, ὅτι εἶσαι ἀκόμα στό πρῶτο σκαλοπάτι τῆς μεγάλης κλίμακας τῆς ταπείνωσης! Ἔχεις ἀκόμα ν’ ἀνεβεῖς χιλιάδες σκαλοπάτια.
β. Ὅταν ὑπακοῦς.
”Ο ταπεινόνους”, λέει ὁ ὅσιός μας, “θεωρεῖ τό θέλημά του πεπλανημένο καί τό ἀποστρέφεται μέ βδελυγμία. Ὑπακούει στούς δασκάλους του, χωρίς νά ἐξετάζει καί νά περιεργάζεται τή ζωή τους”. Ἄν δέν ὑπακοῦς στόν ἱερέα σου, ἐπειδή τόν θεωρεῖς ἁμαρτωλό, πατᾶς ἀκόμα τό πρῶτο σκαλοπάτι! Μέ τήν εὐκαιρία: Γιατί δέν ὑπακοῦς; Ἀπό ταπείνωση ἤ ἀπό ἐγωισμό;
γ. Ὅταν ἔχεις αὐτομεμψία.
”Η ταπεινοφροσύνη εἶναι θεϊκή σκέπη, πού σκεπάζει τά μάτια μας νά μή βλέπουμε τά κατορθώματα μας” καί ἔτσι ἀνάβει μέσα μας τό θεῖο φῶς, καί βλέπομε τά σφάλματά μας. Ὅποτε συνεχῶς καταδικάζομε τόν ἑαυτό μας.
Γράφει τό βιβλίο τῆς “Κλίμακος”: “Ἡ ὁσία ταπείνωση δέν καταδικάζει τούς ἄλλους”, ἀλλά καταδικάζει στή διάνοια συνεχῶς καί εἰλικρινῶς τόν ἑαυτό μας” καί μόνο τόν ἑαυτό μας. Κι αὐτό σημαίνει στή πράξη:
Φιλονίκησες μέ κάποιον. Ἀκοῦτε καί οἱ δύο σας τό ἴδιο κήρυγμα• ὅτι αἰτία τῆς φιλονικίας εἶναι ὁ ἐγωισμός. Ἄν ἔχεις αὐτομεμψία, θά πεῖς: “φιλονίκησα μέ τόν ἀδελφό μου, ἐπειδή ἔχω ἐγωισμό. Ἄν δέν ἔχεις, θά πεῖς, φιλονίκησε μαζί μου, ἐπειδή ἔχει ἐγωισμό. Καλά του τά λέει ὁ κήρυκας!..”.
Αὐτομεμψία, ὄχι ταπεινολογία.
Ἡ ἀληθινή αὐτομεμψία ἔχει μέσα τῆς τήν ἀνόθευτη ταπείνωση. Λές: “εἶμαι ὁ χειρότερος ἁμαρτωλός”. Ἄν τό πιστεύεις, ὅ,τι καί νά σού πεῖ εἰς βάρος σου ὁ ἄλλος, δέν ἐξεγείρεσαι. Σού εἶπε αὐτό πού πιστεύεις. Καί ἄν ἀρχίζει νά σέ ἐπαινεῖ, οὔτε καν σέ συγκινεῖ ὁ ἔπαινός του. Ἐπειδή ἀκριβῶς δέν σέ ἐκφράζει.
Ἄν ὅμως δέν πιστεύεις, ὅτι εἶσαι ὁ χειρότερος ἁμαρτωλός, ὅ,τι καί νά σού πεῖ εἰς βάρος σου ὁ ἄλλος, θυμώνεις. Καί ἄν ἀρχίσει νά σέ ἐπαινεῖ, μέσα σου θά εὐχαριστιέσαι. Γιατί σέ ἐκφράζουν οἱ ἔπαινοί του. Ποῦ εἶναι λοιπόν ἡ ταπείνωσή σου; Ταπεινολογοῦσες!…Γράφει ὁ μεγάλος γιατρός μας, ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος: “ὅποιος λέει ὅτι ὀσφράνθηκε καλά τήν εὐωδία ἑνός τέτοιου μύρου (δήλ. τῆς ταπεινώσεως) καί συγχρόνως, ὅταν ἀκούει ἐπαίνους, συγκινεῖται κάπως ἡ καρδιά του, ἤ βλέπει ὅτι δονεῖται ἀπό τή δύναμη τῶν ἐπαινετικῶν λόγων ἡ καρδιά του, αὐτός, ἄς μήν ἀπατᾶται, ἔχει πλανηθεί”. Ἡ καρδιά του, (κατά τόν Προφήτη Ἠσαΐα), ἔχει στάχτη καί αὐτός νομίζει πώς ἔχει χρυσάφι.
Γ. Ταπείνωση καί ἔργα.
Εἶναι γνωστή ἡ παραβολή τοῦ Τελώνη καί τοῦ Φαρισαίου. Ὁ Φαρισαῖος ἦταν ἀκριβής τηρητής τοῦ νόμου. Νήστευε, προσεύχονταν, ἔκανε ἐλεημοσύνες. Ἀντίθετα ὁ Τελώνης ἦταν περιφρονητής τοῦ θείου νόμου, “ἔπινε τό αἷμα τοῦ φτωχοῦ λαού”. Αὐτοί οἱ δύο ἦταν τά δύο ἄκρα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Καί πῆγαν στό Ἱερό γιά προσευχή. Καί ὁ Θεός δέχτηκε ὡς εὐωδιαστό θυμίαμα τήν προσευχή τοῦ Τελώνη! Ὁ ἄδικος Τελώνης νίκησε τό δίκαιο Φαρισαῖο.
Τά καλά ἔργα ἔφεραν στό Φαρισαῖο ὑπερηφάνεια “μυῖαι θανατοῦσαι σαπριούσι ἐλαίου ἠδύσματος”, δήλ. ὅταν ψοφήσουν οἱ μύγες στό μυρωμένο λάδι, βρωμίζουν ὅλο τό λάδι. Ἡ ὑπερηφάνεια ἀχρήστεψε ὅλα τά καλά ἔργα τοῦ Φαρισαίου. “Όταν ἀπουσιάζει τό φῶς, ὅλα εἶναι σκοτεινά. Καί ὅταν ἀπουσιάζει ἡ ταπείνωση, ὅλα τά κατορθώματά μας εἶναι ἄχρηστα”.
Αντίστροφα τά ἁμαρτωλά ἔργα ἔφεραν στό Τελώνη συντριβή, ταπείνωση. Καί αὐτή ἡ ταπείνωση ἦταν τόσο ἰσχυρό καλλυντικό, ὥστε μετέτρεψε σέ εὐωδία τή δυσωδία τῶν ἀκάθαρτων ἔργων του. “Καλλίτερα ἕνας νέος φτωχός καί συνετός ἀπό βασιλιά ἀσύνετο καί ἄφρονα”, λέει ἡ Γραφή.
Στην περίπτωσή μας ὁ φτωχός καί συνετός νέος εἶναι ὁ Τελώνης, ἐνῶ ὁ ἀσύνετος βασιλιάς εἶναι ὁ Φαρισαῖος.Δηλαδή, καλλίτερα ἀρέσει στό Θεό ἕνας ἁμαρτωλός μέ ταπείνωση καί συντριβή, παρά ἕνας ἐνάρετος μέ ἐγωισμό.
Με ἄλλα λόγια: ὁ Θεός δέ θέλει ἁμαρτίες μέ ταπείνωση. Θέλει ἔργα μέ ταπείνωση. Θέλει τά ἔργα τοῦ Φαρισαίου καί τήν ταπείνωση τοῦ Τελώνη. “Του Φαρισαίου τάς ἀρετᾶς σπεύσωμεν μιμεῖσθαι καί ζηλοῦν τήν τοῦ Τελώνου ταπείνωσιν” (Τριώδιον, Κυριακή του Τελώνου, ὠδή ἐ.)
Δ. Ταπείνωση: Ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν.
α. “Εταπεινώθην καί ἔσωσε μέ” Ψάλμ. 114.6.
Ο Μέγας Ἀντώνιος εἶδε σέ ὅραμα τήν ὁδό πού ὁδηγεῖ στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τήν εἶδε γεμάτη ἀπό παγίδες καί… συγκλονίστηκε! Γιατί ἄραγε; Εἶδε παγίδες ἐκεῖ πού δέν περίμενε νά δεῖ. Ἐκεῖ ποῦ αὐτός ὁ μεγάλος ἔμπειρος τῶν παγίδων τοῦ διαβόλου, οὔτε καν τίς ὑποψιαζόταν! Κύριος γνωρίζει, τί εἶδε!!! Καί τρομαγμένος λέει στό Θεό: “ἄν ὁ δρόμος αὐτός κρύβει τέτοιες παγίδες, ποιός θά τίς ξεπεράσει;” Καί ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ ἦταν “Ἡ ταπείνωση!” (Γεροντικό).
Ὁ Κύριος “τους ταπεινούς τῷ πνεύματι σώσει” (Ψάλμ. 33). Θά σώσει τόν ταπεινό στό πνεῦμα, αὐτόν πού δέν θεωρεῖ τόν ἑαυτό τοῦ σοφό, ἀλλά φτωχό. Καί γί αὐτό δέν ἀκολουθεῖ τόν λογισμό του, ὅσο καλός καί ἄν τοῦ φαίνεται. “Ο ταπεινόνους”, λέει ὁ ὅσιος Ἰωάννης, “καί ὅταν ἀκόμα ὅλα τά σκέπτεται καί τά πράττει κατά Θεό καί τότε ἀκόμα δέν δίνει ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό τού”. Καί τή συμβουλή πού θά πάρει ἀμέσως τήν ἐφαρμόζει, γιατί εἶναι φτωχός “τῷ πνεύματι”.
Εἶπεν ὁ Ἀβάς Ἠσαΐας: “ἡ ἁπλότητα τοῦ χαρακτήρα καί τό νά μή θεωρεῖ κανείς τόν ἑαυτό τοῦ σπουδαῖο ἁγιάζουν τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου καί τόν καθιστοῦν ἀπρόσβλητο ἀπό τό διαβολο”. Καί ὁδηγεῖται ὁλοταχῶς πρός τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ! Στενή ἡ ὁδός πού ὁδηγεῖ στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καί ἡ πύλη τοῦ παραδείσου εἶναι καί στενή ἀλλά καί χαμηλή. Καί γιά νά τήν περάσεις πρέπει νά “ξεφουσκώσεις”, ἀπό τόν ἐγωισμό καί νά ταπεινωθεῖς. “Χωρίς ταπείνωση κανείς δέν πρόκειται νά εἰσέλθει στόν οὐράνιο νυμφώνα”.
β. “Επί τίνα ἐπιβλέψω;”
Ὁ Θεός φαίνεται νά μονολογεῖ καί νά λέει: «καί ἐπί τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ’ ἐπί τόν ταπεινόν καί ἠσύχιον καί τρέμοντα τούς λόγους μου» (Ἤσ. 66.2).Ποῦ θά πεῖ: Ποιόν ἄνθρωπο πάνω στή γῆ νά συμπαθήσω; Ποιόν ἄλλο, παρά τόν ταπεινό, τόν ἥσυχο καί τόν τρέμοντα τούς λόγους μου. Πρῶτα βάζει τόν ταπεινό. «Ἰδού λοιπόν, τί ὁ ἄνθρωπος δύναται νά προσφέρει εἰς τόν Θεόν εἰς ἀνάπαυσιν καί κατοικίαν. Τήν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην καρδίαν του. Οὔτε οἱ μεγαλοπρεπεῖς ναοί, οὔτε ἄλλο τί εἰς τήν ἄψυχον δημιουργίαν, οὔτε τά ἀφιερώματα, τά εἰς τούς ναούς προσφερόμενα, ἀρέσκουν εἰς τόν Κύριόν του οὐρανοῦ καί τῆς γής ὅσον ἡ καρδία ἡ ταπεινή καί ἡ μετά φόβου ἐπιμελουμένη τήν τήρησιν τῶν ἐντολῶν του. Χριστιανέ! Αὐτόν τόν ὁποῖον δέν χωρεῖ ὁ κόσμος ὁλόκληρος, δύναται νά χωρέσει ἡ πτωχή σου καρδία. Καί νά εὔρη ὁ αὐτάρκης καί πάμπλουτος Θεός ἀνάπαυσιν εἰς τήν γυμνήν καρδίαν σου.» (Τρεμπέλα Ὑπόμνημα εἰς τόν Ἠσαία)
Μέ ἄλλα λόγια ὁ ἴδιος ὁ Θεός μᾶς λέει ὅτι ἡ συμπάθειά Του εἶναι ὁ ταπεινός! Ἀπ’ αὐτόν μαγεύεται καί σαγηνεύεται. Καί γι’ αὐτό σ’ αὐτόν δίνει τή χάρη Του. “Ταπεινοίς δέ δίδωσι χάριν”.
Το ἔδειξε ἄλλωστε ἐμπράκτως μέ τήν παραβολή τοῦ Τελώνη καί τοῦ Φαρισαίου.
γ. Ταπείνωση: Μητέρα χαρισμάτων.
Εφόσον ἡ ταπείνωση σαγηνεύει τό Θεό, εἶναι λογικό νά ἐμφανίζεται ὁ Θεός σέ ταπεινές ψυχές. “Απλότητι δέ καί ταπεινώσει ὁ Θεός ἐμφανίζεται καί οὐ κόποις” (Ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός). “Η γάρ σωματική γύμνασις πρός ὀλίγον ἐστίν ὠφέλιμος” (Ἅ’ Τίμ. 4.8). Πολλοί ἀσκητές προκειμένου νά ἀποκτήσουν πλοῦτο χαρισμάτων, ἀγάπη, θαυματουργικό καί προορατικό χάρισμα, λιώνουν τή σάρκα τους στήν ἄσκηση. Ἀδίκως βασανίζονται διότι λησμόνησαν οἱ ταλαίπωροι, λέει ὁ ὅσιος Ἰωάννης, ὅτι κυρίως ἡ ταπείνωση εἶναι ἡ μητέρα αὐτῶν τῶν χαρισμάτων καί ὄχι ὁ κόπος.
Ε. Πῶς ἀποκτᾶται.
”Εράσθητι αὐτῆς καί δοξάσθητι” (Παροιμ. 4.6). Τό ἁγιογραφικό αὐτό χωρίο χρησιμοποιεῖ ὁ Μέγας Βασίλειος, ὅταν ὁμιλεῖ γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ταπεινώσεως. Νά ἐπιδιώκεις, λέει, τήν ταπείνωση σάν νά τήν ἔχεις ἐρωτευθεῖ.
Γιά τήν ἀπόκτησή της ἀπαιτεῖται καί ἡ κατά δύναμη σωματική ἄσκηση. Προπαντός δέ ἡ πολύπλευρη ἐσωτερική ἄσκηση. Καί νά ἕνας τρόπος:
Ἔλεγε Γέρων: “Συνήθισε νά λές σιγά – σιγά ἀπό τήν καρδιά σου γιά τούς ἀδελφούς: “Πραγματικά αὐτοί εἶναι ἀνώτεροί μου στήν ἐκτέλεση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Καί πάλι: Εἶναι σπουδαιότεροί μου. Ἔτσι θά θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου κατώτερο ὅλων. Καί θά κατοικήσει τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μέσα σου. Ο Μ. Βασίλειος λέει κάτι πιό “τολμηρό”: “Νά μήν ὑπερηφανεύεσαι ποτέ εἰς βάρος τοῦ ἄλλου οὔτε ἀκόμα καί αὐτῶν τῶν ὑπερβολικά ἁμαρτωλῶν!” Νά μήν ἐπιτρέψεις δηλαδή ποτέ στό λογισμό σου νά καυχηθεῖ, ὅτι εἶσαι καλύτερος καί ἀπό τόν χειρότερο ἐγκληματία! Σού κακοφαίνεται; Ἄρα ἔχεις καλή ἰδέα γιά τόν ἑαυτό σου! Ἕνας λόγος παραπάνω νά ἐφαρμόσεις τήν σοφή παραίνεση τοῦ Μ. Βασιλείου. Ο Ἄπ. Παῦλος τό ἔλεγε καί τό πίστευε: “Εἶμαι ὁ πρῶτος ἁμαρτωλός του κόσμου”(Ἅ’ Τίμ. 1.15).

ΠΗΓΗ:ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ