Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πρωταγωνιστὴς τῆς Ἐθνεγερσίας τοῦ 1821

1.  Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, σέ ὅλη τή ζοφερή περίοδο τῆς δουλείας τοῦ Γένους ἐπετέλεσε ἐθνοσωτήριο ἔργο. Διότι ἕνωσε κάτω ἀπό τή σκέπη της ὅλο τό Γένος, ἀποσόβησε τήν ἀφομοίωσή του ἀπό τούς κατακτητές, ἐμπόδισε τούς ἐξισλαμισμούς, ἀνέδειξε πληθώρα διδασκάλων, κληρικῶν καί λαϊκῶν, ἵδρυσε σχολεῖα, βιβλιοθῆκες, τυπογραφεῖα καί ἐξέδωκε βιβλία μέ τά ὁποῖα συνέβαλε στή διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί τῆς ἐθνικῆς συνείδησης τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνικοῦ λαοῦ.

2. Μέ τίς συνεχεῖς προσπάθειές της ἐπεδίωκε μέ τή διδασκαλία της τή διατήρηση τῆς Ὀρθόδοξης πίστης καί μέ τήν καλλιέργεια τῆς παιδείας τήν...

ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν Ἑλλήνων.

3. Γιά τό σκοπό αὐτό ἀνέλαβε τό ἔργο τῆς ἐκπαίδευσης τοῦ λαοῦ καί, ἀφοῦ συνδύασε τήν εὐσεβή μέ τή γενικότερη ἑλληνορθόδοξη παιδεία καί ἀγωγή, τά διδάγματα καί τά δόγματα τῆς Χριστιανικῆς θρησκείας μέ τίς διδασκαλίες τῆς γενικῆς παιδείας («θύραθεν σοφίας»), πέτυχε νά συγκρατήσει ἀδιάσπαστο τόν δεσμό τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας τῆς φυλῆς καί τήν ἱστορική συνείδηση τοῦ Γένους.

4. Καί προκειμένου:

α) νά διαφυλάξει ἀναλλοίωτη τήν Ὀρθόδοξη πίστη, ἀνέλαβε τό δύσκολο ἔργο τῆς ἀντιμετώπισης τῶν ξένων προπαγανδῶν΄ κλῆρος καί λαός στάθηκαν πρόμαχοι τῶν ἐθνικῶν καί θρησκευτικῶν παραδόσεών τους καθώς καί τῶν ἐξωτερικῶν καταπιέσεων καί ξένων ἐπιδράσεων μέ τά ὁποῖα ὑπῆρχε κίνδυνος νά ἀλλοιωθεῖ ὁ χαρακτήρας καί τό φρόνημα τῶν Ἑλλήνων. Μέ τήν πιστή τήρηση τῶν Ἑλληνορθόδοξων παραδόσεων κατορθώθηκε νά διατηρηθεῖ ἀκλόνητη ἡ Ὀρθόδοξη πίστη τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ.

β) νά διατηρήσει τήν ἐθνική συνείδηση καί ταυτότητα τοῦ ὑπόδουλου Γένους, ἐπεδόθηκε στή διδασκαλία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί τήν καλλιέργεια τῶν γραμμάτων.

5. Γιά ὅλα αὐτά ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θεωρεῖται ὡς ὁ κύριος συντελεστής τῆς διατήρησης τῆς ὀρθόδοξης πίστης καί ἑλληνικῆς γλώσσας καί ὡς ὁ πρωταρχικός παράγοντας τόνωσης τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος τοῦ ὑπόδουλου Γένους, γιατί κατόρθωσε νά ἐπιτύχει τήν ἑνότητά του καί παράλληλα μέ τήν ἀνάπτυξη νέων πολιτιστικῶν, ἠθικῶν καί πολιτικῶν δυνάμεων καί τήν ἐθνική αὐτοσυνειδησία του. Τό Ἔθνος συσπειρώθηκε γύρω ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐπειδή συνειδητοποίησε ὅτι ταυτιζόταν μ’ αὐτήν, ἐφόσον αὐτή συνέδεε τίς ζωντανές γενιές τοῦ παρόντος μέ ἐκεῖνες τοῦ ἱστορικοῦ ἑλληνικοῦ παρελθόντος, ἀλλά καί τοῦ μέλλοντος.

6. Βέβαια, ἡ ταύτιση τῆς Ὀρθόδοξης πίστης καί τῆς ἐθνικῆς ἑλληνικῆς συνείδησης, δηλαδή τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἔθνους, ἔγινε συνειδητή σάν νέα ἑλληνική πνευματική δύναμη ἀπό πολύ νωρίς. Οἱ Χριστιανοί ἀπέκτησαν συνείδηση τῆς ἐθνικότητάς τους, ὅτι δηλ. ἦσαν Ἕλληνες, καί οἱ Ἕλληνες ὅτι ἦσαν Χριστιανοί καί, ἑνωμένοι πλέον ὡς Χριστιανοί καί Ἕλληνες, σχημάτισαν μιά ἰσχυρή δύναμη, τήν ἑλληνοχριστιανική, μέ τήν ὁποία ἀντιμετώπισαν τό θανάσιμο κίνδυνο τοῦ ἀφανισμοῦ καί κατόρθωσαν νά ἐπιβιώσουν.

7. Ἄλλωστε, οἱ ἐπιδιώξεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί πνευματικῆς ἡγεσίας τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων ἦσαν κυρίως δύο, ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καί ἡ ἀποκατάστασή του στήν προηγούμενη πολιτιστική θέση του, γιά τήν ἐπιτυχία τῶν ὁποίων ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ψυχική προετοιμασία, τήν ἠθική, ἀλλά καί ὑλική ἐνίσχυση, συνέβαλε οὐσιαστικά.

8. Ἀφότου ὅμως ἄρχισε ὁ ἀπελευθερωτικός ἀγώνας καί  ὁλόκληρο (σύμπαν) τό Ἔθνος ἐξεγέρθηκε, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί πάλι τέθηκε ἐπικεφαλῆς καί πρωτοστάτησε σέ ὅλες τίς προσπάθειες γιά τήν ἀποτίναξη τοῦ ζυγοῦ τῆς δουλείας καί συνέβαλε μέ ὅλα τά μέσα πού εἶχε στή διάθεσή της – ναούς, μοναστήρια, περιουσιακά της στοιχεῖα κλπ. – στήν ἐπιτυχία τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα τῶν Ἑλλήνων.

9. Ἡ συμμετοχή τῆς Ἐκκλησίας στήν Ἐθνεγερσία τοῦ 1821 δέν ἔγινε μόνο τότε, ἀλλά εἶχε ἀρχίσει ἀπό νωρίς, ἀμέσως σχεδόν μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης καί συνεχίστηκε σ’ ὅλη τή μακρά περίοδο τῆς δουλείας μέχρι τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. Παρέμεινε σταθερός συμπαραστάτης του σ’ ὅλες τίς φάσεις τοῦ ἀγώνα καί ἀντιμετώπισε μαζί του ἀναρίθμητα μαρτύρια, ἀγχόνες, ἄγριες σφαγές καί ἄλλες συνέπειες μέχρις ὅτου τό Ἑλληνικό Ἔθνος ἀνέκτησε τήν ἐλευθερία του.

10. Γι’ αὐτό δέν πρέπει, ἀλλά οὔτε καί δικαιολογεῖται νά παραγνωρίζεται ἡ προσφορά τῆς Ἐκκλησίας καί οἱ θυσίες πολλῶν καί ἀξιόλογων ἐκκλησιαστικῶν προσωπικοτήτων καί ἁπλοϊκῶν κληρικῶν στήν ἐπιτυχία τοῦ ἐθνικοῦ σκοποῦ, τῆς ἐλευθερίας του. Οἱ Ὀρθόδοξοι κληρικοί, τόσο κατά τήν περίοδο τῆς δουλείας, ὅσο καί κατά τήν Ἐθνεγερσία, ἀπό τόν Πατριάρχη μέχρι καί τόν τελευταῖο μοναχό, ὑπῆρξαν καί θά εἶναι γιά πάντα οἱ πιό γνήσιοι ἐκφραστές τῶν ἐθνικῶν πόθων καί ἐπιδιώξεων καί οἱ πιό σταθεροί ὑπέρμαχοι τῶν ἑλληνορθόδοξων παραδόσεων.

11. Καί καθώς ἱστορικά ἔχει ἀναγνωριστεῖ, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀναδείχτηκε ὁ ἐμψυχωτής τοῦ ἀγωνιζόμενου Ἑλληνικοῦ λαοῦ καί ὁ πρωτεργάτης τοῦ ἱεροῦ καί δίκαιου ἀγώνα τοῦ Γένους΄ ὑπῆρξε ἀκόμη, ἀναλογικά, καί ὁ μεγαλύτερος «αἱμοδότης» του. Διότι, ἱεράρχες, ἱερεῖς καί μοναχοί, ἡ μαχητική αὐτή δύναμη τῆς Ἐκκλησίας, δέν ἔλαβαν ἁπλῶς μέρος ἐνεργό στήν Ἐθνεγερσία, ἀλλά πρόσφεραν καί τήν ἴδια τή ζωή τους γιά τήν ἐπιτυχία τῆς ἱερῆς ὑπόθεσης τῆς ἐλευθερίας.

12. Ὁ ἀγώνας τῆς ἐλευθερίας δέν χρειάζεται μόνο ἰσχυρά πνευματικά θεμέλια, κατάλληλη στρατιωτική προετοιμασία καί ἐπαρκῆ οἰκονομική βοήθεια, ἀλλά χρειάζεται νά διαπνέεται (ἐμφορεῖται) καί ἀπό ὑψηλά ἰδανικά καί αἰώνιες ἀρχές, ὅπως εἶναι ἡ θερμή πίστη στήν παντοδύναμη παρουσία τοῦ Θεοῦ καί τή βοήθεια τῆς θείας Πρόνοιας. Αὐτά τά ἰδανικά καί τίς ἀρχές μαζί μέ τήν ἴδια τή ζωή τους πρόσφεραν μέ διάφορους τρόπους οἱ λειτουργοί τοῦ Ὑψίστου, ὡς Νεομάρτυρες καί Ἐθνομάρτυρες.

13. Σ’ αὐτούς ὀφείλεται ἡ διατήρηση τῆς πίστης στήν Ὀρθοδοξία καί τά θεῖα διδάγματα καθώς καί ἡ ἀνάπτυξη τῆς πίστης στίς ἀξίες τοῦ Ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ, στά μεγάλα κατορθώματα καί ἐπιτεύγματά του καί στίς ἀνεξάντλητες δυνάμεις τῆς ψυχῆς τῶν Ἑλλήνων.

14. Σ’ αὐτούς ὀφείλεται ἡ ἐθνική ἐπιβίωση.

Αἰωνία τους ἡ μνήμη! Τήν εὐχή τους νά ἔχουμε!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: (Τό παραπάνω κείμενο προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τοῦ Χρίστου Θ. Κρικώνη, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία Πρωταγωνιστής τῆς Ἐθνεγερσίας τοῦ 1821. Κληρικοί Νεομάρτυρες - Ἐθνομάρτυρες, ἐκδόσεις University Studio Press, Θεσσσαλονίκη 1991 καί προτάσσεται στίς σελίδες 13 – 16 μέ τόν τίτλο: Εἰσαγωγικά.

Γιά τήν ἀντιγραφή καί τή γλωσσική ἁπλούστευση: Δ. Γ. Μουζῆς, Χανιά,  25 Μαρτίου 2025).