Μπορεῖ τὸ Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν νὰ ἀποτρέψει τὴν νεανικὴ παραβατικότητα;

Γράφει ὁ Ἡρακλῆς Ρεράκης, Καθηγητὴς ΑΠΘ,
Πρόεδρος τῆς Πανελλήνιας Ἑνώσεως Θεολόγων

Ἡ θρησκευτικότητα ἀποτελεῖ μιὰ ἀπὸ τὶς βασικότερες ἀνάγκες τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης. Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν εἶναι τὸ εἰδικὸ μάθημα τοῦ σχολείου, ποὺ βοηθᾶ τὸν μαθητὴ νὰ ἀναπτύξει τὴ θρησκευτική του συνείδηση καὶ νὰ ἔχει πίστη στὸν Θεό, ἀφοῦ ἡ πίστη ἀποτελεῖ ἕνα κύριο στοιχεῖο τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἀλλὰ καὶ μία βασικὴ ψηφῖδα γιὰ τὴ διαμόρφωση μιᾶς στιβαρῆς ἠθικοκοινωνικὴς συνείδησης.
H ἑλληνικὴ πολιτεία, ἀπὸ τότε ποὺ ἱδρύθηκε τὸ Νεοελληνικὸ Κράτος ἕως σήμερα, ἀναγνωρίζοντας, ἀφ' ἑνός, ὅτι ὅλοι σχεδὸν οἱ Ἕλληνες, διαχρονικά, εἶναι ἔνθεοι καί, ἀφ' ἑτέρου, ὅτι εἶναι θετικὴ ἡ συμβολὴ τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πνευματικότητας στὴν ἱστορικὴ πορεία διαμόρφωσης καὶ διατήρησης τῆς ἑλληνικῆς συνείδησης καὶ ταυτότητας, σὲ ὅλες τὶς περιπέτειες καὶ τοὺς ἀγῶνες τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, θεώρησε ὡς ἀναγκαία τὴν ἔνταξη τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς θρησκευτικῆς ἀγωγῆς, μὲ τὴν ὀνομασία «Θρησκευτικά», στὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν τῆς Πρωτοβάθμιας... καὶ Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης.

Τὸ μάθημα αὐτό, ὅπως ὁρίζεται, ἀπὸ πλευρᾶς συνταγματικῆς, ἔχει ὡς σκοπὸ τὴν «ἀνάπτυξη» τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως». Σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία του ΣτΕ (Ἀπόφ. Ὄλομ. 1749/2019), ὡς ἀνάπτυξη νοεῖται ἡ ἐμπέδωση καὶ ἐνίσχυση τῆς συγκεκριμένης αὐτῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν, ὡς ἐκ τούτου, δέ, ἀφορᾶ ἀποκλειστικὰ τοὺς μαθητές, οἱ ὁποῖοι, ἀνήκοντες στὴν κατὰ τὰ ἄνω πλειοψηφία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἀσπάζονται τὸ ὀρθόδοξο χριστιανικὸ δόγμα». Ἡ ἀνάπτυξη αὐτὴ «ἐπιτελεῖται κυρίως μὲ τὴ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, τὸ ὁποῖο γιὰ νὰ ὑπηρετεῖ τὸν ἐν λόγῳ σκοπό, πρέπει νὰ διδάσκεται ἐπὶ ἱκανὸ ἀριθμὸ ὡρῶν διδασκαλίας ἑβδομαδιαίως (βλ. ΣτΕ 660, 926/2018 Ὄλομ.), νὰ μὴν ὑποβαθμίζεται, κατὰ τὴν διδασκαλία καὶ τὴν ἐξέταση, σὲ σχέση μὲ ἄλλα μαθήματα καὶ νὰ περιλαμβάνει ὁπωσδήποτε, μὲ σαφήνεια καὶ πληρότητα, τὰ δόγματα, τὶς ἠθικὲς ἀξίες καὶ τὶς παραδόσεις τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, χωρὶς νὰ προκαλεῖ σύγχυση μὲ τὴ διδασκαλία ἄλλων δογμάτων καὶ θρησκειῶν (βλ. ΣτΕ 660,926/2018 Ὄλομ.).
Κατὰ συνέπεια, ὁ βασικὸς κορμὸς τῆς ὕλης τοῦ μαθήματος ἀναφέρεται στὴ διδασκαλία τοῦ Θεανθρώπου καί, συνεπῶς, δὲν μπορεῖ νὰ λειτουργεῖ μὲ κριτήρια καὶ στοχεύσεις, ποὺ ἐπιδιώκουν νὰ τροποποιοῦν ἢ νὰ διαστρέφουν αὐτὴν τὴ διδασκαλία. Τὸ μάθημα ἀπευθύνεται, πρωτίστως, στοὺς Ὀρθόδοξους/ἐς μαθητές/τριες καὶ ἔχει ὡς στόχο νὰ τοὺς διδάξει νὰ ἀκολουθοῦν τὴν ἐν Χριστῷ ζωῇ, ὁδὸ καὶ ἀλήθεια, ποὺ μπορεῖ νὰ τοὺς βοηθήσει νὰ γίνουν ὁλοκληρωμένοι ἄνθρωποι καὶ νὰ ζοῦν μὲ ἀγάπη, εἰρήνη καὶ ὁμόνοια, στὸ πλαίσιο τῆς πίστεώς τους.
Ὡστόσο, τὸν τελευταῖο καιρό, παρατηροῦμε ὅτι μιὰ μερίδα ἀπὸ τοὺς νέους μας ἐπιδίδονται, ἤδη ἀπὸ τὴν προεφηβεία, στὴν παραβατικότητα, τὴ βία καὶ τὴν ἐπιθετικότητα, ἀκολουθῶντας ξένα πρὸς τὴν Ὀρθοδοξία πρότυπα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ὅμως, διαπιστώνουμε ὅτι ὑπάρχει, ἐδῶ καὶ κάποια χρόνια, στὴν Πρωτοβάθμια Ἐκπαίδευση, μιὰ μερίδα δασκάλων, ποὺ δὲν διδάσκουν τὰ Θρησκευτικά, παραβιάζοντας, αὐθαίρετα, τὸ Σύνταγμα, τὸ ὁποῖο ὁρίζει ὡς ἀποστολὴ τῆς Παιδείας, «τὴν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως» τῶν μαθητῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἀνήκοντες στὴν πλειοψηφία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀσπάζονται τὸ ὀρθόδοξο χριστιανικὸ δόγμα.
Εἶναι ἄγνωστοι οἱ λόγοι, ποὺ οἱ συγκεκριμένοι αὐτοὶ δάσκαλοι ὑποτιμοῦν τα ἠθικοπνευματικά, κοινωνικὰ καὶ πολιτισμικὰ πρότυπα, ποὺ προσφέρει ἡ Ὀρθοδοξία στὴ νέα γενιὰ μέσα ἀπὸ τὰ Θρησκευτικὰ καὶ ἐπιλέγουν, εἴτε νὰ μὴ διδάσκουν κἂν τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἢ νὰ τὸ διδάσκουν λίαν πλημμελῶς.
Ὑπάρχει, ἐπίσης, ἕνα ἄλλο κομμάτι διδασκόντων στὴν Πρωτοβάθμια καὶ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, ποὺ ἐπιλέγουν νὰ διδάσκουν τὸ μάθημα, ὡς πολυθρησκειακό, ἀγνοῶντας τὸ Σύνταγμα, τοὺς νόμους καὶ ἀκολουθῶντας μιὰ μὴ ἐπιστημονική, ἀντορθόδοξη καὶ μὴ παιδαγωγικὴ ἀτομικὴ ἐπιλογή, ὡς πρὸς τὸν σκοπὸ καὶ τὸ περιεχόμενο τοῦ μαθήματος. Ἔτσι, ὅμως, δημιουργοῦνται τεράστια κενὰ στὴ διδασκαλία τῆς ὀρθόδοξης ἀγωγῆς, ἡ ὁποία, τραυματισμένη καὶ παραμορφωμένη, ἀδυνατεῖ νὰ ἐπιδράσει στὴ συνείδηση καὶ στὸν τρόπο ζωῆς τῶν μαθητῶν/τριῶν.
Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, ἀποτελεῖ ἕναν συνδυασμὸ γνώσεων καὶ βιωμάτων, ποὺ στοχεύει νὰ βοηθάει τοὺς μαθητές, ὅπως ὁρίζει ὁ ἰσχύων ἐκπαιδευτικὸς Νόμος, ἄρθο 1, «νὰ ἔχουν πίστη στὰ γνήσια στοιχεῖα τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παράδοσης», ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ ἦθος, τὶς ἀρχὲς καὶ τὶς ἀρετὲς τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλα ἀπὸ τὰ πρότυπα τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν Ἁγίων, ποὺ διδάσκει ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν Ἀποστόλων ἕως σήμερα καὶ ἀποδέχεται ἐδῶ καὶ αἰῶνες ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ, ὡς πολιτισμικὴ καὶ πνευματική του παρακαταθήκη καὶ ὡς τρόπο σκέψης καὶ ζωῆς.
Τὸ συγκεκριμένο μάθημα, ἐὰν διδάσκεται σύμφωνα μὲ τὸν ἁρμόζοντα καὶ παραδοσιακὸ τρόπο, μπορεῖ νὰ ὑποδεικνύει στοὺς νέους μας ἕναν, κοινωνικὰ καὶ ὀντολογικά, ἄρτιο τρόπο σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου, τόσο μὲ τὸν Θεό, τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ δημιούργημα, ὅσο καὶ τὸν συνάνθρωπο.
Σήμερα, ὑπάρχει πρόβλημα στὶς διανθρώπινες σχέσεις μεταξύ, λόγῳ τῆς μεταμοντέρνας κοσμικῆς πνευματικότητας καὶ τῶν συγκεχυμένων καὶ ἀλλόκοτων τρόπων ζωῆς τοῦ ἐκμοντερνισμοῦ καὶ τοῦ ἀτομικισμοῦ, τῆς ζωῆς, δηλαδή, χωρὶς τὸν Θεό, ποὺ ἔχει υἱοθετηθεῖ ἀπὸ κάποιους/ἐς ὡς μόδα καὶ χρησιμοποιεῖται ὡς διαβατήριο προοδευτισμοῦ, πρωτίστως, στὴν κοινωνία τῶν ἐνηλίκων τῆς ἐποχῆς μας καί, ἔπειτα, στὰ τέκνα τους, τὰ ὁποῖα παίρνουν ἀπὸ αὐτοὺς τὰ πρότυπα τῆς ζωῆς τους.
Θεωροῦμε ὅτι ἕνα ἀπὸ τὰ αἴτια τῆς παραβατικότητας μιᾶς μερίδας τῶν νέων μας εἶναι εἴτε ἡ ἀπουσία τῆς διδασκαλίας τῶν Θρησκευτικῶν ἀπὸ τὴν Πρωτοβάθμια Ἐκπαίδευση, εἴτε ἡ πλημμελὴς καὶ ἀλλοτριωμένη διδασκαλία τους στὴν Πρωτοβάθμια καὶ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση.
Ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, ἤδη ἀπὸ τὸ 2005, στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας ἔχει τονίσει τὴν ἀνάγκη καὶ τὸν ρόλο τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς στὴ νεότητα: «Ἔχομεν πεισθῇ ὅτι ἡ χριστιανικὴ θρησκευτικὴ ἀγωγὴ εἶναι χρησιμώτατον καὶ πολυτιμότατον στοιχεῖον τῆς καθόλου ἀγωγῆς τοῦ νέου. Ἡ χριστιανικὴ θρησκευτικὴ ἀγωγὴ συντελεῖ εἰς τὸ νὰ ἀποκτήση ὁ νέος ἠθικὰς ἀρχὰς συμπεριφορᾶς. Βεβαίως, πολλαὶ πηγαὶ ἠθικῆς προτείνονται, ἀλλὰ ἐκείνη ἡ ὁποία ἀσκεῖ την ἐντονωτέραν ἐπίδρασιν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ παιδὸς καὶ τοῦ νέου εἶναι ἡ ἔχουσα, ὡς ἀναφορᾶν της, τὴν πίστιν εἰς τὸν Θεὸν τῆς ἀγάπης, τὸν πάνσοφον καὶ πατρικόν, ὁ ὁποῖος δίδει ὁδηγίας συμπεριφορᾶς ἀκριβῶς διὰ τὸ καλὸν τοῦ ἀνθρώπου. Αἱ ἐγκληματολογικαὶ στατιστικαὶ καὶ αἱ κοινωνιολογικαὶ ἔρευναι παρέχουν πλῆθος στοιχείων πειθόντων καὶ τοὺς πλέον δυσπίστους ὅτι οἱ στερούμενοι ὑγιοῦς χριστιανικῆς θρησκευτικῆς πίστεως καὶ ἀγωγῆς εἶναι ἐπιρρεπεῖς εἰς τὰς παραβάσεις καὶ τὴν ἀντικοινωνικὴν συμπεριφοράν, τὴν χρῆσιν ἐξαρτησιογόνων οὐσιῶν καὶ τὴν ἀποφυγὴν τῆς παραγωγικῆς ἐργασίας.
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος, ἐπίσης, σὲ Ἐπιστολὴ διαμαρτυρίας του στὸν Πρωθυπουργὸ καὶ στοὺς πολιτικοὺς Ἀρχηγούς, γιὰ τὶς ἀπαράδεκτες καὶ ἀκατάλληλες γιὰ παιδιὰ ἀλλαγὲς ποὺ ἔγιναν, τὸ 2016, στὰ Θρησκευτικά, μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν νέων πολυθρησκειακὼν Προγραμμάτων καὶ τῶν Φακέλων, ἀπὸ τὸν τότε Ὑπουργὸ Παιδεῖες κ. Φίλη, σημείωνε: «Τὸ ὑλικὸ αὐτὸ ἔρχεται, ὄχι μόνο νὰ μὴ βοηθήσει τὸ παιδὶ μιᾶς ὀρθόδοξης οἰκογένειας στὴ διαμόρφωση συνεκτικῆς εἰκόνας γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία, ἀλλὰ νὰ κλονίσει καὶ τὶς νωπὲς ἀκόμη θρησκευτικές του πεποιθήσεις, νὰ τοῦ προκαλέσει σύγχυση, ἐνσπείροντάς του τὴ λογικὴ ἀμφιβολία ὅτι δὲν ἀποκλείεται, τελικά, ὁ Χριστὸς νὰ εἶναι καὶ προφήτης τοῦ Ἰσλὰμ ἢ ὅτι ὅλες οἱ θρησκευτικὲς παραδοχὲς εἶναι τὸ ἴδιο ἀληθεῖς. Δὲν μπορεῖ νὰ ἐκριζώνεται ἡ θεολογικὴ ἐπιστήμη ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, προκειμένου τὸ μάθημα νὰ ὑπηρετήσει σκοποὺς πολιτικῆς καθοδηγήσεως. Τὸ σχολεῖο προτείνει μία ἐξωτερική, καθαρὰ κοσμικὴ ὀπτικὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία. Τὸ κέντρο βάρος ἔφυγε ἀπὸ τὴ θεολογικὴ ἀνάλυση. Δὲν γίνεται στὴ σχολικὴ τάξη αὐτοτελῇς διδασκαλία τοῦ δόγματος καὶ τῆς λειτουργικῆς τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παράδοσης. Πλέον, τὸ νέο μάθημα ἔγινε διδασκαλία ἠθικῆς καὶ πολιτικῆς θεωρίας, καλλιτεχνικῆς παιδείας, κοινωνιολογία τῶν θρησκειῶν, πολιτισμὸς καὶ ἱστορία θρησκειῶν. Τὸ ἐκπαιδευτικὸ ὑλικὸ ἀρθρώνεται, ὄχι μὲ κριτήρια μιᾶς ἐπιστημονικὰ δόκιμης διδασκαλίας ἑνὸς θεολογικοῦ μαθήματος, ἀλλὰ μὲ κριτήρια τὴν ὑπηρέτηση τῆς σύνδεσής τους μὲ τὴν κοσμικὴ τέχνη καὶ τὶς ἐπιστῆμες ἄλλων κλάδων καὶ τὴν ἀνάπτυξη μιᾶς «κριτικῆς θρησκευτικότητας».
Ἑπομένως, σύμφωνα μὲ τὰ παραπάνω, ἡ ἀπόκλιση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν ἀπὸ τὸν ὀρθόδοξο σκοπὸ καὶ τὸ ὀρθόδοξο περιεχόμενο, δὲν εἶναι πλέον μάθημα ὀρθόδοξης ἀγωγῆς. Ἔτσι, τὸ σχολικὸ αὐτὸ μάθημα μπορεῖ νὰ ἀποτρέψει τὴ νεανικὴ παραβατικότητα, μόνον, ἐὰν οἱ μαθητὲς παιδαγωγοῦνται, μέσῳ αὐτοῦ ὀρθοδόξως, ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσία Κυρίου.