Μητρόπολη Πάφου: Περὶ ἐπιταφίου θρήνου καὶ ἐγκωμίων τῆς Παναγίας. Εἶναι στὴν Παράδοσή μας;

Ἐν Πάφῳ τὴν 8η Αὐγούστου 2024
τοῦ ἁγίου Αἰμιλιανοῦ τοῦ ὁμολογητοῦ, ἐπισκόπου Κυζίκου
Γραφεῖο κατὰ τῶν αἱρέσεων

"Ἡ Μ.Εκκλησία κατακρίνουσα πᾶν ὅ,τι καινοφανὲς καὶ κακόζηλον,
ἔστω καὶ γινόμενον πρὸς τὶμὴν τῆς Θεοτόκου,
ἀποδοκιμάζει ταῦτα ἐπισήμως καὶ ἀπαγορεύει μάλιστα αυστηρῶς"

Τὰ τελευταῖα χρόνια ἔχει παρατηρηθεῖ σὲ κατὰ τόπους ἐνορίες μία ἀνάρμοστη προσθήκη στὸ τυπικὸ τῆς Ἐκκλησίας μας "πρὸς πλείοντα τάχα δόξαν"1 καὶ τιμὴ τῆς Ὑπεραγίας ἡμῶν Θεοτόκου. Ἡ ἀντικανονικὴ αὐτὴ ἀλλαγὴ ἔγκειται στὸ γεγονὸς τῆς τέλεσης "ἐπιταφίου θρήνου τῆς Παναγίας" πρὸς μίμηση τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἐπιταφίου τοῦ Μ.Σαββάτου.
Ἂν καὶ μπορεῖ νὰ φαίνεται ὅτι μὲ τὰ ἐγκώμια, δίνουμε μεγαλύτερη τιμὴ στὴν Παναγία μας, ὀφείλουμε νὰ ἔχουμε τὴν ταπείνωση νὰ ἀκολουθοῦμε τὴν Παράδοση καὶ τὴ λειτουργικὴ τάξη τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ἀκριβῶς... τὴν παραλάβαμε, ἐφόσον πιστεύουμε ὅτι οἱ θεῖοι Πατέρες "τὰ πάντα καλῶς διαταξάμενοι"2. Τὰ ἐγκώμια, μᾶς ἔχουν παραδοθεῖ μόνο πρὸς τιμὴ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἄλλωστε, ὁ "ἐπιτάφιος θρῆνος" μὲ τὰ "ἐγκώμια τῆς Παναγίας" δὲν βρίσκονται σὲ κανένα ἐπίσημο λειτουργικὸ βιβλίο ποὺ χρησιμοποιοῦμε στὶς ἐκκλησίες μας. Ἡ τάξη τῆς ἀκολουθίας εἶναι καθορισμένη ὅπως αὐτὴ φαίνεται στὸ Μηναῖο τοῦ Αὐγούστου καὶ στὸ βιβλίο "Τάξις ἱερῶν ἀκολουθιῶν"3 τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου, ὅπου κανένα ἀπὸ τὰ δύο δὲν περιέχει "ἐπιτάφιο θρῆνο".

Κάνοντας μία σύντομη ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὸ τυπικὸ τῆς ἡμέρας σὲ ἄλλες τοπικὲς Ἐκκλησίες, θὰ ἐντοπίσουμε πὼς ἐγκώμια κατ΄εξαίρεση ψάλλονται μόνο στὸ πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων καὶ συγκεκριμένα στὴν Γεθσημανὴ ὅπου βρίσκεται καὶ ὁ τάφος τῆς Παναγίας. Δηλαδὴ κατ΄ όμοιο τρόπο, ὅπως γίνονται καὶ ἄλλες εἰδικὲς ἀκολουθίες μόνο σὲ ὁρισμένο τόπο γιὰ συγκεκριμένο λόγο, ὅπως εἶναι ἡ ἀκολουθία τῆς ἁφῆς Ἁγίου Φωτός, τοῦ Ἁγίου Μύρου στὸ πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως, οἱ προεόρτιες ἀκολουθίες τοῦ ἁγίου Δημητρίου στὸ ναό του στὴν Θεσσαλονίκη κτλ.

Ἀντιθέτως, τὸ τυπικὸ ποὺ ἀκολουθεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου εἶναι τὸ "Τυπικόν τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας" γνωστὸ ὡς ΤΜΕ, ποὺ ἔχει ἰσχὺ μέχρι τὶς μέρες μας. Στὸ τυπικὸ τῆς ΙΕ’ Αὐγούστου, ἡ σχετικὴ 4η σημείωση γιὰ τὰ ἐγκώμια ἀναφέρει χαρακτηριστικά: "Εὐθὺς μετὰ τὴν Καταβασίαν τῆς θ’ συνειθίζεται ἐνιαχοῦ, ὅπου πανηγυρίζεται ἡ ἑὸρτὴ αὕτη μεγαλοπρεπῶς, πρὸς πλείονα τάχα δόξαν καὶ τιμὴν τῆς Θεοτόκου, ἵνα ψάλλωνται τὰ λεγόμενα ἐγκώμια τῆς Παναγίας, κατὰ μίμησιν τῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν, τῶν ψαλλομένων ἐν τῷ Ὄρθρῳ τοῦ Μ. Σαββάτου. Ἡ Μ.Εκκλησία κατακρίνουσα πᾶν ὅ,τι καινοφανὲς καὶ κακόζηλον, ἔστω καὶ γινόμενον πρὸς τὶμὴν τῆς Θεοτόκου, ἀποδοκιμάζει ταῦτα ἐπισήμως καὶ ἀπαγορεύει μάλιστα αυστηρῶς."4

Στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο τὰ ἐγκώμια πρὸς τιμὴ τῆς Θεοτόκου, πρωτοεμφανίστηκαν σὲ Κυκλαδίτικα νησιά, γεγονὸς ποὺ ἀνάγκασε τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος νὰ ἐκδώσει σχετικὴ ἐγκύκλιο τὸ 1865 καὶ νὰ ἀπαγορεύσει αὐτὴ τὴν ἀκολουθία ὡς ἀσυνήθης "καὶ πάντη ξένη εἰς τὴν καθ’ ὅλου ὀρθόδοξον Ἀνατολικὴν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν"5

Ἂς διατηρήσουμε λοιπόν, καὶ νὰ μὴ μεταβάλλουμε κατὰ τὴν ἐκκοσμικευμένη τάση τῆς ἐποχῆς μας, τὰ παραδιδόμενα, συνεχίζοντας νὰ τιμοῦμε τοὺς ἁγίους, τὴν Παναγία καὶ τὸν Κύριό μας, ὅπως ἀκριβῶς μας παραδόθηκε μακρυὰ ἀπὸ νεωτερισμοὺς εἴτε αὐτοὶ φαίνονται εὐσεβεῖς εἴτε ὄχι.

Τὴν ΙΕ’ Αὐγούστου ἑορτάζουμε τὴν Μετάστασιν τῆς Θεομήτορος, καὶ ὅπως ψάλλουμε "ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε"6 – πρὸς τί ὁ θρῆνος ἐν τῷ τάφῳ; "Ὅτε ἐξεδήμησας Θεοτόκε Παρθένε, ... σύμπας ὁ θεῖος τῶν Ἀποστόλων χορός, ... τὸ θεοδόχον σου σῶμα κηδεύσαντες, ἔχαιρον πανύμνητε."7 Χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις λοιπόν, ἂν εἴχαμε κηδεία θὰ εἴχαμε καὶ νηστεία. Κάτι τέτοιο μπορεῖ νὰ ὁμοιάσει μὲ τὴν αἱρετικὴ θεώρηση τῶν πραγμάτων, ὅπως δηλαδή τό ἀντιλαμβάνονται οἱ παπικοί, τὴν ἐμμονὴ σὲ ἕναν ἀδικαιολόγητο θρῆνο ἀγνοῶντας τὴν Χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως, ἦθος ποὺ εἶναι ἐντελῶς ξένο ὡς πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη πνευματικὴ ζωή.
"Πανηγυριζέτωσαν οἱ θεόφρονες"8 λοιπὸν ἐν κατανύξει καὶ σεμνοπρεπώς, ἀπέχοντας ἀπὸ κάθε τι τὸ ξένο ὡς πρὸς τὴν πατερικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Μόνον ἔτσι θὰ ἑορτάσουμε ἀσφαλῶς καὶ ὀρθοδόξως τὶς ἑορτὲς τῆς Ἐκκλησίας μας.

1. ΤΜΕ Κωνσταντινουπόλεως 1988, σελίδα 318 ↩︎
2. Συναξάριον ἁγίας καὶ Μ.Πέμπτης
3. impaphou.org/typikai-diataxeis
4. ΤΜΕ Κωνσταντινουπόλεως 1988, σελίδα 318 ↩︎
5. Ἐγκύκλιος 185.  Ἀριθ. Πρώτ. 4319. Ἐν Ἀθήναις, τὴν 21 Ἀπριλίου 1865.
Πὲρὶ ἀπαγορεύσεως Ἐπιταφίου ὕμνου εἰς τὴν ἑὸρτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου.
Πρὸς τοὺς κατὰ τὸ Κράτος Σεβ. ἱεράρχας.
Πρὸ τινων ὀλίγων ἐνιαυτῶν ἐπληροφορήθη ἡ Σύνοδος, ὅτι ἔν τισι τῶν Κυκλάδων Νήσων παρεισαχθεῖσα ἐψάλλετο κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου τῇ 15 Αὐγούστου ἀκολουθία Ἐπιταφίου ὕμνου κατὰ μίμησιν τῆς κατὰ τὴν νύκτα τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Παρασκευῆς ψαλλομένης· καὶ ἐπειδὴ ἡ τοιαύτη ἀκολουθία εἶναι ἀσυνήθης καὶ πάντη ξένη εἰς τὴν καθ ̓ ὅλου ὀρθόδοξον ̓Ἀνατολικὴν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, μήτε ἐγκεκριμένη, μὴδ ̓ ἀνεγνωρισμένη πούποτε, ἡ Σύνοδος ἀπηγόρευσεν αὐτὴν, παραγγείλασα τὰ δέοντα πρὸς τὸὺς ἁρμοδίους ἱεράρχας.
Ἐπειδὴ δ ̓ ἐπ ̓ ἐσχάτων ἐξεδόθη ὑπὸ τοῦ Σ. Ἐπισκόπου Καρυστίας εἰς φυλλάδιον τοιοῦτος Ἐπιτάφιος ὕμνος εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου, καὶ ἐπειδὴ τοῦτο δύναται νὰ θεωρηθῇ παρὰ τινος, ὅτι ἡ Σύνοδος παραδέχεται καὶ ἐπιδοκιμάζει τὸ ὡς εἴρηται ξένον τοῦτο ἔθιμον, διὰ τοῦτο ἀναγγέλλουσα τοῦτο πρὸς ὑμᾶς, ἐντέλλεται ὑμῖν, ἵνα μὴ ἐπιτρέψητε τὴν εἰσαγωγὴν αὐτοῦ εἰς τὴν καθ ̓ ὑμᾶς Ποιμαντορίαν, καὶ ἐὰν ποὺ τυχὸν παρεισέφρησε, νὰ ἐμποδίσητε τὴν περαιτέρω χρῆσιν αὐτοῦ. ἡ Ἐκκλησία ἐκανόνισεν ἀνέκαθεν τὰς ἱὲρὰς ἀκολουθίας τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, καὶ κατανυκτικώτατά εἰσι τὰ εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου ψαλλόμενα ἄσματα, οὐδὲ ἀνάγκη ἑτέρων ὑπάρχει, καὶ κατὰ βούλησιν ἑκάστου πεποιημένων. 

Ὁ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΟΦΙΛΟΣ Πρόεδρος
Ὁ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ καὶ ΣΠΑΡΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ
Ὁ ΝΑΞΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ
ὁ Γραμματεὺς Κύριλλος Χαιρωνίδης ↩︎

 

6. Ἀπολυτίκιον τῆς Ἑορτῆς ↩︎
7. Δοξαστικὸ ἀποστίχων τῆς Ἑορτῆς ↩︎
8. Ἡ ἀκροστιχὶς τοῦ πρώτου κανόνα τῆς Ἑορτῆς ↩︎

Ἐκ τοῦ Γραφείου κατὰ τῶν αἱρέσεων
τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πάφου