Μνήμη ἁλώσεως τῆς Βασιλεύουσας τὴν 29η Μαΐου 1453

Τὸ τέλος τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ

Γράφει ὁ Κωνσταντίνος Χασόγιας, Θεολόγος τοῦ Ε.Κ.Π.Α.

Ὡς ἀποφράδα ἡμέρα χαρακτηρίσθηκε ἡ ἡμερομηνία τῆς 29ης Μαΐου καὶ αὐτὸ συνέβη διότι φέρνει στὴν ἐθνική μας μνήμη τὴν πικρὴ ἀνάμνηση τῆς πτώσεως τῆς Βασιλεύουσας στὰ χέρια τῶν Ὀθωμανῶν τὴν 29η Μαΐου τοῦ 1453. Τὰ ἄλλοτε Θεοφρούρητα τείχη τῆς Κωνσταντινούπολης δὲν ἄντεξαν τὶς ὀβίδες ἀπὸ τὰ κανόνια τῶν πολιορκητῶν Ὀθωμανῶν μὲ συνέπεια τὴν ἅλωση τῆς Πόλης καὶ τὴ σφαγὴ τῶν κατοίκων της ἀπὸ τὸ σπαθὶ τῶν φανατικῶν μαχητὼν τοῦ Μωάμεθ Β΄ τοῦ «Πορθητῆ» ποὺ σήμανε καὶ τὸ τέλος τῆς ὕπαρξης τῆς χιλιετοῦς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ὀνομασθεῖσα μετέπειτα ὡς «βυζαντινὴ αὐτοκρατορία», ἀπὸ τὸν Φράγκο Ἱστορικὸ Ἱερώνυμο Βόλφ.

Ἡ ἄλλοτε κραταιὰ χριστιανικὴ Αὐτοκρατορία, ἀποτελοῦσε φάντασμα...

τοῦ ἑαυτοῦ της, λίγα ἔτη πρὶν τὴν Ἅλωση τοῦ 1453. Στὰ ἐδάφη τῆς Αὐτοκρατορίας εἶχε ἀπομείνει ἡ Βασιλεύουσα καὶ ἡ Πελοπόννησος μὲ τὸ Δεσποτάτο τοῦ Μυστρᾶ. Γεωγραφικὰ ἡ αὐτοκρατορία λίγο πρὶν τὸ τέλος της ἦταν καθαρὰ ἕνα μεσαιωνικὸ ἑλληνικὸ βασίλειο. Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ ἄτεκνου Αὐτοκράτορα Ἰωάννη Η΄ Παλαιολόγου τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1448, νέος αὐτοκράτορας στέφθηκε, στὶς 6 Ἰανουαρίου 1449 τὴν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων, στὸ Μυστρά, ὁ ἀδελφός του ὁ Κωνσταντῖνος. Αὐτός ὑπῆρξε ὁ τελευταῖος Αὐτοκράτορας καὶ ἑνδέκατος (ΙΑ΄) Κωνσταντῖνος τῶν ὁμωνύμων αὐτοκρατόρων τῆς Κωνσταντινουπόλεως[1]. Ὁ Ἱστορικὸς Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος σημείωνε γλαφυρὰ στὴν Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους: «Ὁ Κωνσταντῖνος πῆρε τὸ ἀκάνθινο στέμμα τοῦ Βυζαντίου ἀπαράλλακτα ὅπως ὁ ἀξιωματικός, ποὺ διορίστηκε φρούραρχος μίας πόλης ποὺ εἶναι περικυκλωμένη ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη ἀπὸ ἐχθροὺς καὶ ἐνῶ δὲν ἔχει  οὔτε σοβαρὰ  ὀχυρώματα, οὔτε ἀρκετὴ φρουρά, ἔπρεπε νὰ ὑπακούσει τὴ διαταγὴ ποὺ τοῦ δόθηκε. Κατ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ἀνέλαβε τὸ μαρτύριο ποὺ τοῦ ἐπέβαλε ἡ τύχη».

 

Στὸ ὀθωμανικὸ στρατόπεδο ὁ Σουλτάνος Μουρὰτ Β’ ἀπεβίωσε στὶς 3 Φεβρουαρίου 1451 καὶ νέος Σουλτάνος στὸ θρόνο ἀναδείχθηκε ὁ γιὸς του Μωάμεθ Β’. Ἡ Κωνσταντινούπολη βρισκόταν μέσα στὴν καρδιὰ τῆς ὀθωμανικῆς ἐπικράτειας καὶ διαχώριζε τὶς ἀσιατικὲς ἀπὸ τὶς εὐρωπαϊκὲς κτήσεις τῶν Ὀθωμανῶν. Στόχος τοῦ νεαροῦ Σουλτάνου ἦταν νὰ νικήσει τὸν τελευταῖο θύλακα τοῦ ἑλληνισμοῦ ποὺ στεκόταν ἐμπόδιο καὶ στὴ συνέχεια  νὰ ἐγκαθιδρύσει στὴν Κωνσταντινούπολη ἕνα κέντρο ἀποφάσεων τῆς ἀναπτυσσόμενης ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας.

 

Ὁ πόλεμος κηρύχθηκε στὰ μέσα τοῦ 1452. Ὁ Αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος ΙΑ’, μὲ τὸν κίνδυνο τῶν Ὀθωμανῶν πρὸ τῶν πυλῶν τῆς Πόλης, στήριξε ὅλες τὶς ἐλπίδες του στὴ βοήθεια ἀπὸ τὴ Δύση.  Τὸ Φθινόπωρο τοῦ 1452 ἔφθασαν στὴν Πόλη ὁ παπικὸς λεγάτος καρδινάλιος Ἰσίδωρος καὶ ὁ Λεονάρδος τῆς Χίου μὲ ἕνα σῶμα τοξοτῶν. Γιὰ νὰ ἔλθει ἡ πολυπόθητη βοήθεια στὶς 12 Δεκεμβρίου 1452, ὁ Αὐτοκράτορας συνεχίζοντας τὴν πολιτικὴ τοῦ ἀδελφοῦ του, διακήρυξε στὸν Ἱερὸ Ναὸ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, τὴν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν καὶ τέλεσε κοινὴ λειτουργία μεταξὺ Λατίνων καὶ Ὀρθοδόξων. Τὴν συν-λειτουργία ἐκείνη τέλεσε ὁ Καρδινάλιος Ἰσίδωρος.  Ὡστόσο ἡ βοήθεια δὲν ἔφθασε ποτὲ ἀπὸ τὸν Πάπα καὶ τοὺς Ἡγεμόνες τῆς Δύσης. Ἀντίθετα μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐνέργεια ποὺ ἔγινε ἐξ ἀνάγκης, μεγάλωσε περισσότερα ἡ ἔχθρα μεταξὺ «ἐνωτικών  καὶ  «ἀνθενωτικῶν». Ἔκπληξη προκάλεσαν τότε οἱ ὀρθόδοξοι Σέρβοι ποὺ ἔστειλαν βοήθεια  ὄχι στὸν χριστιανὸ Αὐτοκράτορα τῆς Κωνσταντινούπολης, ἀλλὰ στὸν Μωάμεθ Β΄. Μόνο ὁ Δόγης τῆς Βενετίας Φραγκίσκος Φόσκαρης ἔστειλε στὴν Κωνσταντινούπολη δύο πολεμικὲς γαλέρες. Ἐνῶ τὴν 20η Ιανουαρίου 1453 ἔφθασε στὴν Πόλη ὁ Γενουάτης ἀριστοκράτης  Ἰωάννης Ἰουστινιάνης- Λόγγο μὲ 700 ἄνδρες γιὰ νὰ βοηθήσει στὴν ἄμυνά της.

 

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Στὶς 7 Ἀπριλίου 1453 ξεκίνησε ἡ πολιορκία τῆς Κωνσταντινούπολης. Στὴν διάθεση τοῦ Αὐτοκράτορα γιὰ τὴν ἄμυνα τῆς Βασιλίδας τῶν Πόλεων, βρισκόταν μόλις 7.000 πολεμιστές, συνεπικουρούμενοι ἀπὸ τοὺς 700 στρατιῶτες τοῦ Ἰουστινιάνη, ἐνῶ οἱ πολεμιστὲς τοῦ Μωάμεθ Β΄ σύμφωνα μὲ τὶς πηγὲς ἔφταναν τοὺς 400.000 ἄνδρες. Τὸ τεράστιο κανόνι τοῦ Οὐρβανοῦ ποὺ διέθετε ὁ Μωάμεθ Β΄, προκαλοῦσε τρομερὲς καταστροφὲς στὰ τείχη τῆς Πόλης καὶ φόνευε τοὺς ὑπερασπιστές της. Ὁ Κεράτιος Κόλπος ἦταν φραγμένος μὲ μία βαριὰ σιδερένια ἁλυσίδα, τὴν ὁποία δὲν πέτυχαν οἱ Ὀθωμανοὶ  νὰ σπάσουν παρὰ  τὶς συνεχεῖς προσπάθειές τους. Τότε ὁ Μωάμεθ ἀποφάσισε τὴν κατασκευὴ ἑνὸς ξύλινου διαδρόμου, τὸν ὁποῖο οἱ ἄνδρες τοῦ εἶχαν καλύψει μὲ λίπος ὥστε νὰ γλιστροῦν ἐπάνω τὰ ὀθωμανικὰ πλοῖα. Τοῦτο εἶχε ὡς συνέπεια ὁ ὀθωμανικὸς στόλος νὰ βρεθεῖ στὰ νερὰ τοῦ Κεράτιου Κόλπου, καθιστώντας πιὸ ἔντονη τὴν πολιορκία τῆς Πόλης καὶ ἀπὸ θαλάσσης.

Καθημερινὰ οἱ  σοβαρὲς ἐπιθέσεις εἶχαν ἀποκρουσθεῖ καὶ ἄρχισε νὰ κλονίζεται τὸ ἠθικό τοῦ ἐχθροῦ. Ὕστερα ὅμως ἀπὸ ἐπιθέσεις ἑπτὰ ἑβδομάδων τὰ τείχη τῆς πολιορκούμενης Πόλης ἄρχισαν νὰ ἐμφανίζουν σοβαρὰ ρήγματα. Ἡ τελικὴ ἔκβαση δὲν θὰ ἀργοῦσε πιὰ νὰ κριθεῖ.

Τὴν 23η Μαΐου 1453, ὁ Μωάμεθ Β΄ πρότεινε τὴν παράδοση τῆς Πόλης στὸν Αὐτοκράτορα. Ὅμως ὁ Κωνσταντῖνος ΙΑ’ εἴχε αποφασισει νὰ ἀγωνιστεῖ μὲ αὐτοθυσία καὶ γενναιότητα μέχρι τέλους. Σύμφωνα μὲ τὸν χρονογράφο τῆς Ἅλωσης Γεώργιο Φραντζὴ ὁ Κωνσταντῖνος ΙΑ΄ δήλωσε στὸν Μωάμεθ: «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὒτ’ ἐμὸν ἐστὶ οὒτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτη· κοινὴ γὰρ γνώμη πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἠμῶν». Ἦταν ἕνα νέο «ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ».

 

Ὁ Μωάμεθ Β’ ἀποφάσισε νὰ ἐξαπολύσει τὴ γενικὴ ἐπίθεση τὴν 29η Μαΐου. Τὴν παραμονὴ οἱ χριστιανοὶ τῆς Πόλης, τέλεσαν στὴν Ἁγία Σοφία τὴν τελευταία Θεία Λειτουργία. Ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀκολουθία οἱ ὑπερασπιστὲς γύρισαν στὶς θέσεις τους ἐνῶ ὁ Αὐτοκράτορας ἐπιθεωροῦσε τὶς ἀμυντικὲς γραμμές. Τὶς πρωινὲς ὧρες ἄρχισε ἡ ἐπίθεση τῶν Ὀθωμανῶν. Ἐφόρμησαν πρῶτοι οἱ Βασιβουζοῦκοι, ἀλλὰ ἀποδεκατίστηκαν ἀπὸ τὰ βέλη τῶν αὐτοκρατορικῶν δυνάμεων. Οἱ ἡρωικοὶ ὑπερασπιστὲς κράτησαν γιὰ πολὺ ὥρα τὴν εἰσβολὴ καὶ ἀπέκρουαν ὅλες τὶς ἐπιθέσεις. Τότε ὁ Σουλτάνος ἔριξε στὴ μάχη τοὺς Γενίτσαρους καὶ ὕστερα ἀπὸ σκληρὸ ἀγώνα τὸ ἐπίλεκτο αὐτὸ σῶμα τοῦ ὀθωμανικοῦ στρατοῦ κατόρθωσε νὰ ἀνέβει στὰ τείχη. Παράλληλα σὲ ἐκείνη τὴν κρίσιμη στιγμὴ πληγώθηκε θανάσιμα ὁ Ἰωάννης Ἰουστινιάνης. Βλέποντας τὴν Πόλη νὰ πέφτει στὰ χέρια τῶν Ὀθωμανῶν ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος μὲ τὸ ξίφος στὸ χέρι του πολεμοῦσε ἀδιάκοπα τοὺς εἰσβολεῖς στὴν Πύλη τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ. Οἱ συμπολεμιστὲς του εἶχαν πέσει  στὸ πεδίο τῆς μάχης καὶ  βλέποντας νὰ ἔχει μείνει μόνος φώναξε κατὰ τὸν Φραντζὴ τὰ ἑξῆς λόγια: «Δὲν ὑπάρχει ἐδῶ εἵς Χριστιανός, ὅστις λάβη τὴν κεφαλήν μου;». Πράγματι οὐδεὶς χριστιανὸς εἶχε μείνει ὄρθιος νὰ πολεμᾶ δίπλα του. Μέσα στὴν ἔνταση τῆς μάχης, ὁ Αὐτοκράτορας δέχθηκε ἀπὸ ἕναν Ὀθωμανὸ χτύπημα ἀπὸ ξίφος στὸ πρόσωπο, ἀνταπέδωσε τὸ κτύπημα  ἀλλὰ ἔπεσε ὅταν δέχθηκε καὶ δεύτερο στὸν ὦμο του. Ἔπεσε ἡρωικὰ ὑπερασπιζόμενος τὴν Πόλη ποὺ ἵδρυσε ὁ Μέγας καὶ Ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ Α΄. Στοὺς χιλιάδες νεκροὺς ὑπερασπιστὲς ὁ Αὐτοκράτορας ξεχώριζε μόνο ἀπὸ τὰ κόκκινα πέδιλα ποὺ ἦταν κεντημένοι οἱ χρυσοὶ ἀετοί.

 

Ὁ Αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος-Δραγάσης  καὶ οἱ τελευταῖοι ὑπερασπιστὲς τῆς Πόλης ἔπεσαν ἠρωικῶς ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος τὴν 29η Μαΐου 1453. Ἡ ἅλωση τῆς Βασιλεύουσας σηματοδότησε μία κοσμοϊστορικὴ ἀλλαγὴ τόσο στὴν μεσαιωνικὴ ἱστορία τοῦ ἑλληνισμοῦ ὅσο καὶ τῆς Εὐρώπης. Σημειώνεται δὲ ὅτι ἡ ἴδια Εὐρώπη ὀφείλει τὴν ταυτότητά της στὸν Μέγα Κωνσταντῖνο καὶ κατ’ ἐπέκταση στὴν Ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία (σ.σ. «Βυζάντιο»), διότι ὁ πολιτισμὸς τῆς αὐτοκρατορίας βασίστηκε ἀφενὸς στὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο ἀφετέρου στὴν χριστιανικὴ πίστη. Ὅλοι οἱ αὐτοκράτορες τῆς Κωνσταντινουπόλεως προσπάθησαν -ἀσχέτως ἂν τὸ κατάφεραν- νὰ ἐφαρμόσει ἐπὶ γὴς τὴν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Τέλος, ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ χιλιόχρονη χριστιανικὴ αὐτοκρατορία σταμάτησε πάμπολλες φορὲς τοὺς βαρβάρους τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἔσωσε τὴν Εὐρώπη ὡς κυματοθραύστης.

 

Μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης, ἡ μορφὴ τοῦ τελευταίου Αὐτοκράτορα ἔμεινε στὴ συνείδηση τοῦ ὑπόδουλου λαοῦ καὶ ἔγινε ὁ θρυλικὸς «Μαρμαρωμένος Βασιλιὰς» τοῦ σκλαβωμένου ἔθνους τῶν Ρωμηῶν / Ἑλλήνων. Ὁ θρύλος αὐτὸς μετουσίωσε τὸν τελευταῖο αὐτοκράτορα τῆς Δυναστείας τῶν Παλαιολόγων σὲ σύμβολο τῶν πόθων τοῦ γένους γιὰ ἀνάκτηση τῆς ἐλευθερίας του. Στοὺς τέσσερις σκοτεινοὺς αἰῶνες τῆς ὀθωμανικῆς σκλαβιᾶς, τόσο ἡ ἀνάμνηση τοῦ ἡρωικοῦ Αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄, ὅσο καὶ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μὲ τοὺς γενναίους καλογέρους καὶ ἱερεῖς, καὶ γενικότερα ἡ Πίστη στὸν Τριαδικὸ Θεό, ἦταν οἱ δυνάμεις αὐτὲς ποὺ κράτησαν τὸν ἑλληνισμὸ σὲ ἐγρήγορση στὰ ζοφερὰ χρόνια της δουλείας καὶ ἔτσι τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος κατάφερε καὶ ἐπέζησε.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Γεωργίου Φραντζῆ,  Ἅλωσις τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ὑπὸ των  Τούρκων, Ἐρανισθεῖσα ἐκ τῶν Χρονικῶν, ἔκδ. Σ.Κ. Βλαστοῦ, Ἐν Ἀθήναις, 1866.

2. Γουσταῦος Σλουμπερζέ,  Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος, πολιορκία καὶ ἅλωσις Κωνσταντινουπόλεως, Ἀθῆναι ,1914.

3. Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος, Ἡ Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τόμος 8ος, ἔκδ. Φάρος, Ἀθήνα, 1983.

4. Κωνσταντῖνος Τσοπάνης, Ἅλωση 1453,  ἔκδ. Omni Publising,  Ἀθήνα, 2012.

5. Ostrogorsky Georg, Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους, Τόμοι Α-Γ’, ἔκδ. Βασιλοπουλος, Ἀθῆναι, 1978.

6. Steven Runciman, Ἡ Ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης 1453, ἔκδ. Παπαδήμα, Ἀθήνα, 2005.

7. Φώτης Κόντογλου, Τὸ Πάρσιμο τῆς Πόλης, ἔκδ. Ἀκρίτας, Νέα Σμύρνη, 2003.

 

[1] Ὁ Αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος ΙΑ΄, εἶχε τὸ ἐπώνυμο Παλαιολογος- Δραγάσης, καθὼς ἡ μητέρα του Ἑλένη, ἦταν ἡ πριγκίπισσα Ἑλένη Δραγάση, σύζυγος τοῦ αὐτοκράτορα Μανουὴλ Β’ Παλαιολόγου, γνωστὴ καὶ ὡς ἡ Ἑλένη ἡ Παλαιολογίνα. Ἦταν κόρη τοῦ Κωνσταντίνου Δραγάση, ἡγεμόνα τῆς Σερβίας. Ἡ Ἑλένη, μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Μανουὴλ Β τὸ 1425, ἐκάρη μοναχὴ στὴ Μονὴ τῆς κυρᾶς Μάρθας καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα «Ὑπομονή». Ἡ Ὑπομονὴ προσέφερε πολλὰ στὸν λαὸ της τόσο ὡς μοναχὴ ὅσο καὶ ὡς αὐτοκράτειρα. Ἐκοιμήθη τὸ 1450. Ἡ μνήμη της τιμᾶται ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὶς 13 Μαρτίου, ἡμέρα ὅπου καὶ κοιμήθηκε καὶ στὶς 29 Μαΐου μαζὶ μὲ τὴν ἐπέτειο τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινούπολης. 

Ἀπολυτίκιον Ηχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

«Τὴν κλεινὴν βασιλίδα ἔγκωμιαοωμεν, Ὑπομονὴν τὴν ὁσίαν, περιστερὰν εὐλαβῆ ἐκ τοῦ κόσμου πετασθείσαν τῆς συγχύσεως πρὸς τὰς σκηνᾶς τοῦ οὐρανοῦ ἐν ἀγάπη ἀκλινεῖ, ἀσκήσει καὶ ταπεινώσει βοῶντες’ Μῆτερ, λιταίς σου θραϋσον ἠμῶν τῆς ἁμαρτίας δεσμούς.»