«Ἔχουμε ἕνα πολιτισμό πού θεωρεῖ τό παιδί ὡς ἐνόχληση»

Νατσιός Δημήτρης

δάσκαλος-Κιλκίς

"Χῶρες τοῦ ἥλιου καί δέν μπορεῖτε νά ἀντικρίσετε τόν ἥλιο, χῶρες τοῦ ἀνθρώπου καί δέν μπορεῖτε νά ἀντικρίσετε τόν ἄνθρωπο"

Γιῶργος Σεφέρης

Τό παλιό βιβλίο «Nεοελληνικής Γλώσσας» τῆς πρώτης Γυμνασίου περιεῖχε ἕνα θαυμάσιο ποίημα του Κωστῆ Παλαμᾶ μέ τίτλο «τά σχολειά χτίστε». Τό θυμήθηκα, ξαναδιαβάζοντας, παλιό ἄρθρο ἑνός Ἄγγλου δημοσιογράφου, μέ τίτλο «γεννημένα στήν αἰχμαλωσία». Μέ ἀπασχολεῖ, βασανιστικά θά ἔλεγα, το γιατί «ἀγρίεψαν τά...παιδιά μας».

Στό κείμενο αὐτό ὁ ἐρευνητής στηλιτεύει μέ θλίψη τήν συνεχῆ μείωση τῶν ἐλεύθερων καί ἀκίνδυνων χώρων γιά παιδικό παιχνίδι. Ὁ «ζωτικός παιδικός χῶρος», ὁ παιδικός «βιότοπος», ὅπως χαρακτηριστικά τόν ὀνομάζει, ἐλαττώνεται, γεγονός πού ἐπηρεάζει δυσμενῶς τήν ψυχική, ἀλλά καί τήν σωματική ὑγεία τῶν παιδιῶν. Ἡ παχυσαρκία, γιά παράδειγμα, συνδέεται ἄμεσα μέ τήν μείωση τοῦ παιχνιδιοῦ ἔξω ἀπό τό σπίτι. Τραγική ὅμως ἔλλειψη «παιδικοῦ βιότοπου» παρατηρεῖται σήμερα καί στά σχολεῖα τῶν ἑλληνικῶν πόλεων. Τά περισσότερα σχολεῖα εἶναι χτισμένα πάνω στά λίγα τετραγωνικά, πού δέν μπόρεσαν νά καταπιοῦν οἱ ἀντιπαροχές. Σχολεῖα περικυκλωμένα ἀπό κακόμορφους, τσιμεντένιους ὄγκους, κοντά σέ πολύβοους δρόμους, σχολεῖα, κακέκτυπες ἀπομιμήσεις της πνευματικά ἄνυδρης ἐποχῆς μας.

Παραθέτω στό σημεῖο αὐτό τήν ἔξοχη ποιητική παραίνεση τοῦ ἐθνικοῦ μας ποιητῆ, πού διαβλέπει, ἀφουγκράζεται «τήν βοή τῶν πλησιαζόντων γεγονότων» (Καβάφης) καί προσπαθεῖ νά ἐπέμβει, γιά νά ἀποτρέψει τήν θλιβερή πορεία.

«Λιτά χτίστε τα, ἁπλόχωρα, μεγάλα

γερά θεμελιωμένα, ἀπό τῆς χώρας

ἀκάθαρτης, πολύβοης, ἀρρωστιάρας

μακριά μακριά τ' ἀνήλιαγα σοκάκια

τά σκολεία χτίστε!

Καί τά πορτοπαράθυρα τῶν τοίχων

περίσσεια ἀνοῖχτε, νά 'ρχεται ὁ κυρ Ἥλιος

διαφεντευτής, νά χύνεται, νά φεύγει

ὀνειρεμένο πίσω του ἀργοσέρνοντας τό φεγγάρι.

Γιομίζοντας τά νά τά ζωντανεύουν

μαϊστράλια καί βοριᾶδες καί μελτέμια

μέ τούς κελαηδισμούς καί μέ τούς μόσχους

κι ὁ δάσκαλος, ποιητής καί τά βιβλία

νά εἶναι σάν κρίνα...»....

(«Πολιτεία καί Μοναξιά»)

Ἄφθαστος, ἰδανικός ὁ ποιητικός λόγος, γι' αὐτό ἴσως εἶναι καί ἀκατόρθωτος, μάταιος. Τά σχολεῖα εἶναι-λένε οἱ περισπούδαστοι-χῶροι χαρᾶς καί μάθησης. Τά παιδιά εἶναι σάν τά πουλιά, πού ἀνοίγουν τά φτερά τους στό πέλαγος καί τίς ἀνοιχτωσιές. Ἐγκλωβισμένα τά μικρά, τοῦ Δημοτικοῦ, στό θαυμάσιο παιδικό τους δωμάτιο, καταπονημένα ἀπό τίς ἀτελείωτες ἐξωσχολικές δραστηριότητες, ἔρχονται στό σχολεῖο, γιά νά τρέξουν, νά μιμηθοῦν τά ἀθλητικά τους ἰνδάλματα. (Ἄς προσέξουμε τίς λέξεις παιδί, παιδι-ἄ καί παιχνίδι). Ἐκεῖ ὅμως συναντοῦν μικρές, ἀρρωστιάρικες, ἀνήλιαγες αὐλές, στρωμένες μέ τσιμέντο καί οἱ δάσκαλοι τῆς ἐφημερίας νά ἐποπτεῦον ἀλαφιασμένοι «μήν συμβεῖ τό κακό». Ἡ παρατηρούμενη σήμερα ἔλλειψη πειθαρχίας, ἡ ἐριστικότητα, ἡ ὑπερκινητικότητα τῶν παιδιῶν, ὀφείλονται κυρίως στόν περιορισμό, στήν φυλάκιση τοῦ παιδιοῦ στό ἑλκυστικό δωμάτιό του, μέ τούς ὑπολογιστές καί τά ἄλλα τεχνολογικά ζαρζαβατικά. Τίποτε ὅμως δέν τό εὐχαριστεῖ περισσότερο ἀπό τήν ἐπαφή μέ τήν φύση, ἐκεῖ ἀνθίζει, νιώθει ἐλεύθερο. Καί τά πράγματα ἐπιδεινώνονται λόγῳ καί τῆς περιρρέουσας ἐγκληματικότητας. Ποῦ νά ἀφήσουν οἱ γονεῖς τά παιδιά τους, στίς μεγαλουπόλεις, νά ἀφήσουν λίγο τό χέρι τους καί νά παίξουν; Τρέμει τό φυλλοκάρδι τους...

Χτίζονταν παλαιότερα καινούργια σχολεῖα-σήμερα τά κλείνουν λόγῳ καί τῆς δημογραφικῆς μας πανωλεθρίας- καί τά ἐπαινετικά σχόλια ἀφοροῦσαν μόνο τό κτίριο. Αἴθουσες θεατρικῆς ἀγωγῆς, ὑπολογιστῶν, ὄμορφη ἀρχιτεκτονική, ζωηρά χρώματα... καλά καί ἅγια ὅλα αὐτά. (Ἄν καί «σχολεῖο ἴσον δάσκαλος», ὑπενθυμίζει ὁ Παλαμᾶς). Καί ὁ αὔλειος χῶρος; Ὁ μαθητής αὐτόν πρῶτα θά παρατηρήσει, ἐκεῖ θά ξεδιπλώσει τά ἀθλητικά του ταλέντα, ἐκεῖ θά παίξει. Ὁ συνωστισμός κουράζει, ἐκνευρίζει, τό «τέρπειν καί διδάσκειν» τοῦ Πλάτωνα, ἀκυρώνεται. Ἡ μάθηση, χωρίς χαρά καί παιχνίδι, μπορεῖ νά γεμίζει τον νοῦ μέ σκόρπιες πληροφορίες καί γνώσεις, ἀφήνει ὅμως τήν ψυχή ἔρημη, ψυχρή... καί ἀργότερα πάνω στό ἄγονο, στό ἀγεώργητο αὐτό μέρος φυτρώνουν ἐγωισμοί, ἀδικίες, φιλαυτίες. Ἔχει εἰπωθεῖ πολύ εὔστοχα πώς «ἔχουμε ἕνα πολιτισμό πού θεωρεῖ τό παιδί ὡς ἐνόχληση». Ὅταν δέν τοῦ παρέχουμε αὐτό πού πραγματικά του ἁρμόζει, χῶρο γιά παιχνίδι, ὁ προηγούμενος ἀφορισμός ἐπιβεβαιώνεται. «Ἐάν ἕνα δέντρο τό τσακίσει ἡ καταιγίδα, ἐάν τό δέντρο μαραζώσει, ἀπό τήν ἔλλειψη τοῦ ἥλιου, ἐάν μείνει καχεκτικό ἀπό τήν φτώχεια τοῦ ἐδάφους, ποτέ δέν θά ποῦμε πώς αὐτή ἦταν ἡ πραγματική του φύση». Τά μεταφορικά αὐτά λόγια τοῦ παιδοψυχολόγου Κ. Χόρνεϊ περιγράφουν, νομίζω, μέ σαφήνεια τούς προαναφερόμενους προβληματισμούς μας.

Ἀλλά γενικά σήμερα ὁ κάτοικος τῆς πόλης ἀσφυκτιᾶ, πνίγεται. Γεγονός πού καταδεικνύει τήν δίψα του γιά λίγο ξάστερο οὐρανό, εἶναι οἱ γιγαντιαῖες ἀποδράσεις τήν περίοδο τῶν ἑορτῶν στίς μεγαλουπόλεις. Ἐγκλωβισμένος ὁ ἄνθρωπος στήν πόλη καί βλέποντας μόνον τά ἔργα τῶν χειρῶν του, κυριαρχεῖται ἀπό ἀλαζονεία. Ὅσο ζοῦσε κοντά στήν φύση ἔβλεπε τά «λίαν καλά» ἔργα τοῦ Θεοῦ, τ' ἀποθαύμαζε, τά πρόσεχε. Στήν πόλη τήν ἀκάθαρτη, τήν ἀφύσικη, τήν θορυβώδη, ἀπομακρύνεται ἀπό τόν Θεό ἀλλά καί ἀπό τούς ἀνθρώπους. Γίνεται καχύποπτος, ἀποξενώνεται, κατρακυλᾶ στήν ἀθεϊα. Κάτι ἀνάλογο ἰσχύει καί τήν ἐθνική συνείδηση. Ἡ κατοχή γῆς, ἡ ἰδιοκτησία, τονώνει τό ἐθνικό αἴσθημα. Κομίζει στόν ἰδιοκτήτη προσωπικό γόητρο, αἴσθημα ἀλληλεγγύης πρός τήν πατρίδα, δεσμούς πού κινοῦν αὐτά τά ζωτικά νεῦρα τῆς ἀνθρώπινης ὑποστάσεως, σέ ἀντίθεση μέ τις πάλαι ποτέ ἐργατικές τάξεις τῶν μεγαλουπόλεων, ὅπου ἀνθεῖ ἡ δυσαρέσκεια καί ἡ καταπίεση. (Τό 1940, στόν πόλεμο, πολέμησαν οἱ Ἕλληνες σάν λιοντάρια, γιατί ὑπερασπίζονταν την γῆ τους, τά καλλιεργημένα μέ τόν τίμιο ἱδρῶτα ὑποστατικά τους. Σήμερα τί ἔχουν νά χάσουν;). Λαμβάνοντας ὑπ' ὄψιν καί τήν τωρινή οἰκονομική φρίκη καί τό ἀνύπαρκτο καί ἐχθρικό κράτος, κατανοοῦμε το γιατί μειώνεται ἡ φιλοπατρία. Καί βέβαια τό κακό ἐπιδεινώθηκε διότι καί ἡ γῆ, ἡ περιουσία, μέ τίς φοροεπιδρομές, εἶναι πλέον ἀσύμφορη.

Κλείνοντας τίς θεολογικές καί ἐθνικές γενικεύσεις καί ἐπανερχόμενοι στό ἄρθρο τοῦ Ἄγγλου δημοσιογράφου, ἐπισημαίνουμε τά ἑξῆς: στήν Βρετανία στοιχεῖα πρόσφατης ἔρευνας δείχνουν ὅτι ἕνα παιδί κάτω τῶν δώδεκα ἐτῶν ἔχει χῶρο γιά νά παίξει, παιδότοπο δηλαδή, 2,3 τ.μ., ὅσο περίπου ἕνα τραπέζι. Ἄν γινόταν ἡ ἴδια ἔρευνα στήν Ἀθήνα, στήν Θεσσαλονίκη ἤ καί στό Κιλκίς εἶναι σίγουρο πώς τό μερίδιο, του κάθε παιδιοῦ, μόλις θά τοῦ ἀρκοῦσε γιά νά σταθεῖ ὄρθιο. «Οἱ Ἕλληνες», ἔλεγε ὁ Ἐγγονόπουλος, «ἔχουν γύρω τους μιά σπατάλη φύσεως καί ἥλιου, γι' αὐτό εἶναι ἀδύνατον νά περάσουν δίπλα ἀπό τή ζωή καί νά τήν περιφρονήσουν». Σήμερα ἄν ζοῦσε κι ἔβλεπε πόσο φυλακίσαμε τόν ἥλιο καί τήν πάντερπνη φύση, πόσο «φυλακίσαμε» τά παιδιά μας, θά μιλοῦσε γιά ἀφροσύνη.

Νατσιός Δημήτρης

δάσκαλος-Κιλκίς