δάσκαλος-Κιλκίς
«Ἡ θητεία μου στήν ἑλληνική γλῶσσα ὑπῆρξε ἡ σπουδαιότερη πνευματική μου ἄσκηση. Στή γλῶσσα αὐτή ὑπάρχει ἡ πληρέστερη ἀντιστοιχία, μεταξύ λέξεων καί ἐννοιολογικοῦ περιεχομένου»
Βέρνερ Χάϊσεμπεργκ, Γερμανός φιλόσοφος, γιά τήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσ
Καί εἶναι ἡ γλυκάκουστη γλῶσσα μας τό ἕτερο ριζιμιό λιθάρι, μαζί μέ τήν ἀμώμητο πίστη μας, πάνω στό ὁποῖο στηρίζεται τό Γένος μας. «Εἰ, θεοί διαλέγονται τη τῶν Ἑλλήνων γλώττῃ χρῶνται» θά πεῖ ὁ Κικέρων γιά τό ὀμορφότερο κατόρθωμα τῶν... προγόνων μας, τήν εὔκρατη γλῶσσα μας.
Αὐτήν τήν ἑλληνοσώτειρα γλῶσσα περιφρονοῦμε πρωτίστως στά σχολεῖα μας, πού ἀντί νά εἶναι θεματοφύλακας τῶν τιμαλφῶν ἀξιῶν τῆς πατρίδας μας, κατάντησε θερμοκήπιο ἀγραμματοσύνης. Ἀντί νά ἀξιοποιοῦμε τά ἀδαπάνητα κοιτάσματα τῆς πνευματικῆς ἁρματωσιᾶς, πού κρύβει τό ὑπέδαφος τῆς γλωσσικῆς μας παράδοσης, ἐμεῖς «μουρμουρίζουμε σπασμένες σκέψεις ἀπό ξένες γλῶσσες» καταπῶς ἔλεγε ὁ Σεφέρης.
Ἄν ζοῦσε σήμερα ὁ ἐν σαρκί ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, ἤρεμα καί ἀσυζήτητα, χωρίς νά χαρίζεται σέ κανέναν οὔτε νά χρονοτριβεί, θά ἔκλεινε τά ὑπάρχοντα σχολεῖα. Θά ἄνοιγε ἄλλα. Σχολεῖα, πού δέν θά ὑποσιτίζουν πνευματικά τά παιδιά μας, ἀλλά θά ἀρδεύονται σάν νέοι βλαστοί ἀπό τήν ἀείρροο τροφό τοῦ μέλλοντός μας, τήν παράδοση τῶν ἁγίων μας καί τῶν ἡρώων μας, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν μέσα στό χῶρο καί την χάρη τῆς Ἐκκλησίας μας, γι' αὐτό ἀγράμματοι ὄντες, πολλούς σοφίζουσι.
Αὐτήν τήν γλῶσσα τῶν προγόνων μας, πού φώτισε τήν οἰκουμένη, φροντίζω νά διδάσκω στούς μαθητές μοῦ κατά παράβασιν τῶν ἄνωθεν ἐντολῶν, γιατί ντρέπομαι νά ντροπιαστῶ ὡς δάσκαλος πού τίποτε ἄλλο δέν τοῦ ἀπόμεινε παρά Πίστη καί Φιλοπατρία.
Καί τά ἀποτελέσματα εἶναι ἐξαιρετικά, οἱ μικροί μαθητές μέ κατάνυξη, θά ἔλεγα, καί μέ καμάρι «τριγυρίζουν ὅπως ἡ μέλισσα γύρω ἀπό ἕνα ἄγριο λουλούδι» (Βρεττάκος), τήν πάντερπνη γλῶσσα μας καί χαίρονται τούς χυμούς καί τά ἀρώματά της.
Τούς ἐξηγεῖς ὅτι ἐργάστηκαν «μακριές σειρές προγόνων, πού δούλεψαν τήν φωνή, τήν τεμάχισαν σέ κρίκους, τήν ἔκαμαν νοήματα, τήν σφυρηλάτησαν ὅπως τό χρυσάφι οἱ μεταλλουργοί κι ἔγινε Ὅμηροι, Αἰσχύλοι, Εὐαγγέλια κι ἄλλα κοσμήματα», κατά τόν θαυμάσιο Νικ. Βρεττάκο, καί ὅτι αὐτοί ἔχουν τό μοναδικό παγκοσμίως προνόμιο νά μποροῦν νά τήν διαβάζουν στό πρωτότυπο καί νά την - κατά τό δυνατόν - κατανοοῦν. Καί καμαρώνουν καί αἰσθάνονται «ἐθνικά ὑπερήφανοι», γιά νά χρησιμοποιήσω μία φράση πού ἀπεχθάνεται ὁ νεοταξικός συρφετός.
Τά κείμενα πού χρησιμοποιῶ εἶναι κυρίως μῦθοι τοῦ Αἰσώπου καί Εὐαγγελικές Περικοπές, προγραμμένα σήμερα ἀπό τό ὑπουργεῖο πρώην Ἐθνικῆς Παιδείας.
Πῶς γίνεται τό μάθημα; Φωτοτυπώ καί μοιράζω ἕνα κείμενο. Γιά παράδειγμα: «Κοχλίαι: Γεωργοῦ παῖς κοχλίας ώπτει. Ἀκούσας δέ αὐτῶν τριζόντων ἔφη: ὦ, κάκιστα ζῶα, τῶν οἰκιῶν ὑμῶν ἐμπιπραμένων αὐτοί ἄδετε; Ὁ λόγος δηλοῖ ὅτι πᾶν τό παρά καιρόν δρώμενον ἐπονείδιστον».
Ἀφοῦ γίνει, μία καλά, ὀρθή καί ἀργή ἀνάγνωση ἀπό τόν δάσκαλο, ζητῶ ἀπό κάποιους μαθητές νά προσπαθήσουν νά τό διαβάσουν μεγαλοφώνως. (Τούς προτρέπω νά πράξουν τό ἴδιο στό σπίτι τους ὡς ἄσκηση ὀρθοφωνίας, εὐκρινοῦς προφορᾶς καί ἄρθρωσης).
Στήν συνέχεια τούς ζητῶ νά ὑπογραμμίσουν ποιές λέξεις ἀναγνωρίζουν. Σέ κάθε κείμενο ἀγγίζουμε σχεδόν τό 90% τῶν λέξεων, ἀπαντῶντας σ' αὐτούς πού θεωροῦν τήν ἀρχαία ἑλληνική νεκρή γλῶσσα. Στό παραπάνω κείμενο ὑπογράμμισαν, κατά μέσο ὅρο, τίς λέξεις: γεωργοῦ, παῖς, ἀκούσας, αὐτῶν, κάκιστα, τριζόντων, ζῶα, οἰκιῶν, λόγος, παρά, καιρόν. (Ἄν ἤμασταν στήν Κρήτη θά ἀναγνώριζαν καί τούς κοχλιούς, τά σαλιγκάρια).
Στήν συνέχεια βοηθῶντας διακριτικά τά παιδιά, τούς παρωθώ νά μεταφράσουμε, ὅλοι μαζί, τό κείμενο γιά νά καρπωθοῦν αὐτά τήν χαρά τῆς ἀποκάλυψης τοῦ κειμένου. «Σαλιγκάρια: Τό παιδί ἑνός γεωργοῦ ἔψηνε σαλιγκάρια κι ἀκούγοντάς τα νά τρίζουν, εἶπε: Ε, κάκιστα ζῶα, τά σπίτια σας καίγονται καί ἐσεῖς τραγουδᾶτε. Ὁ μῦθος σημαίνει ὅτι εἶναι ἀξιοκατάκριτο καθετί πού γίνεται παράκαιρα». (Νιώθω χαρά βλέποντας τήν ἱκανοποίηση καί τήν ἔκπληξη τῶν παιδιῶν κατά τήν μετάφραση. Ἀνοίγεται ἕνα παράθυρο καί ἀτενίζουν τό ἔνδοξο παρελθόν, «τίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου»).
Στήν συνέχεια ἕπεται τό ὡραιότερο: ἡ ἐτυμολογία, σκαλίζουμε τίς γενέθλιες λέξεις τῆς Ἑλληνίδας γλώσσας, τό φῶς τοῦ πολιτισμοῦ μᾶς φεγγοβολά στήν αἴθουσα. (Καί ἡ αἴθουσα, ἀπό τό ρῆμα «αἴθω» παράγεται, πού σημαίνει καίω, φωτίζω. Ἐξ οὗ καί αἴθριος καί Αἰθίοψ, ἀπό τά αἴθω+ὄψη).
Τό γεωργός ἀπό γῆ+ἔργον καί καταλήγουμε στήν γεωργία, στόν Γεώργιο, στήν γεωγραφία, στήν γεωμετρία, στό γεωτρύπανο (λέξεις πού βρῆκαν τά παιδιά). Παραγωγή λόγου καί ἐκμάθηση τοῦ πρώτου συνθετικοῦ «γέω», τό ὁποῖο σημαίνει γῆ, πρᾶγμα πού πρίν ἀγνοοῦσαν.
Τό ἴδιο μέ τήν λέξη «παῖς», ἀπ' ὅπου τό παιδί, τό παιχνίδι, παιδεία, παιδίατρος, παιδαγωγός.
Τούς λές ὅτι κανείς σήμερα δέν λέει «πάω στήν οἰκία μου», ὅμως λέμε οἰκογένεια, οἰκοδέσποινα, οἰκοδομή, οἰκονομία.
(Δράτεσσαι τῆς εὐκαιρίας καί ἐξηγεῖς ὅτι ἡ οἰκονομία παράγεται ἀπό το οἶκος+νέμω, πού σημαίνει μοιράζω, ἀλλά καί διοικῶ καί καταλήγουμε στόν νόμο καί ὅτι σήμερα καταστράφηκε ἡ οἰκο-νομία μας, γιατί δέν διοικεῖ ὁ νόμος, ἀλλά οἱ ἄνομοι καί παράνομοι, πού νέμονται τό δημόσιο ταμεῖο).
Τούς ἐξηγεῖς ὅτι τό «ἐμπιπραμένων» παράγεται ἀπό τό «πίμπρημι» καί φτάνουμε στόν ἐμπρησμό.
Τούς λές ὅτι «ἄδω» σημαίνει ψάλλω καί τραγουδῶ καί ἀνοίγεται μπροστά μας ἕνα ἀπέραντο φύλλωμα λέξεων: κωμωδία, ὠδεῖο, μελωδία, τραγωδία (βάζεις καί τήν λέξη «τράγος» καί... ἀμηχανοῦν) καί ἀηδόνι καί αὐδή, πού σημαίνει φωνή, ἡ ὁποία διασώζεται στό ἐπίθετο ἄναυδος καί στό ἀπηύδησα.
Ἕνα γλωσσικό πανηγύρι μές στήν αἴθουσα, μαθήματα πατριδογνωσίας οὐσιαστικά, πού ἐντυπώνονται ἀνεξίτηλα στήν μνήμη τῶν παιδιῶν, γιατί γοητεύονται ἀπό τήν ἐτυμολογία, ὅπως καί οἱ γονεῖς τους, καί κυρίως καμαρώνουν πού εἶναι Ἕλληνες. Ἡ ἐθνική ὑπερηφάνεια, καί ἄς λυσσοῦν οἱ ἐθνομηδενιστές, ἀνεβάζει τόν λαό στίς ἀετοράχες τῆς Πίνδου, σπέρνει μέ κόκαλα ἱερά τά σιταροχώραφα τοῦ Κιλκίς, κρατᾶ σφιχτά τό γιαταγάνι τοῦ Νικηταρά καί τό σπαθί τοῦ Βουλγαροκτόνου ἤ γεμίζει τίς Θερμοπύλες μέ τήν ἰαχή «μολῶν λαβέ».
Ἐπαναλαμβάνω, τό ξεκλείδωμα γιά τήν προσέγγιση, τήν ἐμβάθυνση καί ἐν τέλει τήν ἀγάπη τοῦ παιδιοῦ γιά τήν γλῶσσα τῶν «γοναίγων του» (Μακρυγιάννης) εἶναι ἡ ἐτυμολογία, τό ταξίδι στά κεφαλόβρυσα, στίς φλέβες τῆς ἡλιόλουστης λαλιᾶς μας. Ἀποκρυπτογραφεῖται ὁ κόσμος τῶν λέξεων μέσῳ τῆς ἐτυμολογικῆς ἀνάλυσης. Θέλουμε δέν θέλουμε ἡ ἀρχαία γλῶσσα εἶναι τροφός τῆς νεοελληνικῆς καί προϋπόθεση γιά τήν εἰς βάθος οἰκείωσή της.
(Ἄν εἴχαμε σοβαρό ὑπουργεῖο καί ὑπουργό Παιδείας, θά γραφόταν ἕνα ἐτυμολογικό, θά τό ἔλεγα, ἀνθολόγιο γιά νά διδαχτοῦν οἱ μαθητές τί θησαυρός ἀτίμητος εἶναι ἡ γλῶσσα τους).
Καί ἐνῶ αὐτά συμβαίνουν στά καθ' ἡμᾶς, οἱ ξένοι τιμοῦν καί ἐκτιμοῦν τά ἀρχαῖα, συνιστοῦν γι' αὐτούς ἀκένωτη δανειοληπτική πηγή. Διάβασα κάτι ἐντυπωσιακό. Ὅλοι μας ἔχουμε ἀκούσει γιά τό βλῆμα «exocet». Εἶναι πύραυλος ἐπιφανείας-ἐπιφανείας τοῦ Πολεμικοῦ μας Ναυτικοῦ. Οἱ Γάλλοι κατασκευαστές του ἔψαξαν γιά ὀνοματοδοσία στήν ἑλληνική γλῶσσα. Ἀνακάλυψαν ὅτι ὑπάρχει ἕνα ψάρι πού ὀνομάζεται «ἐξώκοιτος», τό ὁποῖο πετᾶ πάνω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας, ὅπως καί τό βλῆμα. Τό ψάρι αὐτό ἐμεῖς τό ξέρουμε ὡς χελιδονόψαρο.
Τό ἀμερικανικό σύστημα «Aegis» τῆς ἀντιαεροπορικῆς προστασίας ἔχει πάρει τήν ὀνομασία του ἀπό τήν αἰγίδα. Ἡ αἰγίς ἦταν ὅπλο, ἀσπίδα τοῦ Διός, φτιαγμένη ἀπό δέρμα αἰγός (=κατσίκας). Ἀπό τήν αἰγίδα παράγεται ἡ καταιγίδα καί ἡ γίδα, λέμε ἀκόμη ὑπό τήν αἰγίδα, δηλαδή προστασία. Θυμίζω καί τό πυραυλικό σύστημα «Patriot» ἀπό τήν ποινικοποιημένη σήμερα λέξη πατριώτης, ἤ τό ἅρμα μάχη «Leopard», δηλαδή λεοπάρδαλη, ὁ παρδαλός λέων καί πολλά ἄλλα. Αὐτά... ἔξω.
Ἐδῶ, οἱ ἡμέτεροι Γραικύλοι, ὀνομάζουν πληροφοριακά συστήματα τοῦ ὑπουργείου Παιδείας «myschool», δηλαδή τό σχολεῖο μου. Τί νά πεῖ κανείς;
Νατσιός Δημήτρης
δάσκαλος-Κιλκίς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου