Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας: Ὁ Μεγάλος Δογματικός Θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας (18 Ἰανουαρίου †)

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ  Θεολόγου - Καθηγητοῦ

Οἱ ἀλεξανδρινοί Πατέρες ἔβαλαν καί ἐκεῖνοι τή δική τους σφραγῖδα στήν ἀνάπτυξη τῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας. Μέ κέντρο ἀνάπτυξης τῶν θεολογικῶν σπουδῶν τήν περίφημη Κατηχητική Σχολή, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξάνδρειας ἀνέδειξε μεγάλες μορφές. Μιά ἀπό αὐτές εἶναι καί ὁ ἅγιος Κύριλλος ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας, ὁ κορυφαῖος δογματικός θεολόγος καί ὑπερασπιστής τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀλλά καί ἕνας ἀπό τούς πλέον συκοφαντημένους Πατέρες καί ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας.

Γεννήθηκε στήν Ἀλεξάνδρεια περί τό 378 ἀπό εὔπορους γονεῖς καί ἦταν ἀνεψιός τοῦ πατριάρχη Θεοφίλου. Οἱ γονεῖς του φρόντισαν νά τοῦ δώσουν σοβαρή μόρφωση. Σπούδασε γραμματική, ρητορική καί φιλοσοφία στίς ὀνομαστές ἐθνικές σχολές τῆς Ἀλεξάνδρειας καί τέλος σπούδασε θεολογία καί βιβλικές σπουδές στήν... ὀνομαστή Κατηχητική Σχολή. Περί τό 400 χειροτονήθηκε ἀπό τό θεῖο του Θεόφιλο ἀναγνώστης καί στή συνέχεια διάκονος καί πρεσβύτερος, ὁ ὁποῖος ἔδειξε νωρίς τά χαρίσματά του καί τήν βαθιά προσήλωσή του στήν ὀρθόδοξη παράδοση.

Τό 403 συνόδευσε τό Θεόφιλο προκειμένου νά συμμετάσχει στήν λεγομένη παρά τήν Δρῦν Σύνοδο, ἡ ὁποία καθαίρεσε τόν ἅγιο Ἰωάννη τό Χρυσόστομο. Ἦταν ἡ πρώτη ἀτυχής συγκυρία τῆς ζωῆς του. Μετά τήν ἐπιστροφή του στήν Ἀλεξάνδρεια ἔνοιωσε τήν ἀνάγκη γιά νά ἀναπτύξει περαιτέρω τήν πνευματική του ἀνάπτυξη καί τόν καταρτισμό του. Γι' αὐτό κατέφυγε στά ὀνομαστά μοναστήρια τῆς Αἰγύπτου, ὅπου ὑπῆρχαν ἅγιοι ἀσκητές, γιά νά πάρει ἀπό αὐτούς τά πνευματικά ἐφόδια, τά ὁποῖα θά τοῦ ἦταν ἀπαραίτητα γιά τήν κατοπινή ἐκκλησιαστική του διακονία. Ὁ θεῖος του Θεόφιλος τόν ἔστειλε στίς Μονές τῆς Νιτρίας, γιά νά ἐντρυφήσει στήν εὐσέβεια. Ἔμεινε πέντε χρόνια στήν Μονή τοῦ Ἁγίου Μακαρίου, μελετῶντας τήν Ἁγία Γραφή ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ ἁγίου Σεραπίωνος.

Στίς 15 Ὀκτωβρίου τοῦ 412 ἦρθε στήν Ἀλεξάνδρεια γιά νά παραστεῖ στήν κηδεία τοῦ Θεόφιλου καί νά διεκδικήσει τόν ἐπισκοπικό θρόνο. Ἄν καί ἡ ἀριστοκρατία τῆς Ἀλεξάνδρειας προωθοῦσε γιά τόν ἐπισκοπικό θρόνο τόν Τιμόθεο, ὅπως καί ἡ πολιτική διοίκηση τῆς πόλεως, ἐν τούτοις ἐξελέγη ὁ Κύριλλος, ὁ ὁποῖος ἐνθρονίστηκε στίς 17 Ὀκτωβρίου τοῦ 412 καί ποίμανε τήν Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξανδρείας γιά 32 χρόνια.

Ἡ ἐπισκοπική του διακονία δέν ὑπῆρξε εἰρηνική, διότι ἡ μεγάλη πόλη τῶν ἀλεξανδρινῶν ταρασσόταν ἀπό συχνές ἐπαναστάσεις καί ἡ τοπική Ἐκκλησία σπαράσσονταν ἀπό αἱρέσεις καί σχίσματα. Στή μεγαλούπολη καί πολυεθνική Ἀλεξάνδρεια εἶχαν βρεῖ καταφύγιο ὑπολείμματα ἀρχαίων αἱρετικῶν καί σχισματικῶν ὁμάδων, ὅπως τῶν ἀρειανῶν, τῶν μαρκιωνιτῶν, τῶν ὀπαδῶν τοῦ Παύλου Σαμοσατέως, τῶν νοβατιανῶν, κ.α. οἱ ὁποῖοι δημιουργοῦσαν σοβαρά προβλήματα στούς Ὀρθοδόξους. Ὁ ἅγιος Κύριλλος ἀνέπτυξε μιά ἀξιοθαύμαστη ἀντιαιρετική ποιμαντική, ὥστε ἐξουδετέρωσε στήν οὐσία τίς αἱρετικές ὁμάδες, μέ ἀποτέλεσμα νά βρεθεῖ στό στόχαστρο τῶν αἰρεσιαρχῶν.

Προβλήματα δημιουργοῦσαν ἐπίσης καί οἱ ἐναπομείναντες φανατικοί εἰδωλολάτρες τοῦ θνήσκοντος ἐθνισμοῦ. Οἱ ἱερεῖς τῶν εἰδώλων, οἱ μάντεις καί ὅλα τά παράσιτα τῆς ἀρχαίας θρησκείας, βλέποντας τά συμφέροντά τους νά θίγονται σοβαρά ἀπό τήν ἐρήμωση τῶν ναῶν καί τῶν μαντείων, καλλιεργοῦσαν στίς ἀμαθεῖς καί φανατισμένες μᾶζες τῶν ἐθνικῶν μῖσος καί ἐκδίκηση κατά τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Χριστιανῶν καί ἰδιαιτέρως κατά τοῦ ἐπισκόπου Κυρίλλου.

Τέλος ἡ πολυπληθής ἰουδαϊκή κοινότητα τῆς Ἀλεξάνδρειας, συνεχίζοντας τήν ἀρχαία ἔχθρα πρός τούς Χριστιανούς, κρυβόταν συχνά πίσω ἀπό ραδιουργίες,

ἐξωθῶντας τούς φανατισμένους εἰδωλολάτρες κατά τῶν Χριστιανῶν, καθώς καί τήν πολιτική διοίκηση τῆς πόλεως, ἡ ὁποία συντάσσονταν μέ τούς ἐχθρούς τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ ἅγιος Κύριλλος προσπαθοῦσε νά εἶναι εἰρηνοποιός ἀνάμεσα στίς ἀντίπαλες παρατάξεις, πού ὅμως δέν τό κατόρθωνε πάντα. Μιά ἀπό τίς ἀτυχέστερες στιγμές τῆς ποιμαντορίας τοῦ ἁγίου Κυρίλλου ὑπῆρξε ἡ δολοφονία τῆς ἀλεξανδρινῆς φιλοσόφου Ὑπατίας τό 416, στόν ὁποῖο ἀποδίδουν κάποιοι κακεντρεχεῖς καί ἀνιστόρητοι εὐθύνες. Ἀφορμή ὑπῆρξε ἡ ἐνεργοποίηση κάποιου νόμου γιά τή δήμευση τῶν ἰουδαϊκῶν συναγωγῶν, διότι ὁ ἰουδαϊκός ὄχλος  εἶχε βιαιοπραγήσει κατά τῶν Χριστιανῶν. Κάποιοι Ἰουδαῖοι προσεταιρίστηκαν τόν δύστροπο Ἔπαρχο Ὀρέστη, τόν ὁποῖο ἔστρεψαν κατά τοῦ Κυρίλλου. Σέ μιά διαδήλωση ἄνθρωποι τοῦ Ὀρέστη σκότωσαν κάποιον μοναχό Ἀμμώνιο, μέ ἀποτέλεσμα οἱ Χριστιανοί νά ἐξαγριωθοῦν καί νά κινηθοῦν κατά τοῦ Ἐπάρχου. Οἱ Ἰουδαῖοι βρῆκαν ἀφορμή καί κινήθηκαν κατά τῶν Χριστιανῶν, ἔχοντας μαζί τους πλῆθος εἰδωλολατρῶν τῆς πόλεως, οἱ ὁποῖοι, ὅπως εἴπαμε, μισοῦσαν τούς Χριστιανούς. Σέ αὐτή τήν ἄγρια συμπλοκή, ἄγνωστο πώς καί ἀπό ποιούς, συνελήφθη ἡ Ὑπατία, ἡ ὁποία δολοφονήθηκε οἰκτρά. Ἀλλά οἱ μόνοι πού δέν εἶχαν λόγο νά δολοφονήσουν τη φιλόσοφο ἦταν οἱ Χριστιανοί, διότι ἐκείνη, ἐκτός ἀπό το ὅτι εἶχε μαθητές διακεκριμένους Χριστιανούς τῆς πόλεως, ὅπως τόν Συνέσιο ἐπίσκοπο Πτολεμαΐδας, βρισκόταν στό στάδιο τῆς κατηχήσεώς της καί τό ἑπόμενο Πάσχα ἐπρόκειτο νά βαπτισθεῖ χριστιανή! Οἱ μόνοι πού εἶχαν λόγο νά τή δολοφονήσουν ἦταν οἱ εἰδωλολάτρες, πού τή θεωροῦσαν ἀποστάτη καί οἱ ὑποκινητές τῆς στάσεως Ἰουδαῖοι. Ἐπίσης εἶναι ἱστορικά βεβαιωμένο πώς ὁ Κύριλλος δέ φέρει εὐθύνη γιά τή δολοφονία, διότι ἔλειπε ἀπό τήν πόλη.

Ὁ ἅγιος Κύριλλος ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς κορυφαίους δογματικούς θεολόγους τῆς ἐποχῆς του, ὁ ὁποῖος κατανόησε καί διατύπωσε τό χριστολογικό δόγμα, μέ ἀπόλυτη σαφήνεια καί ἀκρίβεια. Πρωτοστάτησε στήν Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (431), ἡ ὁποία καταδίκασε τόν αἱρετικό Νεστόριο, ὁ ὁποῖος ἀρνοῦνταν τή θεία φύση τοῦ Χριστοῦ. Στά βαθυστόχαστα θεολογικά του συγγράμματα ἐκφράζει τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας στήν ἀληθινή σάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου καί τήν τέλεια ἕνωση τῆς θείας καί ἀνθρωπίνης φύσεως στό πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου. Ἐπίσης ὁ ἅγιος Κύριλλος εἶναι ὁ κατ' ἐξοχήν θεολόγος τῆς Θεοτόκου.

Κοιμήθηκε στίς 27 Ἰουνίου τοῦ 444. Τιμᾶται ὡς ἅγιος καί οἰκουμενικός διδάσκαλος ἀπό τήν Ἐκκλησία καί ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στίς 9 Ἰουνίου καί στίς 18 Ἰανουαρίου, μαζί μέ τόν Μ. Ἀθανάσιο.