Τὸ μαρμάρινο δάπεδο μὲ τὰ γεωμετρικὰ σχήματα καλύφθηκε ἀπὸ τιρκουὰζ χαλιά, λευκὰ πανιὰ κρεμάστηκαν μπροστὰ στὸ μωσαϊκό της Παρθένου καὶ τοῦ Ἰησοῦ καὶ σκαλωσιὲς ἔκρυψαν σταυροὺς καὶ ἄλλα χριστιανικὰ σύμβολα. Αὐτὰ εἶδε ὁ κόσμος, ὅμως γιὰ μία ὁμάδα ἐπιστημόνων καὶ μουσικῶν, ἡ μετατροπὴ τῆς Ἁγίας Σοφίας σὲ τζαμὶ κάλυψε ἕναν λιγότερο ἁπτὸ θησαυρὸ – τοὺς ἤχους της.
Τὴν τελευταία δεκαετία, ἡ ἱστορικὸς τέχνης καὶ εἰδικὸς στὴν ἀκουστικὴ ἀρχαιολογία στὸ πανεπιστήμιο τοῦ Στάνφορντ, Μπισέρα Πέντσεβα, μελετᾶ τὴ μεγαλειώδη ἀντήχηση στὸ ἐσωτερικό του ἱστορικοῦ κτίσματος ὥστε νὰ φέρει ξανὰ στὴ ζωὴ τοὺς ἤχους τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Σύμφωνα μὲ τὴν Πέντσεβα, ἡ μυστικιστικὴ λαμπρότητα τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀποκαλύπτεται μόνο ἂν τὴν ἀντιληφθοῦμε ὡς δοχεῖο φωτὸς καὶ ἤχου.
Ἡ ἔρευνα ἦταν δύσκολη, καθὼς οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς ἀπαγόρευαν τοὺς ψαλμοὺς ἤδη ὅταν ἡ Ἁγία Σοφία ἦταν μουσεῖο. Τώρα ποὺ τὸ κτίσμα πέρασε στὴ δικαιοδοσία τῶν θρησκευτικῶν...
ἀρχῶν, ἡ ἀπαγόρευση θὰ γίνει αὐστηρότερη. Ὅμως ἡ Πέντσεβα καὶ οἱ συνεργάτες τῆς πρόλαβαν νὰ δημιουργήσουν τὸ ἄλμπουμ «Τhe lost Voices of Hagia Sophia», ποὺ ζωντανεύει τοὺς ἤχους τῆς Ἁγίας Σοφίας παρότι ἠχογραφήθηκε σὲ ἕνα στούντιο στὴν Καλιφόρνια. Ἐδῶ καὶ δεκαετίες ὑπάρχει λογισμικὸ ποὺ ἐπιτρέπει νὰ δοθοῦν σὲ ὁποιαδήποτε ἠχογράφηση οἱ ἀκουστικὲς ἰδιότητες ἑνὸς συγκεκριμένου χώρου καὶ νὰ ἀκουστεῖ ἕνα κομμάτι σὰν νὰ εἶχε ἠχογραφηθεῖ π.χ. στὴν ἕδρα τῆς Φιλαρμονικῆς τοῦ Βερολίνου ἢ στὸ ἐσωτερικό της πυραμίδας τῆς Γκίζας.
ἀρχῶν, ἡ ἀπαγόρευση θὰ γίνει αὐστηρότερη. Ὅμως ἡ Πέντσεβα καὶ οἱ συνεργάτες τῆς πρόλαβαν νὰ δημιουργήσουν τὸ ἄλμπουμ «Τhe lost Voices of Hagia Sophia», ποὺ ζωντανεύει τοὺς ἤχους τῆς Ἁγίας Σοφίας παρότι ἠχογραφήθηκε σὲ ἕνα στούντιο στὴν Καλιφόρνια. Ἐδῶ καὶ δεκαετίες ὑπάρχει λογισμικὸ ποὺ ἐπιτρέπει νὰ δοθοῦν σὲ ὁποιαδήποτε ἠχογράφηση οἱ ἀκουστικὲς ἰδιότητες ἑνὸς συγκεκριμένου χώρου καὶ νὰ ἀκουστεῖ ἕνα κομμάτι σὰν νὰ εἶχε ἠχογραφηθεῖ π.χ. στὴν ἕδρα τῆς Φιλαρμονικῆς τοῦ Βερολίνου ἢ στὸ ἐσωτερικό της πυραμίδας τῆς Γκίζας.
Τώρα ὅμως τὸ λογισμικὸ ἐπιτρέπει τὴ μετατροπὴ αὐτὴ σὲ πραγματικὸ χρόνο, ἔτσι οἱ τραγουδιστὲς ἀκοῦν τοὺς ἤχους ποὺ θὰ ἄκουγαν ἂν βρίσκονταν στὸ ἐσωτερικό του συγκεκριμένου κτιρίου. Προκειμένου νὰ καταγραφοῦν οἱ ἀκουστικὲς ἰδιότητες τῆς Ἁγίας Σοφιᾶς, ἡ Παντσεβα καὶ ὁ εἰδικὸς Τζόναθαν Ἀμπελ χρειάστηκαν ἕνα μπαλόνι, ἕνα διακριτικὸ μηχάνημα ἠχογράφησης καὶ ἕναν συνεργάσιμο φύλακα.
H ἐρευνήτρια ἔπεισε τὸν φύλακα νὰ σταθεῖ στὸ σημεῖο ὅπου κατὰ τὴ βυζαντινὴ περίοδο βρίσκονταν οἱ ψάλτες καὶ νὰ σπάσει ἕνα μπαλόνι, ἐνῶ ἐκείνη ἠχογράφησε τὴν ἔκρηξη ἠχητικῶν κυμάτων καὶ τὴν πληθώρα ἀνακλάσεων ποὺ ἔφθαναν ἐκεῖ ὅπου βρισκόταν τὸ ἐκκλησίασμα. Τῆς ἐπετράπη νὰ ἠχογραφήσει μόνο τέσσερα σκασίματα μπαλονιοῦ – ἀρκετὰ γιὰ νὰ τῆς δώσουν μεγάλο πλοῦτο δεδομένων.
«Τὸ ἁπλὸ “μπαμ” τοῦ μπαλονιοῦ προσφέρει ὅλες τὶς πληροφορίες γιὰ τὸ ὑλικὸ κατασκευῆς καὶ τὸ μέγεθος τοῦ χώρου», εἶπε ὁ Ἀμπελ, ὁ ὁποῖος συνέθεσε τὸ ἀκουστικὸ ἀποτύπωμα τοῦ χώρου συνδυάζοντας τὰ ἀρχιτεκτονικὰ στοιχεῖα τοῦ ναοῦ μὲ τὰ ἠχητικὰ δεδομένα τῶν πολλαπλῶν ἀνακλάσεων ἀπὸ τὶς μαρμάρινες κιονοστοιχίες καὶ τὸ ἐσωτερικό του τρούλου.
Ἔτσι, τὸ εἰδικευμένο στὴ βυζαντινὴ μουσικὴ σύνολο Capella Romana ἀπὸ τὸ Πόρτλαντ τοῦ Ὀρεγκον ἠχογράφησε τοὺς ψαλμούς, ἀκούγοντας ταυτόχρονα τὴν ἀντήχηση τοῦ χώρου καὶ διαπιστώνοντας πὼς κάποιες συχνότητες ἐνισχύονταν περισσότερο ἀπὸ ἄλλες. Ὁ διευθυντὴς τοῦ μουσικοῦ συνόλου, Ἀλεξάντερ Λίγκας, εἶπε ὅτι κάποια ἔργα βυζαντινῆς μουσικῆς ἀπέκτησαν νόημα μόνο μέσα ἀπὸ τὴν προσομοίωση. Ἕνα ἐπαναλαμβανόμενο μοτίβο ποὺ προηγουμένως ἠχοῦσε κάπως παράξενα «πραγματικὰ ἀπογειώθηκε» μέσα ἀπὸ τὶς ἀνακλάσεις. Σύμφωνα μὲ τὴν Πέντσεβα, στὴ βυζαντινὴ λατρευτικὴ παράδοση, οἱ ἠχητικὲς ἀνακλάσεις λειτουργοῦν ὡς ὑπόμνηση τοῦ θείου καὶ οἱ λέξεις θαμπώνουν σὰν γραμμὲς ἀπὸ μελάνι σὲ βρεγμένο χαρτί.
«Ἀντὶ νὰ προσπαθεῖ νὰ ἀποτρέψει αὐτὴ τὴν ἀνάμειξη τῶν λέξεων, τὴν ἐνθαρρύνει», σημείωσε ἡ Πέντσεβα. «Ἔτσι ξεφεύγουμε ἀπὸ τὸ ἀνθρώπινο λεξιλόγιο καὶ αὐτὸς εἶναι ὁ ἐπιθυμητὸς στόχος. Ὁ ἦχος δὲν μεταφέρει πληροφορία, ἀποτυπώνεται ὡς σωματοποιημένη ἐμπειρία». Στὸ ἐσωτερικό της Ἁγίας Σοφίας οἱ ψαλμοὶ συμπληρώνονταν ἀπὸ τὶς ἐναλλαγὲς τοῦ φωτὸς καὶ τοὺς καπνοὺς ἀπὸ τὸ λιβάνι, τυλίγοντας τὶς αἰσθήσεις. Ὅπως ἔγραψε ὁ Παῦλος ὁ Σιλεντιάριος, ποιητὴς καὶ εὐγενὴς στὴν αὐλὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ τὸν 6ο αἰώνα, ἀνθρώπινες ἐνέργειες φέρνουν θεϊκὲς ἀπαντήσεις, τὴν ἴδια τὴ φωνὴ τοῦ Θεοῦ. «Κατὰ μία ἔννοια, αὐτὸ κάνει ἡ ἀντήχηση στὸν χῶρο», λέει ἡ Πέντσεβα. «Ὅταν ἡ ἀνθρώπινη φωνὴ σταματᾶ, τὸ κτίριο συνεχίζει».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου