Τό θρήσκευμα τῶν μαθητῶν

τοῦ Ἰωάννη Τάτση, Θεολόγου

Συζητήθηκε στίς 10 Μαΐου 2019 στήν Ὁλομέλεια τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας (ΣτE) ἡ αἴτηση ἀκύρωσης πού κατέθεσε ἡ Ἕνωση Ἀθέων καί γονεῖς μαθητῶν μέ τήν ὁποία ζητεῖται νά μήν ἀναγράφεται τό θρήσκευμα στά Ἀπολυτήρια τῶν μαθητῶν Γυμνασίου καί Λυκείου. Ἡ ἀπόφαση ἀναμένεται σέ περίπου ἕναν χρόνο. 

Σύμφωνα μέ τό ρεπορτάζ, ἡ δικηγόρος τοῦ Δημοσίου (ΝΣΚ) ἀνέφερε στήν ἀγόρευσή της ὅτι ἡ ἀναγραφή τοῦ θρησκεύματος δέν προσβάλλει τό δικαίωμα τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας καί ὑπενθύμισε ὅτι τό ἄρθρο 16 τοῦ Συντάγματος ἐπιτάσσει τό Κράτος νά ἀναπτύσσει μέσω τῆς παιδείας τή θρησκευτική συνείδηση τῶν μαθητῶν. Τέλος, τόνισε ὅτι ἡ ἀναγραφή τοῦ θρησκεύματος τῶν μαθητῶν σέ ὁρισμένες περιπτώσεις εἶναι ἀναγκαία, ὅπως στήν περίπτωση τῶν ἀπουσιῶν, καθώς στόν ἀλλόθρησκο μαθητή, πρέπει νά ἀναγράφεται ὅτι ἀπουσίασε λόγω ἐπισήμων θρησκευτικῶν ἑορτῶν ἄλλου θρησκευτικοῦ δόγματος, γιά νά μποροῦν νά δικαιολογηθοῦν οἱ ἀπουσίες. Δέν ἔγινε γνωστό ἐάν ὑπῆρξαν καί ἄλλα νομικά ἐπιχειρήματα...
τῆς δικηγόρου τοῦ Δημοσίου ὑπέρ τῆς ἀνάγκης διατήρησης τοῦ καθεστῶτος ἀναγραφῆς τοῦ θρησκεύματος στά Ἀπολυτήρια.

Τό θρήσκευμα τῶν μαθητῶν εἶναι στοιχεῖο πού ἀφορᾶ ἀρκετές πτυχές τῆς καθημερινῆς ἐκπαιδευτικῆς πράξης, τίς βασικότερες ἀπό τίς ὁποῖες θά ἀναφέρουμε σύντομα καί κωδικοποιημένα παραπέμποντας στίς σχετικές διατάξεις τῆς ἰσχύουσας νομοθεσίας: 

1. Ανάμεσα στά στοιχεῖα πού καταχωρίζονται κατά τήν ἐγγραφή ἤ κατά τή διάρκεια φοίτησης τοῦ/τῆς μαθητή/τριάς στό Ἀτομικό Δελτίο τοῦ εἶναι καί τό θρήσκευμα[1]. Ἐπίσης τό θρήσκευμα καταχωρίζεται στό Μητρῶο Μαθητῶν[2]. Μολονότι αὐτές τίς μέρες ἑτοιμάζεται νέα Ὑπουργική Ἀπόφαση πού προφανῶς θά ἀντικαταστήσει τήν ἰσχύουσα καί σέ αὐτήν δέν ἀλλάζει κάτι ὡς πρός τήν καταχώριση τοῦ θρησκεύματος στό Ἀτομικό Δελτίο καί τό Μητρῶο Μαθητῶν. 

2.Μέ Ὑπουργική Ἀπόφαση καθορίστηκαν οἱ «Περιπτώσεις ὅπου ἀπουσίες δέν λαμβάνονται ὑπόψη γιά τόν χαρακτηρισμό τῆς φοίτησης»[3]. Μεταξύ ἄλλων προβλέπεται ὅτι δέν λαμβάνονται ὑπόψη: «Ἀπουσίες μαθητῶν/τριῶν: α) τοῦ Ρωμαιοκαθολικοῦ Δόγματος κατά τίς ἑορτές τοῦ Μνηστῆρος Ἰωσήφ, τῆς Ἁγίας Δωρεᾶς καί ἀπό τήν προηγούμενη μέχρι καί τήν ἑπόμενη τοῦ Λατινικοῦ Πάσχα, β) τοῦ Ἑβραϊκοῦ θρησκεύματος τήν προηγούμενη καί τήν 1η τοῦ Ἑβραϊκοῦ Ἔτους, τήν ἡμέρα τῆς Ἐξιλέωσης, καθώς καί τήν προηγούμενη καί τήν ἡμέρα τοῦ Ἑβραϊκοῦ Πάσχα, γ) τοῦ Μουσουλμανικοῦ Θρησκεύματος κατά τίς ἡμέρες τῶν ἑορτῶν Ἐΐντ Ἄλ-Φιτρ (Σεκέρ Μπαϊράμ) καί Ἐΐντ Ἄλ-Ἀντχά (Κουρμπᾶν Μπαϊράμ), καθώς καί τήν ἑπόμενη ἡμέρα αὐτῶν. Γιά νά μήν ληφθοῦν ὑπόψη οἱ ἀπουσίες τῆς περίπτωσης αὐτῆς, πρέπει νά ὑποβληθεῖ Ὑπεύθυνη Δήλωση τοῦ ν. 1599/1989 (Ἅ' 75), ὅπως αὐτός ἔχει τροποποιηθεῖ καί ἰσχύει, τοῦ/τῆς μαθητή/τριάς ἤ τοῦ κηδεμόνα τοῦ/ τῆς ἐάν εἶναι ἀνήλικος/η, γιά τό θρήσκευμα». 

Πρόκειται γιά τή διάταξη τήν ὁποία ἐπικαλέστηκε στή συζήτηση στό ΣτΈ ἡ δικηγόρος τοῦ Δημοσίου. Τό σημαντικό στή διάταξη εἶναι ὅτι γιά τήν ἄσκηση τοῦ δικαιώματος τῶν ἑτεροδόξων καί ἀλλοθρήσκων μαθητῶν της μή προσμέτρησης τῶν ἀπουσιῶν τούς κρίνεται ἀπαραίτητη ἡ ὑποβολή Ὑπεύθυνης Δήλωσης γιά τό θρήσκευμα. 

3. Για τήν ἀπαλλαγή ἀλλόθρησκων καί ἑτερόδοξων μαθητῶν ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἰσχύει ἡ γνωστή ἐγκύκλιος Λοβέρδου[4], ἡ ὁποία ἀποτέλεσε συμμόρφωση τοῦ Δημοσίου πρός τήν τελεσίδικη ἀπόφαση 115/2012 τοῦ Διοικητικοῦ Ἐφετείου Χανίων. Σύμφωνα μέ τήν ἐγκύκλιο «ἡ ἀπαλλαγή ἀπό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν χορηγεῖται ὕστερα ἀπο Υπεύθυνη Δηλωσή του ν.1599/1986, τοῦ ἴδιου του μαθητῆ (ἀν εῖναι ἐνήλικος) ἤ καί των δύο γονέων τοῦ (ἄν εἶναι ἀνήλικος), στήν ὁποία θά ἀναφέρεται ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι Χριστιανός Ὀρθόδοξος καί ἐξ αὐτοῦ ἐπικαλεῖται λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης, χωρίς νά εἶναι ὑποχρεωτική ἡ ἀναφορά τοῦ θρησκεύματος στό ὁποῖο ἀνήκει, ἐκτός ἄν τό ἐπιθυμεῖ». 

4. Σύμφωνα μέ τήν κείμενη νομοθεσία [5] προβλέπεται πρόσληψη ἐκπαιδευτικών «γιά τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν του Καθολικοῦ δόγματος καί γιά τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν καί γλώσσας τῆς Ἑβραϊκῆς θρησκείας» σέ μαθητές πού ἀνήκουν σέ αὐτά τά θρησκεύματα. Παρόμοιες προβλέψεις ὑπάρχουν καί γιά τούς Μουσουλμάνους μαθητές τῆς Θράκης. 

5. Το ἑλληνικό Κράτος με Υπουργική Ἀποφαση [6] συμπεριέλαβε καί τούς Ἕλληνες πολίτες μέλη τῆς μουσουλμανικῆς μειονότητας τῆς Θράκης στίς «εἰδικές κατηγορίες» γιά τήν εἰσαγωγή στήν Τριτοβάθμια Ἐκπαίδευση μέ εἰδικό ποσοστό. Ἡ Ὑπουργική Ἀπόφαση μάλιστα παραπέμπει σέ παλαιότερο νόμο [7] πού προβλέπει ὄτι «στα ιεροσπουδαστήρια δικαιοῦνται νά φοιτοῦν μαθητές, μουσουλμάνοι τό θρήσκευμα, ἀπόφοιτοι τῶν δημοτικῶν σχολείων».Εἶναι ἴσως τό σημαντικότερο δικαίωμα/προνόμιο πού ἀπολαμβάνουν οἱ Μουσουλμάνοι μαθητές τῆς Θράκης μέ βάση τό θρήσκευμά τους. 

6. Σύμφωνα μέ τήν κείμενη νομοθεσία προβλέπεται ἡ πρωινή προσευχή στά σχολεῖα ὑποχρεωτικά καθώς καί ὁ ἐκκλησιασμός τῶν μαθητών [8] μετά ἀπό ἀπόφαση τοῦ Συλλόγου διδασκόντων. Ὅσοι μαθητές ἀνήκουν σέ ἄλλο δόγμα ἤ ἄλλη πίστη καθώς καί οἱ ἀλλόθρησκοι καί ἑτερόδοξοι ἐκπαιδευτικοί παρίστανται στήν κοινή προσευχή χωρίς νά συμμετέχουν σέ αὐτήν[9]. Προφανῶς ἡ συντριπτική πλειονότητα τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν μαθητῶν πού συμμετέχει ἐνεργά στήν πρωινή προσευχή, κάνοντας τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ καί ἀπαγγέλλοντας ὁμαδικά ἤ ἀτομικά τους λόγους τῆς προσευχῆς κάνει φανερό στή σχολική κοινότητα τό θρήσκευμά της. 

7. Στις αἴθουσες διδασκαλίας τῶν ἑλληνικῶν σχολείων προβλέπεται ἡ ὕπαρξη τῆς εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ. Παλαιότερες μάλιστα ὑπουργικές ἀποφάσεις, πού δέν ἔχουν καταργηθεῖ, περιέγραφαν μέ ἀκρίβεια τίς προτεινόμενες συγκεκριμένες εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ πού ἦταν κατάλληλες γιά τίς σχολικές αἴθουσες. Εἶναι ἐπίσης γνωστό ὅτι μέ τελεσίδικη ἀπόφασή του, τό Εὐρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου ἔχει ἀποφανθεῖ ὅτι ἡ ἀνάρτηση εἰκόνων (ἤ τοῦ Σταυροῦ στήν Ἰταλία καί ἀλλοῦ) στίς σχολικές αἴθουσες δέν παραβιάζει τή θρησκευτική ἐλευθερία τῶν μαθητών [10]. 

8. Τέλος, καί μέ τίς φετινές Ὑπουργικές Ἀποφάσεις γιά τόν καθορισμό τοῦ τύπου τῶν Τίτλων Γυμνασίων, Γενικῶν καί Ἐπαγγελματικῶν Λυκείων [11] τό θρήσκευμα διατηρεῖται ὡς στοιχεῖο πού ἀναγράφεται στά Ἀπολυτήρια καί τούς λοιπούς τίτλους πού ἐκδίδουν τά σχολεῖα, δημόσια καί ἰδιωτικά. 

Κάποιοι Διευθυντές σχολείων ἰσχυρίζονται ὅτι ἀγνοοῦν τό θρήσκευμα τῶν μαθητῶν. Μερικοί δέ ἐξ αὐτῶν κατά παράβαση τῆς κείμενης νομοθεσίας δέν συμπληρώνουν τό πεδίο «Θρήσκευμα» στά Ἀπολυτήρια καί τοῦ Τίτλους πού ἐκδίδουν μέ τή δικαιολογία ὅτι δέν τό γνωρίζουν ἐπειδή τά Πιστοποιητικά Οἰκογενειακῆς Κατάστασης τῶν μαθητῶν πού λαμβάνουν ἀπό τά ΚΕΠ ἤ ἀπευθείας ἀπό τούς Δήμους δέν περιέχουν τό θρήσκευμα. Ὡστόσο γιά τήν ἀναζήτηση τοῦ θρησκεύματος τῶν μαθητῶν, τό ὁποῖο ὀφείλουν νά γνωρίζουν γιά τήν ἐφαρμογή τῶν παραπάνω καί ἄλλων διατάξεων νόμων, θά πρέπει νά ζητεῖται Ληξιαρχική Πράξη Γέννησης τῶν μαθητῶν, ἡ ὁποία περιέχει τό θρήσκευμα, καθώς μετά τή βάπτιση ὑποχρεωτικά αὐτό δηλώνεται καί καταγράφεται συμπληρωματικά στή Ληξιαρχική Πράξη Γέννησης. 

Τέλος, εἶναι γνωστό σέ ὅσους ὑπηρετοῦμε στά σχολεῖα ὅτι οἱ ἐκπαιδευτικοί πρέπει νά γνωρίζουμε πολλά «προσωπικά» καί ἄλλα δεδομένα τῶν μαθητῶν ὥστε νά ἀσκοῦμε μέ τρόπο ἐπιτυχῆ τό ἔργο τῆς διαπαιδαγώγησης τῶν νέων. Γιά παράδειγμα προβλήματα ὑγείας, οἰκογενειακά προβλήματα ὅπως διαζύγια γονέων, μονογονεϊκές οἰκογένειες καί ποικίλα ὅσα ἄλλα ζητήματα, πού αὐξάνουν διαρκῶς μέ τήν πάροδο τῶν χρόνων μεταξύ τῶν μαθητῶν τῶν σχολείων, πρέπει καί εἶναι σέ γνώση τῶν ἐκπαιδευτικῶν. Ἔτσι καί τό θρήσκευμα τῶν μαθητῶν ὅταν «κρύπτεται» μέ τό πρόσχημα τῆς προστασίας τῶν προσωπικῶν δεδομένων μᾶλλον ἀποβαίνει εἰς βάρος τῶν μαθητῶν, εἰδικά μάλιστα τῶν ἀλλοθρήσκων ἤ ἑτεροδόξων πού πάντοτε ἀντιμετωπίζονται μέ τή δέουσα διάκριση ἀπό τούς διδάσκοντες, κυρίως δέ τούς Θεολόγους πού γνωρίζουν νά χειρίζονται μέ ἐπιτυχία τήν ὕπαρξη τῶν μαθητῶν αὐτῶν στίς τάξεις. Ἀπόδειξη ὅτι οἱ περισσότεροι ἀλλόθρησκοι καί ἑτερόδοξοι μαθητές δέν κάνουν χρήση τοῦ δικαιώματος τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. 

Συμπερασματικά, ἐφόσον τό θρήσκευμα ἀποτελεῖ γιά τούς ἀλλόθρησκους καί ἑτερόδοξους μαθητές στοιχεῖο μέ τήν δήλωση τοῦ ὁποίου ἀπολαμβάνουν εἰδικῆς μεταχείρισης καί προνομίων πού προβλέπουν οἱ κείμενες διατάξεις τῆς ἐκπαιδευτικῆς νομοθεσίας, πολύ περισσότερο τό θρήσκευμα τῆς συντριπτικῆς πλειονότητας τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν μαθητῶν δέν μπορεῖ νά ἀφαιρεθεῖ ἀπό τά Ἀπολυτήρια καί τήν ἐν γένει σχολική τους ζωή ὡς προσωπικό δεδομένο πού χρήζει δῆθεν προστασίας μέσω τῆς ἀπόκρυψής του. 

[1] Πάρ. 1 τοῦ Ἄρθρου 11 τῆς Υ.Α. 10645/ΓΔ4/22-01-2018 (ΦΕΚ, τ.Β΄, 120/2018). 

[2] Πάρ. 2 τοῦ Ἄρθρου 11 τῆς Υ.Α. 10645/ΓΔ4/22-01-2018 (ΦΕΚ, τ.Β΄, 120/2018). 

[3] Ἄρθρο 24 τῆς Υ.Α. 10645/ΓΔ4/22-01-2018 (ΦΕΚ, τ.Β΄, 120/2018). 

[4] Πρόκειται γιά τήν υπ. αρ. πρώτ. 12773/Δ2/23-01-2015 ἐγκύκλιο τοῦ ΥΠΠΕΘ. 

[5] Πάρ. 5 τοῦ ἄρθρου 55 τοῦ Ν. 4386/2016. 

[6] Οἱ σχετικές διατάξεις ὑπάρχουν στήν ὕπ. ἀριθμ. Φ.151/20049/Β6/2007 Υ.Α. (ΦΕΚ 272/Β’/1.3.2007). Τό Ἄρθρο 7 ὁρίζει τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἔνταξη σέ αὐτή τήν ὁμάδα μαθητῶν. 

[7] Συγκεκριμένα στην παρ. 1β τοῦ Ἄρθρου 4 τοῦ Ν. 2621/1998 (ΦΕΚ 136/Ά/23-6-1998). 

[8] Ἡ παλαιότερη σχετική διάταξη ὑπάρχει στον Φ. 200.21 /16 / 139240 /26-11-77 Υ.Α. Σέ αὐτήν παραπέμπουν καί πολλές μεταγενέστερες ἀποφάσεις. Ἡ διάταξη παραμένει σέ ἰσχύ καθώς μέ καμία νεότερη δέν καταργήθηκε ἡ πρωινή προσευχή στά σχολεῖα. 

[9] Ἄρθρο 5 τοῦ Π.Δ. 201/1998. 

[10] Ἀπόφαση τῆς 18.3.2011 Τμῆμα Εὐρείας Σύνθεσης ΕΔΔΑ. 

[11] Γιά τούς τίτλους τοῦ Γυμνασίου ἰσχύει ἠ υπ. Ἀριθμ. 43479/Δ2/20-03-2019 Υ.Α. (ΦΕΚ Β΄1120/4-4-2019), τοῦ Γενικοῦ Λυκείου ἠ υπ. Ἀριθμ. 43496/Δ2/20-03-2019 Υ.Α. (ΦΕΚ Β΄1201/10-4-2019) καί Ἐπαγγελματικοῦ Λυκείου ἡ ὕπ. Ἀριθμ. Φ24α/55466/Δ4/09-04-2019 Υ.Α. (ΦΕΚ Β΄1354/19-4-2019). 

thriskeftika