Παναγία τῆς Κανακαριᾶς στά κατεχόμενα τῆς Κύπρου. Τό ὁδοιπορικό μίας διαμελισμένης Θεοτόκου, πού ἀναζητᾶ τά κομμάτια της

Συλημένος καί ἀλειτούργητος παραμένει ἐδῶ καί 37 χρόνια στό κατεχόμενο τμῆμα τῆς Κύπρου ὁ ναός τῆς Παναγίας τῆς Κανακαριᾶς μέ τά ἀπαράμιλλης τέχνης ἐντοίχια ψηφιδωτά, τά ὁποῖα ἀποτοιχίστηκαν μεταξύ 1978-1979 ἀπό τόν Τοῦρκο ἀρχαιοκάπηλο Ἀϊντίν Ντικμέν, μεταφέρθηκαν στή Γερμανία καί πολλά τμήματα τούς πουλήθηκαν σέ ἐμπόρους τέχνης.

Ὁ ναός τῆς Παναγίας Κανακαριᾶς, πού βρίσκεται στό χωριό Λιθράγκωμη τῆς Καρπασίας, εἶναι ἀπό τίς πιό κραυγαλέες περιπτώσεις σύλησης τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς τῆς Κύπρου στό κατεχόμενο τμῆμα τοῦ νησιοῦ.

Γιά τήν ὀνομασία Κανακαριά ὑπάρχουν τρεῖς ἐκδοχές.

Ἡ λαϊκή παράδοση ἀναφέρει ὅτι ἕνας Σαρακινός χτύπησε μέ βέλος, ἤ μέ μαχαίρι, τό γόνατο τῆς Παναγίας στήν εἰκόνα, πού βρισκόταν στόν τοῖχο ἔξω ἀπό τήν ἐκκλησία.

Ἀμέσως ἔτρεξε αἷμα.Ἀλλά τό αἰχμηρό ἀντικείμενο ἐπέστρεψε σ΄ἐκεῖνον καί καρφώθηκε στό χέρι του.

Στήν προσπάθειά του νά θεραπεύσει τήν πληγή, ἔσπευσε στό διπλανό χωριό, φωνάζοντας «καν, καν» («αἵματα, αἵματα»).

Ὁ Σαρακινός πέθανε στό δρόμο κι ἀπό τότε ἡ Παναγία ὀνομάστηκε Κανακαναριά.

Κατά ἄλλον θρύλο, ἡ Παναγία ὀνομάστηκε ἔτσι ἐπειδή χτίστηκε ἀπό ἕναν κανακάρη, δηλαδή ἕνα μοναχοπαίδι.Ἡ τρίτη ἐκδοχή προέρχεται ἀπό τό ψηφιδωτό της...

βρεφοκρατούσας Παναγίας, ἡ ὁποία «κανακεύει» τόν γιό τῆς κρατώντας τόν στά γόνατά της. Ὁ ναός τῆς Παναγίας Κανακαριᾶς, στήν πρώτη του μορφή ἦταν μοναστηριακός, σπάνιο δεῖγμα τῆς τέχνης τοῦ 6ου μ.Χ.αἰώνα.

Ἀνήκει στόν τύπο τῆς βασιλικῆς μέ τροῦλο καί, σύμφωνα μέ τούς βυζαντινολόγους, ἡ κεντρική ἁψίδα τοῦ εἶναι τό μόνο τμῆμα, πού σώζεται ἀπό τήν ξυλοστέγη βασιλική του 5ου αἰώνα.

Ἡ βασιλική αὐτή καταστάφηκε τόν 7ο αἰώνα κατά τή διάρκεια τῶν ἀραβικῶν ἐπιδρομῶν.

Ὁ ναός ξανακτίστηκε πρῶτα ὡς ξυλοστεγος καί ἔπειτα ὡς καμαροσκεπής.

Σέ μεταγενέστερο στάδιο, σύμφωνα μέ τό Τμῆμα Ἀρχαιοτήτων τῆς Κύπρου, προστέθηκε στό κτίσμα ἀσπιδόμορφος τροῦλος πάνω ἀπό τό ἱερό βῆμα καί κατά τόν 12ο αἵ.

προστέθηκε τροῦλος στό κεντρικό κλίτος.

Ἡ κεντρική ἁψίδα τοῦ ναοῦ, πού χρονολογεῖται στή Μέση Βυζαντινή περίοδο, ἦταν διακοσμημένη μέ ψηφιδωτά ἀπό τόν 6ο αἵ μ.Χ.καί ἀποτελοῦν πολύ σημαντικά ἔργα τέχνης καί ἀπό τά λιγοστά ἐναπομείναντα πρωτοχριστιανικά ψηφιδωτά παγκοσμίως. Σέ αὐτά εἰκονίζεται ἡ Θεοτόκος ἔνθρονη περιβαλλόμενη ἀπό «φωτεινή δόξα», στοιχεῖο τό ὁποῖο συνήθως περιβάλλει τόν Χρίστο στίς σκηνές τῆς Μεταμόρφωσης καί τῆς Ἀνάληψης.Ἡ Θεοτόκος κρατᾶ στά γόνατα τῆς τόν Χριστό.Τή δόξα πλαισίωναν δύο φοινικόδεντρα καί δύο ἀρχάγγελοι μέ σκῆπτρο.Τήν παράσταση περιέβαλλε πλατιά ζώνη μέ γεωμετρικό καί φυτικό διάκοσμο καί μέ δεκατρία μετάλλια, ὅπου εἰκονίζονταν στηθαῖοι ὁ Χριστός ἤ σταυρός καί οἱ δώδεκα ἀπόστολοι.

Ἐκτός ἀπό τά ψηφιδωτά, στόν ναό ὑπῆρχαν τοιχογραφίες τοῦ 12ου, τοῦ 14ου αἰώνα καί τοῦ 16ου.

Ἡ μόνη πού διασώθηκε, ἀλλά «τραυματισμένη», εἶναι ἡ τοιχογραφία τῆς Παναγίας Κανακαρίας στό τυφλό τόξο πάνω ἀπό τή νότια εἴσοδο, πού μπορεῖ νά χρονολογηθεῖ στήν τελευταία ἐποχή.

Ὅταν τό Τμῆμα Ἀρχαιοτήτων Κύπρου πληροφορήθηκε τή σύληση τοῦ ναοῦ κατήγγειλε τό γεγονός στήν UNESCO, στό Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης, στό Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), στό Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων καί Χώρων (ICOMOS) καί στή Europa Nostra, ἀλλά καί σέ καθηγητές Βυζαντινῆς τέχνης παγκοσμίως.

Τό 1983 ἐπιστράφηκαν, μέσω Γερμανίας καί μέ τή μεσολάβηση ἐμπόρου τέχνης στό Λονδίνο, τά κλεμμένα μετάλλια μέ τίς μορφές τῶν ἀποστόλων Λουκᾶ καί Βαρθολομαίου, πού ἀφαιρέθηκαν ἀπό τήν ἁψίδα τοῦ ναοῦ.Τό 1988 ἐντοπίστηκαν τέσσερα τμήματα τῶν ψηφιδωτῶν στήν Ἰνδιανάπολη τῶν ΗΠΑ, στήν κατοχή τῆς ἐμπόρου ἔργων τέχνης Peg Goldberg, ἡ ὁποία διατηροῦσε γκαλερί.

Ἐκείνη κατεῖχε παράνομα:

1.Τό ἄνω τμῆμα τοῦ στήθους τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ.

2.Τό ἄνω τμῆμα τῆς παράστασης τῆς Θεοτόκου καί τοῦ Χριστοῦ.

3.Τά μετάλλια πού εἰκονίζουν τούς ἀπόστολους Ματθαῖο καί Ἰάκωβο. Ἡ κυπριακή κυβέρνηση καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου ξεκίνησαν ἀμέσως δικαστικό ἀγώνα ἐναντίον τῆς Goldberg.

Τό δικαστήριο τῆς Ἰνδιανάπολης καί τό Ἐφετεῖο στό Σικάγο ἀποφάσισαν τά τέσσερα ψηφιδωτά νά ἐπιστραφοῦν στόν νόμιμο ἰδιοκτήτη τους, δηλαδή στήν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου.

Τά ψηφιδωτά ἐπιστράφηκαν τό 1991 καί σήμερα ἐκτίθενται στό Βυζαντινό Μουσεῖο τοῦ Ἱδρύματος Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ στή Λευκωσία.

Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1997 βρέθηκε καί ἀποκτήθηκε τό μετάλλιο μέ τή μορφή τοῦ ἀποστόλου Θαδδαίου καί τόν Ὀκτώβριο τοῦ ἴδιου ἔτους βρέθηκε στήν κατοχή τοῦ ἀρχαιοκάπηλου Aydin Dikmen ἀπό τή γερμανική ἀστυνομία τό μετάλλιο μέ τή μορφή τοῦ ἀποστόλου Θωμά.

Ἕναν μήνα μετά βρέθηκε καί τό δεξί χέρι τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριήλ καί τό ἀριστερό χέρι τῆς Παναγίας.

Τό 2010, κατά τήν ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα Βενέδικτου στό Βυζαντινό Μουσεῖο τοῦ Ἱδρύματος Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, ὁ διευθυντής τοῦ Γιάννης Ἠλιάδης ἔκανε ἰδιαίτερη ἀναφορά στά ψηφιδωτά της Παναγίας Κανακαριᾶς καί ἐπισήμανε ὅτι πρόκειται γιά μοναδικά ψηφιδωτά, τά ὁποῖα εἶναι τῆς ἴδιας ἐποχῆς μέ τά ψηφιδωτά της Ραβέννας καί τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης στό ὅρος Σινά, καί πώς εἶναι διαμελισμένα καί καταστρεμμένα.

Ἐξάλλου, στή Γερμανία ἐκκρεμεῖ ἡ ὑπόθεση τῶν εἰκόνων, ψηφιδωτῶν καί τοιχογραφιῶν ἀπό τήν κατεχόμενη Κύπρο, πού βρέθηκαν σέ διαμερίσματα τοῦ Dikmen στό Μόναχο τό 1997.

Τά ἔργα, ὅπως ἀναφέρει ὁ κ. Ἠλιάδης, προέρχονται ἀπό πενήντα διαφορετικούς λεηλατημένους ναούς στήν τουρκοκρατούμενη Κύπρο.

Ἀνάμεσά τους εἶναι τέσσερα τεμάχια ψηφιδωτῶν του 6ου αἰώνα ἀπό τήν Παναγία Κανακαριά.

Παρά τίς προσπάθειες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου καί τῆς Κυπριακῆς κυβέρνησης πέντε σπαράγματα ψηφιδωτῶν ἀπό τόν ναό τῆς Παναγίας Κανακαριᾶς ἀκόμα δέν ἔχουν ἐντοπισθεῖ.

Πρόκειται γιά τά μετάλλια μέ τίς μορφές τῶν Ἀποστόλων Ἀνδρέα, Μάρκου, Φιλίππου καί Παύλου, καθώς καί τό κάτω μισό της παράστασης τῆς Θεοτόκου μέ τόν Χριστό πού εἶναι κρυμμένα πιθανότατα στά θησαυροφυλάκια συλλεκτῶν.

  AΠΕ-ΜΠΕ

http://www.express.gr.

ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ