Τό μυστήριον τῆς Ἀγαθότητας.

Ἀγαπητέ, μή μιμοῦ τό κακόν, ἀλλά τό ἀγαθόν. Ὁ ἀγαθοποιῶν ἐκ τοῦ Θεοῦ ἔστιν• ὁ κακοποιῶν οὔχ ἐώρακε τόν Θεόν.(3 Ἰωάν.1:11)
Μία ἀπό τίς πιό συνηθισμένες ἀλήθειες στίς Ὀρθόδοξες ἀκολουθίες εἶναι ἡ Ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. Πολλές ἀκολουθίες τελειώνουν μέ τήν εὐχή: «ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος καί ἐλεήμων Θεός». Ἡ ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόλυτα οὐσιαστική στήν πίστη μας- καί ἐντούτοις ἡ ἀγαθότητα ὡς ἔννοια ἀπό μόνη της εἶναι ἕνα μυστήριο: δέν εἶναι πάντοτε φανερή καί ἀποτελεῖ ἕνα πάζλ γιά ὅσους βρίσκονται ἐκτός πίστεως. Τό οὕτως καλούμενο «πρόβλημα τοῦ κακοῦ» τό ὁποῖο χρησιμοποιοῦν συνήθως οἱ ἄπιστοι γιά νά ἐπιτεθοῦν στήν πίστη μας γιά τήν ὕπαρξη ἑνός ἀγαθοῦ Θεοῦ δείχνει τόν προβληματικό χαρακτήρα τῆς ἀγαθότητας.
Ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός ἀλλά μ’ ἕνα τρόπο πού δέν εἶναι ἐμφανής. Ἡ ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά γνωρισθεῖ ἐμπειρικά, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ὡστόσο οὔτε ὁ Θεός οὔτε ἡ Ἀγαθότητα Τοῦ εἶναι ἄμεσα φανερά.
Σέ κάποια ἀπό τά πρῶτα πατερικά κείμενα, εἰδικά αὐτά πού μποροῦν νά χαρακτηριστοῦν ὡς «ἀποφατικά»( «ἀδύνατον νά ἀναφερθοῦν») ὁ Θεός δέν ἀναφέρεται ὡς Ἀγαθός ἀλλά ὡς « Πανάγαθος». Δηλαδή ἡ Ἀγαθότητα Τοῦ εἶναι ὑπεράνω οἱασδήποτε δικῆς μας κατανόησης- εἶναι ὑπερβατική ἀγαθότητα. Ὁ Θεός πού ἔχει ἀποκαλυφθεῖ μέ τήν ἐνσάρκωση τοῦ Ἰησοῦ εἶναι πραγματικά «ἀκατανόητος». Ἡ ἐνσάρκωση τοῦ... Χριστοῦ Τόν ἔχει κάνει κατανοητό.
«Θεόν οὐδείς ἐώρακεν πώποτε• ὁ μονογενής υἱός ὁ ὧν εἰς τόν κόλπον τοῦ πατρός ἐκεῖνος ἐξηγήσατο».( Ἰωάν. 1:18)
«Πάντα μοί παρεδόθη ὑπό τοῦ πατρός μου• καί οὐδείς ἐπιγινώσκει τόν υἱόν εἰ μή ὁ πατήρ, οὐδέ τόν πατέρα τίς ἐπιγινώσκει εἰ μή ὁ υἱός καί ὤ ἐάν βούληται ὁ υἱός ἀποκαλύψαι»( Μάτθ.11:27)
Μέ τόν ἴδιο τρόπο ἀρχίζουμε νά κατανοοῦμε τίς ἰδιότητες τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀγαθότητα πού βλέπουμε μέ τήν ἐνσάρκωση τοῦ Χριστοῦ. Ἡ δύναμη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ δύναμη πού βλέπουμε στό Χριστό. Ἡ καλοσύνη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ καλοσύνη τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτεται ἐπακριβῶς μέ τόν Χριστό.
Ὁ ἄπ. Παῦλος γράφει γιά τίς « ἰδιότητες» τοῦ Θεοῦ ὅτι ἀποκαλύπτονται ξεκάθαρα μέσω τῆς δημιουργίας- ἀλλά αὐτό τό ἐδάφιο δέν ἀποτελεῖ κατ’ ἀνάγκη βάση γιά μία θεολογία τῆς «φύσεως»( ὅπου ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ ἀποκτᾶται μέ τήν παρακολούθηση τῆς φύσης)
«Ἀποκαλύπτεται γάρ ὀργή Θεοῦ ἀπ’ οὐρανοῦ ἐπί πάσαν ἀσέβειαν καί ἀδικίαν ἀνθρώπων τῶν τήν ἀλήθειαν ἐν ἀδικία κατεχόντων, 19 διότι τό γνωστόν του Θεοῦ φανερόν ἔστιν ἐν αὐτοῖς• ὁ γάρ Θεός αὐτοῖς ἐφανέρωσε. 20 τά γάρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἤ τέ ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καί θειότης, εἰς τό εἶναι αὐτούς ἀναπολογήτους, 21 διότι γνόντες τόν Θεόν οὔχ ὡς Θεόν ἐδόξασαν ἤ εὐχαρίστησαν, ἀλλ’ ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν, καί ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία• 22 φάσκοντες εἶναι σοφοί ἐμωράνθησαν, 23 καί ἤλλαξαν τήν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου καί πετεινῶν καί τετραπόδων καί ἑρπετῶν»(Ρώμ 1:18-23).
Πιστεύω ὅτι ὁ ἄπ. Παῦλος περιγράφει ἐδῶ τή πτώση τοῦ ἀνθρώπου καί τήν ἄγνοιά του γιά τό Θεό πού ἀπορρέει ἀπό αὐτή τήν πτώση. Τό ἐδάφιο αὐτό εἶναι γραμμένο στόν ἀόριστο. « διότι γνόντες τόν Θεόν» κλπ Αὐτό διαφέρει πολύ ἀπό τό ἐάν ἔλεγε «γνωρίζοντες τό Θεό δέν τόν εὐχαριστοῦν κλπ». Ἀντί αὐτοῦ περιγράφει τή μακραίωνη ἱστορία τοῦ ἀνθρώπινου γένους πρίν ἀπό τό Χριστό καί τούς ἀνθρώπους πού ἔχουν «μάταιους» λογισμούς καί “σκοτισμένη, ἀσύνετη καρδία”.
Παρόλα αὐτά τό ἐδάφιο φαίνεται νά εἰσηγεῖται ὅτι αὐτή ἡ γνώση μπορεῖ νά ἐπανακτηθεῖ μόλις οἱ καρδιές μᾶς φωτιστοῦν, κάτι πού εἶναι ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ζώσας κοινωνίας μας μέ τό Χριστό. Ὡστόσο αὐτή ἡ γνώση μπορεῖ μόνο νά βιωθεῖ μέσα στή φωτισμένη καρδία, ἡ ὁποία φωτίζεται μόνο μέ τήν ἐνσάρκωση τοῦ Χριστοῦ.
Εἶναι ἀδύνατο νά προσεγγίσουμε τό μυστήριο τῆς ἀγαθότητας μέ ἄλλον τρόπο. Ἡ ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀγαθότητα πού ἔγινε γνωστή μέσω τοῦ Χριστοῦ καί δέν ἀποτελεῖ μία διαλεκτική κατηγορία ἤ φιλοσοφική ἔννοια πού μπορεῖ νά περιγραφεῖ μακριά ἀπό τό Χριστό. Μία τέτοια ξέχωρη ἔννοια ἀποτελεῖ κοσμικοποίηση τῆς Ἀγαθότητας καί ἑπομένως βλασφημία.( «οὐδείς ἀγαθός εἰ μή εἷς, ὁ Θεός».( Λουκ18:19))
Τό μυστήριο τῆς ἀγαθότητας τοῦ Θεοῦ ἐμφανίζεται ἰδιαιτέρως στό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Στά εὐαγγέλια ὁ Χριστός λέγεται ὅτι περιφέρονταν καί ἔκανε τό καλό καί γιάτρευε τούς ἀρρώστους. Ὡστόσο τό ὅλο βάθος τοῦ μυστηρίου ἐμφανίζεται στό Θάνατο καί στήν Ἀνάστασή Του.
Τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ εἶναι ὁ θρίαμβος τῆς ἀφροσύνης πάνω στήν ἀνθρώπινη σοφία, ὁ θρίαμβος τῆς ἀδυναμίας πάνω στήν νομιζόμενη δύναμη τοῦ ἀνθρώπου, ἡ τελική νίκη τοῦ καλοῦ ἔναντι στό κακό. Ἡ πιό συνηθισμένη εἰκόνα τοῦ Θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Ἰησοῦ στήν Ἀνατολική Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἀπεικόνιση τῆς καθόδου τοῦ Χριστοῦ στόν Ἅδη. Αὐτή ἡ εἰκόνα ἀποτελεῖ τήν πλέον ὁλοκληρωμένη ἔκφραση τοῦ θεολογικοῦ περιεχομένου καί τῆς πραγματικότητας τοῦ Θανάτου καί τῆς Ἀναστάσεώς Του. Δέν ἀπεικονίζει μόνο τή νίκη Τοῦ ἔναντί του θανάτου καί τοῦ κακοῦ( τό ὁποῖο ἐμφανίζεται ὡς ὁ διάβολος δεμένος μέ ἁλυσίδες), ἀλλά δείχνει καί τό παγκόσμιο καί ἄχρονό της νίκης Του, μέ τό νά κρατᾶ τά χέρια τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὕας καί νά τούς ὁδηγεῖ μακριά ἀπό τά δεσμά τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ θανάτου.
Ὁ χριστιανικός ὁρισμός τοῦ ἀγαθοῦ εἶναι ἡ ‘ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ’. Στόν κόσμο μας δέν βλέπουμε τήν ἀγαθοσύνη ἀπό μόνη της ἀλλά στήν ἀντιπαλότητά της μέ τό κακό καί τόν τελικό της θρίαμβο. Τό εὐαγγέλιο προϋποθέτει καί ἀναγνωρίζει τήν παρουσία τοῦ κακοῦ ἀλλά τήν ἴδια στιγμή ἐπαναβεβαιώνει τήν ἀγαθοσύνη τοῦ Χριστοῦ ἡ ὁποία κατατροπώνει τό κακό.
Στίς κλασσικές διδαχές τῶν Πατέρων, τό κακό δέν ἔχει ὀντότητα, δύναμη ἤ παρουσία. Εἶναι μία ἐνέργεια πού πραγματοποιεῖται ἀπό μία διεστραμμένη θέληση. Ἀποτελεῖ μία ἀντίθεση πρός τό Θεό ἀλλά χωρίς νόημα ἤ οὐσία παρά μόνο ὡς ἀντίθεση. Ἑπομένως τό κακό δέν εἶναι μία παρουσία, ἀλλά μία τραγική κίνηση πρός τήν ἀπουσία. Δέν ἀποτελεῖ κοινωνία μέ τό Θεό ἀλλά μία κίνηση πρός τό ἐσωτερικό ἐγώ, πρός τή μή ὕπαρξη.
Ὁ μεγάλος ἀγώνας σήμερα στό κόσμο, ὅπως ἔχει ἐγκαθιδρυθεῖ, δέν εἶναι ἀγώνας μεταξύ του ἑαυτοῦ μας καί τῶν δυνάμεων μίας τυφλῆς καί ἀκυβέρνητης φύσης, ἀλλά μία πάλη μέ τίς συνέπειες μίας ἀδυσώπητης πρόκλησης. Ὁ Σταυρός δέν ἀποτελεῖ μία εἰκόνα πού ἀποκλείει τίς ἄγριες δυνάμεις τῶν κακῶν- ἀλλά εἶναι ὁ θρίαμβος τῆς ἀγάπης καί τῆς συγγνώμης πού βρίσκεται στό κέντρο αὐτῶν τῶν ἀγώνων.
Ἡ ἀγαθότητα δέν μπορεῖ νά ἀφαιρεθεῖ ἀπό τήν ἀνθρώπινη τραγωδία- ἀναγνωρίζεται καί γίνεται ἐμπειρία μέσα σ’ αὐτή τήν καθ’ ἐαυτή τραγωδία καί ὁλότητα τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό ἀποτελεῖ μία οὐσιαστική διαφορά ἀπό τή φιλοσοφική συζήτηση γιά τό πρόβλημα τοῦ κακοῦ. Ὁ Χριστιανισμός δέν εἶναι ἕνα συνονθύλευμα ἰδεῶν πού ἀντιπαλεύουν στή διαλεκτική παλαίστρα τῶν φιλοσοφικῶν συστημάτων. Εἶναι ἕνα γεγονός καί μία σχέση πού δέν εἶναι οὔτε φανταστική οὔτε ἀφηρημένη. Αὐτό κάποτε ἐπιτρέπει στόν κλασσικό Χριστιανισμό νά βρίσκεται σέ μειονεκτική θέση, μέ τό νά μήν εἶναι διατεθειμένος νά ὑποκύψει στίς θεωρίες μίας ξένης φιλοσοφίας καί ἔτσι νά φαίνεται ἀδύναμος στίς ἐπιθέσεις μίας σοβαρῆς ἀκαδημαϊκῆς πρόκλησης. Ὡστόσο, ὁ Χριστιανισμός εἶναι μία γλώσσα πού ὁμιλεῖται μέ τή γλώσσα τοῦ Λόγου, Τοῦ ὁποίου ἡ Ἐνσάρκωση, ὁ Θάνατος καί ἡ Ἀνάσταση μιλοῦν μέ τήν εὐφράδεια τοῦ ἀληθινοῦ καί ζῶντος Θεοῦ.
Ὁ ἄπ. Παῦλος ἀναγνώρισε ὅτι ἡ διδασκαλία του γιά τό Σταυρό τοῦ Χριστοῦ εἴτε θά τόν παρουσίαζε ὡς ἀδύναμο εἴτε ὡς ἀνόητο. Εἶναι μία ἀδυναμία καί μία ἀνοησία τήν ὁποία οἱ σύγχρονοι Χριστιανοί δέν πρέπει νά περιφρονοῦν. Γιατί ἡ ἀδυναμία τοῦ Θεοῦ εἶναι πιό δυνατή ἀπό τόν θάνατο καί ἡ ἀνοησία τοῦ Θεοῦ εἶναι σοφότερη ἀπό τή σοφία ὁλόκληρής της ἀνθρωπότητας.
Π. Στέφανος
ΠΗΓΗ:ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ