“Όραμα Παιδείας γιὰ τὸ Σχολεῖο τοῦ Μέλλοντος”

Στίς μέρες μας τὸ νὰ μιλήσεις γιά τὸ σχολεῖο τοῦ σήμερα φαίνεται ἐκ προοιμίου περιττὸ ἢ ἀτελέσφορο. Καὶ τοῦτο γιατὶ πολλὰ λέγονται καὶ ἐλάχιστα γίνονται. Ἐπικρατεῖ, σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδά της πραγματικότητας, ἔνας ἀκατάσχετος βερμπαλισμός, ποὺ ἐκπέμπεται ἀπὸ πολιτικούς, δημοσιογράφους, συνδικαλιστές, ἐκπαιδευτικούς κ.α., οἲ ὁποίοι διαπιστώνουν μεν την δεινὴ κατασταση των ἐκπαιδευτικών μας πραγμάτων, ἐφαρμόζουν μεταρρυθμίσεις, “ἐκσυγχρονίζουν” τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα, ἀλλὰ ὄμως χρόνια ὁλοκληρα θεραπεία δεν ἔχει βρεθεῖ. Κι αὐτὸ γιατί, ὅπως πολὺ εὔστοχα, εἰλικρινὰ καὶ ἐμπεριστατωμένα ἐπισημαίνει ὁ καθηγητὴς καὶ ἐμβριθὴς διανοητὴς Χρῆστος Γιανναρᾶς «στὸ καθεστὼς τῆς κομματοκρατίας δὲν ὑπάρχει πτυχὴ τοῦ κοινωνικοῦ καὶ τοῦ κρατικοῦ βίου ποὺ νὰ μὴν ὑπηρετεῖ πρωτίστως (ἢ ἀποκλειστικὰ) τὰ κόμματα. Τὸ Σύνταγμα τὸ συντάσσουν τὰ κόμματα, τὸ ψηφίζουν τὰ κόμματα, τὸ ἀναθεωροῦν τὰ κόμματα, ἐρήμην του λαοῦ. Τὸν Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας (ἐγγυητὴ τοῦ πολιτεύματος) τὸν ἐκλέγουν τὰ κόμματα μὲ παρασκηνιακὸ μεταξύ τους ἀλισβερίσι. Τοὺς προέδρους τῶν ἀνώτατων δικαστηρίων, τὸ ἴδιο. Τὴν ἡγεσία τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων, ἐπίσης. Ὁ συνδικαλισμὸς εἶναι... κομματικός: ὑπηρετεῖ τὶς σκοπιμότητες τῶν κομμάτων, ὄχι τὰ συμφέροντα τῶν ἐργαζομένων. Ἡ τοπικὴ δῆθεν αὐτοδιοίκηση κομματικὰ κατευθυνόμενη. Τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης διαπλεκόμενα μὲ τὰ κόμματα. Οἱ ἐκλογὲς πρυτάνεων καὶ προέδρων Τμημάτων στὰ Πανεπιστήμια ἔχουν προαποφασιστεῖ στὰ κομματικὰ γραφεῖα. Τὰ διοικητικὰ συμβούλια ἐπιστημονικῶν συλλόγων, ἐπιμελητηρίων, κρατικῶν θεάτρων, ἐρευνητικῶν ἰνστιτούτων, δημόσιων καὶ ἡμιδημόσιων ὀργανισμῶν κοινῆς ὠφέλειας κομματοκρατοῦνται. Τὸ ἴδιο καὶ οἱ συνελεύσεις πανεπιστημιακῶν τμημάτων, οἱ σχολικὲς ἐφορεῖες, οἱ ἀγροτικοὶ συνεταιρισμοί, οἱ σύλλογοι τῶν ἀποδήμων σὲ κάθε γωνιὰ τῆς γής. Καθεστὼς στὴν κυριολεξία ὁλοκληρωτικό, ἡ κομματοκρατία δυναστεύει ἀνάλγητα τὸ κοινωνικὸ σῶμα, τὸ φιμώνει, τὸ ἐκβαρβαρώνει».
Μέσα σὲ αὐτὸ τὸν ἀναξιοκρατικὸ ὀρυμαγδὸ ἀλλοιώνεται, ἀποστεώνεται, χάνεται καὶ τελικὰ πεθαίνει ἡ ἀξία καὶ ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ προσώπου χωρὶς κομματικὴ ὀμπρέλα. Καὶ ἡ ὁλοκληρωμένη παιδεία, πάνω ἀπὸ κομματικὲς ἀγκυλώσεις καὶ στρεβλώσεις, εἶναι ἡ δυνατότητα ὑπεύθυνης διαμόρφωσης τῶν προσωπικῶν μας ἐπιλογῶν, ἡ ἀξία καὶ ἡ δύναμη στὴν ἐλευθερία, ποὺ εἶναι τὸ πιὸ πολύτιμο πνευματικὸ καὶ κοινωνικὸ ἀγαθὸ γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Ἐλευθερία ἔκφρασης καὶ ἀνάπτυξης ἰδεῶν, καὶ ἐλευθερία ἀτομικῶν ἐπιλογῶν καὶ πλοήγησης μὲ γνώμονα μία προσωπικὴ πυξίδα.
Προσπαθώντας νὰ κάνω μία σύντομη ἀλλὰ περιεκτικὴ ἀναδρομὴ στὸ παρελθόν, διαβάζω στὸ βιβλίο «Ξύλινη γλώσσα» τοῦ Γ. Καλιόρη, ἔκδοση τοῦ 1991: «Ἡ περιλάλητη ἀναβάθμιση – τῆς Παιδείας, τῆς Διοικήσεως κ.λ.π. – κατάντησε ψευδώνυμό της λούφας καὶ τῆς συντεχνιακῆς ἀνευθυνότητας, τῆς ἥσσονος προσπάθειας καὶ τῆς ἄκοπης προαγωγῆς: στὴν ἐκπαίδευση λ.χ. σημαίνει νὰ μὴν καταργηθεῖ ἡ ἐπετηρίδα κι οἱ πτυχιοῦχοι τῶν πανεπιστημίων νὰ διορίζονται σὲ γυμνάσιο καὶ λύκειο μὲ μόνο προσὸν τὸ πτυχίο – κι αὐτὸ ἀνεξαρτήτως βαθμοῦ – χωρὶς ἄλλη μετεκπαίδευση ἢ προπαρασκευή? οἱ καθηγητὲς τῆς Μέσης νὰ συνεχίσουν νὰ προάγονται αὐτομάτως, καὶ ἀναξιολόγητα ἅμα τὴ συμπληρώσει ὁρισμένοι χρόνου, δίχως ἔλεγχο ἐπιθεωρητῶν ἢ ἄλλης προϊσταμένης ἀρχῆς? οἱ μαθητὲς νὰ προάγονται ἄνευ ἐξετάσεων στὸ γυμνάσιο καθὼς καὶ ἀπὸ τὸ γυμνάσιο στὸ Λύκειο, ἐνῶ στὴν ἀνώτατη ἐκπαίδευση νὰ καταργηθεῖ ὁ «αὐταρχισμὸς» τῶν ἐξετάσεων καὶ ἡ «καπιταλιστικὴ ἐντατικοποίηση τῶν σπουδῶν», νὰ καταχωρηθεῖ ἐσαεὶ τὸ ἕνα ἐγχειρίδιο καὶ νὰ θεσμοποιηθεῖ ἡ παρεργομάθεια. Καὶ γενικῶς οἱ πάντες ζητοῦν ἀναβάθμιση τῶν πάντων φτάνει νὰ μὴν θιγοῦν τὰ ὑποβαθμιστικᾶ “κεκτημένα” τοῦ καθενός». (ἔκδ. «Ἁρμός», σέλ. 231).
Στὴν πορεία τῶν ἐξελίξεων στὴν Ἐκπαίδευση, χάθηκε στην πράξη ὂ στόχος καὶ τὸ ὅραμα: ἀπόλυτα ζητούμενα εἴναι ἢ χρησιμοθηρικὴ γνώση ποὺ θὰ δώσει ἐπιτυχία στις ἐξετάσεις καὶ ἐπαγγελματικὴ ἀποκατάσταση. Συνέπεια εἴναι ἢ ἀποξένωση τοὺ μαθητὴ ἀπὸ τὸ σχολεῖο, ἢ ἀντικατάσταση τοὺ ἀπὸ τὸ φροντιστήριο, ἢ ἐπικέντρωση στὸ εἰδικό, δηλαδὴ στις γνώσεις ποὺ θὰ ἑξασφαλίσουν τὴν ἐπιτυχία στὶς ἐξετάσεις καὶ ἡ συνακόλουθη ἀπώλεια τοὺ γενικοῦ, τῆς «ἐποπτείας», δηλαδὴ της γνώσης μὲ τὴ βαθύτερη ἔννοια τοῦ ὄρου, τοὺ νοήματος καὶ τοὺ ὁράματος. Τὸ ζητούμενο στην παιδεία μας ἐπαψε νὰ εἴναι πλέον ἢ ἀναζήτηση της ἀλήθειας, ἡ ἔρευνα, ἢ καθολικὴ γνώση, ἡ σφαιρικὴ-συνθετικὴ ἀντιμετώπιση τῶν πραγμάτων, ἢ διαμόρφωση ἤθους, δηλαδὴ τρόπου ζωής καὶ νοηματοδότησης τοὺ βίου. Οἲ πολλές ἀλλαγές στὸ ἐκπαιδευτικὸ μας σύστημα, ἢ ἀξιοποίηση των ἀρχών της παιδικής ψυχολογίας καὶ των σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων θεωρήθηκαν πανάκεια για την ἀναβάθμιση τοὺ σχολείου. Ἀλλὰ τὸ προβλημα παραμένει βαθυτερο καὶ ἔγκειται στην ἀπουσία της σχέσης.
Πρωταρχικά, ἡ σχέση διδάσκοντα καὶ μαθητή, μια σχέση ποὺ πρέπει νὰ εἴναι οὐσιαστικὰ μορφωτικὴ για νὰ γίνει «διδακτική», θὰ πρέπει νὰ χαρακτηρίζεται ἀπὸ εὐπρέπεια καὶ ἀλληλοεκτίμηση. Η σχέση της ἀγάπης, ἐμπιστοσύνης καὶ ἀμοιβαιότητας εἴναι προϋπόθεση για την διδασκαλία κάθε πράγματος. Τόσοι ἐπιτυχημένοι δάσκαλοι ἔχουν ἀποδείξει ὄτι πρώτα διδάσκει τὸ παράδειγμα, ἢ ζωή. Σχολεῖο ἴσον δάσκαλος καὶ τὸ τοῦ Πλάτωνος: «παιδεία ἐστὶ οὐ τὴν ὑδρία πληρῶσαι ἀλλὰ ἀνάψαι αὐτήν», ἡ παιδεία εἶναι φλόγα ψυχῆς καὶ ὄχι γέμισμα ἄδειου δοχείου.
Τούτη ἢ ἀπόπειρα διαμόρφωσης «ὁράματος» γιὰ τὴν Παιδεία θαρρῶ εἴναι ἡ τελική. Ὅλοι μας παίρνουμε μαθήματα, προσπαθώντας νὰ γράψουμε για την παιδεία σὲ ἐποχὴ πνευματικοῦ, κοινωνικοῦ καὶ οἰκονομικοῦ ἀναβρασμοῦ. Δεν μποροῦμε νὰ γράψουμε εὔκολα για ὄ,τι ἀγαποῦμε πολὺ καὶ μας πληγώνει. Η ἀγάπη μας κάνει την ἀποψη ἐξομολογητικὴ ἢ παράπονο. Η ἐξομολόγηση εἴναι προσωπική, ὄπως εἴναι καὶ τὸ παράπονο. Χρειάζεται ἀπόσταση, για νὰ μην προσθέσουμε ταραχὴ στην ταραχὴ ἀλλά, ἀντίθετα, νὰ προσφέρουμε στήριγμα ἔστω κὶ ἀμυδρό.
Περπατώντας ἀναμεσα στὰ ἀποκαΐδια τοὺ δάσους της παιδείάς μας, συνήθως καταφεύγουμε σὲ φαεινὲς ἑξαιρέσεις για νὰ συναντήσουμε τις συστάδες δροσιάς καὶ τὸ καταφύγιο ζωής των δέντρων ποὺ δεν κάηκαν καὶ θάλλουν καὶ ἀντιστέκονται, ὦστε νὰ στηριχθοῦμε στον ἀγώνα για νὰ ξαναδώσουμε δροσιὰ στὸ χώμα ποὺ διψᾶ, προστασία στους σπόρους ποὺ ἀνυπομονοῦν νὰ φυτρώσουν, θάρρος στὰ λουλούδια ποὺ φοβούνται νὰ μην ποδοπατηθούν πριν ἀνθίσουν.
Ἀναμεσα στις πολυάριθμες μορφές ποὺ παίρνει ἢ βία, ἐκείνη ποὺ φαίνεται νὰ μας ἀναστατώνει περισσότερο εἶναι ἢ σχολική, τὸ πιθανότερο γιατὶ συγκρούεται μὲ ἰδανικὰ ποὺ τρέφουμε ὅλοι μέσα μας για την παιδικὴ ἀνεμελιὰ καὶ ἀθωότητα. Ό,τι ξερουμε για την «αὐλὴ» τοὺ σχολείου εἴναι ἢ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε περνώντας ἂπ΄ἔξω κάποιο πρωινό: χαρούμενες νεανικές φωνές, κυνηγητὸ κάτω ἀπὸ τις μπασκέτες καὶ χαμόγελα εὐτυχίας, παρόλο ποὺ ἢ προσωπικὴ ἐμπειρία τοὺ καθενός, ὄσα χρόνια καὶ ἀν μας χωρίζουν ἀπὸ αὐτήν την «αὐλή», καταγράφει την ἀντίφαση. Ποτὲ τὸ σχολεῖο δεν ἤταν ὂ παραδεισος ποὺ θέλουμε μεγαλώνοντας νὰ πιστεύουμε. Ὡστόσο, δεν μιλούσαμε συχνὰ για περιστατικὰ βίας ἀναμεσα σὲ μαθητές, μέσα ἢ λίγο ἔξω ἀπὸ τὴ σχολικὴ κοινότητα.
Μὲ τον ὄρο «σχολικὴ βία» ἀναφερόμαστε σὲ ἔνα εὐρὺ φάσμα συμπεριφορῶν, ποὺ μπορεὶ νὰ ἐκτείνεται ἀπὸ τὴν λεκτικὴ ἐπιθετικότητα μέχρι καὶ την τέλεση ἐγκληματικών πράξεων. Σ’ αὐτὸ τὸ φάσμα ἐντάσσονται ἀπειλές, ὑβριστικές ἐπιθέσεις, σπρωξίματα, σεξουαλικές παρενοχλήσεις ἢ ἀκόμη καὶ ξυλοδαρμοί. Τὰ περιστατικὰ ἀφορούν κυρίως μαθητές ἢ μαθητές καὶ ἐξωσχολικούς, σπανιότερα ἐμπλέκουν ἐκπαιδευτικούς, ἐνὼ συμμετοχὴ ἐνδέχεται νὰ ὑπάρχει καὶ ἀπὸ γονεῖς. Η καταγραφὴ των ἐκδηλώσεων βίας παραμένει μια σκοτεινὴ ὑπόθεση, πρώτον λόγω της σχετικότητας-ἀσάφειας τοὺ ὁρισμοῦ της σχολικής βίας καὶ δεύτερον λόγω πιθανής ἀποκρυψης των περιστατικών εἶτε ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ παιδιὰ εἶτε ἀπὸ τὴ σχολικὴ κοινότητα.
Σαφώς καὶ τὸ φαινόμενο της σχολικής βίας δεν εἴναι καθολικὸ οὖτε ἀφορὰ ὅλους τους μαθητές. Τὸ κοινωνικοοικονομικὸ ἐπιπεδο της οἰκογένειας καὶ τὰ βιώματά της, ἢ δεδομένη σχολικὴ κοινότητα ἀλλὰ καὶ ἢ προσωπικότητα τοὺ μαθητὴ εἴναι στοιχεία ποὺ ἀλληλοδιαπλέκονται καὶ καταλήγουν στην ἐμφάνιση της ὅποιας ἐπιθετικής συμπεριφορᾶς. Ἐπειδὴ ἀκριβώς προκειται για ἔνα πολυπαραγοντικό, «ψυχοκοινωνικὸ» καὶ ὄχι «ψυχολογικὸ» πρόβλημα, ἢ ἐπιλυσὴ τοὺ θὰ πρέπει νὰ ἀναζητηθεὶ στὴ συνεργασία πολλῶν, για την ἀκρίβεια ὅλων, ὄσοι ἐνδιαφέρονται για τὸ σχολεῖο καὶ τὰ παιδιά: μαθητές, ἐκπαιδευτικοί, γονεῖς, εἰδικοί, τοπικὴ κοινωνία, Ἐκκλησία. Ἀν ὅλοι μαζὶ καταφέρουν νὰ δημιουργήσουν ἔνα σχολεῖο-κοινότητα, ποὺ θὰ λειτουργεὶ σαν δεύτερο σπίτι μὲ ἀξίες, μὲ ὀράματα καὶ μὲ σεβασμὸ στον ἄνθρωπο, τότε τὰ πράγματα θὰ εἴναι σαφώς καλύτερα.
Η βία εἴναι ἔνας τρόπος ἄμυνας ἀπέναντι σὲ πραγματικούς ἢ φανταστικούς κινδύνους. Ο ἀνθρωπος ποὺ ἐπιτίθεται, ὄσο περιεργο καὶ ἀν ἀκούγεται, πρῶτα ἀπὸ ὄλα φοβᾶται. Ἀς δημιουργήσουμε, λοιπόν, ἔνα σχολεῖο για νὰ μὴ φοβάται καὶ νὰ μὴ φοβίζει.
Ἀναμφίβολα, ἡ ἀνάγκη γιὰ ἀναμόρφωση τοὺ ἐκπαιδευτικοὺ συστήματος ἀποτελεὶ ἔνα ἀπὸ τὰ μείζονα προβλήματα της Ἑλλάδας. Ἀν ὄμως θέλουμε ὠς χώρα νὰ μὴ μείνουμε πίσω σὲ ὅλους τους τομεῖς, θὰ πρέπει νὰ θέσουμε τώρα τις βάσεις για τὸ σχολεῖο τοὺ μέλλοντος.
Πως θὰ θέλαμε, λοιπόν, νὰ εἴναι αὐτὸ τὸ σχολεῖο; Ο πρώτος στόχος ποὺ πρέπει νὰ πραγματοποιηθεὶ εἴναι ἢ ἀνοικοδόμηση σχολείων μὲ ἀνθρώπινο πρόσωπο. Στὴ σύγχρονη ἐκπαίδευση ἀπαιτούνται κτίρια ποὺ δὲ θὰ εἴναι «μουντὰ» καὶ θὰ μοιάζουν μὲ φυλακές, ἀλλὰ λειτουργικὰ μὲ αἴθουσες προσαρμοσμένες στις σημερινές παιδαγωγικές ἀπαιτήσεις, ἐξοπλισμένες μὲ τὰ ἀπαραίτητα ἐποπτικὰ μέσα, μὲ καταλληλους χώρους για ποικίλες δραστηριότητες. Αἴθουσες, πολλές φορές χωρίς θέρμανση καὶ μόνωση, μας κάνουν νὰ νιώθουμε ἐγκλωβισμένοι σ’ ἔνα χῶρο ποὺ δὲ μας ἐκφράζει καὶ δεν μπορεὶ νὰ καλλιεργήσει τὴ δημιουργικότητα καὶ τὴ φαντασία μας. Γιατὶ ἐκτός ἀπὸ τὴ γνώση, εἴναι ἀπαραίτητο νὰ παρέχονται καὶ δυνατότητες για ψυχαγωγία καὶ ἐνασχόληση μὲ τὰ «χόμπι» καὶ τις ἰδιαίτερες κλίσεις τῶν μαθητῶν. Παράλληλα, τὰ κτίρια εἴναι ἀναγκη νὰ πλαισιώνονται ἀπὸ δέντρα καὶ πράσινο, μακριὰ ἀπὸ τὸ τσιμέντο καὶ τὸ θόρυβο των πόλεων, που ἠρεμούν καὶ ἀναζωογονοῦν.
Στὸ σχολεῖο τοὺ μέλλοντος τὰ βιβλία θὰ πρέπει νὰ εἶναι καλογραμμένα καὶ προσαρμοσμένα στις ἀπαιτήσεις της ἐποχής μας. Ἐπίσης, ἢ διδασκαλία θὰ ἤταν πιο ἐνδιαφέρουσα, ἀν ὑποστηριζόταν ἀπὸ καταλληλο ἐποπτικὸ ὑλικὸ καὶ ἐνσωμάτωνε σὲ καθημερινὴ βάση τὴν εἰκόνα καὶ τὸ σχολιασμό της. Φωτογραφίες, βίντεο, cd, συνδεση μὲ τὸ διαδίκτυο, διαδραστικοὶ πίνακες, θὰ ἔκαναν τὸ μάθημα πιο ἐνδιαφέρον καὶ ἔτσι αὐτὸ θὰ ἐνεργοποιοῦσε περισσότερους ἀπὸ τοὺς μαθητές μας.
Ὡστόσο, σὲ σχέση μὲ τὴν ἀλόγιστη χρήση τῶν ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν στὸ χῶρο τοῦ σχολείου, εἶναι πολὺ χρήσιμο νὰ λάβουμε ὑπ’ ὄψιν τὰ σχετικὰ συμπεράσματα στὴν περίπτωση τῶν ΗΠΑ ποὺ καταγράφονται στὸ βιβλίο «Ἡ ἀνοκλήρωτη ἐπανάσταση» τοῦ Μ. Δερτούζου (μακαρίτη πιά), ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε καθηγητὴς στὸ ΜΙΤ, ἐπιστήμονας παγκόσμιας ἐμβέλειας καὶ αὐθεντία στοὺς ὑπολογιστές. Γράφει: «Σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο, ἀγέλες πολιτικῶν, ὁδηγούμενες ἀπὸ αὐτοὺς τῶν Η.Π.Α., ἐπαναλαμβάνουν τὸ ἀκατάληπτο δόγμα τοῦ συρμοῦ ὅτι ἑκατομμύρια παιδιῶν σὲ χιλιάδες σχολεῖα πρέπει νὰ εἶναι διασυνδεδεμένα. Μπορεῖτε νὰ αἰσθανθεῖτε τὴ ζέση τους. Δὲν εἶναι τόσο ὑπεύθυνο καὶ μοντέρνο νὰ θέσουμε τὴ νέα τεχνολογία στὴν ὑπηρεσία τοῦ εὐγενικότερου κοινωνικοῦ στόχου τῆς ἐκπαίδευσης τῶν παιδιῶν μας; Ὄχι ἀκριβῶς. Μετὰ ἀπὸ 35 χρόνια πειραματισμῶν μὲ τοὺς ὑπολογιστὲς σὲ διάφορους τομεῖς τῆς ἐκπαίδευσης, δὲν ἔχει βρεθεῖ ἀκόμη ἀπάντηση στὸ κεντρικὸ ἐρώτημα: “Οἱ ὑπολογιστὲς εἶναι πράγματι ἀποτελεσματικοὶ στὴν ἐκπαίδευση;”. Τὰ στοιχεῖα ἀπὸ πολυάριθμες μελέτες πάνω στὸ ἂν οἱ ὑπολογιστὲς βελτιώνουν τὴν οὐσιαστικὴ μαθησιακὴ διαδικασία εἶναι συντριπτικὰ ἐκκρεμή…. Ἂς ἀσχοληθοῦμε ἁπλῶς μὲ μία στατιστικὴ ἀπὸ τὸν σωρὸ τῶν στοιχείων. Οἱ Ἀμερικανοὶ μαθητὲς γυμνασίου καὶ λυκείου κατατάσσονται σταθερὰ ἀπὸ δωδέκατοι μέχρι δέκατοι ὄγδοοι, διεθνῶς, στὶς ἱκανότητες ποὺ ἐμφανίζουν στὰ μαθηματικὰ καὶ τὴ φυσική, ἐνῶ οἱ Ἀσιάτες μαθητὲς ἔρχονται πρῶτοι. Καὶ ὅμως οἱ Ἀμερικανοὶ μαθητὲς ἔχουν πολὺ μεγαλύτερη πρόσβαση σὲ ὑπολογιστὲς ἀπ’ ὅ,τι οἱ ἀντίστοιχοι Ἀσιάτες. Τί εἶναι αὐτὸ ποῦ κάνουν οἱ Ἀσιάτες ἐκπαιδευτικοὶ χωρὶς τὴν τεχνολογία, ποῦ καλὸ θὰ ἦταν νὰ μιμηθοῦν οἱ Ἀμερικανοὶ ἐκπαιδευτικοί; Ἕνας λόγος ποὺ οἱ ἀπόψεις συνεχίζουν νὰ εἶναι διχασμένες ἔχει ἄμεση σχέση μὲ αὐτὸ ποὺ κάνουν καλύτερα οἱ ἄνθρωποι – δάσκαλοι. Δηλαδὴ νὰ ἀνάβουν τὴ φλόγα στὴν ψυχὴ τοῦ μαθητῆ, νὰ τὸν στηρίζουν, νὰ ἀποτελοῦν πρότυπο. Κανένα ἀπὸ αὐτὰ τὰ χαρακτηριστικὰ δὲν μεταφέρεται εὔκολα μέσω τῆς πληροφορικῆς». (Ἔκδ. «Λιβάνη», σὲλ 243-244).
Παρῆλθαν 10 χρόνια ἀπὸ τότε ποὺ γράφτηκε τὸ βιβλίο καὶ ἤδη στὴν Ἀμερικὴ- «ἂν θέλεις νὰ δεῖς τὴν Ἑλλάδα τοῦ μέλλοντος ἐπισκέψου τὴν σημερινὴ Ἀμερικὴ»- ὑπάρχει τρομερὴ ἀνησυχία γιὰ τὸν διαδικτυακὸ ἐθισμὸ ἢ «ἠλεκτρονικὴ μορφίνη» ὅπως ὀνομάζεται.
Παράλληλα σὲ καμιὰ περίπτωση δὲν πρέπει νὰ ἀνάγεται, «ἀναβαθμίζεται» ἡ πληροφορία, δηλαδὴ τὸ ἐφήμερο, τὸ πρόσκαιρο καὶ χρήσιμο, σὲ «Μεγάλη Ἰδέα» τῆς Παιδείας καὶ νὰ ἐξοβελίζεται ὁ ἀνθρωπιστικὸς χαρακτήρας τοῦ σχολείου. Πολὺ σημαντικές σὲ αὐτὴ τὴν κατεύθυνση θεωροῦμε τις ὁμαδικές ἐργασίες, ὅπου δίνεται ἢ εὐκαιρία νὰ δεθοῦν οἱ μαθητὲς καὶ οἱ μαθήτριες περισσότερο μεταξύ τους, νὰ ἀνταλλάξουν ἀπόψεις, νὰ ἑξασκηθούν στὸ διαλογο καὶ νὰ μάθουν νὰ σέβονται τις ἀποψεις των ἄλλων. Ἄλλωστε, τὸ σύγχρονο σχολεῖο θὰ πρέπει νὰ ἀποτελεὶ μὲ την ὁμαδικὴ τοὺ ζωὴ μια μικρογραφία της σύγχρονης, προηγμένης κοινωνίας. Καὶ θὰ πρέπει, ἐπίσης, νὰ προβάλλει ἠθικὰ προτυπα καὶ ἀξίες, ὄπως εἴναι ἢ δημοκρατία, ἢ ἐλευθερία, ὁ ἀνθρωπισμός.
Ὅλα, βέβαια, τὰ παραπάνω δεν ἔχουν νόημα, ἀν δεν τὰ χειρίζονται καταλληλοι καὶ ἐπαρκώς ἐνημερωμένοι ἐκπαιδευτικοί. Συγκεκριμένα, τὸ σχολεῖο τοὺ μέλλοντος πρέπει νὰ βασίζεται ὄχι μόνο σὲ ἄρτια καταρτισμένους στον ἐπιστημονικὸ τομέα δασκάλους-καθηγητές, ἀλλὰ καὶ μὲ ἐπαρκείς γνώσεις παιδαγωγικής καὶ ψυχολογίας, για νὰ ἐπικοινωνούν καλύτερα μὲ τους ἐφήβους. Ὁραματιζόμαστε, λοιπόν, δασκάλους-καθηγητές ποὺ πάνω ἀπ’ ὄλα θὰ εἴναι ἄνθρωποι, θὰ συμβάλλουν ὄχι μόνο στην καλλιέργεια τοὺ πνεύματος μὲ τὸ νὰ εἴναι καταρτισμένοι καὶ ἰκανοὶ στὴ μεταδοση της γνώσης, ἀλλὰ θὰ συζητούν μὲ τοὺς μαθητὲς τους για θέματα εὐρύτερου ἐνδιαφέροντος, ποὺ τους ἀπασχολοῦν. Ἄρα θὰ πρέπει νὰ εἴναι προσιτοί, εὐχάριστοι, μὲ φαντασία, μὲ μεγάλη ὑπομονὴ καὶ κατανόηση. Θέλουμε ἀπὸ τους καθηγητές καὶ τοὺς δασκάλους νὰ «ἀνοίγουν δρόμους», νὰ μὴ μεταδίδουν στείρες γνώσεις ἀλλὰ νὰ «ἐρεθίζουν» τὸ νοὺ καὶ την ψυχή , για νὰ γίνουν οἱ μαθητὲς καὶ οἱ μαθήτριές τους ἀνθρωποι ἐλεύθεροι καὶ σκεπτόμενοι.
Γι’ αὐτό, λοιπόν, θὰ ἐπιθυμούσαμε τὸ σχολεῖο, στὸ ὁποῖο τὰ μέλη τῆς μαθητικῆς κοινότητας περνούν ἔνα σημαντικὸ διαστημα της ζωής τους καὶ αὐτὸ ἀποτελεὶ ἀναπόσπαστο κομμάτι της, νὰ ἔχει πιο ἀνθρώπινο πρόσωπο. Νὰ στοχεύει στὴ διαμόρφωση ἐλεύθερων προσωπικοτήτων, ποὺ θὰ διακρίνονται για την ἀνθρωπιά, την ἀνοχὴ στὴ διαφορετικότητα, την εὐαισθησία, στοιχεία τόσο σπάνια πια στην ἐποχή μας. Χρειαζόμαστε ἔνα σχολεῖο πού, πέρα ἀπὸ τις γνώσεις ποὺ θὰ παρέχει, θὰ διαμορφώνει καὶ θὰ ὑπηρετεὶ τον ἄνθρωπο.
Μια προϋπόθεση: ἀν μετράμε τὸ σχολικὸ χρόνο γιὰ ὅλα αὐτὰ μὲ τὸ χρονόμετρο – κὶ αὐτὸ συχνὰ μας ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὴ διδακτέα ὕλη καὶ τὸ βραχνὰ τῆς – τέτοιες προσπάθειες δεν εὐοδώνονται. Στην περιπτωση ποὺ οἲ μαθητές ἐργάζονται ὁμαδικά, διευρύνουν μόνοι τους τὸ ἀντικείμενο καὶ παραγουν σκέψη καὶ λόγο δικό τους, ὂ σχολικός χρόνος ποὺ ἀπαιτείται εἴναι μεγαλύτερος. Η χρήση τῆς σχολικῆς βιβλιοθήκης καὶ τοὺ ἐργαστηρίου των Η/Υ για τὴ διδασκαλία ἀντικειμένων διαφορετικών ἀπὸ αὐτὸ της πληροφορικής σημαίνει «ἀπώλεια χρόνου», μὲ τη συμβατικὴ ἔννοια τοὺ ὄρου. Ὅμως, συνήθως, ὄ,τι χάνω σὲ ἀπολυτους ἀριθμούς τὸ κερδίζω σὲ ἐμβάθυνση. Οἲ μαθητές ἐρευνούν τις πηγὲς τῆς γνώσης, τις ἐπεξεργάζονται καὶ τις κρίνουν, μαθαίνουν νὰ συνεργάζονται, αὐτοδιορθώνονται. Τὸ πιο σημαντικό: συμμετέχουν στην παραγωγὴ της γνώσης.
Τεχνολογία χρησιμοποιοῦμε ἤδη στὴ διδασκαλία μας. Χαρτὶ καὶ μολύβι, πίνακα καὶ κιμωλία. Μόνο ποὺ προκειται για τεχνολογία πολυχρησιμοποιημένη καὶ γι’ αὐτὸ τὸ λόγο «διαφανῆ». Τὸ ἴδιο μπορεὶ νὰ συμβεὶ καὶ μὲ τους ὑπολογιστές. Ἴσως κάποιοι ἀπὸ ἐμάς νὰ εἴμαστε παρόντες καὶ νὰ τὸ δοῦμε. Ἀδιαμφισβήτητα, τὸ νέο σχολεῖο δὲν πρέπει νὰ εἶναι "ξύλινο" καὶ ἀπωθητικό. Ὁ μαθητὴς δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἕρμαιο τῆς νέας τεχνολογίας, ἀλλὰ ἀντίθετα νὰ τὴ χρησιμοποιεῖ γιὰ νὰ μαθαίνει εὐκολότερα τὶς γνωστικὲς παραμέτρους τῶν γνωστικῶν ἀντικειμένων. Γιὰ νὰ μὴν ἀναγκαστοῦμε στὸ τέλος νὰ προσυπογράψουμε στὴν πράξη τὸ στίχο τοῦ Ἔλιοτ: «Χάσαμε τὴ σοφία γιὰ χάρη τῆς γνώσης, χάσαμε τὴ γνώση γιὰ χάρη τῆς πληροφορίας».
Εἴναι γεγονὸς ὅτι σήμερα, πολὺ περισσότερο ἀπὸ ὅτι στὸ παρελθόν, οἱ νέοι μας ζοῦν σὲ ἕνα περιβάλλον ἀβεβαιότητας, κατάρρευσης ἀξιῶν καὶ προτύπων, ἀλλὰ καὶ μεγάλων ἀπαιτήσεων καὶ ἀνταγωνισμοῦ. Ἡ πρωτοφανὴς πράγματι κρίση στὴν παγκόσμια οἰκονομία καὶ πρόσφατα στὴ χώρα μας, ποὺ οἱ μεγαλύτεροι τοὺς προκάλεσαν, δημιουργεῖ ἀμείλικτα ἐρωτηματικὰ καὶ ἕνα κλίμα ἀπογοήτευσης, ἀνασφάλειας ἢ ἀκόμη καὶ φόβου, κλονίζοντας τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν νέων στὸ ἴδιο τους τὸ μέλλον. Μονολεκτικὲς ἢ ἁπλουστευτικὲς ἀπαντήσεις στὰ σύνθετα ἐρωτήματα ποὺ ἐγείρονται δὲν ὑπάρχουν. Οὔτε ὅμως, ἄκριτες ἀμφισβητήσεις, γενικευμένοι ἀφορισμοὶ ἢ ἰσοπεδωτικὲς λογικές, δίνουν ποτὲ διέξοδο σὲ τίποτα καὶ σὲ κανέναν, ἀλλὰ ὁδηγοῦν μόνο σὲ πνευματικὸ μαρασμό, ὀπισθοδρόμηση καὶ ἀποτυχία.
Ἡ Γνώση καὶ ἡ Παιδεία ἀποτελοῦν λοιπὸν θεμέλιο λίθο μίας πολιτισμένης κοινωνίας, καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀτομικὴ καὶ συλλογικὴ ἐξέλιξη, ἐλευθερία καὶ ἀνάπτυξη. Εἶναι ὑποχρέωση ὅλων μας νὰ προσπαθοῦμε συνειδητὰ καὶ μὲ εἰλικρίνεια νὰ τὴν προστατεύσουμε ἀπὸ κάθε κίνδυνο ἀπαξίωσης.
ΠΗΓΗ:ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ