Σοκ και Δέος.Ο Θεός στην μετά Χριστόν εποχή

Συγγραφέας: Αρσένιος Μέσκος
...Ὅπως λέει ἡ σχετικὴ παροιμία, ὑπάρχουν πολλοὶ σκελετοὶ μέσα στὴν ντουλάπα τῆς χριστιανικῆς, καὶ μάλιστα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Ἡ ντουλάπα αὐτή, στὴν Ἁνατολή, βυθίστηκε στὰ σκοτεινὰ νερὰ τῆς Τουρ­κοκρατίας καὶ μένει στὸ σκοτάδι τους μέχρι τὶς.....
μέρες μας. Οἱ σύγχρονοι κληρονόμοι τοῦ πολιτικοῦ καὶ πολι­τιστικοῦ ναυαγίου τοῦ ἑλληνικοῦ μεσαίωνα, οἱ θεολόγοι καὶ λοιποὶ ἐκπρόσωποι τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου, ὑ ­πόσχονται καὶ συναλλάσσονται μὲ τὸ περιεχόμενο τῆς ντουλάπας αὐτῆς, ὡσὰν τὸ περιεχόμενό της νὰ εἶναι ἀ ­τόφιο χρυσάφι, χωρὶς ὅμως νὰ φέρνουν στὸ φῶς τὸ πε­ριεχόμενό της. Καταφέρνουν νὰ πείθουν τοὺς ἑαυτούς τους καὶ ὅποιους τὰ κύματα τῆς ζωῆς ρίχνουν στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, γιὰ τὸ λαμπερὸ περιεχόμενό της, ἀποκρύπτοντας μὲ μοναδικὴ τέχνη καὶ ἱκανότητα τὸ σκοτεινὸ περιεχόμενό της. Στὴν Δύση ἡ ντουλάπα δὲν ἔμεινε κρυφή, δὲν ὑπῆρξε Τουρκοκρατία γιὰ νὰ τὴν σώσει, καὶ ἡ Ἁναγέννηση ἔβγαλε στὸ φῶς τὸ περιεχό­μενό της. Ἡ κριτικὴ ὑπῆρξε ἀδυσώπητη καὶ τὸ ἀποτέ­λεσμα ἦταν νὰ παραχθεῖ ἕνας πολιτισμὸς τοῦ ὁποίου ἕνας βασικὸς πυλώνας ἦταν ἡ ἀπόρριψη τῆς χριστια­νικῆς θεολογίας ὡς κυρίαρχης ἰδεολογίας καὶ ὁ ἀπο­γαλακτισμὸς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Ἕνας πολιτισμὸς ποὺ τελικὰ κυριάρχησε στὸν πλανήτη Γῆ.
Στὴν καθ’ ἡμᾶς Ἁνατολή, ἡ ντουλάπα ἀνοίγει τώ­ρα. Καὶ ἀνοίγει ἀπὸ πολλὲς πλευρές: ἀπὸ τὸν ἐκφυλι­σμὸ τῶν προσδοκιῶν τῆς θεολογικῆς ἄνοιξης, τὴν ἀπο­μυθοποίηση τοῦ μοναχισμοῦ καὶ τὸν ὀχετὸ τῶν ἐκκλη­σιαστικῶν σκανδάλων. Πάνω ἀπὸ ὅλα, ὅμως, ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ ἰδεολογικὰ γκέτο δὲν ἔχουν πιὰ ἀρκετὲς ἄμυνες ἀπέναντι στὴν κοινωνία τῆς πληροφορίας. Ἡ ντουλάπα ἀνοίγει ἀκόμα καὶ σὲ κοινωνίες σὰν τὴν δική μας, ποὺ ἀντιστέκεται στὸ ἄνοιγμα στὸν σύγχρονο κό­σμο. Ἡ ἀντίσταση αὐτὴ ὅμως εἶναι καταδικασμένη καὶ ὁδηγεῖ σὲ ἕνα στεῖρο ἀρνητισμό, κάτι ποὺ οἱ πολλοὶ πιὰ τὸ ἀντιλαμβάνονται. Ὄχι βέβαια ὅλοι – καὶ εὐτυ ­χῶς. Τὸ ἀνθρώπινο εἶδος δὲν εἶναι μονοκόμματο, οὔτε μονόπλευρο, ἀλλὰ ἐξαιρετικὰ ποικίλο καὶ διαφοροποι­ημένο. Εἶναι πολὺ ρομαντικὸ νὰ ὑπάρχουν κάποιοι ποὺ ἀκόμα ὀνειροπολοῦν ὅσον ἀφορᾶ στὰ πλούτη ποὺ κρύ­βονται σὲ αὐτὴν τὴν ντουλάπα καὶ φαντασιώνονται τὸ ἔνδοξο βυζαντινὸ παρελθόν. Εἶναι ὅμως ἐξαιρετικὰ ἐπι­κίνδυνο, ἂν αὐτὴ ἡ ὀνειροπόληση προβάλλει ἀπαιτήσεις ρεαλισμοῦ καὶ ἐπηρεάζει ἢ κινητοποιεῖ σημαντικὰ τμή­ματα μιᾶς κοινωνίας. Μιὰ κοινωνία ποὺ ὀνειροπολεῖ, ὅ ­σο λαμπερὸ καὶ νὰ εἶναι τὸ ἀντικείμενο τῆς ὀνειροπόλη­σης, εἶναι καταδικασμένη στὸν μαρασμό, στὸν ἀρνητι­σμό, στὴν ἀρρωστημένη προσκόλληση στὸ παρελθόν.
Ὁ χριστιανικὸς μύθος μπορεῖ νὰ θρέψει ὀνειροπολή­σεις, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς ὁδηγεῖ στὸν κόσμο τῆς πραγματικότητας, γιατὶ ὁ πυρήνας του εἶναι κυριολε­κτικὰ μύθος. Ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὰ πράγματα εἶναι προϊὸν δημιουργικῆς φαντασίας καὶ ἡ φαντασία αὐτὴ δὲν μποροῦσε νὰ προβλέψει τὴν ἐξέλιξη τῶν πρα ­γμάτων. Τί τὸ φυσικότερο! Θυμηθεῖτε τὶς ταινίες ἐπι­στημονικῆς φαντασίας τῆς δεκαετίας τοῦ ’80 καὶ τῶν ἀρχῶν τῆς δεκαετίας τοῦ ’90, δηλαδὴ πρὶν τὴν ψηφιακὴ ἐπανάσταση. Πόσο πρωτόγονα φαντάζουν τὰ σκηνικὰ ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, χωρὶς PC, ἐπίπεδες μεγάλες ὀθό­νες καὶ διαδίκτυο! Ἡ φαντασία δὲν μπορεῖ νὰ σκεφτεῖ αὐτὸ ποὺ θὰ συμβεῖ λίγες δεκαετίες μετά. Πόσο ἀξιό­πιστη μπορεῖ νὰ εἶναι μιὰ φαντασία ποὺ προσπαθεῖ νὰ μιλήσει γι’ αὐτὸ ποὺ θὰ συμβεῖ ἀπὸ τώρα μέχρι τὸ τέ­λος τῆς ἱστορίας; Αὐτὸ ἔκαναν οἱ χριστιανοὶ θεολόγοι καὶ πρόβαλλαν ἀπίστευτες ἀξιώσεις, γιατὶ δὲν ἀντιλαμ­βανόντουσαν ὅτι ἁπλὰ φαντάζονταν. Ἔκρυψαν μὲ ἐπι­μέλεια τὸ μυστικό τους, ἀλλὰ ἦρθε ἡ ὥρα ποὺ αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ παραμείνει κρυμμένο.
Ἡ θεολογικὴ διδασκαλία ἀναφορικὰ μὲ τὸν Χριστὸ καταρρέει, καθὼς θέματα ποὺ ἔμεναν ἔξω ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς ἐπιστημονικῆς γνώσης καὶ ἦταν ἀποκλειστικότη­τα τοῦ θεολογικοῦ καὶ φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ ἀποκα­λύπτουν πιὰ τὰ μυστικά τους. Ἡ Γῆ, ὁ κόσμος, τὸ σύμ­παν, ὁ ἄνθρωπος, μᾶς διηγοῦνται μιὰ τελείως διαφορε­τικὴ ἱστορία καὶ ἀναγκάζουν τοὺς χριστιανοὺς θεολό­γους νὰ καταφύγουν καὶ πάλι στὴν δημιουργικὴ φαντα­σία, προκειμένου νὰ ἀπαντήσουν στὰ θέματα τὰ ὁ ποῖα ἀνέπτυξα. Ὅμως τώρα τοὺς ἔχουμε ἀντιληφθεῖ. Δὲν εἶ ­ναι εὔκολο νὰ δεχθοῦμε τὰ προϊόντα τῆς φαντασίας τους ὡς τὴν μία καὶ μοναδικὴ ἀλήθεια γιὰ τὸν Θεό, τὸν κόσμο καὶ τὸν ἄνθρωπο. Ὅ,τι καὶ νὰ ποῦν, θὰ δεχτεῖ ἕ ­να συστηματικὸ κριτικὸ ἔλεγχο καὶ καμιὰ ἀναφορὰ σὲ αὐ θεντίες τοῦ παρελθόντος δὲν θὰ μπορέσει νὰ ἀνασυ­στήσει τὴν χαμένη τους ἀξιοπιστία.
Εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ χριστιανική, καὶ ἀκόμα πιὸ εἰδικὰ ἡ ὀρθόδοξη θεολογικὴ πρόταση ἔφθασε στὰ ὅριά της, ἔφθασε στὸ τέλος της. Οἱ θεολόγοι μπορεῖ νὰ ἐξακολου­θοῦν νὰ μιλοῦν περὶ παντὸς ἐπιστητοῦ καὶ νὰ προσπα­θοῦν νὰ ἐμφανισθοῦν πιὸ σύγχρονοι ἀπὸ ὅλους, ἀλλὰ δὲν τολμοῦν νὰ μιλήσουν γι’ αὐτὸ ποὺ τοὺς κάνει χριστια­νοὺς θεολόγους. Ὁ Χριστός, ἔτσι ὅπως τὸν κατανόησε καί, ἂν θέλετε, τὸν βίωσε ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία καὶ ὅ ­πως τὸν φανταζόντουσαν οἱ ἄνθρωποι στὴν Ἑλλάδα μέ­χρι πρὶν 25 χρόνια, ἔχει πάψει πιὰ νὰ ὑπάρχει στὰ ἐνδια­φέροντα καὶ τὴν θεματολογία τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ τέ­λος τοῦ χριστιανικοῦ μονοθεϊσμοῦ εἶναι ἤδη ἐδῶ. Ὅπως εἶ ναι φυσικὸ καὶ συμβαίνει σὲ ἀνάλογες περιπτώσεις, αὐ τὸ τὸ γεγονὸς θὰ κάνει κάποια χρόνια νὰ περάσει στὸ κοινωνικὸ σῶμα, ἀλλὰ τὰ σημάδια εἶναι ἀνάγλυφα καὶ εὔγλωττα ἤδη καὶ φανερὰ σὲ ὅποιον θέλει νὰ τὰ δεῖ.
Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ ἔσβησε, ὅπως ἔσβησε πρὶν ἀπὸ πολλοὺς αἰῶνες ἡ θεότητα τοῦ Ἁπόλλωνα, ἀλλὰ ἄραγε χάθηκε ἡ πίστη, ἔσβησε ὁ Θεός, δὲν ὑπάρχει πιὰ θεολογία; Τὰ ἐρωτήματα αὐτὰ τὰ δημιούργησε ἡ χρι­στιανικὴ προπαγάνδα ποὺ θεώρησε τὴν πίστη καὶ τὸν Θεὸ ἀποκλειστικὴ ἰδιοκτησία τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅμως ποιός μπορεῖ πιὰ νὰ προβάλλει τέτοιες ἀξιώσεις; Κα­νείς. Οὔτε ἡ πίστη οὔτε ὁ Θεὸς ἀποτελεῖ ἰδιοκτησία κα­νενός. Εἶναι εἰρωνεία τῆς τύχης τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ κα­ράβι τοῦ Χριστιανισμοῦ βυθίζεται σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ θρησκεία καὶ ὁ Θεὸς ἐπιστρέφουν στὸ προσκήνιο τῆς ἱ ­στορίας. Ὁ Θεός, ἡ πίστη καὶ ἡ θεολογία ἐπιβιώνουν καὶ συνεχίζουν τὴν πορεία τους στὴν μετὰ Χριστὸν ἐ ­ποχή! Ἁλλὰ δὲν εἶναι μόνο ποὺ ἡ πίστη καὶ ἡ θεολογία ἐ πιβιώνουν τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Χρι­στὸς καὶ ἡ χριστιανικὴ πίστη καὶ θεολογία μποροῦν νὰ ἐπιβιώσουν, ὅταν ἀποκατασταθοῦν στὶς πραγματικές τους διαστάσεις. Ὅταν ἀποβληθεῖ ἀπὸ ἐπάνω τους ὅλο τὸ ψέμα μὲ τὸ ὁποῖο τὸ ἱστορικὸ παρελθὸν καὶ οἱ πολιτι­κοκοινωνικές του ἐπιδιώξεις174 φόρτωσαν τὸν Χριστὸ καὶ τὴν διδασκαλία του. Στὸ ἐξωτερικὸ ἡ θεολογία ἔχει κινηθεῖ πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ πρὸ πολλοῦ, ἀλλὰ καὶ στὴν Ἑλλάδα ἤδη ἔχει γίνει ἡ πρώτη προσπάθεια ἀπὸ τὸν κ. Στέλιο Ράμφο μὲ τὸ ἔργο του Τὸ Μυστικὸ τοῦ Ἰησοῦ.
Ὁ δεύτερος τόμος τῆς ἐργασίας μου αὐτῆς θὰ εἶναι μιὰ τέτοια συστηματικὴ προσπάθεια. Δὲν χρειαζόμα­στε μιὰ νέα θρησκεία, ἁπλὰ πρέπει νὰ μὴν κλείσουμε τὰ μάτια μας στὶς γνώσεις ποὺ ἔχει μαζέψει ἡ ἀνθρωπό­τητα καὶ νὰ δοῦμε μὲ νέο μάτι τὸν πλοῦτο ποὺ μᾶς πα­ρέδωσε τὸ παρελθόν, ἀπαλλαγμένο ἀπὸ τὰ ἱστορικά του βάρη. Ἤδη στὴν Ὑπόθεση τῶν Λογικῶν Κβάντων ἔ ­δειξα μὲ ποιόν τρόπο μπορεῖ νὰ γίνει αὐτό, ὅσον ἀφορᾶ εἰδικὰ θέματα. Στὸν τόμο ποὺ ἀκολουθεῖ θὰ δείξω μὲ ποιόν τρόπο μπορεῖ κανεὶς νὰ κατανοήσει ἐκ νέου τὴν ἔν νοια τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ὥστε νὰ ἔχει νόημα καὶ ἡ πίστη, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπιστία, ὁ Χριστιανισμός, ἀλλὰ καὶ κάθε ἄλ λη θρησκεία. Ἔτσι ὥστε νὰ μπορεῖ ὁ πιστός, ἀλλὰ καὶ ὁ ἄπιστος, νὰ δεχθεῖ τὸ δῶρο ποὺ μπορεῖ νὰ τοῦ δώ­σει ἡ Ἐκκλησία, δηλαδὴ τὴν Λατρεία, χωρὶς νὰ εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ ὑποκύψει στοὺς ἠθικοὺς ἐκβιασμούς της. Καὶ θὰ δείξω αὐτὸν τὸν τρόπο ὄχι γιὰ νὰ πῶ ὅτι εἶ ­ναι ὁ σωστὸς τρόπος, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἀποδείξω στὴν πρά­ξη ὅτι ὄντως εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξει μιὰ διαφορετικὴ θεολογία, ὄντως εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξουν ἐναλλακτι ­κὲς προτάσεις. Εἶμαι βέβαιος ὅτι ὅταν οἱ σκεπτόμενοι θρησκευόμενοι ἀπεγκλωβίσουν τὴν σκέψη τους ἀπὸ τὸ παραδοσιακὸ γκέτο, θὰ ἀνακαλύψουν πλῆθος νέων ἀ ­παντήσεων στὰ ἀρχαῖα ἐρωτήματα.
Καὶ τώρα τί μπορεῖ κανεὶς νὰ περιμένει; Τί περιμένω ἐγώ; Μὰ τί ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ περιμένω νὰ δικαιωθῶ γιὰ ὅλα ὅσα γράφω σὲ αὐτὸ τὸ κεφάλαιο. Ὑποθέτω ὅτι ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου δὲν πρόκειται νὰ συζητήσει τὶς θέσεις, τὰ ἐρωτήματα καὶ τὰ ἐπιχειρήματα ποὺ παρουσίασα, χρησιμοποιώντας ὅ ­λες τὶς τεχνικὲς ποὺ ἀνέπτυξα. Περιμένω νὰ ἀσχολη­θοῦν ἐντατικὰ μὲ ἐμένα, τοὺς τρόπους μου, τὸ ἦθος μου, τὰ ἀσυνείδητα καὶ ὑποσυνείδητα κίνητρά μου καὶ ὅ,τι ἄλλο, ὥστε ἡ κουβέντα νὰ στραφεῖ σὲ ἐμένα καὶ ὄχι σὲ αὐτὸ ποὺ λέω. Φυσικὰ καὶ περιμένω νὰ ψάξουν συστη­ματικὰ καὶ σχολαστικὰ γιὰ τυχὸν λάθη, ἀνακρίβειες ἢ κακὲς διατυπώσεις, ὥστε ἡ κριτική τους νὰ στραφεῖ σὲ αὐτὰ τὰ σημεῖα καὶ ὄχι στὰ ἐρωτήματα ποὺ θέτω. Ἁ­κόμα περιμένω τὴν διαστρέβλωση τῶν ἀπόψεών μου καὶ ὅλα τὰ σχετικά. Πάνω ἀπὸ ὅλα ὅμως περιμένω ὅτι οἱ ὑψηλόβαθμοι τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου θὰ φυγομα­χήσουν, θὰ ἀγνοήσουν τὸν προβληματισμὸ ποὺ θέτω καὶ θὰ συνεχίσουν τὴν δουλειά τους σὰν νὰ μὴν συμ­βαίνει τίποτα.
Καὶ θὰ ἐρωτήσει κάποιος: Μὰ γιατί ἔγραψες αὐτὸ τὸ βιβλίο; Τὸ ἔγραψα ἀπευθυνόμενος στὸν μέσο Ἕλλη­να, ποὺ εἶναι καιρὸς νὰ ἀρχίζει νὰ γνωρίζει καλύτερα τὸ παρελθόν του καὶ τὴν ἱστορία του μὲ ἕνα κριτικὸ τρόπο, ὁ ὁποῖος γιὰ λόγους ἱστορικοὺς καὶ πολιτιστικοὺς δὲν ὑπῆρξε παλιότερα. Γι’ αὐτὸ δὲν ἔχει σημασία ἂν ὅλα ὅ ­σα λέω εἶναι ἐντελῶς σωστὰ οὔτε ἂν καλύπτουν πλή­ρως καὶ ἀντικειμενικὰ τὸ θέμα. Σημασία ἔχει νὰ ἔρθει στὴν ἐπιφάνεια τὸ πρόβλημα τῆς ἀληθείας καὶ τοῦ ψέ­ματος ποὺ ὑπάρχει στὸ ἱστορικὸ καὶ θεολογικὸ παρελ­θόν μας καὶ νὰ ἀρχίσει νὰ συζητιέται. Στὴν ἀρχὴ εἶναι ἀναπόφευκτη ἡ σύγχυση τῆς μάχης. Ἂν ὅμως ἐπιμεί­νουμε, ὁ κουρνιαχτὸς θὰ καταλαγιάσει καὶ θὰ ἀποκτή­σουμε σὰν κοινωνία, σὰν λαὸς καὶ σὰν ἄτομα μιὰ εἰλι­κρινέστερη καὶ αὐθεντικότερη αὐτογνωσία, στοιχεῖα ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπιβίωση, στὸ ὑπὸ δια­μόρφωση νέο πολυπολιτισμικὸ καὶ πολυπολιτικὸ περι­βάλλον. Καὶ θὰ πρέπει νὰ πῶ ὅτι πιστεύω στὸ αἰσθητή­ριο τῶν ἀνθρώπων. Μπορεῖ πρὸς στιγμὴ νὰ ξεγελα­στοῦν, νὰ παρασυρθοῦν, ὅμως ἡ ἴδια ἡ ζωὴ τοὺς κατευ­θύνει τελικὰ στὸ γνήσιο καὶ αὐθεντικό…
Πέρα ἀπὸ αὐτά, ἔγραψα αὐτὸ τὸ βιβλίο γιὰ τὸν ἴδιο λόγο ποὺ ἔγραψα –γιὰ τὴν ἀκρίβεια μελέτησα καὶ ἀ­σχολήθηκα– καὶ τὴν Ὑπόθεση τῶν Λογικῶν Κβάντων. Γιὰ νὰ μπορῶ νὰ γράψω τὸν δεύτερο τόμο αὐτῆς τῆς ἐργασίας. Γιὰ νὰ μπορέσω νὰ πῶ κάποιες νέες ἰδέες καὶ σκέψεις, κάποιες νέες ἑρμηνεῖες γιὰ τὰ μεγάλα ἐ ­ρωτήματα, νὰ μιλήσω γιὰ τὸν Θεό, γιὰ τὴν θρησκεία, γιὰ τὴν ζωή, τὸ νόημά της, τὴν προσευχὴ καὶ τὴν πνευ­ματικὴ ἐμπειρία, γιὰ τὸν θάνατο καὶ τὴν πιθανότητα τῆς μετὰ θάνατον ἐπιβίωσης, τὴν πίστη καὶ τὴν ἀθεΐα, μὲ τρόπο συνεκτικὸ καὶ αὐτοσυνεπῆ. Μεταφυσικὸ ἀλλὰ ὄχι αὐθαίρετο, μεταφυσικὸ ἀλλὰ μὲ σεβασμὸ στὴν ἐπι­στημονικὴ γνώση καὶ χρησιμοποιώντας τὰ ἐργαλεῖα ποὺ αὐτὴ ἔχει ἀναπτύξει γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει ἀνάλο­γα προβλήματα. Μὲ τρόπο σύγχρονο, ἀλλὰ ἀφομοιώ­νοντας τὴν δημιουργικὴ ἐργασία τῶν περασμένων γε­νεῶν.