π. Κωνσταντῖνος Στρατηγόπουλος: Ποιμαντική καὶ ἐκκοσμίκευση

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ πατρὸς Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου «Ἐκκλησία καὶ Ἐκκοσμίκευση», ἐκδόσεις Μυριόβιβλος

Ὁρισμοὶ

Ἡ Ἐκκλησία μας σαρκώνεται καὶ ζεῖ μέσα στὸν κόσμο. Προσλαμβάνει τὸν κόσμο καὶ ἁγιάζει τὸν κόσμο. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὁρίζει προσφυέστατα: «Τὸ ἀπρόσληπτον καὶ ἀθεράπευτον». Ὁ διττὸς αὐτὸς στόχος ὁρίζει τὴν ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας. Πρόσληψη καὶ θεραπεία. Ἡ ἔννοια τῆς προσλήψεως δὲν ἀρνεῖται τὴν παρουσία τῆς Ἐκκλησίας μέσα στὸν κόσμο, ἀρνεῖται, ὅμως, τὴν ἀντίστροφη κίνηση, τὴν πρόσληψη τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸν κόσμο. Διαφέρει ἡ πρόσληψη τοῦ κόσμου ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, συγκρινόμενη μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση καὶ τὸν συσχηματισμό.

Ἡ ἔννοια τῆς θεραπείας δὲν ἀρνεῖται τὴ χρησιμοποίηση θεραπευτικῶν μέσων, ἀντιτάσσεται, ὅμως, στὴ χρησιμοποίηση μὴ ἐκκλησιαστικῶν μέσων θεραπείας.

Ἡ προοιμιακὴ αὐτὴ τοποθέτηση προσδιορίζει, ἤδη, τὴν ἐκκοσμίκευση τῆς ποιμαντικῆς στὴν λανθασμένη θεώρηση τῶν δύο ἀφετηριακῶν ὁρισμῶν τῆς προσλήψεως καὶ τῆς θεραπείας. 

Ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν πρόσληψη

Ἡ πρόσληψη τοῦ κόσμου καὶ τῶν μεγεθῶν του ἀποτελοῦν ἕνα καίριο σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς ποιμαντικῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἀφοῦ ἡ πρόσληψη γίνεται πρὸς θεραπεία, πρέπει νὰ γίνει...

σαφὴς διάκριση ἀνάμεσα στὸν προσλαμβανόμενο καὶ στὰ στοιχεῖα τῆς ζωῆς του. Ἡ πρόσληψη ἀφορᾶ πάντοτε πρόσωπα καὶ ὄχι ἀντικείμενα. Ἡ Ἐκκλησία προσλαμβάνει πάντα τὴν οὐσία τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὄχι τὴν περιουσία του.

Ἡ ἐκκοσμίκευση θὰ ἦταν ἡ πρόσληψη ἑνὸς ἀξιωματούχου τῶν ἀνωτέρων κοινωνικῶν τάξεων μὲ παράλληλη ἐξάρτηση ἀπὸ τὴ ἰσχὺ τοῦ ἀξιώματος καὶ τὴ δύναμη τῶν οἰκονομικῶν του συντελεστῶν. Ἡ ἔμφαση στὴν περιουσία τοῦ προσλαμβανόμενου μπορεῖ νὰ καταστρέψει καὶ τὴν οὐσία τῆς σωτηριώδους θεραπευτικῆς τοῦ προσώπου.

Ἀκρότατη ἐκκοσμίκευση θὰ ἦταν, κατ’ ἐπέκταση, ἡ πρόσληψη μόνο τῆς περιουσίας χωρὶς τὴν ὁποιαδήποτε παρουσία τοῦ προσώπου στὸ χῶρο τῆς πρόσληψης. Οἱ παροχὲς ἀπὸ ἀπρόσωπο μηχανισμό, ὅπως ἀναπτυξιακὰ προγράμματα ἐπιχειρήσεων, μόνο ἐξαρτήσεις καὶ ὑποχρεώσεις θὰ φέρουν στὴν Ἐκκλησία. Ἡ ἀπουσία προσώπου - οὐσίας δίνει τὴν ἐντύπωση πὼς ἡ «δραστηριότητα» τῆς Ἐκκλησίας μετατοπίζεται ἀπὸ τὸ πρόσωπο στὴν κεφαλαιικὴ ἐπιφάνεια ποὺ παρέχουν οἱ ἀπρόσωποι μηχανισμοί. Ὅπως δὲν ὑπάρχει στὸ χῶρο τῆς Ὀρθοδόξου ἁγιογραφίας εἰκόνα χωρὶς πρόσωπο, ἄλλο τόσο δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ποιμαντικὴ χωρὶς πρόσωπο.

Ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας ἔχει ἄξονά της τὸ «μηδὲν ἔχοντες καὶ τὰ πάντα κατέχοντες» τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ἡ καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀπαιτεῖ αὐτὴν τὴν ἔμφαση στὸ τὰ πάντα κατέχοντες. Θέλει πάντας τοὺς ἀνθρώπους νὰ σωθοῦν. Ἡ τραγωδία τῆς χρηματικῆς ἀξιολόγησης τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν λειτουργῶν, τῶν ὀνομάτων τῆς προσκομιδῆς, τῶν τρισαγίων καὶ μνημοσύνων, προβάλλουν μία ἀγωνία γιὰ κτήση καὶ κατάκτηση. Ἡ Ἐκκλησία δωρεὰν λαμβάνει καὶ δωρεὰν δίνει. Θέλει τὰ πρόσωπα καὶ ὄχι τὰ χρήματά τους. Ἡ ἐκκοσμίκευση τῆς ποιμαντικῆς ἔχει σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὑποδείξει δείγματα περιφρονήσεως τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί, φυσικά, τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλα πληρώνονται καὶ ὅλα γίνονται θέατρο καὶ προβολή.

Ἡ ἐκκοσμίκευση φανερώνει τὸ πρόσωπό της καὶ στὴν προσπάθεια χρησιμοποιήσεως «μοντέλων» οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως γιὰ τὴν ἀξιολόγηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας. Οἱ μέθοδοι τοῦ σύγχρονου ἐπιστημονικοῦ τρόπου λειτουργίας τῶν μικροοικονιμικῶν μεγεθῶν ἀγνοοῦν ἢ περιφρονοῦν τὸν ἄνθρωπο καὶ στοχεύουν στὸ μέγιστο κέρδος. Ἡ διοικητικὴ δομὴ τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ προσλάβει τέτοιες μεθοδολογίες ποὺ ὑποτάσσουν τὸ πρόσωπο σὲ σκοπιμότητες κερδοφόρων ἐπενδύσεων. Ἡ ἐπένδυση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ λαός της καὶ ὄχι οἱ κερδοφόροι ὁρίζοντες τῶν σύγχρονων, ἀπρόσωπων, πολυδύναμων ἀνώνυμων ἑταιρειῶν.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στὸ χῶρο τῆς προσλήψεως γεννιέται πάντοτε μέσα ἀπὸ ποικιλόμορφους ἐγωισμούς. Ἡ δύναμη, τὸ κέρδος, ἡ προβολή, τὸ «ἐπιτελούμενον ἔργον», μὲ ὅλες τὶς διαφημιστικές του προεκτάσεις, ἀλλοτριώνουν τὰ κέντρα τῆς ποιμαντικῆς καὶ τὰ μετατρέπουν σὲ φορεῖς κοσμικῆς ἐξουσίας. Ἡ Ἐκκλησία δὲν θέλει νὰ δείξει πὼς εἶναι «καλὴ» ποὺ «προσφέρει». Τὸ μυστήριο τῆς μεταμορφώσεως τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν ἀνθρώπων δὲν μπορεῖ νὰ χωρέσει σὲ σχήματα αὐτοκαταφάσεως καὶ κοσμικῆς προβολῆς. Ἡ Ἐκκλησία «πληροφορεῖ» τὴ διακονία της φέροντας σὲ πληρότητα ἀληθείας τὰ ἀνατεθέντα σ’ αὐτὴν ἀπὸ τὸν Ζωοδότη Κύριο. Δὲν προσπαθεῖ νὰ ἀποδείξει, νὰ πείσει, νὰ ἀναγνωριστεῖ. Ὅλα αὐτὰ γίνονται, ὅταν πρέπει καὶ «ὅπως» πρέπει, κατὰ τὴν δωρεὰ τοῦ Παρακλήτου. Ἡ Ἐκκλησία δὲν ἔχει μεθοδολογίες, συστήματα καὶ ἐξαντλητικὰ ὀργανωτικὰ σχήματα. Καταθέτει τὸ ἀνθρώπινο καὶ κατευθύνεται ἀπὸ τὸ Θεό. Ζεῖ ὡς μηδὲν ἔχουσα καὶ τὰ πάντα κατέχουσα.

Ἡ ἐκκοσμίκευση ἀναδύεται ἀπὸ τὴν προσπάθεια νὰ χρησιμοποιήσουμε τὰ «καλά» τοῦ κόσμου προκειμένου νὰ ζήσουμε. Ἐμεῖς ὅμως θέλουμε νὰ μάθουμε νὰ πεθαίνουμε καὶ ταυτόχρονα αὐτὸς ὁ θάνατος νὰ κυοφορεῖ ζωή.

Ἡ ἐκκοσμίκευση ἀπαιτεῖ νὰ ὑπάρχει μία Ἐκκλησία ποὺ νὰ ἀποδεικνύει πὼς ζεῖ. Κρύβει μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο προσπάθειες, γιὰ νὰ πεισθεῖ ὁ κόσμος νὰ ἔλθει στὴν Ἐκκλησία. Ἡ ἴδια ἡ «πειθὼ» εἶναι ἐκκοσμίκευση.

Ἡ Ἐκκλησία προσλαμβάνει τὸν κόσμο γιὰ θεραπεία καὶ ἁγιασμό. Δὲ λαμβάνει ὅμως τὰ μέσα μὲ τὰ ὁποία οἱ διάφορες δομὲς καὶ δυνάμεις τοῦ κόσμου προσεγγίζουν τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὸ λαό. Ὁ κόσμος προσεγγίζει τὸ λαὸ γιὰ νὰ κολακεύσει. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς ὁμιλεῖ συνέχεια γιὰ τὸ λαό. Ἡ Ἐκκλησία δὲν κάνει λαοκρατικὰ κηρύγματα γιὰ τὴ «βάση» της ποὺ εἶναι ὁ λαός, οὔτε κάνει λαοκρατία καὶ λαοφιλῆ προγράμματα ποὺ θὰ ἐνθουσιάζουν τὸν κόσμο καὶ θὰ προσελκύουν μὲ τοὺς στόχους κοινωνικῶν παροχῶν. Ἡ Ἐκκλησία διακονεῖ τὸ λαὸ καὶ θυσιάζεται γι’ αὐτόν. Καὶ ἄν, ἀκόμη, προβεῖ σὲ κοινωνικὲς παροχὲς δὲν τὶς ἀνακοινώνει καὶ δὲν τὶς διαφημίζει. Τὰ «πεπραγμένα» ἐκκλησιαστικῶν προσφορῶν εἶναι ἕνας ἀνοικτὸς δρόμος γιὰ ἐκκοσμίκευση στὴν ποιμαντική.

Ἡ ἐκκοσμίκευση στὴ θεραπεία

Τὰ θεραπευτικὰ μέσα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωή της, ἡ ἀποκάλυψη καὶ ἡ βίωση τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς, ἡ βίωση μέσα στὰ μυστήρια τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας δὲ δέχονται ὁρισμούς, περιορισμούς, μεθοδολογίες, ὀργάνωση, σύστημα, κατάταξη, ἀξιολόγηση. Δὲ βελτιώνονται, δὲ διορθώνονται, δὲν τροποποιοῦνται, δὲν ὑποβοηθοῦνται, δὲν ὑποτάσσονται σὲ ἀνθρώπινα θεραπευτικὰ σχήματα. Τὰ μυστήρια οἰκονομοῦνται, χαριτώνουν, ἁγιάζουν, μεταμορφώνουν, θεραπεύουν, φωτίζουν.

Ἡ χρησιμοποίηση ἀνθρώπινων μεθοδολογιῶν στὴν ἀποκάλυψη τῆς ἐν μυστηρίω ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἀποτελεῖ βέβηλη παρέμβαση στὸ ἔργο τῆς Θείας Οἰκονομίας, ἡ ὁποία ἀποκαλύπτεται μέσα στὸ «νῦν καὶ ἀεὶ» τῆς Ἐκκλησίας.

Δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει «καλὴ» ἢ «κακὴ» Θεία Λειτουργία. Οἱ πιστοὶ μποροῦν νὰ ἀποκρίνονται ἢ ὄχι στὸ «στῶμεν καλῶς». Ἡ Λειτουργία λειτουργεῖ καὶ δὲν βελτιώνεται. Ἐμεῖς «πάσαν τὴν ζωὴ ἠμῶν» παραθέτομεν καὶ ἡ λειτουργία γίνεται ζωή μας. Οὔτε ὁ ἱερέας, οὔτε ὁ ψάλτης, οὔτε τὰ φῶτα, οὔτε τὰ ἄμφια κάνουν μία καλὴ Λειτουργία. Ἀντίθετα ὅλα αὐτὰ μαζὶ μπορεῖ νὰ γίνουν ἐκκοσμικευμένες παρεμβάσεις μέσα στὴ Θεία Λειτουργία. Μπορεῖ νὰ καταργοῦν τὸ ταπεινό, τὸ λιτό, τὸ ἠσύχιο, τὸ πράο, τὴν αὔρα τὴ λεπτή τῆς κατανυκτικῆς ἀποκαλύψεως τοῦ λειτουργοῦντος τελεταρχικοῦ Πνεύματος.

Ἐπιδεικτικὲς λειτουργικὲς κινήσεις, προβολὴ τῶν φωνητικῶν ἱκανοτήτων, δυναμικὲς ἐξάρσεις πρὸς ἐντυπωσιασμὸ καὶ λαϊκὴ ἐξέγερση καὶ ἄλλα πολλὰ θέτουν τὸ λίθο τῆς ἐκκοσμίκευσης στὸ μυστήριο τῆς ζωῆς.

Παράλληλα ἀνθρώπινα ἐγωιστικὰ σχήματα μποροῦν νὰ θέλουν νὰ φτιάξουν ἕνα σύστημα τρόπων ἐξομολογήσεως. Τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας τελεῖται μέσα στὴ χάρη καὶ τὸ φωτισμὸ τοῦ Παρακλήτου. Δὲν ὑπάρχουν ἐκεῖ ψυχοθεραπευτικὲς δεξιοτεχνίες, δὲν ὑπάρχουν ψυχαναλυτικὲς ἀναζητήσεις ἢ ψυχοθεραπευτικὲς μεθοδολογίες. Ἡ μετάνοια εἶναι μυστήριο καὶ ἡ ἄφεση παραμένει μυστήριο. Χωρὶς νὰ κράζει στὶς καρδιές μας ὁ Παράκλητος «ἀββᾶ ὁ Πατὴρ» μεταμόρφωση ζωῆς δὲ γίνεται. Ὁ πνευματικὸς διακονεῖ τὸ μυστήριο τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατὰ τὴν ἐντολὴ τοῦ Χριστοῦ «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον». Ὁ πνευματικὸς δὲν ἔχει μέθοδο, δὲν εἶναι δικαστὴς ἢ ἀναλυτής, εἶναι «οἰκονόμος» τοῦ μυστηρίου. Δὲν ἔχει δικό του «τρόπο ἐξομολογήσεως». Τιμᾶ τὰ πρόσωπα ποὺ προσέρχονται, προσεύχεται γιὰ τὴ μετάνοιά τους, ἀνοίγει τὸ στόμα του γιὰ νὰ λειτουργήσει τὸ σῶμα τοῦ Θεοῦ καὶ μόνο, στὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. Δὲν ἔχει δικές του θεωρίες, ἀλλὰ γίνεται θεωρὸς τοῦ μυστηρίου τῆς μετανοίας καὶ θεᾶται τὸ θαῦμα ποὺ ἀποκαλύπτεται μπροστά του.

Σὲ ὅλα τὰ μυστήρια ὁ πνευματικὸς ἀκολουθεῖ τὴν τάξη τῆς Ὀρθόδοξης παραδόσεως, δὲν ἔχει δικό του τυπικό. Γνωρίζει πὼς δὲν μπορεῖ νὰ κάνει δικές του μεθοδολογίες μέσα στὰ μυστήρια. Δὲν ἀξιολογεῖ τὶς εὐχὲς ὡς ἀπαραίτητες καὶ μὴ ἀπαραίτητες. Ἐγκαταλείπεται στὰ χέρια τῆς σοφίας τῶν θεοφόρων Πατέρων ποὺ συγκρότησαν τὶς ἀκολουθίες. Δὲν ἀναζητᾶ λειτουργικὲς ἀναγεννήσεις μὲ τὴν ἀλλαγή, προσθήκη ἢ ἀφαίρεση κειμένων. Προσεύχεται γιὰ τὴν ἄνωθεν γέννηση τοῦ κάθε πιστοῦ.

Ἐκκοσμίκευση καὶ πρόβλημα

Ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν ποιμαντικὴ ὑπάρχει, ὅταν δὲν ἐπιτρέπουμε τὴν φανέρωση τοῦ μόνου προβαλλόμενου μέσα στὴν Ἐκκλησία, ποὺ εἶναι ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κι αὐτὸ εἶναι τὸ πρόβλημα. Πόσο ἐπιτρέπουμε νὰ προβάλλεται ὁ Παράκλητος στὴ ζωὴ τῶν πιστῶν ἢ οἱ δικές μας ἀνάρμοστες τεχνικές.

Ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας μας δὲν πάσχει ἀπὸ νέες ἰδέες, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν στάση τῶν προβαλλόμενων προβληματικῶν λειτουργῶν της σὲ σχέση μὲ τὸν Προβαλλόμενον Χορηγὸ ζωῆς, Παράκλητο, Πνεῦμα Ἀληθείας, Πανταχοῦ Παρόντα, Πληροῦντα τὰ πάντα, Θησαυρὸν τῶν ἀγαθῶν, Βρύον προφητείας καὶ ἱερέας τελειούντα.

Ὅλα αὐτὰ σημαίνουν, τέλος, πὼς ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν ποιμαντικὴ ὁρίζεται ὡς ἡ προσπάθεια νὰ δημιουργήσουμε συνθῆκες ἢ ἐντυπώσεις τελειότητας στὸ χῶρο ποὺ τὰ πάντα τελειοῦνται διὰ τῆς ἄνωθεν χάριτος καὶ βοηθείας.

† π.Κ.Σ.

floga.gr