Τοπικὴ παραγωγὴ γιὰ τοπικὴ κατανάλωση

Γεωργίου Α. Δαουτόπουλου

σ. Καθηγητῆ Γεωπονίας ΑΠΘ

10ο Τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ ΕΡΩ ποὺ θὰ τὸ βρεῖτε ΕΔΩ

1. Γενικά

Στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1960 ἀσχολήθηκα ἐρευνητικὰ μὲ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ βαθμοῦ αὐτάρκειας τῶν γεωργικῶν νοικοκυριῶν σὲ ἕνα χωριό. Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη κυριαρχοῦσε τὸ μήνυμα τῆς ἐξειδίκευσης τῆς παραγωγῆς ποὺ παρότρυνε τοὺς γεωργοὺς νὰ ἐγκαταλείψουν τὸ πολυκαλλιεργητικὸ σύστημα καὶ νὰ ἐπικεντρώσουν τὴ γεωργική τους παραγωγὴ σὲ μία ἢ δύο καλλιέργειες τὰ προϊόντα τῶν ὁποίων θὰ διέθεταν στὴν ἀγορὰ καὶ μὲ τὰ χρήματα ποὺ θὰ εἰσέπρατταν θὰ κάλυπταν ὅλες τὶς ἄλλες ἀνάγκες τους. Ἡ μέτρηση τοῦ βαθμοῦ αὐτάρκειας, τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, χρησιμοποιοῦνταν ὡς δείκτης ἐκσυγχρονισμοῦ, ἐκχρηματισμοῦ καὶ ἐμπορευματοποίησης τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς. Γεωργικὲς ἐκμεταλλεύσεις μὲ ὑψηλὸ βαθμὸ αὐτάρκειας θεωροῦνταν παραδοσιακές, συντηρητικὲς ἢ ἀκόμη καὶ «καθυστερημένες», ἀφοῦ δὲν εἶχαν προσαρμοστεῖ στὶς ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν. Στὶς ἑπόμενες δεκαετίες, ὁλοκληρώθηκε ἡ ἐμπορευματοποίηση μὲ γρήγορους ρυθμούς. Οἱ ἀγρότες προσδέθηκαν στὸ ἅρμα μίας ἀναρχούμενης ἀγορᾶς.

Ὡς ἀποτέλεσμα εἴχαμε μία σοβαρὴ μεταφορὰ ἀγροτικοῦ εἰσοδήματος στὶς ἀστικὲς περιοχὲς χάρις στὸ μηχανισμὸ τῶν τιμῶν. Ἀθήνα καὶ Θεσσαλονίκη, σύμφωνα μὲ ξένους ἀγροτοκοινωνιολόγους, χτίστηκαν μὲ εἰσοδήματα ποὺ μεταφέρθηκαν ἀπὸ τὴν ὕπαιθρο. Ἀκόμη καὶ σήμερα τὸ ἴδιο σύστημα ἐπιβιώνει καὶ συνεχίζει τὴν....

ἀποστολή του. Τὴ συρρίκνωση τοῦ εἰσοδήματος τῶν ἀγροτικῶν περιοχῶν πρὸς ὄφελος τῶν ἀστικῶν. Οἱ κάτοικοι τῆς ὑπαίθρου δὲν κατάφεραν στὶς δεκαετίες ποὺ πέρασαν νὰ διαμορφώσουν συνθῆκες ποὺ θὰ τοὺς ἐπέτρεπαν τουλάχιστον νὰ συνδιαμορφώνουν τὶς τιμὲς τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων. Εἶναι ἀποδέκτες τιμῶν καὶ ὄχι διαμορφωτές. Μικροὶ σὲ μέγεθος καὶ ἀσυντόνιστοι, δὲν ἔχουν καμμιὰ διαπραγματευτικὴ ἰσχὺ ἀπέναντι στοὺς λίγους ἐμπόρους ποὺ προσυνεννοοῦνται. Οἱ Ἀγροτικοὶ Συνεταιρισμοὶ, ποὺ θεωρήθηκαν ὡς ὁ μηχανισμὸς προστασίας τῶν μικρῶν παραγωγῶν, ἀποδείχθηκαν ἀναποτελεσματικοὶ καὶ σήμερα καταρρέουν κάτω ἀπὸ τὰ χρέη τους ὡς ἀποτέλεσμα κυρίως κακῆς διαχείρισης. Τὸ τραγικὸ εἶναι πὼς τώρα ποὺ χρειάζονται γιὰ νὰ προστατεύσουν τοὺς παραγωγούς, ἀποδεικνύονται ἀδύναμοι νὰ τὸ πράξουν.

2. Το νέο πρόταγμα

Στὴ σημερινὴ περίοδο, ὁποὺ ὁ ἀνταγωνισμὸς ἔχει ἐνισχυθεῖ καὶ δεκάδες τρόφιμα φθάνουν στὶς ἐσχατιὲς τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου μὲ τιμὲς μικρότερες τῶν ἐγχώριων, ἡ κρίση βαθαίνει καὶ ἁπλώνεται. Τὸ καλλιεργητικὸ ἔτος 2010-11 σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς χώρας ἀγροτικὲς παραγωγὲς δὲν συγκομίστηκαν, διότι οἱ προσφερόμενες τιμὲς κρίνονταν ἀπὸ τοὺς παραγωγοὺς ὡς ἀσύμφορες. Σὲ πολλὲς περιπτώσεις, οἱ παραγωγοὶ στὴν πανωλεθρία τους, παρέδωσαν τὴν παραγωγὴ στοὺς ἐμπόρους «ἀνοιχτά», ὅπως λένε. Ἂν τὴν πουλήσουν καὶ σὲ ὅποια τιμὴ καὶ εὐαρεστηθοῦν νὰ τοὺς δώσουν κάποια χρήματα, ἔχει καλῶς. Ἂν κατὰ καιροὺς ἀκοῦτε ἀπὸ τοὺς πολιτικοὺς νὰ λένε ὅτι ἀνήκουμε στὴν Εὐρώπη ἢ στὴ Δύση, εἴτε ὅτι εἴμαστε Εὐρωπαῖοι, τώρα ξέρετε. Εἴμαστε τριτοκοσμικοί. Σὲ καμμιὰ χώρα τῆς Εὐρώπης δὲν ὑπάρχει σύστημα ἐμπορίας ἀγροτικῶν προϊόντων παρόμοιο μὲ τὸ Ἑλληνικό. Μόνον στὴν «καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολή». Τὸ ἐρώτημα πού προκύπτει λοιπὸν εἶναι «τί κάνουμε ἐμεῖς».

Τὸ πιὸ πιθανὸ εἶναι νὰ παραμένουμε ἀπαθεῖς ἢ ἐνδεχόμενα στὶς συζητήσεις στὶς ταβέρνες ἢ στὸ καφενεῖο νὰ ἐκστομίζουμε βαριὲς κατηγορίες μὲ τὶς ἀνάλογες χειρονομίες γιὰ τοὺς ἑκάστοτε διαχειριστὲς τῆς ἐξουσίας. Ἄλλοι νὰ κατεβαίνουν στὰ μπλόκα φωνάζοντας συνθήματα τοῦ τύπου: «Τιμὲς Ἀθηνῶν καὶ ὄχι Βρυξελλῶν» ἢ «Ὅλα τὰ κιλά, ὅλα τὰ λεφτά». Τὰ συνθήματα αὐτὰ ἀκούγονται εὐχάριστα στὰ ἀφτιά μας, ἀλλὰ δὲν λύνουν τὰ προβλήματα. Μᾶλλον μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴ λύση. Ἂν ἀπεναντίας στραφοῦμε πρὸς τὸν γείτονά μας καὶ ἀναρωτηθοῦμε τί μποροῦμε νὰ κάνουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος, ἡ λύση ἔχει ἀρχίσει νὰ διαγράφεται. Μόνον ὅταν ἡ τοπικὴ κοινωνία προβληματιστεῖ καὶ ἀναζητήσει τὶς δικές της δράσεις γιὰ αὐτοπροστασία, τότε μόνον θὰ ἔχουμε τὴν ἀπαρχὴ τῆς ἐπίλυσης τῶν προβλημάτων. Ἡ τοπικὴ κοινωνία μπορεῖ νὰ κάνει πολλά. Τόσα πολλὰ ποὺ δὲν τὰ φανταζόμαστε. Συχνὰ ξεχνᾶμε ὅτι μικρὲς δράσεις, ἂν ἀθροιστοῦν, φτιάχνουν κολοσσιαῖα μεγέθη ποὺ οὐδεὶς διανοεῖται νὰ περιφρονήσει.

Τὸ 2005, στὰ μέσα τοῦ χειμῶνα, οἱ πατατοπαραγωγοὶ ἀπὸ τὸν Ἀρχάγγελο Πέλλας δήλωναν μὲ ἀπελπισία πὼς μέσα σὲ 4 μῆνες κατάφεραν νὰ διαθέσουν μόνο τὸ 20% τῆς παραγωγῆς τους γιὰ νὰ προσθέσουν, μὲ ἔκδηλη ἀγωνία, πὼς εἶναι ἀδύνατο νὰ διαθέσουν τὸ ὑπόλοιπο 80% μέσα στοὺς ἑπόμενους 4 μῆνες ζωῆς τοῦ προϊόντος στὶς ἀποθῆκες. Δὲν ἔβλεπαν καμμιὰ λύση παρὰ μόνον τὴν παρέμβαση τοῦ κράτους ποὺ ἦταν πολὺ μακριὰ καὶ πολυάσχολο γιὰ νὰ τοὺς ἀκούσει. Ἂν εἴχαμε ὅμως μία κοινωνία μὲ αὐξημένο τὸ αἴσθημα τῆς ἀλληλεγγύης, ἡ λύση μποροῦσε νὰ ἔρθει σὲ λίγες ἡμέρες καὶ χωρὶς καμμιὰ ἀπολύτως κρατικὴ συμπαράσταση.

Μέσα ἀπὸ τὶς Ἑνώσεις Γεωργικῶν Συνεταιρισμῶν τοῦ Νομοῦ καθορίζεται μία τιμὴ πώλησης ποὺ συμφέρει παραγωγοὺς καὶ καταναλωτές. Στὴ συνέχεια ἐνημερώνονται οἱ Ἀγροτικοὶ Συνεταιρισμοὶ ποὺ μὲ ἀνακοίνωση ἀπὸ τὰ μεγάφωνα τῶν χωριῶν καλοῦν τὰ μέλη τους νὰ δηλώσουν τὰ κιλὰ τῆς πατάτας ποὺ χρειάζονται. Οἱ καταστάσεις ποὺ συντάσσονται μὲ φὰξ συγκεντρώνονται σὲ λίγες ἡμέρες στὶς Ἑνώσεις καὶ ἀπὸ ἐκεῖ φθάνουν στὸν Συνεταιρισμὸ πατατοπαραγωγῶν τοῦ Ἀρχαγγέλου. Τὴν ἄλλη ἡμέρα φορτηγὰ μὲ συσκευασμένες πατάτες σὲ δίκτυα παραδίδουν τὶς ποσότητες ποὺ ζητήθηκαν στοὺς Συνεταιρισμοὺς τῶν χωριῶν. Σὲ λίγες ἡμέρες τὸ πρόβλημα λύθηκε καὶ ὠφελήθηκαν ὄχι μόνον οἱ παραγωγοὶ τοῦ Ἀρχάγγελου, ἀλλὰ καὶ ἡ τοπικὴ οἰκονομία ποὺ κατανάλωσε μία παραγωγὴ τοῦ τόπου της ἀξιοποιώντας καὶ ἐπιβραβεύοντας τοὺς μόχθους τῶν συμπατριωτῶν τους ποὺ μὲ τὴ σειρά τους θὰ τονώσουν τὴν τοπικὴ οἰκονομία. Μὴν ξεχνᾶμε αὐτὸ ποὺ μερικὲς χιλιάδες χρόνια πρὶν τόνισαν οἱ πρόγονοί μας καὶ ἰσχύει ἀπόλυτα καὶ σήμερα: «Εὖ γὰρ φερομένης τῆς γεωργίας, ἅπασαι αἱ ἄλλαι τέχναι εὖ φέρονται».

Τέτοιες λύσεις θέλουμε στὴ σημερινὴ ἐποχὴ ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ ἀπαγορεύσουμε τὴν εἰσαγωγὴ ξένων προϊόντων. Τοπικὴ παραγωγὴ γιὰ τοπικὴ κατανάλωση. Οἱ πατάτες ποὺ ἔχει ἀνάγκη ὁ Νομὸς Πέλλας πρέπει νὰ καλύπτονται ἀπὸ παραγωγὴ ποὺ γίνεται στὰ ὅριά του. Οὔτε στὸ Νευροκόπι τῆς Δράμας ἢ στὸν Πολύμυλο τῆς Κοζάνης ἢ στὴ Βροντοῦ τῶν Σερρῶν. Πολὺ δὲ περισσότερο, οὔτε στὴν Αἴγυπτο ἢ στὴν Τουρκία, οὔτε ἀκόμη καὶ στὴν Κύπρο. Ἐξυπακούεται βέβαια ὅτι αὐτὲς οἱ ὁμάδες δὲν θὰ ἀποτελέσουν τὴν Κερκόπορτα γιὰ τὴν εἴσοδο ξένων ὁμοειδῶν προϊόντων ποὺ μὲ λίγο πασπαλισμένο χῶμα θὰ βαπτίζονται ἑλληνικές. Διότι καὶ αὐτὸ παρατηρήθηκε καὶ πρέπει νὰ παταχθεῖ παραδειγματικά. Τὴν τοπικὴ κατανάλωση μπορεῖ νὰ ἐνισχύσει ἕνας παραδοσιακὸς θεσμός. Τὸ ἑβδομαδιαῖο παζάρι. Πρέπει ὅμως νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὰ ξενόφερτα στοιχεῖα καὶ τὶς στρεβλώσεις ποὺ ἔχει. Στὸ παζάρι πρέπει νὰ προσέρχονται ἀποκλειστικὰ ντόπιοι παραγωγοί γιὰ νὰ πουλήσουν τοπικὰ προϊόντα κάνοντας πράξη τὸ σύνθημα «τοπικὴ παραγωγὴ γιὰ τοπικὴ κατανάλωση». Οἱ ἔμποροι μικροπωλητὲς καὶ τὰ ξένα προϊόντα δὲν ἔχουν θέση. Ὑπάρχουν τὰ ἐμπορικὰ καταστήματα γιὰ νὰ τὰ διαθέσουν. καὶ δικαίως παραπονοῦνται οἱ καταστηματάρχες γιὰ ἀθέμιτο ἀνταγωνισμὸ (πώληση χωρὶς παραστατικὰ καὶ χωρὶς τὶς ἐπιβαρύνσεις ποὺ ἔχουν τὰ καταστήματα).

Οἱ Τοπικὲς Αὐτοδιοικήσεις ποὺ ἔχουν τὴν εὐθύνη λειτουργίας τῶν τοπικῶν ἀγορῶν μποροῦν θαυμάσια νὰ παρέμβουν μέσῳ τῆς διαδικασίας χορήγησης ἀδειῶν διευκολύνοντας τοὺς παραγωγοὺς τοπικῶν προϊόντων σὲ βάρος τῶν διακινητῶν ξένων εἰσαγόμενων. Εἶναι ἀπαράδεκτο νὰ διακινοῦνται, γιὰ παράδειγμα, μπανάνες στὶς λαϊκὲς ἀγορές. Αὐτὲς τὶς ἔχουν ὀπωροπωλεῖα καὶ ὑπὲρκαταστήματα καὶ ἀπὸ ἐκεῖ μπορεῖ κάποιος νὰ τὶς προμηθευτεῖ. Ὅσα περισσότερα προϊόντα παράγονται καὶ καταναλώνονται σὲ μία ἀκτίνα 100 χιλιομέτρων ἀπὸ τὸν τόπο τῆς παραγωγῆς, τόσο τὸ καλύτερο γιὰ τὴν τοπικὴ καὶ κατ᾿ ἐπέκταση γιὰ τὴν ἐθνικὴ οἰκονομία. Αὐτὸ εἶναι ἐπίσης καλύτερο γιὰ τὴν ἀειφορία καὶ γιὰ τὸ παγκόσμιο περιβάλλον. Λιγότερες μεταφορὲς καὶ λιγότερη κατανάλωση μὴ ἀνανεώσιμων ὀρυκτῶν καυσίμων. Αὐτὴ εἶναι μία μεγάλη ἀντίφαση τῶν Διεθνῶν Ὀργανισμῶν. Ἀπὸ τὴ μία διαλαλοῦν τὴν ἀνάγκη νὰ μετασχηματίσουμε τὴ γεωργία καὶ τὴ διαβίωσή μας σὲ ἀειφορική, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη, εὐνοοῦν πολιτικὲς μεταφορῶν ἀγροτικῶν προϊόντων ἀπὸ μεγάλες ἀποστάσεις. Αὐτὴ ἡ ἀντίφαση πρέπει σύντομα νὰ ἐκλείψει δεδομένου ὅτι δὲν πρόκειται νὰ εὐημερήσουν οἱ ἀγροτικὲς περιοχὲς τῶν ἀναπτυσσόμενων χωρῶν ἀπὸ τὴν ἐξαγωγὴ φθηνῶν ἀγροτικῶν προϊόντων. Συχνὰ ἐνισχύονται οἱ μονοκαλλιέργειες καὶ ἡ παραγωγὴ προϊόντων μὴ βασικῶν (π.χ. φροῦτα) ποὺ κατευθύνονται στὶς ἀνεπτυγμένες χῶρες γιὰ τὶς ὁποῖες καὶ παράγονται.

Δὲν εἶναι πλεονάσματα μίας ντόπιας παραγωγῆς, ἀλλὰ μία σκοπούμενη καὶ στοχευόμενη παραγωγὴ συγκεκριμένων μὴ βασικῶν ἀγροτικῶν προϊόντων διατροφῆς. Ἐπίσης, ἕνα μεγάλο μέρος τῆς χαμηλῆς τους τιμῆς ὀφείλεται στὴ χρησιμοποίηση παιδικῆς ἐργασίας, ἐργασίας χωρὶς ἀσφαλιστικὴ κάλυψη ἢ μὲ αὐθαίρετα καὶ ἀνεξέλεγκτα ὡράρια. Ἑπομένως αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ προτάξουμε εἶναι ἡ ἐπάνοδος στὴν αὐτάρκεια. Αὐτάρκεια σὲ ἐπίπεδο νοικοκυριοῦ, σὲ ἐπίπεδο χωριοῦ, σὲ ἐπίπεδο περιοχῆς, Ἐπαρχίας, Νομοῦ. Θὰ διαβάσατε τὶς διαμαρτυρίες τῶν παραγωγῶν σιταριοῦ γιὰ τὶς ἁθρόες εἰσαγωγὲς σιτηρῶν ἀπὸ τὴν Οὐκρανία ποὺ ἔγιναν τὸ 2004, λίγες ἑβδομάδες πρὶν ἀπὸ τὴ συγκομιδὴ τῆς νέας σοδειᾶς. Τὰ σιτάρια παρέμειναν στὶς ἀποθῆκες ἀπούλητα καὶ μόλις τὸ χειμώνα ἄρχισε ἡ διάθεση κάποιων ποσοτήτων, κυρίως γιὰ ζωοτροφὲς. Ἐδῶ ὑπάρχει μία ἄλλη μεγάλη ἀντίφαση καὶ ἕνα μεγάλο ἠθικὸ πρόβλημα. Διαμαρτύρονται οἱ παραγωγοὶ, γιατί οἱ Ἕλληνες καταναλωτὲς δὲν τίμησαν τὸ προϊόν τους, ὅταν οἱ ἴδιοι τὸ περιφρονοῦν τόσο βάναυσα. Ἐνῷ παράγουν μεγάλες ποσότητες, δὲν παρακρατοῦν γιὰ παράδειγμα 500 κιλὰ γιὰ νὰ τὰ κάνουν ἀλεύρι καὶ νὰ παρασκευάσουν τὸ ψωμὶ τῆς οἰκογένειάς τους. Καὶ ἂς ὑπάρχουν σήμερα μικρὰ αὐτόματα ζυμωτήρια, ἄφθονα ξύλα καὶ χρόνος γιὰ νὰ μοσχοβολήσουν οἱ γειτονιὲς στὰ χωριὰ ἀπὸ τὰ εὐωδιαστὰ ψωμιά. Ἂν λοιπὸν ἐσὺ ὁ παραγωγὸς δὲν τιμᾶς τὴν παραγωγή σου, θέλεις καὶ ἀπαιτεῖς νὰ τὴν τιμήσω ἐγὼ ὁ ξένος καὶ ἁπλὸς καταναλωτής; Ἐπίσης ἐμεῖς, ἂν καὶ εἴχαμε τὴν εὐαισθησία νὰ ὑποστηρίξουμε τὴ ντόπια παραγωγὴ σιτηρῶν, ἀδυνατοῦμε νὰ τὸ κάνουμε, γιατί ὅταν ἀγοράζουμε τὸ ψωμί, οὐδεὶς μᾶς πληροφορεῖ γιὰ τὴν προέλευση τοῦ σίτου ποὺ χρησιμοποιήθηκε.

Γιὰ τὴν ἐνίσχυση τῆς τοπικῆς παραγωγῆς, ποὺ ἂς μὴ νομιστεῖ ὅτι εἶναι μία πρόταση γιὰ βραδυποροῦσες οἰκονομίες, πολλὲς τοπικὲς κοινωνίες στὶς Η.Π.Α καὶ τὸ Ἑνωμένο Βασίλειο ἐκδίδουν τοπικὸ νόμισμα ποὺ κυκλοφορεῖ μόνο στὰ ὅριά τους καὶ χρησιμοποιεῖται ἀποκλειστικὰ γιὰ τὴν ἀγορὰ τοπικῶν προϊόντων καὶ ὑπηρεσιῶν. Τὸ κίνημα αὐτὸ ἔχει φθάσει καὶ στὴ χώρα μας καὶ σὲ λίγο θὰ κάνει αἰσθητὴ τὴν παρουσία του. Στὶς ἴδιες χῶρες διαμορφώνονται κινήματα πολιτῶν ποὺ προτρέπουν τὴ χρήση τῶν τοπικῶν προϊόντων, οἱ λεγόμενοι Locavores. Προτείνουν μάλιστα ὡς ὅριο μία ἀπόσταση 400 χιλιομέτρων ἀπὸ τὸν τόπο κατοικίας, ὅση ἡ ἀπόσταση ποὺ μπορεῖ νὰ διανύσει ἕνα αὐτοκίνητο μὲ ἕνα γέμισμα τῆς δεξαμενῆς του. Στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα θὰ τοὺς ἀποκαλούσαμε τοποφάγους, αὐτοὺς ποὺ καταναλώνουν μόνο προϊόντα ποὺ παράγονται στὸν τόπο τους. Ἐμεῖς προτείνουμε μία ἀκτίνα 100 χιλιομέτρων ποὺ οὐσιαστικὰ καλύπτει τὴν ἔκταση ἑνὸς Νομοῦ. Τὴν ἀνάγκη γιὰ ἐπαρκῆ πληροφόρηση τοῦ καταναλωτῆ ἀντιμάχονται τὰ μεγάλα οἰκονομικὰ συμφέροντα τὰ ὁποῖα ἐπιστρατεύουν τὴν οἰκονομικὴ ἰσχύ τους γιὰ νὰ ἐπηρεάσουν πολιτικὲς ἀποφάσεις. Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ παράδειγμα μὲ τὴν ὑποχρέωση γιὰ τὴν ἀναγραφὴ τῆς χώρας προέλευσης καὶ τῶν συστατικῶν τοῦ γάλακτος. Τὴν ἀπόφαση χαιρέτησαν μὲ ἱκανοποίηση οἱ ἐκπρόσωποι τῶν Ἑλλήνων γαλακτοπαραγωγῶν.

Ἡ ὑλοποίηση ἔγινε πραγματικότητα, δύο χρόνια ἀργότερα μετὰ ἀπὸ τρεῖς ἀναβολές! Ἕνας ἄλλος τρόπος σύνδεσης τῆς τοπικῆς παραγωγῆς μὲ τὴν τοπικὴ κατανάλωση εἶναι ἡ προσαρμογὴ τῆς παραγωγικῆς κατεύθυνσης τῆς ἐκμετάλλευσης στὶς ἀνάγκες κατανάλωσης ἑνὸς ἀριθμοῦ τοπικῶν καταναλωτῶν. Ὁ παραγωγὸς (συνήθως παραγωγὸς κηπευτικῶν) συγκεντρώνει παραγγελίες ἀπὸ ἕναν ἀριθμὸ πελατῶν καὶ στὴ συνέχεια παράγει τὰ προϊόντα ποὺ τοῦ ζήτησαν καὶ τὰ ὁποῖα τοὺς παραδίδει σὲ προσυμφωνημένες τιμὲς καὶ ποσότητες. Ἕνα τέτοιο σύστημα διασφαλίζει τὸν παραγωγό, διότι ἔχει λύσει τὸ πρόβλημα τῆς διάθεσης τῆς παραγωγῆς του καὶ μάλιστα σὲ γνωστὲς τιμὲς (καλύτερες τοῦ χονδρεμπορίου), τὸν καθιστᾶ περισσότερο ὑπεύθυνο στὴν παραγωγικὴ διαδικασία καὶ παράλληλα διασφαλίζει καὶ τοὺς καταναλωτές, διότι δὲν προμηθεύονται ἀνώνυμα προϊόντα ἀπὸ τὸ ἐμπόριο μὲ ἄγνωστο παραγωγικὸ χειρισμό, ἀλλὰ ἐπώνυμα προϊόντα ἀπὸ ἕναν παραγωγὸ ποὺ γνωρίζουν καὶ μὲ τὸν ὁποῖο ἔχουν ἀναπτύξει ἀκόμη καὶ φιλικὲς σχέσεις. Παρόμοια συστήματα παραγωγῆς λειτουργοῦν στὶς ἀνεπτυγμένες χῶρες μὲ τὴν ὀνομασία «Κοινοτικὴ γεωργία» σὲ μία προσπάθεια νὰ διατηρήσουν τὴν ἐνασχόληση μὲ τὴ γεωργία μέσα στὰ ὅρια τῆς τοπικῆς κοινωνίας.

Μὲ τὰ σημερινὰ μέσα (π.χ. καταψύκτες) ἕνα νοικοκυριὸ τῆς ὑπαίθρου μὲ λίγη ἐργασία μπορεῖ νὰ καλύψει τὸ σύνολο τῶν ἐτήσιων ἀναγκῶν του σὲ ὀπωρολαχανικὰ ἐκλεκτῆς ποιότητας. Ἂν δὲν τὸ κάναμε μέχρι τώρα, γιατί ἡ οἰκονομικὴ εὐημερία ἐπέτρεπε τὴν ἀγορὰ τῶν προϊόντων αὐτῶν, ἡ σημερινὴ κρίση ἐπιβάλλει ἄλλη συμπεριφορά. Καὶ ἂς μὴ θεωρηθεῖ ὅτι εἶναι μιζέρια καὶ ἔνδειξη φτώχειας. Σὲ πολλὰ ἀστικὰ κέντρα τοῦ ἐξωτερικοῦ, καὶ μάλιστα στὶς ἀνεπτυγμένες χῶρες τῆς Δύσης, μὲ ἀφετηρία κυρίως τὴ δεκαετία τοῦ 1970, οἱ Δημοτικὲς Ὑπηρεσίες δημιούργησαν Κοινοτικοὺς Λαχανόκηπους. Οἱ πρῶτοι Κοινοτικοὶ κῆποι κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους στὴ Γερμανία μὲ πρωτεργάτη τὸν Daniel Schreber ποὺ ἦταν ἐπικεφαλῆς τῆς Ὀρθοπεδικῆς Κλινικῆς τῆς Λειψίας. Ἡ πρώτη ἀνάγκη προέκυψε γιὰ τὴ φυσικὴ ἄσκηση τῶν παιδιῶν ποὺ δὲν εἶχαν πλέον ἐλεύθερους χώρους ἄσκησης στὶς πόλεις ποὺ καταλαμβάνονταν ἀπὸ τὰ κτήρια. Αὐτοὺς τοὺς πρώτους κήπους ποὺ τὰ παιδιὰ δὲν ἔδειχναν καὶ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον νὰ τοὺς φροντίσουν ἀνέλαβαν οἱ γονεῖς. Ἔτσι ὁ κῆπος ἔγινε οἰκογενειακός. Ἀργότερα ἄρχισε ἡ περίφραξή τους καὶ ἡ κατασκευὴ περιπτέρου γιὰ προστασία ἀπὸ τὶς καιρικὲς συνθῆκες καὶ οἱ πρῶτοι κανονισμοὶ κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους τὸ 1870 μὲ τὴν ἐγκατάσταση τῶν πρώτων 100 κήπων.

Ἡ Κούβα, στὸ ἀποκορύφωμα τοῦ ἐμπάργκο καὶ τῆς οἰκονομικῆς κρίσης, δημιούργησε κοινοτικοὺς κήπους στὰ ἀστικὰ κέντρα καὶ ἀπέκτησε μία ἀξιόλογη παραγωγὴ κηπευτικῶν ποὺ κάλυψαν σὲ μεγάλο βαθμὸ τὶς ἀνάγκες τοῦ ἀστικοῦ πληθυσμοῦ ποὺ δὲν εἶχε πρόσβαση σὲ κατάλληλη γεωργικὴ γῆ Ὁ Δῆμος προετοιμάζει τὸ ἔδαφος σὲ μία ἔκταση μὲ εὔκολη πρόσβαση καὶ οἱ πολίτες νοικιάζουν 50-100 τετραγωνικὰ μέτρα στὰ ὁποῖα φυτεύουν τὰ λαχανικὰ τῆς ἐπιθυμίας τους τὰ ὁποῖα περιποιοῦνται καὶ συγκομίζουν. Συχνὰ ὁ Δῆμος παρέχει τὴν ἀναγκαία τεχνογνωσία μὲ εἰδικὰ σεμινάρια σὲ ὅσους ἀναλαμβάνουν, γιὰ πρώτη φορά, νὰ καλλιεργήσουν λαχανικά. Ἐπίσης, ὁ Δῆμος καταρτίζει κανονισμὸ ὁ ὁποῖος εἶναι ὑποχρεωτικὸς γιὰ τοὺς συμμετέχοντες. Σὲ πολλὲς πόλεις τῆς Δύσης ὑπάρχει λίστα ἀναμονῆς καὶ οἱ Δημοτικὲς Ἀρχὲς ἐπεκτείνουν κάθε χρόνο τὴν ἔκταση τῶν Δημοτικῶν Κήπων γιὰ νὰ ἀνταποκριθοῦν στὴν αὐξημένη ζήτηση. Τὸ διαδίκτυο εἶναι γεμᾶτο μὲ πληροφορίες γιὰ Δημοτικοὺς Κήπους καὶ παρέχουν πληροφορίες γιὰ τὸ πρόγραμμα καὶ τὴν καλλιέργεια λαχανικῶν.

Στὶς Η.Π.Α. ὑπάρχει ἡ Ἀμερικανικὴ Ἕνωση Κοινοτικῶν Κήπων. Κάτι τέτοιο μπορεῖ νὰ γίνει καὶ στὶς μεγάλες πόλεις τῆς χώρας μας καὶ νὰ δώσει τὴ δυνατότητα σὲ ἄτομα ποὺ δὲν ἔχουν τὴν κατάλληλη ἔκταση, νὰ καλλιεργήσουν τὰ δικά τους λαχανικά. Ἤδη ἔχουν ἀναληφθεῖ ἀνάλογες πρωτοβουλίες. Νὰ ἀναφέρουμε ἐνδεικτικὰ τὸν Δῆμο Θέρμης, τὸν Δῆμο Ἔδεσσας καὶ Ἀλεξανδρούπολης. Μία τέτοια δράση δὲν εἶναι ἔνδειξη φτώχειας. Τὸ νὰ παράγει κανεὶς τὰ δικά του λαχανικὰ χωρὶς χημικά, εἶναι ὅ,τι καλύτερο μπορεῖ νὰ προσφέρει στὸν ἴδιο καὶ τὴν οἰκογένειά του. Σωματικὴ ἄσκηση, δημιουργικὴ ἀπασχόληση καὶ ὑγιεινὴ διατροφὴ εἶναι οἱ λόγοι ποὺ ἔχουν ὁδηγήσει πολλὰ ἄτομα σὲ πολλὲς χῶρες, καὶ μάλιστα στὶς πιὸ ἀνεπτυγμένες, στὴν ἁθρόα συμμετοχή τους σὲ αὐτὰ τὰ προγράμματα. Ἕνα ἄλλο πολὺ ἀξιόλογο ἐπιχείρημα ὑπὲρ τῶν τοπικῶν προϊόντων εἶναι τὰ ἀποτελέσματα ἔρευνας τοῦ περιοδικοῦ National Geographic στὴ Σαρδηνία καὶ τὴν Ἰαπωνία ποὺ συνδέουν τὴν κατανάλωση τοπικῶν προϊόντων μὲ τὴν μακροζωΐα καὶ μάλιστα σὲ οἰκιακοὺς λαχανόκηπους ποὺ καλλιεργοῦνται ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς ὑπερήλικες. Ἡ καλλιέργεια τῶν οἰκιακῶν λαχανόκηπων μὲ τρόπο βιολογικὸ πρέπει νὰ συνοδεύεται καὶ ἀπὸ τὴ χρήση παραδοσιακῶν ποικιλιῶν ποὺ εἶναι πιὸ ἀνθεκτικὲς στὶς ἀσθένειες καὶ ἔχουν καλύτερα γευστικὰ χαρακτηριστικά. Πολλὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς παραδοσιακὲς ποικιλίες ἔχουν χαθεῖ στὶς ἡμέρες μας ἢ καλλιεργοῦνται ἀπὸ ἄγνωστους μεμονωμένους παραγωγοὺς σὲ διάφορες γωνιὲς τῆς χώρας μας.

3. Ἐπίλογος – Συμπεράσματα

Ἀπὸ τὰ παραπάνω γίνεται σαφὲς ὅτι οἱ τοπικὲς κοινωνίες διαθέτουν πολὺ μεγάλες δυνατότητες γιὰ νὰ καλυτερέψουν τὴν οἰκονομικὴ καὶ κοινωνική τους θέση. Ἂν δὲν τὸ κάνουν μέχρι σήμερα εἶναι γιατί ἔχουν παραιτηθεῖ ἢ νιώθουν πολὺ μικρὲς τὶς δυνάμεις τους. Ὅπως ὅμως ὅλοι γνωρίζουμε, ἡ συνένωση τῶν μικρῶν προσπαθειῶν εἶναι ἐκείνη ποὺ δημιουργεῖ τὰ μεγάλα καὶ σπουδαῖα κοινωνικὰ καὶ πολιτισμικὰ ἐπιτεύγματα. Εἶναι βαθύτατο τὸ χρέος τῶν ἐκπαιδευτικῶν ὅλων τῶν βαθμίδων νὰ μεταφέρουν τὴν ἀναγκαία πληροφόρηση καὶ γνώση στὶς τοπικὲς κοινωνίες καὶ νὰ παίξουν τὸν ρόλο τοῦ καταλύτη καὶ γιατί ὄχι τοῦ ἡγέτη ποὺ θὰ φέρει τὶς πολυπόθητες ἀλλαγές. Ὅταν τὰ παραπάνω γράφονταν γιὰ πρώτη φορὰ στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας πολλοί μᾶς χαρακτήριζαν γραφικούς, ἄλλοι ρομαντικοὺς καὶ ἄλλοι ὡς ὀπισθοδρομικοὺς ποὺ ἀντιμάχονται τὸ καινούργιο καὶ θέλουν τὴν ἐπιστροφὴ στὸ παρελθόν. Οἱ ἐξελίξεις μᾶς δικαίωσαν.

Βλέπουμε ὅμως πὼς ἀκόμη καὶ τώρα ὑπάρχει δισταγμὸς καὶ ἀπροθυμία ἀνάληψης δράσεων. Ἐμεῖς θὰ τολμήσουμε νὰ κάνουμε ἀπὸ αὐτὸν ἐδῶ τὸν χῶρο μία νέα πρόταση. Ἄμεσα ὑλοποιήσιμη. Οἱ κατὰ τόπους Ἱερὲς Γυναικεῖες Μονὲς νὰ ἀναλάβουν τὸ ἔργο τῆς μεταφορᾶς χρήσιμων γνώσεων οἰκιακῆς οἰκονομίας σὲ νέους καὶ νέες μέσα ἀπὸ τὴ λειτουργία ταχύρυθμων σχολείων μεταφορᾶς πρακτικῶν γνώσεων (κηπουρικὴ, λαχανοκομία, ραπτική, μαγειρική, πλέξιμο, τυροκομία, κονσερβοποίηση, μελισσοκομία, καὶ πολλὰ ἄλλα), ἀνάλογα μὲ τὴν ἐξειδίκευση καὶ τὶς δυνατότητες τῆς καθεμιᾶς. Ἕνα τέτοιο Πανελλήνιο δίκτυο θὰ εἶχε πολλὰ νὰ προσφέρει στὴ μεταφορὰ χρήσιμων γνώσεων ποὺ τὸ σημερινὸ σχολεῖο ἀπεμπόλησε υἱοθετώντας ἕνα περιεχόμενο ἀστικῆς ἐκπαίδευσης. Μίας ἐκπαίδευσης ποὺ μᾶς ἑτοιμάζει, ὄχι γιὰ νὰ ἐπιβιώσουμε ὡς ἐνήλικες στὸν χῶρο ὅπου γεννηθήκαμε, ἀλλὰ μὲ γνώσεις κονσέρβας νὰ ἑτοιμαστοῦμε νὰ παίξουμε τὸν ρόλο τοῦ ἄκριτου καταναλωτῆ στὰ πολύβουα, ἐνεργοβόρα καὶ ἀνασφαλῆ ἀπὸ κάθε ἄποψη ἀστικὰ κέντρα.

enromiosini